1
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
Trần Thanh Nhàn
KÝ ỨC TRONG TIỂU THUYẾT CỦA PATRICK MODIANO
Chuyên ngành: Văn học nước ngoài
Mã số: 9 22 02 42
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN
Hà Nội - 2025
2
Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Lê Huy Bắc
Phản biện 1: PGS.TS. Nguyễn Thu Hiền,
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội
Phản biện 2 PGS.TS. Đào Tùng Ảnh,
Viện Văn học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam
Phản biện 3: TS. Trần Ngọc Hiếu,
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm 2025
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc Gia, Hà Nội
hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
3
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Tài năng của Patrick Modiano không chỉ được ghi nhận bằng các giải
thưởng dành cho văn chương mà ông còn được xem như một trong những cây
bút tiêu biểu cho văn chương Pháp nói riêng và thế giới nói chung giai đoạn cuối
thế kỉ XX. Kí ức trong văn chương của Patrick Modiano mang cảm thức tan rã,
rời rạc của nhân loại hậu hiện đại. Với ông, kí ức không chỉ là chất liệu mà còn
là đối tượng, đề tài trung tâm. Kí ức còn là một mạch ngầm trong đời sống tư
tưởng con người. Những năm cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, kí ức trở thành đối
tượng trung tâm trong nghiên cứu nhân văn, thậm chí, là một phong cách sống
(mode rétro). Do đó, nghiên cứu về vấn đề kí ức không chỉ là vấn đề văn chương,
mà còn phần nào qua đó phản ánh những vấn đề nhân văn, hiện sinh khác của
con người.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu: Xem xét kí ức trong tiểu thuyết Patrick Modiano dưới
góc độ kí ức học, nhằm làm rõ kí ức kiểu Patrick Modiano.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Các nhiệm vụ đặt ra bao gồm: Tổng quan nghiên cứu
các sáng tác của Patrick Modiano và vấn đề kí ức trong văn chương; Xác định và
phân tích cách thức mà kí ức tác động đến quá trình hình thành căn tính cộng
đồng lẫn căn tính cá nhân trong các sáng tác của Patrick Modiano; Phân tích cách
thức mà các điểm kí ức (lieux de mémoire) được xây dựng để chỉ ra những vấn
đề xã hội, hiện sinh ẩn trong những kí ức không gian ấy; Làm rõ các thủ pháp mà
Modiano đã sử dụng để tái hiện ý muốn ghi nhớ của chủ thể ghi nhớ đối với các
điểm kí ức - một đặc tính giúp các điểm kí ức thoát khỏi sự gia tốc của lịch sử và
cuộc sống hiện đại nhưng hiện tại cũng đang dần biến mất bởi sự tan rã của không
gian
3. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là vấn đề kí ức
trong tiểu thuyết của Patrick Modiano.
4. Phạm vi nghiên cứu
4.1. Phạm vi khảo sát của đề tài
4
Luận án tập trung khảo sát 13 tác phẩm, nổi bật là: La Place de l'Étoile
(Quảng trường Ngôi Sao), La Ronde de nuit (Tuần tra đêm), Rue des Boutiques
obscures (Phố những cửa hiệu u tối), Quartier Perdu (Khu phố đã mất), Livret
de famille (Sổ gia đình), Dora Bruder (Đi tìm Dora), Dans le café de la jeunesse
perdue (Ở quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối),…
4.2. Phạm vi nội dung nghiên cứu: Tập trung vào mối quan hệ giữa kí ức
và căn tính cùng các khía cạnh xã hội, triết học, chính trị và đạo đức của kí ức;
Xem xét cách thức mà kí ức được tái dựng trong tác phẩm để làm rõ đặc trưng kí
ức kiểu Modiano cũng như phong cách độc đáo của nhà văn.
5. Hướng tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
Luận án lựa chọn các hướng tiếp cận sau: Tiếp cận liên ngành và tiếp cận
từ lí thuyết căn tính. Chúng tôi đã vận dụng các phương pháp nghiên cứu: Phương
pháp tiếp cận kí hiệu học, phương pháp diễn giải lịch sử, phương pháp tiếp cận
tâm lí học, phương pháp cấu trúc luận và một số thao tác thống kê, khảo sát và
so sánh đối chiếu để xử lí đề tài một cách hiệu quả.
6. Đóng góp mới của luận án
Luận án đóng góp một cách diễn giải mới cho vấn đề kí ức trong tiểu thuyết
Patrick Modiano: Xem xét kí ức trong quá trình thực hành ghi nhớ và cách mà kí
ức được diễn giải, làm rõ những xung đột xã hội, vấn đề triết học, chính trị và
đạo đức của kí ức trong tác phẩm. Luận án chỉ ra thực trạng kí ức bị thao túng và
tan rã trong thế giới hiện đại được phản ánh trong sáng tác của Modiano. Đóng
góp cũng như gợi mở về mặt lí thuyết về kí ức, giúp nghiên cứu văn học trong
nước có thêm một hướng tiếp cận mới nhiều triển vọng.
7. Kết cấu luận án
Ngoài Mở đầu và Kết luận, luận án được triển khai trong bốn chương:
Chương 1: Tổng quan về kí ức trong văn chương và nghiên cứu Patrick Modiano
Chương 2: Kí ức bị thao túng – Lãng quên cưỡng bức và tước đoạt căn tính
Chương 3: Kí ức tan rã – Sự biến mất của những di chỉ của kí ức
Chương 4: Kí ức tìm thấy – Tái hiện cảm thức hoài niệm
5
Chương 1
TỔNG QUAN VỀ KÍ ỨC TRONG VĂN CHƯƠNG
VÀ NGHIÊN CỨU PATRICK MODIANO
1.1. Kí ức trong văn chương nhìn từ góc độ kí ức học (Memory studies)
1.1.1. Nghĩ khác về kí ức: Một thực thể có cấu trúc động
Quan niệm về kí ức từ các học giả có vị trí tiên phong trong nghiên cứu kí
ức như Aristotle, Henri Bersgon, Pierre Janet và Paul Ricoeur, đều thống nhất:
Kí ức tồn tại và biểu hiện thông qua lớp vỏ vật chất, nhưng lại tham gia cấu thành
thế giới tinh thần, đồng thời cũng là sự phóng chiếu trở lại của thế giới đó. Trên
cơ sở đó, luận án quan niệm kí ức, một mặt, là cái được ghi nhớ, bao gồm hồi ức
về con người, sự vật, sự kiện lẫn cảm xúc, ấn tượng trong quá khứ. Đồng thời kí
ức còn bao hàm quá trình thực hành ghi nhớ: chọn lọc để kiến tạo hồi ức và diễn
giải cái được ghi nhớ, qua đó góp phần xây dựng nhận thức của chủ thể ghi nhớ
về thế giới và về chính mình. Nói cách khác, kí ức là một thực thể có cấu trúc
năng động với các thành phần cơ bản gắn kết hữu cơ và tương tác, chi phối lẫn
nhau bao gồm: cái được ghi nhớ - quá trình thực hành ghi nhớ - quá trình diễn
giải cái được ghi nhớ.
1.1.2. Kí ức trong văn chương – Một hình thái của kí ức văn hóa
Nói đến kí ức và văn chương thường có hai khuynh hướng nghiên cứu
chính: nghiên cứu kí ức của văn chương (hay kí ức văn chương) và nghiên cứu
kí ức trong văn chương. Các công trình nghiên cứu kí ức văn chương thường tập
trung khai thác kí ức thể loại, lịch sử văn học thông qua quá trình điển phạm,
chính thống hóa. Trong khi đó, nghiên cứu kí ức trong văn chương có nghĩa là
khai thác những vấn đề liên quan đến kí ức. Nghĩa là, vấn đề kí ức trong văn
chương nói chung không dừng lại ở việc nghiên cứu cái gì được ghi nhớ và cách
tái hiện, mà còn cần xem xét những vấn đề văn hóa, chính trị, xã hội,…phán ảnh
trong quá trình thực hành ghi nhớ đó.
Về cơ bản, lí thuyết thi pháp học và tự sự học thường được dùng để xem
xét vấn đề đầu tiên, qua đó cho thấy diễn trình phát triển của kí ức trong văn
