1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
======================
MẠC TỬ KỲ
KHẢO SÁT THÀNH NGỮ CÓ CON SỐ
TRONG TIẾNG HÁN VÀ CÁCH THỨC CHUYỂN DỊCH
SANG TIẾNG VIỆT
Chuyên ngành: NGÔN NGỮ HỌC
Mã số : 60.22.01
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGÔN NGỮ
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PGS. TS. NGUYỄN HỒNG CỔN
HÀ NỘI - 2009
2
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
0.1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 4
0.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................. 6
0.3. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn ............................................................ 7
0.4. Phương pháp nghiên cứu và tư liệu ........................................................... 7
0.5. Cấu trúc của luận văn ................................................................................. 8
CHƢƠNG 1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT ....... 9
1.1. Lịch sử vấn đề ............................................................................................ 9
1.1.1. Tình hình nghiên cứu thành ngữ tiếng Hán ..................................... 9
1.1.2. Tình hình nghiên cứu thành ngữ con số trong tiếng Hán và tiếng Việt... 15
1.1.3. Tình hình nghiên cứu dịch thuật Hán - ViệtError! Bookmark not
defined.
1.2. Thành ngữ: khái niệm, nguồn gốc và đặc trưngError! Bookmark not
defined.
1.2.1. Khái niệm thành ngữ ..................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Nguồn gốc của thành ngữ tiếng HánError! Bookmark not
defined.
1.2.3. Đặc trưng cơ bản của thành ngữ tiếng HánError! Bookmark not
defined.
1.2.4. Phân biệt thành ngữ với các đơn vị ngôn ngữ tương tự trong tiếng Hán
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.3. Con số: khái niệm, đặc trưng và ý nghĩa của con sốError! Bookmark
not defined.
1.3.1. Khái niệm con số ........................... Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Đặc trưng của con số ..................... Error! Bookmark not defined.
1.3.3. Ý nghĩa của con số ........................ Error! Bookmark not defined.
1.4. Thành ngữ con số ..................................... Error! Bookmark not defined.
3
CHƢƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC – NGỮ NGHĨA CỦA NHỮNG
THÀNH NGỮ CON SỐ TRONG TIẾNG HÁNError! Bookmark not
defined.
2.1. Khái quát về thành ngữ con số ................. Error! Bookmark not defined.
2.2. Đặc điểm cấu trúc của thành ngữ con số trong tiếng Hán ................ Error!
Bookmark not defined.
2.2.1. Cấu trúc đẳng lập ........................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Các thành ngữ con số có cấu trúc đề- thuyếtError! Bookmark not
defined.
2.2.3. Thành ngữ con số có cấu trúc là động ngữError! Bookmark not
defined.
2.2.4. Thành ngữ con số có cấu trúc là danh ngữError! Bookmark not
defined.
2.2.5. Thành ngữ con số có cấu trúc câu phứcError! Bookmark not
defined.
2.3. Đặc điểm ngữ nghĩa của thành ngữ con số trong tiếng Hán ............. Error!
Bookmark not defined.
2.3.1. Con số được sử dụng với nghĩa đenError! Bookmark not
defined.
2.3.2. Con số được sử dụng với nghĩa biểu trưngError! Bookmark not
defined.
CHƢƠNG 3. CÁCH THỨC CHUYỂN DỊCH THÀNH NGỮ CON SỐ
TỪ TIẾNG HÁN SANG TIẾNG VIỆT ....... Error! Bookmark not defined.
3.1. Cơ sở lí thuyết về dịch thuật .................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Khái niệm dịch thuật ..................... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Tiêu chuẩn dịch thuật .................... Error! Bookmark not defined.
3.1.3. Phân loại dịch thuật ....................... Error! Bookmark not defined.
3.2. Cách thức chuyển dịch thành ngữ con số từ tiếng Hán sang tiếng Việt .. Error!
4
Bookmark not defined.
3.2.1. Dịch nguyên văn ............................ Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Dịch sao phỏng .............................. Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Dịch tương đương thành ngữ ........ Error! Bookmark not defined.
3.2.4. Dịch nghĩa ..................................... Error! Bookmark not defined.
3.3. Những vấn đề phải chú ý trong việc chuyển dịch thành ngữ con số trong
tiếng Hán sang tiếng Việt ................................ Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Cần phân biệt nghĩa đen và nghĩa bóngError! Bookmark not
defined.
3.3.2. Cần phân biệt các loại ý khác nhau của thành ngữ ................ Error!
Bookmark not defined.
3.3.3. Phải hiểu được điển cố thành ngữ . Error! Bookmark not defined.
3.3.4. Chọn cách thức chuyển dịch thỏa đáng theo trường hợp khác nhau Error!
Bookmark not defined.
KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 16
PHỤC LỤC .................................................... Error! Bookmark not defined.
MỞ ĐẦU
0.1. Lý do chọn đề tài
Trung Hoa là một dân tộc có hàng nghìn năm lịch sử với một nền văn
hóa rực rỡ cùng tiếng nói phong phú muôn màu. Trong kho tàng từ vựng
phong phú của tiếng Hán, có một loại cụm từ kết cấu cố định, ngắn gọn
nhưng ý nghĩa sâu xa thường xuyên xuất hiện nguyên vẹn trong lời nói hoặc
tác phẩm của nhân dân, đó chính là thành ngữ. Thành ngữ được hình thành
trong quá trình phát triển lịch sử lâu đời, nó không những có khả năng khái
5
quát được những kinh nghiệm thực tiễn của nhân dân lao động trong hoạt
động xã hội mà còn phản ánh truyền thống xã hội, truyền thống văn hóa dân
tộc, là kết quả nhận thức của nhân dân dân tộc Hán. Cũng như thành ngữ ở
các ngôn ngữ khác, thành ngữ trong tiếng Hán có nét đặc trưng khác với các
đơn vị ngôn ngữ là nó có thể biểu đạt ý nghĩa một cách ngắn gọn, lời ít ý
nhiều. Sử dụng đúng thành ngữ trong lời nói hoặc trong tác phẩm có thể làm
cho văn chương hoặc lời nói của mình càng sinh động và hình tượng hơn,
càng thêm sức thuyết phục và sức hấp dẫn hơn. Chính vì vậy, thành ngữ là
một hình thức ngôn ngữ được người dân Trung Quốc ưa thích nhất và được sử
dụng rộng rãi trong lời văn và tiếng nói hàng ngày.
Trong thành ngữ tiếng Hán, có một bộ phận khá đặc biệt, đó là những
thành ngữ sử dụng các con số (ví dụ: một, hai, ba…trăm, nghìn, vạn) như một
thành tố cấu trúc, thường được gọi là thành ngữ con số, ví dụ:
朝三暮四
(Triêu tam mộ tứ - lòng chim dạ cá),
五颜六色
(Ngũ nhan lục sắc – màu sắc
sặc sỡ),
百战百胜
(Bách chiến bách thắng—trăm trận trăm thắng) …
Có những lí do nhất định để nghiên cứu về các thành ngữ con số này của
tiếng Hán.
Chúng ta biết rằng con số vốn là những ký hiệu toán học có chức năng
biểu thị số lượng (ít hay nhiều) và người ta gọi đó là con số tự nhiên. Tuy
nhiên, ngoài ý nghĩa toán học, các con số còn được sử dụng trong văn hóa, tín
ngưỡng, tôn giáo với những ý nghĩa biểu trưng tiềm ẩn tiêu biểu. Được sử
dụng ở chức năng ngữ nghĩa này, các con số trong thành ngữ tiếng Hán không
chỉ phản ánh các cách dùng phổ quát của con số ở các ngôn ngữ nói chung (để
biểu thị số lượng) mà còn thể hiện những sự khác biệt trong cách tư duy của
người Hán về con số và sử dụng con số với tư cách là những biểu trưng tinh
thần và văn hóa Hán. Vì vậy, chúng tôi tin rằng việc đi sâu nghiên cứu về
thành ngữ con số tiếng Hán và khảo sát cách thức chuyển dịch sang tiếng Việt,
sẽ làm sáng tỏ thêm sự phong phú và đặc sắc của tiếng Hán, đồng thời cung
cấp được chút ít giá trị tham khảo trong việc chuyển dịch thành ngữ tiếng Hán