Khí hóa xoang bướm - khảo sát và phân loại bằng hình ảnh CT Scan

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KHÍ HÓA XOANG BƯỚM –  <br /> KHẢO SÁT VÀ PHÂN LOẠI BẰNG HÌNH ẢNH CT SCAN <br /> Nguyễn Bích Hạnh*, Nguyễn Thị Ngọc Dung**, Lâm Huyền Trân***<br /> <br /> TÓM TẮT <br /> Mục tiêu nghiên cứu: Khí hóa lan rộng của xoang bướm (XB) là một yếu tố không thể bỏ qua khi đánh giá <br /> chọn lựa một phẫu thuật vào XB. Chúng tôi khảo sát và phân loại sự khí hóa xoang bướm (KHXB) bằng hình <br /> ảnh CT scan đa lát cắt.  <br /> Đối  tượng  và  phương  pháp: Gồm 120 bệnh nhân (tuổi từ 18 đến 76, 40 nam và 80 nữ) được chụp CT <br /> scan đa lát cắt vùng đầu tại BV Chợ rẫy và Trung tâm chẩn đoán Medic, tp HCM, được xử lý bằng phần mềm <br /> eFilm khảo sát dưới 3 mặt phẳng tái tạo.  <br /> Kết quả: Khảo sát KHXB theo trục trước sau có dạng trước yên bướm bên P: 13,3%, bên T: 26,6%; dạng <br /> yên bướm bên P: 42,5%, bên T: 35,5% và dạng sau yên bướm bên P:43,3%, bên T: 37,5%. KHXB sang bên có <br /> dạng hẹp với 23,3% cả bên P và T, khí hóa trung bình dạng thân bướm bên P: 28,3%, bên T: 20%; khí hóa lan <br /> rộng sang bên vào cánh lớn XB với bên P và T đều 6,6%, dạng chân bướm với bên P: 6,6%, bên T: 3,3% và <br /> dạng hổn hợp bên P:35% và bên T: 46,6%. Với khí hóa mấu giường trước bên P: 16,6% và bên T: 20%.  <br /> Kết  luận:  Nghiên cứu đã khảo sát và phân loại các dạng KHXB theo các trục trước sau và sang bên góp <br /> phần hệ thống kiến thức giải phẫu về các dạng KH XB. Sự đánh giá toàn diện về KHXB giúp nhận định nguyên <br /> nhân, phương hướng điều trị trong các trường hợp rò DNT qua mũi, điều trị triệt để các dạng viêm nhiễm cũng <br /> như khả năng mở rộng chỉ định ứng dụng đường mổ nội soi trong mũi qua xoang bướm trong điều trị phẫu <br /> thuật sàn sọ.  <br /> Từ khóa: Xoang bướm; Khí hóa xoang; Phẫu thuật trong mũi qua xoang bướm  <br /> <br /> ABSTRACT <br /> PNEUMATIZATION OF THE SPHENOIDAL SINUS – A STUDY AND CLASSIFICATION BY <br /> IMAGING HELICAL CT SCAN <br />  Nguy en Bich Hanh, Nguyen Thi Ngoc Dung, Lam Huyen Tran <br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 ‐ Supplement of No 2 ‐ 2013: 22 ‐ 30 <br /> Background and Purpose: Extended pneumatization of the sphenoidal sinus is considered an indispensable <br /> element for the extended transphenoidal approach. We studied and classificated pneumotization of the sphenoidal <br /> sinus by 3D imaging helical CT scan.  <br /> Methods: We used head CT scan data obtained from 120 patients (age range, 15 to 76 years; 40 male and 80 <br /> female subjects) without head injury or intracranial diseases at Cho Ray hospital and Medic Center from 6/2010 <br /> to 9/2010 to assess the extent of sphenoid pneumatization.  <br /> Results: The conchal, presellar, sellar and post sellar types comprised 0.8; R: 13.3, L: 26.6; R: 42.5, L: 35.5; <br /> R: 43.3, L: 37.5% of subjects, respectively. According to the lateral extra pneumatization, the prevalence of the <br /> narrow,  sphenoid  body,  lesse  wing,  pterygoid  process  and  combined  extension  sinus  types  was  R=L:  23.3,  R: <br /> 28.3, L: 20; R =L: 6.6; R: 6.6, L: 3.3; R:35, L:46.6% of subjects, respectively. The percentages of pneumatization <br /> of the anterior clinoid process were R: 16.6 and L: 20% of subjects.  <br /> * BV. Nguyễn Tri Phương   ** BV Tai Mũi Họng TP.HCM  *** BM Tai Mũi Họng – ĐH Y Dược TP. <br /> HCM <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Nguyễn Tri Phương <br /> <br /> 23<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> Conlusion: the present study provides anatomical information about the pneumatization of the sphenoidal <br /> sinus.  A  preoperative  CT  scan  assessment  is  necessary  to  evaluate  pneumatization  of  sphenoidal  sinus  that  is <br /> essential  for  diagnosis,  thorough  treatment  and  avoiding  complications  in  performing  an  endoscopic <br /> sphenoidotomy as well as transsphenoidal skull base surgery.  <br /> Key words: Sphenoidal sinus; Pneumatization; Transsphenoidal endoscopic surgery  <br /> chấn  thương,  không  bệnh  lý  u  nội  sọ)  tại  bệnh <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ <br /> viện Chợ Rẫy và Trung tâm chẩn đoán Medic từ <br /> Từ  lâu,  xoang  bướm  đã  được  xem  là  một <br /> 6 /2010 đến 9 /2010.  <br /> cấu trúc giải phẫu có biến đổi đáng kể về kích <br /> Phương pháp nghiên cứu  <br /> thước,  hình  dáng  và  không  đối  xứng.  Điều <br /> Phương pháp nghiên cứu mô tả cắt ngang.  <br /> quyết  định  về  sự  biến  đổi  không  đồng  nhất <br /> này  tùy  thuộc  về  mức  độ  khí  hóa  của  xoang <br /> bướm(6,7,26,35).  Lúc  vừa  sanh,  xoang  bướm  phát <br /> triển  và  đạt  tới  kích  thước  đầy  đủ  ở  tuổi  sắp <br /> trưởng  thành.  Trong  trường  hợp  đặc  biệt, <br /> xoang  phát  triển  lan  rộng  do  khí  hóa  nhiều, <br /> xoang bướm sẽ lan sang bên xuống mấu chân <br /> bướm (pterygoid process) hay cánh lớn xương <br /> bướm  (geat  wing  sphenoid),  phía  trước  vào <br /> mấu giường trước (anterior clinoid process) và <br /> ra sau vào cả phần nền xương chẩm (basilar of <br /> occipital  bone).  Với  nét  đặc  thù  khí  hóa  lan <br /> rộng  của  xoang  bướm,  bằng  phương  tiện  nội <br /> soi,  đã  giúp  các  nhà  phẫu  thuật  mũi  xoang, <br /> phẫu  thuật  sàn  sọ  tiến  xa  các  đích  đến  qua <br /> đường  mổ  nội  soi  trong  mũi  qua  xoang <br /> bướm(18,28,29). Vì tính đặc thù của xoang bướm ở <br /> vấn  đề  mức  độ  khí  hóa  cũng  như  giá  trị  ứng <br /> dụng  nét  riêng  biệt  này  trong  phương  pháp <br /> nội  soi  trong  mũi  qua  xoang  bướm,  đã  có <br /> nhiều  báo  cáo  nghiên  cứu  giải  phẫu  mức  độ <br /> khí  hóa  nói  chung  của  xoang  bướm,  qua  đó <br /> phân loại hình dáng của xoang bướm(25, 32, 15, 6, 7, <br /> 23, 33). Trong một nghiên cứu khảo sát giải phẫu <br /> xoang bướm bằng phân tích hình ảnh CT scan <br /> đa lát cắt(24), chúng tôi khảo sát sự khí hóa lan <br /> rộng của xoang bướm, phân loại mức độ và ý <br /> nghĩa  lâm  sàng.  Qua  đó,  nêu  bật  tính  quan <br /> trọng  của  việc  nắm  vững  kiến  thức  giải  phẫu <br /> xoang  bướm  trong  việc  áp  dụng  phương  tiện <br /> nội soi trong phẫu thuật vùng mũi xoang. <br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG ‐ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU <br /> Gồm  120  bệnh  nhân  được  chụp  CT  scan <br /> vùng đầu vì những lý do không đặc biệt (không <br /> <br /> 24<br /> <br /> Phương pháp tiến hành nghiên cứu <br /> Phương  tiện  CT  scan  thế  hệ  đa  lát  cắt  (64 <br /> slides)  độ  mỏng  giữa  các  lát  cắt  được  thiết  lập <br /> với khoảng cách gần như liên tục (0.4 mm). Tất <br /> cả  đối  tượng  được  chụp  CT  scan  đầu  sau  khi <br /> thỏa các tiêu chuẩn chọn mẫu và loại trừ sẽ được <br /> ghi nhận thông tin về phần hành chánh đưa vào <br /> danh sách nghiên cứu.  <br /> Data về hình ảnh được lưu lại vào đĩa DVD <br /> và sau đó trên máy tính hình ảnh CT được phân <br /> tích  bằng  phần  mềm  eFilm  Workstation  2.1.0. <br /> (MERGE Healthcare Co. 2005).  <br /> Phân loại độ khí hóa xoang bướm:  <br /> <br /> Phân loại khí hóa trước sau <br /> Chúng tôi phân chia khí hóa trước sau thành <br /> 4 phân loại cơ bản:  <br /> A1. Dạng xoăn bướm (dạng xương đặc ngà). <br /> A2.  Dạng  trước  yên  bướm:  XB  khí  hóa <br /> không  ra  sau  qua  khỏi  mặt  phẳng  trước  yên <br /> bướm. <br /> A3.  Dạng  yên  bướm:  XB  khí  hóa  ra  sau <br /> nhưng không qua khỏi mặt phẳng ngay sau yên <br /> bướm.  <br /> A4. Dạng sau yên bướm: XB khí hóa ra sau <br /> qua khỏi mặt phẳng ngay sau yên bướm. Trong <br /> nhóm  này  có  các  phân  loại  phụ  sau:  Dạng  khí <br /> hóa  ra  xương  bản  dốc  (clivus);  Dạng  khí  hóa <br /> hướng  mấu  giường  sau;  Dạng  khí  hóa  hướng <br /> xương  chẩm;  Dạng  hỗn  hợp  1  và  2;  Dạng  hỗn <br /> hợp 1,2 và 3. <br /> <br /> Phân loại khí hóa sang bên <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Nguyễn Tri Phương <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013 <br /> Dựa  trên  thiết  diện  trán  (coronal)  của  hình <br /> ảnh  CT,  chúng  tôi  phân  chia  khí  hóa  sang  bên <br /> thành 3 loại:  <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Khí hóa mấu giường trước. <br /> <br /> B1. Khí hóa dạng thân bướm:  <br /> Dạng  khí  hóa  hẹp:  khí  hóa  XB  không  tới <br /> đường  ranh  tưởng  tượng  kẻ  nối  từ  ống  thần <br /> kinh  V2  và  ông  thần  kinh  Vidian  (đường  ranh <br /> A).  <br /> Dạng khí hóa thân bướm trung bình: khí hóa <br /> XB tới đường ranh A. <br /> B2. Dạng khí hóa rộng sang bên: khí hóa XB <br /> qua khỏi đường ranh A (Hình 1). <br /> Dạng cánh lớn xương bướm: Sự khí hóa chỉ <br /> lan vào và tạo hõm bên ở cánh lớn xương bướm <br /> (Hình 1). <br /> Dạng  mỏm  chân  bướm:  Sự  khí  hóa  chỉ  lan <br /> vào và tạo hõm bên ở mỏm chân bướm (Hình 1).  <br />  Dạng  sang  bên  hỗn  hợp  chân  bướm‐cánh <br /> lớn xương bướm (Hình 1). <br /> <br /> Hình 1: Hình vẽ theo diện cắt mặt phẳng trán qua <br /> xoang bướm, mô tả các dạng khí hóa xoang bướm <br /> sang bên. Nguồn: Wang J (2010)(34)  <br /> <br /> KẾT QUẢ  <br /> Khí hóa trước sau  <br /> <br /> B<br /> A<br /> <br /> CD<br /> <br /> Hình 2: Hình CT scan thiết diện dọc, trình bày các dạng khí hóa XB theo trục trước sau. (A) dạng khí hóa trước yên <br /> bướm; (B) dạng sau yên bướm; (C) dạng sau yên bướm lan mấu giường sau; (C) dạng sau yên bướm hỗn hợp.  <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Nguyễn Tri Phương <br /> <br /> 25<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> Khí hóa sang bên  <br /> Bảng 2: Phân loại khí hóa sang bên của XB  <br /> XB phải<br /> XB trái<br /> <br /> Hẹp<br /> Thân bướm<br /> 28 (23,3%) Nam: 34 (28,3%) Nam:<br /> 8 Nữ: 20<br /> 10 Nữ: 24<br /> 28 (23,3%) Nam: 24 (20%) Nam: 8<br /> 6 Nữ: 22<br /> Nữ: 16<br /> <br /> Cánh lớn XB<br /> Chân bướm<br /> Hỗn hợp<br /> ∑<br /> 8 (6,6%) Nam: 2 8 (6,6%) Nam: 2 42 (35%) Nam: 18<br /> 100% 40 80<br /> Nữ: 6<br /> Nữ: 6<br /> Nữ: 24<br /> 8 (6,6%) Nam: 3 4 (3,3%) Nam: 1 56 (46,6%) Nam:<br /> 100% 40 80<br /> Nữ: 5<br /> Nữ: 3<br /> 22 Nữ: 34<br /> <br /> Nhận  xét:  Bằng  phép  kiểm  dấu  và  hạng <br /> Wilcoxon,  ta  thấy  có  sự  khác  nhau  có  ý  nghĩa <br /> giữa  có  sự  khí  hóa  sang  bên  giữa  bên  phải  và <br /> bên  trái  (P