TRtfOfNG Dfil HOC VO TRtfOfNG TOflN
KHOA KHOA HOC CO BAN
KHOA LUAN TOT NGHIEP
CHUYEN NGANH VAN HOC
TRUYEN DAN GIAN NAM BO VE
•
•
PHONG TUC
Giang vien huxyng dan:
Sinh vien thyc hien:
NGUYEN THI HANH
TRAN VAN NAM
Dfil HOC VOTR(J0NGTOfiN
Hau Giang, thdng 06 nam 2012
l6i cam ta
Trong qua trinh thuc hien khoa luan toi da gap khong it kho khan nhung
nha sir giup da cua thay co va ban be ma toi da vugt qua dugc kho khan do.
Dae biet toi xin ghi lai long cam on chan thanh den thay Tran Van Nam vai tu each la mot nguai thay, nguai huang dan, da tan tinh huong dan giup toi tim dugc huong di va phuang phap cu the trong qua trinh viet tieu luan hay. Va toi cung xin cam an cac thay co va cac anh chi trong Thu vien Thanh pho Can Tha, thu vien Khoa Su Pham truong Dai hoc Can Tha, trung tarn hoc lieu truong Dai
hoc Can Tha, thu vien truong Dai hoc V6 Truong Toan„. cam an gia dinh va ban
be da nhiet tinh giup da, dong vien, ho trg rat nhieu trong qua trinh hoan thanh
khoa luan.
Sinh vien thirc hien
Nguyen Thi Hanh
LOI CAM DOAN
Sinh vien thyc hien
Nguyen Thi Hanh
Toi xin cam doan rang de tai nay la do chinh toi thuc hien, cac so lieu thu thap va ket qua phan tich trong de tai la trung thuc, de tai khong trung vai bat cu de tai nghien cuu khoa hoc nao.
PHIEU DANH GIA LUAN VAN TOT NGHIEP (Gidng vien hw&ng dan)
1. GlANG VIEN HlTdNG DAN: Tran Van Nam 2. SINH VIEN THUC HIEN: Nguyen Thi Hanh
MSSV: 0856010013
KHOA: 1
3. TENDETAl: Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
NHAN XET CUA GIANG VIEN HlTdNG DAN
1. Danh gia chung qua trinh lam luan van tot nghiep:
1.1. Chuyen can:
1.2. Thai do:
1.3. Khac:
2. Danh gia luan van:
2.1. Dat van de (theo 5 buac):
2.2. Noi dung chinh:
in
2.3. Chu thich, thu muc:
2.4. Hinh thuc trinh bay:
....
2.4.1. Dung lugng (trang):
2.4.3. In an:
2.4.4. Trinh bay:
2.4.5. Chinh ta, ngu phap:
3. Danh gia, xep loai:
Danh gia:
Xep loai:
,, ngay
2.4.2. Khuon kh6:
thdng
nam 20 Giang vien huong dan (Ki va ghi ro hg ten)
IV
TOM TAT LUAN VAN
•
Ngoai phan mo dau va ket luan, luan van co 3 chuong chinh:
Chirong 1: Khai quat truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc. Trong chuong nay co
- Thu nhdt: Giai thuyet ve truyen dan gian, trong do neu len khai niem ve
hai noi dung chinh:
gia.
- Thu hai: Co so hinh thanh va luu truyen nhung truyen dan gian ve phong tuc
truyen dan gian. Giai thieu cac djnh nghia ve phong tuc qua cac y kien cua nhieu tac
a Nam Bo. Trong phan nay chung toi giai thieu sa ve ljch su khan hoang Nam Bo.
truyen dan gian ve phong tuc. So luge ve van hoa Nam Bg, trong do chung toi neu
len mot vai dac diem ve van hoa Nam Bo - nhung dieu kien quan trgng hinh thanh
nen ban sac van hoa Nam Bo.
Chircng 2: Noi dung truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc. Day la noi dung chinh
Qua trinh khai khan Mien Nam cung la qua trinh hinh thanh va cho ra dai nhung
cua luan van. Trong chuong nay chung toi di sau vao hai van de chinh:
le hoi, le tet, phong tuc vong dai qua cac truyen da suu tarn.
- Thu nhdt: Di sau tim hieu cac phong tuc nguai Viet chu yeu la cac phong tuc
suu tarn. Neu len van de mau thuan trong xa hoi va long khao khat cuoc song yen
binh, no du cua nguai dan Nam Bo.
Chircng 3: Thi phap. Neu len ba van de chinh:
- Thu nhdt: Thi phap cot truyen. Trong phan nay chung toi nen len noi dung
cot truyen qua do neu len tip va mo tip va yeu to than ky trong truyen.
- Thu hai: Thi phap nhan vat. Noi len su bieu hien cua nhan vat: nhan vat bieu
hien cho cai dep; nhan vat bieu hien cho cai xau xa, cai tieu cue va nhung thanh
kien cua xa hoi.
- Thu ba: Thai gian va khong gian trong truyen. Neu len nhung bieu hien ciia
thai gian va khong gian nghe thuat trong truyen.
- Thu hai: Tim hieu buc tranh sinh hoat gia dinh va xa hoi qua cac truyen da
MUC LUC
•
•
MdDAU
— 1
1. Ly do chon de tai
1
2. Lich su* van de
1
3. Muc dich nghien cuu -
2
4. Doi tugng va pham vi nghien cuu -
3
5. Phuong huong va phuong phap nghien cuu
4
5
Chirong 1: Khai quat truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
1.1. Nhung van de chung ve truyen dan gian Nam Bo
5
1.1.1. Giai thuyet -
5
1.1.2. Truyen dan gian ve phong tuc 6* Nam Bo
7
1.2. Co so hinh thanh va luu truyen nhung truyen dan gian ve phong
tuc a Nam Bo
10
1.2.1. Co so lich su
10
1.2.2. So lugt ve van hoa Nam Bo—
12
2.1. Dien mao phong tuc nguai Viet qua truyen dan gian Nam Bo
18
2.1.1. Phong tuc le Tet
18
2.1.2. Phong tuc le hoi
24
2.1.3. Phong tuc vong dai
34
2.2. Buc tranh sinh hoat gia dinh va xa hoi qua truyen dan gian ve
phongtuc a Nam Bo
41
2.2.1. Phan anh mau thuan trong xa hoi
41
2.2.2. Long khao khat cuoc song yen binh, no du
43
Chirong 3: Thi Phap
45
3.1. Thi phap cot truyen
45
3.1.1. Tip va mo tip
47
Chirong 2: Noi dung truyen dan gian ve phong tuc 6* Nam Bo 18
3.2. Thi phap nhan vat
52
3.2.1. Nhan vat bieu hien cho cai dep
53
3.2.2. Nhan vat bieu hien cho cai xau xa, cai tieu cue va nhung thanh
kien cua xa hoi
53
3.3. Thai gian va khong gian nghe thuat
54
3.3.1. Nhung bieu hien cua thai gian nghe thuat trong truyen
54
3.3.2. Nhung bieu hien cua khong gian nghe thuat trong truyen
55
vi
3.1.2. Yeu to than ky trong truyen 50
KET LUAN
57
TAI LIEU THAM KHAO
PHU LUC
vn
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
mOdAu
1. Ly do chon de tai
Nam bg dugc xem la vung dat tre, lich su hinh thanh va khai pha kha tre han
so vai mien Bac "nghin nam van hien". The nhung, du"sinh sau de muon" nhung
van hoi tu, don nhan nhieu nen van hoa cua dan toe. Dong thai, Nam Bo van mang
nhung net rieng, doc dao, dieu do da gop phan lam phong phii nen van hoa cua dan
toe.
Trong qua trinh tiep can nen van hoa dan gian nam Bo, chung toi dac biet quan
tam den mang truyen ke ve phong tuc von da ton tai tu rat lau dai cung vai su hinh
thanh va phat trien cua vung dat Nam Bo. Hau het nhung truyen nay di sau vao giai
thich nhung le hoi, each thuc tha cung. The nhung, so lugng truyen vo cung it 6i,
cac truyen nam rai rac trong mot so tai lieu va chua co su quan tam khai thac dung
muc de no co vi tri xung dang trong kho tang van hgc dan gian. Viec suu tam bien
soan phong tuc cung co sam nhung viec nghien cuu no thi chua dugc chu y dung
muc. Van de nay tac gia Dang van Lung cung cho rang: hinh nhu lau nay dang la
viec tay trdi cua mot so nhd dan toe hoc, Folklore... mot so khdc chi vi yeu thich ma
suu tam hoac nghien cuu ve motphong tuc, loi song cu the nao day [15, tr.21].
phong tuc, tap quan cua Nam Bo tu phong tuc cuai hoi, le Tet, le hoi tang ma cho
den phong tuc an uong, tha cung. Qua bao nam, du cho''vat doi sao dai" nhung
nhung phong tuc ay van khong thay doi, co chang la su cai bien lai cho phu hop vai
thai dai nhung van giu dugc tinh than cua no, khong it Ian toi co nhung ban khoan
Han the nua, toi la dua con cua vung dat Nam Bo dugc tiep thu day du nhung
hinh thanh nhu the nao, ton tai ra sao... Vi the toi luon khao khat dugc dip bo thai
tran tra, thac mac tai sao co phong tuc nay, tai sao co phong tuc kia, chung dugc
gian va cong sue de tim hieu de tai nay. Vai su to mo, niem yeu thich kham pha da
cai nhin khoa hgc cho de tai.
2. Muc tieu nghien cihi:
Khi chgn nghien cuu van de nay chung toi chi mong va co gang dat dugc
nhung muc dich sau:
- Tim hieu ve lich su van hoa vung dat Nam Bo - noi hinh thanh va luu truyen
nhung truyen dan gian ve phong tuc.
- Di sau nghien cuu nhung truyen ve phong tuc, cung nhu su hinh thanh va luu
giu nhung truyen ve phong tuc a Nam Bo.
GVH: Tran Van Nam
1
SVTH: Nguyen Thi Hanh
giup toi co dong lire de manh dan chgn de tai nay, dong thai mong muon gop mot
Truyen dan gian Nam Bo vephong tuc
- Lap phu luc, tap hop nhung truyen ke dan gian ve nguon goc cac phong tuc.
3. Ljch su* nghien cuu van de
Truyen dan gian ve phong tuc la mot bo phan cua truyen dan gian Nam Bo
nhung cung khong kem phan quan trgng. Tuy nhien, tren thuc te van de" nay chua
dugc cac nha nghien cuu quan tam nhieu nen trong phan lich su nghien cuu van de
chung toi tap hop dugc mot so truyen nam rai rac trong cac tai lieu va mot so cong
trinh nghien cuu sau:
3.1. Tai lieu suu tam - bien soan
- Huyen thoai miet vuan - Nguyen Phuong Thao.
- Nam ky co su - Nguyen Huu Hieu.
- Nghin nam bia mieng - Huynh Nggc Trang, Truong Nggc Tuang.
- Van hoc dan gian Chdu Doc - Nguyen Nggc Quang.
- Van hoc dan gian Bac Lieu - Xuan Dien.
- Van hoc dan gian Soc Trang - Chu Xuan Dien.
- Truyen xua Tich cu - San Nam, To Nguyet Dinh.
- Kho tang truyen co tich Viet Nam - Nguyen Dong Chi.
Hgc Can Tha.
- Phong tuc, tap quan cac dan toe Viet Nam - Dang Van Lung, Nguyen Song
Thao - Hoang van Tru.
O cac cong trinh tren, cac tac gia co di sau vao nhung truyen ke ve phong tuc,
moi truyen dugc ke ro rang, day du cac ban thao. The nhung nhung cong trinh do
- Van hoc dan gian Dong bang Song Cuu Long - Khoa ngu Van Truong Dai
cu the nao ca. Cac truyen ke ve phong tuc nam rai rac, thieu he thong, chua dugc
chi mang tinh tap hop nhieu mang truyen chu khong tap trung vao mot mang truyen
trong kho tang van hgc dan gian Nam Bo.
3.2. Tai lieu nghien cuu - suu khao
- Van minh miet virfrn - San Nam: tac gia giai thieu ve vung dat va con nguai
Nam Bo.
- Van hoa dan gian Nam Bo - nhung phac thao - Nguyen Phuong Thao: tac
tong hop phan loai mot each co he thong de no thanh mot cong trinh chuyen biet
gia noi den "lang Viet Nam Bo va van hod dan gian cua nguai Viet", "dqc trung
truyen dan gian nguai Viet a Nam Bo".... Tim hieu, nghien cuu truyen dan gian
nguai Viet a Dong bang song Hong - qua sir chi phoi cua nhieu yeu to. Tuy nhien,
day chi la "nhungphat thao", nhung ket qua nghien cuu ban dau, chu chua that su
la mot cong trinh sau sat vao van de dugc noi tai.
GVH: Tran Van Nam
2
SVTH: Nguyen Thi Hanh
nguai Viet a Nam Bo trong tuang quan so sanh, doi chieu vai truyen dan gian
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
- Trong Thi phap van hoc dan gian, tac gia Le Truong Phat da di sau nghien
cuu ve cac van de xoay quanh thi phap the loai truyen thuy nguai nghien cuu co them mot kien thuc cho de tai cua minh. - Trong cong trinh Van hoc dan gian Dong bang song Cuu Long cac tac gia co nhung nhan dinh ve cac nhom truyen nhu sau: Nhom truyen co lien quan den lich Ngoai ra cac tac gia cung khai quat vai net dac trung nhom truyen. Chung toi nhan thay ve phan nay hg co cung quan diem vai Nguyen Phuang Thao ve dac trung the loai, ve de tai, sir anh huong ton giao va do lang cua van hoa vung mien Nhung y kien, nhan dinh cua cac tac gia se giup ich rat nhieu cho de tai nghien cuu nhat la a phan chuong 3 - thi phap cot truyen, nhan vat. - Nghien cuu chung ve cac the loai van hgc dan gian, tac gia Do Binh Tri ngoai Nhung dac diem thi phap ciia cac the loai van hoc dan gian trong Phan tich tac pham van hoc dan gian da neu nhtrng dinh huong kha cu the cho viec phan tich cac the loai van hgc dan gian. Tac gia da khai quat nhtrng dac trung co ban cua cac the loai vai nhtrng tieu chi cu the tu he de tai, chuc nang, thi phap... dong thai dinh huong ca ban ve cong viec phan tich the loai. len noi dung cau chuyen. Nggc: trong cong trinh nay tac gia di sau vao tim hieu nguon goc cac phong tuc, tin nguang chu yeu a Can Tha, phan loai theo tirng mang truyen. Tuy nhien a phan noi dung kha so luge chu yeu neu len mot so truyen xoay quanh nhtrng ngoi dinh, lang mo do. Du vay, nhtrng mau chuyen ve phong tuc trong cong trinh nay van thuoc doi tugng nghien cuu ciia chung toi. Nhin chung, cac tac pham, cac bai nghien cuu chi trinh bay mot each khai quat hoac mai trinh bay mot mat ciia van de, de co mot cong trinh nghien cuu ve - Truyen dan gian ve phong tuc, tin nguong suu tam 6* Can Tho* - Le Thi kha nang cua minh, chung toi co gang trinh bai van de mot each co he thong va day du nhat. 4. Doi tugng va pham vi nghien cuu GVH: Tran Van Nam 3 SVTH: Nguyen Thi Hanh - Doi tugng nghien cuu ciia luan van la nhtrng truyen dan gian ve phong tuc a Nam Bo tap hop trong cac tai lieu suu tam - bien soan va nghien cuu cua cac tac gia. - Trong pham vi nghien cuu cua de tai, chung toi tien hanh suu tam, he thong luu truyen va ton tai nhu mot xem chinh the nghe thuat, cot truyen, nhan vat, khong gian, thai gian. Noi dung va thi phap truyen dan gian ve phong tuc cung la nhtrng nhiem vu trgng tam cua de tai. 5. Phuong huong va Phuong phap nghien cuu Nghien cuu de tai nay chung toi nham tap hop, bo sung, phan loai mang va nghien cuu that ky cac truyen ve phong tuc a Nam Bo. Nhtrng truyen nay ra doi. nguai di truac. truyen ve phong tuc a Nam bo tren co so tiep thu nhtrng y kien tien bo cua nhtrng yeu sau: - Phuong phap suu tam: tap hgp, chgn lgc, sap xep cac nguon tu lieu cua truyen dan gian ve phong tuc a Nam Bo. Chgn nhtrng chuyen vira co cot truyen vira co chat dan gian. - Phuong phap thong ke: tien hanh tim kiem tat ca cac tai lieu co lien quan den Khi thuc hien de tai nay chung toi su dung cac phuong phap nghien cuu chu de tai nghien cuu sau do chgn nhtrng tai lieu co tinh chinh xac cao de tap trung khong gian, nhan vat de rut ra cac dac diem thi phap. - Phuong phap so sanh: trong qua trinh tim hieu, phan tich cac truyen dan gian ve phong tuc o Nam Bo chung toi doi chieu vai cac truyen ke dan gian ve phong tuc nghien cuu. Dong thai, khao sat, phan loai va mo hinh hoa cot truyen. thai gian. cua nguai Viet noi chung de thay dugc moi quan he cung nhu su khac biet. GVH: Tran Van Nam 4 SVTH: Nguyen Thi Hanh - Phuong phap phan tich va tong hgp: de tim heu ngi dung nhom truyen. CHlTONG 1
KHAI QUAT TRUYEN DAN GIAN VE PHONG TUC 6> NAM B0 1.1. Nhung van de chung ve truyen dan gian Nam Bo 1.1.1. Gioi thuyet 1.1.1.1. Truyen dan gian Truyen dan gian la mot khai niem ma cho den nay van con nhieu nha nghien cuu chua thong nhat each hieu. Thuat ngtr nay cung chi dugc su dung trong giai nghien cuu bai trong dan gian nguai ta hay su dung thuat ngtr truyen dai xua de thay cho thuat ngtr truyen dan gian. Doi khi nguai ta thuong su dung thuat ngtr truyen co tich. Chung toi khong thong nhat each su dung dong nhat gitra truyen dan gian, truyen co tich vai truyen dai xua bai vi co mot so diem chua thoa dang. Khai niem truyen co tich vai truyen dai xua co nghia hep han truyen dan gian, no chi la mot bo phan cua truyen dan gian. Tac gia Nguyen Dinh trong bai "su khdc nhau gian so 4, nam 2006 da tim hieu qua trinh hinh thanh khai niem truyen dan gian va phan biet su khac nhau gitra hai khai niem truyen co dan gian va truyen co tich. Dau tien la sir hinh thanh khai niem truyen. Theo tac gia, khai niem truyen trong dan gian ngay xua chua xuat hien ma chi co khai niem truyen va hg duang nhu dong nhat cac khai niem truyen dan gian, truyen doi xua, truyen co tich. Tac gia viet hep cua hai khdi niem. Neu noi mot each day du thi khdi niem truyen dan gian la truyen ke dan gian, no bao qudt tat cd truyen dan gian cua dai xua va mai sang tac truyen dan gian dugc sang tac tu dai xua [9, tr.43]. Nhu vay khai niem truyen dan gian rong han truyen co dan gian va truyen co tich. Co the torn lai truyen dan gian la bao gom tat ca nhtrng sang tac dan gian bang van xuoi tir xua den nay. Van de giai thuyet ve truyen dan gian hien van con mot so nha nghien cuu co nhtrng y kien khac nhau. Co nguai cho rang, truyen dan gian la bo phan van hgc dan chua du. Truyen dan gian la bo phan ciia van hgc dan gian, nhung no khong chi la gian, la nhung cau chuyen doi xua. Chung toi cho rang each hieu nay dung nhung sang tac. Theo quan niem cua chung toi thi truyen dan gian la mot khai niem co y nghTa khai quat, bao gom het thay cac loai truyen do quan chung nhan dan sang tac cau chuyen doi xua ma bao gom nhtrng cau chuyen hien dai dugc tap the nhan dan phai la mot tac pham tu sir. Da la truyen thi phai co tinh truyen, o day dugc hieu la GVH: Tran Van Nam 5 SVTH: Nguyen Thi Hanh va luu truyen qua cac thai dai. Truyen dan gian truoc tien no phai la truyen, tuc la phai co cot truyen, mang dac diem cua mot tac pham tu sir dan gian. N£u khong co
tinh tiet, khong co cot truyen, thi se khong co cai de nguai xua ke ke cho nhau nghe va luu truyen tu doi nay qua dai khac dugc. Van de phan loai truyen dan gian cung gap nhieu kho khan. Nhieu truyen
khong con giu dugc tinh chat cua no. Mot so truyen co the la truyen thuylt nhung
lai mang mau sac co tich, mot so truyen loai vat nhung lai mang mau sac ngu ngon... Bien phap kha thi o day la sap xep cac truyen theo noi dung. Tuy nhien, cung kho tranh khoi truong hop mot so truyen dugc xep o nhom nay nhung van co the xep a nhom kia. Tom lai truyen dan gian nguai Viet Nam Bo dugc hinh thanh va phat trien song song vai lich su khai pha va sir phat trien xa hoi cua vung dat nay. Ben canh do con co so it truyen dan gian dang dugc luu truyen o Nam Bg nhung co nguon goc tu mien Bac hoac mien Trung. 1.1.1.2. Phong tuc Moi dan toe co mot nen van hoa vai ban sac rieng. Nhtrng yeu to co ban cau thanh nen ban sac cua mot nen van hoa rieng do la phong tuc, tap quan va nghi le dan gian truyen thong. Sir luu gitr va truong ton phong tuc tap quan trong mot nen van hoa, noi len sue song cua dan toe. Noi ve Phong tuc, cho den nay co rat nhieu dinh nghia khac nhau. hanh, Sai Gon, 1974, thi: Phong tuc chi nhung bieu hien nhdt tri ve tinh than cua so Theo tac gia Hoang Thuc Tram trong Han Viet tan tu dien, Hoa Tien an nhan djnh nay la mot dinh nghia chat che, du khai quat va la co so de rut ra nhtrng song cua mot cong dong luc dau khong co van ban, ve sau - dan dan hinh thanh van chuc nang cua phong tuc: Phong tuc la nhtrng quy dinh, nhtrng quy uoc, nhtrng le ban. Nhung quy dinh ay khong phai tu tren troi rai xuong ma no dugc chat lgc ra, nhu vay la de con nguai chap nhan nhau, hoa vao nhau, an chiu nhau. due ket lai tu cugc song lao dong, chien dau, tha cung... Due ket lai, chgn lgc ra Con Thuc Anh trong Phong tuc co truyen ngudi Viet thi: Phong tuc la loi song, thoi quen da hinh thanh ne nip, dugc moi nguai cong nhan, tudn theo. Phong Tran Nggc Them trong co' so' van hoa Viet Nam, quan niem: Phong tuc la GVH: Tran Van Nam 6 SVTH: Nguyen Thi Hanh [33,tr.l43]. Cac dinh nghia tren co diem giong nhau o cho: phong tuc thuoc ve mat tinh than, no ton tai lau doi, tro thanh thoi quen an sau ben re vao trong nep nghi cua quan chung, buot con nguai phai tuan theo. Nha co phong tuc ma con nguai song gan bo, hoa hop nhau, hoa thuan, vui ve an chiu nhau duong nhu a suy nghi rieng
cua moi nguai ben trong van de can phai tuan thu con co van de tam linh, khi^n con
nguai phai lam theo nhu nhtrng gi da co. Hg nghi rang neu lam ngugc lai thi se khong dugc may man. Nhu vay, phong tuc tap quan la nhtrng nep song do nhung nguai song trong xa hoi dat ra, no dugc ap dung vao doi song, phuc vu cho mgi nguai nhung khong mang tinh chat quy pham phap luat. Phong tuc cting thay doi theo thai gian de phu hop voi loi song thai dai. Nhung du co moi me den dau cting chi la sir cai tao, nang len mot buac tren nen tang cac phong tuc truoc do. Trong phan 2 cua luan van nay chung toi se di sau vao nghien cuu cac phong 1.1.2. Truyen dan gian ve phong tuc 6* Nam Bo Nhu da noi tren, truyen dan gian la bo phan sang tac dan gian bang van xuoi. No chiem mot so lugng tuang doi Ian trong kho tang van hgc dan gian. Truyen dan tuc dat trung a Nam bo nhu le hoi, le Tet, tang ma, cuoi hoi. Bg. Ben canh do con co mot so truyen co nguon goc tu mien Bac va mien Trung nhung khi vao Nam da dugc cai bien lai cho phu hgp voi van hoa cua vung. Khac voi van hgc viet, van hgc dan gian kho co the xac dinh dugc thoi diem ra doi vi day gian ve phong tuc o Nam Bo la nhtrng truyen ke ve phong tuc dugc suu tam a Nam phai can cu vao lich su hinh thanh vung dat Nam Bo ma chung toi se trinh bai o phan sau. la nhtrng sang tac truyen mieng. Vi the de hieu nguon goc truyen dan gian Nam Bo Truyen dan gian ve phong tuc o Nam Bo la nhtrng truyen true tiep giai thich phong tuc hay nhtrng truyen tuy khong co muc dich giai thich phong tuc nhung lai Noi toi van hgc dan gian cung nhu truyen dan gian khong the khong noi toi co cau to chuc. Chinh nhtrng sang tac dan gian ra doi, phat trien gan bo voi nhtrng to chuc xa hoi co ban. Ben canh do truyen co dan gian Nam Bo deu chiu sir tac dong cua nhtrng dac diem lich su xa hoi, thien nhien. Sir hy sinh bang mo hoi xuang mau cua minh tao lap nen vung dat, nen nguai Nam Bo da sang tac kha nhieu truyen dan co yeu to hoac chi tiet gan vai mot phong tuc nao do a Nam Bo. gian phan anh noi hy sinh vat va ay. trinh con nguai khai pha vung dat mai. Cac tac gia khoa Ngtr van Truong Dai hgc 7 GVH: Tran Van Nam SVTH: Nguyen Thi Hanh Tien trinh phat trien truyen dan gian ciia nguai Viet a Nam Bo gan vai tien Can Tha trong cuon Van hoc dan gian Dong Bang Song Cuu Long da khang dinh: Day la nhung sdng tdc nghe thudt dugc truyen mieng, dugc ki va luu truyin a tac tren vung dat Nam Bo tu von van hoa truyen thong cung vai nhtrng sang tac moi cua nhan dan gan voi dai song xa hoi cua vung nay. Noi ro han, truyen dan gian dan gian truyen thong theo chan nhtrng nguai di ma dat dugc hg "sang tac lai" tai noi vira moi den. Tuy nhien, phan Ion truyen dan gian Nam Bo van la sang tac cua chinh nhtrng nguai dan a vung dat moi nay. Nam Bo, ngoai bo phan sang tac a vung dat Nam Bo con co mot bo phan sang tac Truyen dan gian Nam Bo, the hien dugc lai an tieng noi, tam tu, tinh cam cua noi co ljch su hinh thanh, phat trien vung dat song song voi lich su khai pha va phat trien cua van hoa, xa hoi. Neu nhu truyen dan gian cua nguai Viet a Dong bang song Hong la su tiep noi lien tuc dong chay truoc do thi truyen dan gian cua nguai Viet Nam a Nam Bo dugc phat trien tu von van hoa tiem an trong dong mau. Sir xa each vung van hoa coi nguon va thai gian la nhan to tac dong manh me den nhtrng nguai Nam Bo dong thai phan anh dugc nhtrng dac thu cua vung Nam Bo. Day la dac trung cua truyen dan gian nguai Viet a Nam Bo. Hay chinh xac han, truyen dan gian Nam Bo dugc sang tac tren nen tang cua van hoa truyen thong nguai Viet moi. Nhu mgi truyen dan gian noi chung, truyen dan gian Nam Bo phan chieu nhan sinh quan, vu tru quan cting nhu thuc te sinh hoat con nguai nai vung dat moi. Nhu vay, nhin mot each tong quat, truyen dan gian Nam Bo co ban thong nhat voi truyen mang theo trong qua trinh di cu ket hgp voi nhung yeu to van hoa tren vung dat kien xay ra trong doi song hang ngay, nhtrng each giai thich thu vi tu nhung cau dan gian Viet Nam ve mat noi dung. O day, nguai dgc cting thay dugc nhtrng sir nhtrng canh bat cong, nhung mat trai ciia xa hoi. Truyen dan gian Nam Bo con la nhtrng bai hgc sau sac ve nhan each, dao due. O do, chung ta con nit ra nhtrng kinh chuyen ke ve dia danh, ve nhung anh hung, ve nhtrng phong tuc tap quan. Do la di ma coi". Co the noi rang truyen dan gian Nam Bo la mot nhanh re mang nhieu nghiem thuc te tu cuoc song ma cha ong da truyen lai trong qua trinh "mang guam GVH: Tran Van Nam 8 SVTH: Nguyen Thi Hanh phu sa cua dong song Ion - truyen dan gian Viet Nam. Trong truyen dan gian Nam Bo, nguoi dgc thay dugc dai song sinh hoat cua cu dan ca nhtrng sir hoang vu, khac nghiet va sir giau co ma thien nhien da ban tang cho vung dat nay. Nhin chung ket cau truyen, thai gian, khong gian nghe thuat khong khac nhieu so voi truyen dan gian Viet Nam. Su hinh thanh va phat trien ciia truyen dan gian Nam Bo kha tre so voi Bac Bo, qua trinh nay gan lien voi tien trinh khai pha vung dat moi nen hinh thanh nhtrng net rieng doc dao. Truyen dan gian cua nguoi Viet a dong bang song Hong la sir tiep noi lien tuc dong chay the loai truoc do. Trong khi ay, truyen dan gian cua nguoi Viet a Nam Bo dugc phat trien tu von van hoa tiem an trong dong mau. Tac gia Nguyen Phuong Thao co nhan dinh nhu sau: "su xa each vung van hoa coi trung cua truyin dan gian ciia nguai Viet a Nam Bo " [31, tr.73]. thuang khong on dinh. Do lich su hinh thanh va phat trien cua vung dat nay con kha tre lai chiu sir tac dong cua nhieu nen van hoa khac nhau trong qua trinh cong cu Thu nhat la o cot truyen. Cot truyen dan gian Nam Bo thuang it tinh tiet va lam cho nen van hoa Nam Bo chua kip dinh hinh, chinh sir giao thoa ay de lai hau qua cho sir khong on dinh cua cot truyen. Neu nhu truyen dan gian Bac Bo da co sir lang dgng nhat dinh ve van hoa thi a Nam Bo chua co sir lang dgng ay. Co le vi vay thanh qua trinh hu cau tuang tugng cua minh ve nhan vat hay cot truyen. ma cac tac gia dan gian cua truyen dan gian Nam Bo chua du thai gian de hoan Thu hai truyen dan gian Nam Bo chiu anh huong sau sac cua tu tuang Phat khong dugc phan anh nhieu. Vi vay khong gian nghe thuat trong truyen mang nhieu yeu to phi hien thuc, ki ao cua the giai Phat giao (Su tich cay neu ngay Tet, Su tich cay phao). Qua qua trinh tim hieu, chung toi nhan thay rang truyen dan gian la mot bo giao, nhat la mang truyen ve phong tuc, tin nguang. Tu tuang Nho giao duong nhu Bo. So lugng truyen chiem vj tri rat Ian a nhieu the loai nhu truyen co tich, truyen phan chiem vi tri dang ke so voi cac the loai khac ciia van hgc dan gian vung Nam dao chi chiem mot so lugng nho. Nhtrng truyen dan gian phan Ion phan anh dugc khat vgng mo uac ciia nguoi dan Nam Bo. 1.2. Co* so' hinh thanh va luu truyen nhung truyen dan gian ve phong tuc 6* Nam Bo. 1.2.1. Co* so' lich sir Nam Bo la manh dat phi nhieu, trai dai ttr Dong Nai den mui Ca Mau, thuoc luu vuc hai con song Dong Nai va Song Cuu Long. Day la vung dat tuang doi bang phang, voi khi hau nhiet doi gio mua, thai tiet hien hoa han so voi cac vung khac.
SVTH: Nguyen Thi Hanh
9
GVH: Tran Van Nam thuyet, truyen cuoi, truyen ngu ngon... Con mot bo phan khac nhu ve, cau do, dong Dieu kien tir nhien cua vung cting co nhtrng dac diem khac nhau nen nhtrng nha nghien cuu chia lam hai vung: Dong Nam Bo va Tay Nam Bo. N6i lien hai khu vuc nay la thanh pho Ho Chi Minh. Tac gia Phuong Thao trong Huyen thoai miet vuon da co cai nhin ve Nam Bo nhu sau : "So vai cac vung que khdc cua To Quoc, Noi den Nam bo la noi den thuc taAlich §rkllal^ha^in^da^Vung Nam Bo
giau dep dang tu hao ngay nay lai la vung3aTb6 hoang hang ngan nam tir sau de
quoc Phu Nam tan ra vao the ky VI. Bao the ky troi qua, manh dat mau ma nay van ngu yen vi nguoi ban dia qua thua that lai lac hau ve ky thuat nong nghiep. Tir dau the ky XVII, nguoi Viet moi bat dau khai hoang vung dat moi, vung dat thuoc phu Gia Djnh (sau do la tran Gia Dinh, thanh Gia Dinh) tuc Nam Bo ngay nay, cong cuoc khai hoang tir dau cho den truoc khi nguai Phap chiem Nam Ky co the chia
lam hai giai doan: Mot la cong cuoc khai pha trong cac the ky XVII, XVIII. Dau thi
ky XVII, nhung nguoi dan ngheo khong chiu noi canh ap buc boc lot cua bgn quan lai thue nha, da le te bo lang bo xom mien trung vao Nam lap nghiep. Nhung nguai di khan hoang vao Nam gap rat nhieu kho khan noi dat moi nay boi bun lay nuoc doc, muoi mong, ran ret... Nhung hg khong son long vi hg nghi du sao thu dtr truoc mat cting khong bang bgn quan lai vua chua noi que nha. Den nam 1698 Nguyen Htru Canh vang lenh chua Nguyen Phuc Chu vao thiet lap chinh quyen a vung dat moi, lap ra Phu Gia Dinh gom ba huyen: Phuoc Long (Bien Hoa, Ba Ria) va Tan Binh (tir song Sai Gon ve phia Tay Nam) tir do tro di, cac chua Nguyen to chuc cac cuoc di dan Ion vao Nam khan hoang, mo rong dia ban, cting co the lire de duong dau voi chua Trjnh a Dang Ngoai. Hai la cong cuoc khai pha Nam Bo trong nua dau the ky XIX, trieu Nguyen tai Nam Bo: "tu nam 1882 din nam 1885 nha Nguyin da ban hanh 25 quyit dinh vi dugc thanh lap tu nam 1872, da day manh cong cuoc khan hoang va dat biet chu y Nam Bo, 2 a mien Bac, 1 a Kinh ky va 6 co y nghia tren toan quoc" [14, tr.98]. cong cu va thoc giong, cho lap lang moi de dang, dugc mien thue 3 nam hoac lau Trong quyet dinh tren nha nuoc danh cho nguoi di khan hoang thu tuc de dai, cap chuc dan lang, binh linn khai hoang bang each lap don dien. Nhu vay, cuoc mo dat phuang Nam chi that sir dinh hinh tu nhtrng cuoc di dan Ion cua nguai Viet tu the ky XVII. Qua trinh di dan tu nhien le te, chua du de
SVTH: Nguyen Thi Hanh
10
GVH: Tran Van Nam han. Ngoai nhung bien phap khuyen khich khai hoang, nha Nguyen con dung ra to dinh hinh ban sac van hoa cua vung dat. Den khi nha Nguyen tien hanh nhtrng cuoc di dan Ion tir vung Trung Bo vao, cua nguai Hoa sang dinh cu sau sir kien nha Minh that bai truoc Man Thanh (do Duong Ngan Dich, Tran Thugng Xuyen, Mac Cuu cam dau), cung lop cu dan co Khmer den tir nhieu vung tren dat nuoc Campuchia, tran ve theo song Tien, song Hau de tranh tham hga tir cac vua chua Xiem La, ket
hgp voi nguai Cham Hoi giao den vung Chau Doc, nhung cu dan tir mien Bite
chuyen vao tham gia khai khan ruong dat song song do la qua trinh chuyen cu tai cho cua cong dong cac toe nguoi de lap lang lap ruong, vung van hoa mang ban sac Nam Bo moi that sir hinh thanh. Chi sau 200 nam khai pha, vung Chau tho Nam Bo hoang da da nhanh chong tro thanh mot phu Gia Dinh giau co, sam uat voi co so chinh quyen hoan chinh, co xom lang, ap, xa, huyen, dinh, tran bao trum khap vung. Vao thai khai son lap dia theo su sach ghi chep lai thi Nam Bo noi tieng la vung hoang vu hiem tro. O buoi dau vung dat nay co dia hinh het sue hiem tro, tren thi co cgp, duoi nuoc thi co sau, muoi mong ran ret nhieu vo so ke, rung thien nuoc doc "muoi keu nhu sao thoi", "dia loi tg banh canh". Nhung noi day cting hoi tu nhieu dieu kien de sinh co lap nghiep. Bai vung dat nay dugc boi tu phu sa cua nhieu con song Ion nhu song Dong Nai, song Sai Gon, Song Cuu Long rat thuan lgi van Son Nam da co nhan dinh ve vung dat phuang Nam nhu sau: "mua lut cd nuac cho viec trong trgt. Thien nhien cting uu dai cho vung nhieu san vat phng phu. Nha Ig lai mang theo thuy triiu ma vao sau trong long song. Cd ro vai vay cung co thi 16c di tren biin kho. Cd tri, rua, luan co thi song trong biin ma khong an uong trong vai ba thdng nang. Cd sac di trung tren kho mua nang, trung bay tung theo dat hoang vu khac nghiet ma no con la noi uu dai cho con nguoi an cu lac nghiep. Nam Bo la noi cong cu ciia nhieu dan toe nhu Kinh, Hoa, Khmer, Cham. Theo mua dau mua,..." [20, tr.l 1]. Nhu vay, co the noi rang, Nam Bo khong chi la vung Hoa tu Trung Quoc vao, do khong phuc nha Thanh ma den Nam Bo trong dot di cu do Truong Ngan Dich va Mac Cuu khdi xuong. Doan nguoi ciia Truong Ngan Dich dinh cu a Bien Hoa, Ml Tho, Sa Dec, con cha con Mac Cuu thi khai khan va tran gitr vung Ha Tien. Nguoi Kinh Ian lugt den khai hoang lap ap trong nhtrng chuyen luu day cua nha Nguyen. 1.2.2. So" lucre ve van hoa Nam Bo Phong tuc la mot bo phan cua van hoa, vi vay khi tim hieu nhtrng truyen dan gian ve phong tuc chung toi dat no trong nen tang van hoa. Duoi goc nhin ciia van GVH: Tr4n Van Nam 11 SVTH: Nguyen Thi Hanh nha van San Nam thi nguai dinh cu lau dai a vung dat nay la nguai Khmer. Nguai hoa, truyen dan gian Nam Bo chiu tac dong va mang trong minh dac diem cua vung van hoa Nam Bo. So voi ca nuoc day la khu vuc co lich su khai pha tre nhat, vi vay van hoa vung mien cua khu vuc nay chting chinh la van hoa cua vung dat moi voi nhung net dieu kien tu nhien va xa hoi tren dia ban. Dieu kien dia li va lich su da lam cho Nam tiep thu va bao ton truyen thong dan toe va nhtrng net dac sac rieng phu hop voi Viet (Kinh), Khmer, Cham, Hoa va mot so dan toe thieu so nhu Choro, Stieng, bo co nhtrng net dang luu y ve mat van hoa. Nam Bo hien dang co bon toe nguoi: nghiep, vi vay day la noi dien ra qua trinh giao luu van hoa. Cac tac gia cua Khoa Ma... Nguoi Viet cting la dan "ft? chiing" tir Bac Bo va Trung Bo ve day lap Ngtr Van truong Dai hgc Can Tho trong Van hoc dan gian Dong bang song Cuu Long da viet: "Qua trinh cong cu trao doi van hoa giua cac toe nguai voi nhau, [13, tr.6]. Suot trong tien trinh lich su, cac dan toe da tao lap dugc mot cuoc song cong cu, hoa dong, than ai, hoa nhap, hgc hoi Ian nhau nhung khong hoa tan ma moi toe nguoi ben canh viec tiep thu nen van hoa chung van gitr lai net van hoa truyen thong cua toe nguoi minh va co co cau to chuc xa hoi rieng. Moi toe nguoi deu cong hien cho lich sir van hoa nhtrng trang quy bau. den mot phuc the van hoa nong nghiep voi nghia chat che ciia nhom tir nay ma chi neu len mot vai cu lieu khang dinh sir ton tai va vai tro cua cay lua o Nam Bo. Nhieu tai lieu ve lich su van hoa Nam Bo dieu cho rang tu cuoi the ky XVIII, xu Nam Bo truoc het la vung "van minh cay lua ". O day chung toi khong de cap khu vuc. Khi chiem Nam Ky lam thuge dia nguoi Phap da biet phat huy lgi the nay dang trong da la mot vua lua Ion va bat dau xuat khau gao sang mot so nuoc trong thuong pham. Bien ban ve cuoc hgp o Sai Gdn nam 1874 giua thuang nhan nguoi Au va nguoi Hoa nham chinh don thi truong lua gao xuat khau gao thai ky do la gao Go Cong (Gao tron), gao VTnh Long (gao dai), va gao Pyc - chow [24, tr. 103]. Dugc biet giong lua gao thai do rat phong phu. trong so vai chuc giong lua co ten chu dau la "nang" thi nang tham Chg Dao (thuge Long An ngay nay) noi tieng ngon com. va hg da thanh cong trong cong viec bien noi day thanh mot vung nong nghiep Mot trong nhtrng dieu kien quan trgng hinh thanh ban sac van hoa Nam bo den nhan thuc, thoi quen, each ung xu... ciia cu dan noi day. Quan trgng han ca la moi truong song nuoc. Tren cac vung lanh tho ca nuoc, Nam Bo ma dat biet la vung dong bang song Cuu Long nhieu kenh rach, rong, khoang dat, voi he thong song
SVTH: Nguyen Thj Hanh
12
GVH: Tran Van Nam chinh la moi truong tu nhien. Thien nhien a Nam bo la nhan to quan trgng tac dong ngoi, kenh rach day dac da san sinh ra nen "van minh kinh rach". Tac gia Nguyen Phuang Thao dan theo Le Ba Thao trong "Thien nhien Viet Nam" nhu sau: Nam Bo co 4900 km Kenh dao, trong do co 1575 km kenh rong tu 18 - 60 m, theo ong Tran Dinh Gian: "con nguai ddn ddn qua cdc thi ky khai pha da dan thim vao hi co den 57000 km duang kenh rach [5, tr.313]. Ngoai ra con co he thong dong nho do ra Vinh Thai Lan va mang lirai kenh rach chan chit do trong qua trinh khai hoang con nguoi da tao ra no de lam vuan lam ruong. Van hoa Nam Bo chiu sir tac dong cua moi truong song nuoc nay. Moi truong song nuoc la nhan to kha quan trgng tac dong den phong tuc, tap quan, nhan thuc, sinh hoat gia dinh, sinh hoat lao mot dieu de thay la dam cuoi a dong bang song Cuu Long nguoi ta thuang dua dau dong... Noi chung la tac dong den nhieu khia canh van hoa khac nhau cua cu dan, hoa song nuoc, tir chiec ghe tren song con nguoi tan dung lam nai a, nai ban hang, dua do, lam them. bang ghe. Chinh nho co he thong song ngoi day dac da hinh thanh cho Nam bo van lich. Ngay nay chiec ghe tren song con dugc con nguoi van dung de phuc vu du Nhtrng dac diem van hoa tren co anh huong den van hoa dan gian noi chung net van hoa cua con nguoi Nam Bo, mat khac do la sir tac dong cua moi truong tu ,van hgc dan gian Nam Bo noi rieng. Truyen ve phong tuc tin nguang phan anh ro rieng trong sir thong nhat ma da dang ciia van hgc dan gian ca nuac. nhien vao van hgc dan gian. Co the noi van hgc dan gian Nam Bo mang mot net vuc Dong bang song Cuu Long. Vuan a Nam Bo khac voi vuan sau nha ciia cu dan chuyen canh lau nam nhu: ca phe, ca cao, cao su... o Dong Nam Bo va xoai, cam, mang cut... o Tay Nam Bo... cong viec lam vuan co nhtrng cong doan, ky thuat canh tac ma kinh nghiem ciia nhtrng nguoi lam ruong khong dii dap ung yeu cau san xuat. Hon ntra viec trong cay an trai tren vung dat hoang trting la mot thach thuc can phai vuot qua de ton tai. Chang han nhu ky thuat khai muong, len Hep vira de chong ung vira de co nuoc tuoi tieu quanh nam. Khi vet muong, thi bun (do phu sa lang dgng) lam phan bon cay rat tot. Ben cang do, ky thuat uom cay, ghep va chiet canh anh huong quan trgng den nang suat... Cong viec lam vuan cung khong bi thuc bach cua thai vu nhu cong viec trong lua nuoc cua cu dan Bac Bo va Trung Bo khien cho nhip song co ve khoan thai, cham chap, con nguoi tro nen diem dam,
SVTH: Nguyen Thi Hanh
13
GVH: Tran Van Nam Bac Bo va Trung Bo, vuan a Nam Bo rong Ion va thuang trong nhtrng loai cay thanh than. Nen kinh te hang hoa trong mot chung muc nao do da sam giai phong con nguai thoat khoi nen kinh te tu cap tir tuc, mat khac, co tac dung day manh qua trinh giao luu van hoa. Thuc te da chung minh miet vuan thuang ggi len y niem ve mot dai song yen binh, nhan ha va sung tuc. Dieu do co anh huong den nhtrng sang tac dan gian ciia nguoi Nam Bo. Lang Bac Bo dugc bao bgc boi luy tre lang, moi lang deu co nguoi dung dau ggi la gia lang, nguoi dan lang nao thi chi quanh quan lang ay, co khi ca doi hg chi o trong lang minh ma khong phai sang cac lang khac. Moi lang chi co noi hoi hop giao luu la cay da dau lang, do do sir giao luu van hoa cung mang tinh chat khep kin nhung Mac khac, ve co cau to chuc xa hoi lang Viet o Nam Bo khong giong o Bac Bo. luy tre lang ngan each, cu dan tap hgp tir nhieu nguon khac nhau va do dia hinh ciia vung tuang doi bang phang, he thong song ngoi kenh rach chan chit nen sir di lai de dang, nen tinh kien co trong lang hau nhu khong chat che, nguoi dan co the tu do di lai co tinh on dinh. Con a Nam Bo co cau xa hoi tuang doi thoang han, hg khong bi lang Bac Bo co sir phan biet dan chinh cu voi dan ngu cu thi lang Nam Bo thuang
khong co sir phan biet nay. Thuc te lich su cua thai ky mai khai pha cho thay kho co the tim thay nhieu cu dan co 3 doi cu tru day. Trong vung chi don thuan co mot loai co cau to chuc la bo may quan ly hanh chinh ma khong he co co cau to chuc an tang. Vi vay, lang Viet noi day co tinh chat ma va khong on dinh so voi Bac Bo chinh vi vay no khong tao cho van hoa dan gian sir lang dgng nhat dinh ma luon co tac pham ciia tat ca cac the loai van hgc dan gian noi day. Tinh each Nam Bo cung la van de tirng dugc quan tam. Nguoi Nam Bo mang
trong minh tinh nao phong, long hieu khach, thai do bgc true va noi bat la tinh than
trgng nghia khinh tai. Nguoi Nam Bo truoc kia von la nhtrng luu dan tir nhieu nai
ve day, hg bo que huong de den vung dat moi, di tim sir song trong muon van cai
chet, trong gian kho, hilm nguy. Dat rong, nguoi thua neu con nguoi song ma
khong co tinh than trgng nghia khinh tai thi that kho de ton tai. V£ dai thi, van hoa Nam Bo co hai dac diem dang chu y, do la nhtrng yeu to van hoa moi voi van hoa truyen thong va sir hon dung van hoa.
GVH: Tran Van Nam 14 SVTH: Nguyen Thi Hanh Ve dac diem thu nhat, Chu Xuan Dien cho rang "dac diim dau tien Id su xuat da mang theo truyen thong cua que nha, mat thu hai trong qua trinh ung xu voi moi truong tu nhien trong xa hoi moi, nhtrng yeu to van hoa moi hinh thanh nhu la sir tiep noi cai cu. Dao Hoa Hao, ten ggi chinh thuc cua Phat giao Hoa Hao, mot mat la hien tugng hon dung van hoa (ke thua dao Buu San Ky Huang ket hop tu tuang Phat giao voi tinh nguang tha ong ba) mot mat la yeu to van hoa moi tron len nen van hoa truyen thong (la dao Phat dugc binh dan hoa). Dao Hoa Hao ra doi o lang Hoa Hao (thuge tinh An Giang). Vao nhtrng nam 30 cua the ky XX, de cao Tu an, khuyen khich tin do tu tai gia theo phap mon tinh do, von la mot tong phai Phat Giao pho bien trong giai binh dan. Dac diem thu hai la qua trinh giao luu van hoa da phuang dien ra nhanh chong, lien tuc tao nen sir hon dung van hoa. Truoc do la sir hon dung van hoa gitra nguoi Viet, von la dan cua nhieu vung khac nhau tu hop ve. Thu hai la sir giao luu van hoa gitra cac toe nguoi cung chung song. Thu ba la sir giao luu van hoa giua Nam Bo voi cac nuoc phuang Tay. Ngon ngtr cua nguoi Viet Nam Bo co sir vay mugn cua tieng Phap, tieng Hoa va tieng Khmer. Chang han, tu quen thuoc trong tieng Viet nhu "xuong" lai la tu Viet, Hoa, Khmer de chi hien tugng say rugu: say, xin, xa quan. Dia danh Nam Bg goc Hoa [25, tr.343]. Nguoi Nam Bo su dung dong thai ba tir thuoc thuoc tieng ben canh nhtrng tir mang mau sac bac hgc cua van hoa truyen thong voi yeu to"long" nhu: VTnh Long, Tan Long, Long Chau, Long Tuyen... Con co nhtrng dja danh co nguon goc Khmer nhu cau May Tuc (tuc, trong khmer co nghia la nuoc). Day la mot bieu hien de thay ben canh nhieu bieu hien khac nhau cua sir giao luu van hoa nhu am thuc (nguoi Viet an mon canh chua ciia nguoi Khmer, mon ca ri ciia nguoi An, mon lau cua nguoi Hoa), mac va trang sue (nguoi Viet mac ao ba ba co nguon goc tu Ma Lai), le hoi (ca nguai Viet va nguai Khmer deu tham gia le hoi dua ghe ngo), tin nguang (nguai Viet sung bai ong Ta - Niet Ta - than dat ciia nguoi hoa a Nam Bo, Dao Cao Dai ( ten chinh thuc la Dai Dao Tam Ky Pho Do) hinh thanh tu nhtrng nam 20 cua the ky XX, co Toa Thanh Ion nhat o Tay Ninh voi giao Khmer). Dao Cao Dai la mot truong hop kha tieu bieu cho hien tugng hon dung van that cua dao Cao Dai, cung vai thien nhan con co Phat, Khong Tu, Chtr Dong Tu, Hugo. GVH: Tran Van Nam 15 SVTH: Nguyen Thi Hanh ly tong hop cua Nho, Phat, Lao cong voi mot so tu tuang phuang Tay. Trong thanh Sir giao luu van hoa da phuang dan den hien tugng hon dung van hoa nhu vay la mot trong nhtrng yeu to lam nen tinh phong khoang cua nguoi Viet Nam Bo trong quan he xa hoi, trong nep song va suy nghi. Boi vi, de cung chung song voi nhau, nguoi ta phai chap nhan nhtrng net di biet va khong ki thi nhau. Tom lai con nguoi Nam Bo mang trong minh truyen thong van hoa dan toe tu que huong goc cua hg, dong thai hoan canh tu nhien, lich su, xa hoi dac thu da gop phan tao nen net rieng trong doi song, trong tinh each cua hg. Cuoc song cong cu cua cac dan toe, ma thanh phan nguoi Viet la chu yeu, gitra vung dat hoang vu day khac nghiet da tao nen sir doan ket, hoa thuan gitra cac dan toe anh em. Chinh nhtrng dieu nay it nhieu de lai dau an trong sang tac dan gian, dac biet la trong phong tuc. Sir hinh thanh va luu truyen nhtrng truyen dan gian ve phong tuc o Nam bo mot mac dua tren sir ke thtra tir truyen thong van hgc dan gian dan toe. Thuc chat nen van hgc dan gian da sam dinh hinh va phat trien kha lau a vung Dong bang Bac bo luu vuc song Hong. Chinh nho nhtrng con nguoi dau tien tren buoc duong khai nhung phong tuc co tir lau doi a vung dat "nghin nam van hiin " vao, gop phan lam khan vung dat moi da mang theo nen van hgc dan gian dan toe, trong do dac biet la tren manh dat Nam Bo thi truyen dan gian bat dau ra doi va luu truyen cho den ngay nay. Con nguoi vung dat Nam bo mot mac ke thtra mot mac ke thua nhtrng gi da co cho nen van hgc dan gian them phong phu. Khi nhung nguoi Kinh bat dau co mat a vung dat cu mot mac lam phat trien them va lam cho no phu hop vai con nguai va manh dat Nam bo. Sir giao thoa gitra cai da co va cai mai dinh hinh, cac dang ton tai bo. va cai moi bat dau da tao mot net rieng cho van hgc dan gian ve phong tuc o Nam the loai van hgc dan gian rat gan nhau tham chi song song ton tai cung nhau. Cac Chinh nhtrng dieu noi tren giup ta hieu ro vi sao khoang each ra doi gitra cac deu dugc ra doi va luu truyen khi nhtrng nguoi Kinh dau tien co mat tren vung dat Nam bo de lam cuoc khan hoang. Vay ta co the noi ca sa lich su ciia sir hinh thanh va luu truyen nhung truyen dan gian ve Nam bo co the bat dau tir diem xuat phat ciia nhtrng cu dan Viet tren buoc duong khai pha dat phuang Nam. Trong tu duy cua nhtrng con nguoi di ma coi, be day van hoa ngan nam da tao nen tang het sue vung chai va vo cung phong the loai co ban nhu truyen thuyet, truyen co tich, truyen cuoi... dan gian Nam bo Nhung nguai mien ngoai khi vao Nam mo coi da dem theo nhtrng phong tuc cua hg nhu tuc nguoi dan ong phai di cuoi nguoi dan ba, tuc Thanh minh vao ngay mung 3 GVH: Tran Van Nam 16 SVTH: Nguyen Thi Hanh phu cho sir hinh thanh va luu truyen nhtrng truyen dan gian moi tren vung dat mai. thang 3 am lich va con rat nhieu nhtrng phong tuc khac ma ca o mien Bac va mien Nam den nay van con nguyen gia tri. Mot nen van hoa neu muon phat trien dung dan phai dua tren nen tang da co ma phat tien them. Van hoa a Bac bo chinh la nen tang het sue quan trgng va can thiet de hinh thanh va luu truyen nhtrng truyen ke dan gian a Nam bo. Nhtrng truyen dan gian ve phong tuc a Nam bo co nhieu diem tuang dong va di biet trong nhtrng cot truyen the hien tinh ke thua va phat trien. Boi vi day la vung dat tap hop nhieu toe nguoi dan den sir giao luu van hoa va anh huong Ian nhau la dieu khong the tranh khoi. Tren day chi phac hga nhtrng net so luge ve co so lich su cua sir hinh thanh va den van de nay a chuang 2, trong phan noi dung. luu truyen nhtrng truyen dan gian ve phong tuc o Can Tho. Chung toi se con de cap GVH: Tran Van Nam 17 SVTH: Nguyen Thi Hanh CHUONG 2 NOI DUNG TRUYEN DAN GIAN VE PHONG TUC Of NAM BO • • * • 2.1.1. Phong tuc le Tet 2.1.1.1.Tuc dira ong Tao ve troi Qua viec va tham khao va suu tam cac tai lieu co lien quan, chung toi thu thap dugc hai truyen ve tuc dua ong Tao ve troi. Truyen thu nhat dugc suu tam tir Truyin ddn gian Dong bang song Cim Long cua Khoa Ngu van, Truong Dai hgc Can Tho co tua de la Su tich ong Tao. Cau chuyen dugc torn tat nhu sau: co mot anh chang ten Tao lay vg ten Quan, hai vg chong song voi nhau bao nam ma khong co con. Me chang Tao bat chang phai cuoi vg khac. Tao vang loi me di cuoi vg, nang Quan cting ra di va tim hanh phiic ben nguoi chong moi. Tinh co hg gap lai nhau, vi mai me tro chuyen nen khong hay chong sau cua Quan ve. Vi hoang sg, Tao vgi chun vao dong ram canh nha de tron. Chong sau cua Quan \e khong biet co nguai trong do, ben dot dong ram de nuang ca, con chang Tao thi sg 16 chuyen nen khong dam chay ra. Nang Quan thay chong truoc cua minh bi lua dot, thuang qua nang nhay vao dong ram chet theo. Chong sau thay Quan nhay vo lua djnh chay theo cuu nhung khong kip. The la ca ba nguoi cung chet. - Truyen thu hai co tua de la Su tich Tao Quan suu tam trong Diin hay tich la 2.1. Dien mao phong tuc nguoi Viet qua truyen dan gian nam Bo thuang yeu nhau. Tuy da co gia dinh rieng nhung van cung nhau phung duong cha
gia. Mot horn, nguoi cha truoc liic lam chung dan cac con hay khieng quan tai di den khi nao sgi day quang tren quan tai dut thi dat tai do. Ba nguoi con lam theo,
cho din mot horn di ngang qua tang da Ion thi sgi day dut. Vi da to nen khong the
dao huyet, ba anh em thay nhau tuc true cho den khi thi the nguoi cha tieu tan. Toi horn do nguoi anh ca 6 lai tuc true va dugc mot con khong long keu cuu va mach
cho mot hu vang. Horn sau din lugt nguoi em thu hai thi dugc mot hu bac. Den lugt
nguoi em ut thi dugc khong long mach cho mot bau linh dugc cai tu hoan sinh. Nho
thuoc do ma nguoi vg chang tro nen dep nhu tien, va bj nha vua bat nang ve lam vg. Con chang ut vi nho vg nen gia thanh nguoi ban hanh de lay co vao cung tham vg.
Nha vua li£n d6i quan ao cho chang lit, va bi chang lit sai linh hoa thieu. Thay co
gian lua, nguoi vg tuang vua sai nguoi theu song chong minh ben nhay vao chet voi
chong. Chang lit tuang vg minh phan boi nen nhay vao lua tu theu. Khi 3 nguoi
chet, ba quan lap den tho chung, va khi dot lua phai co ba hon da chum lai tua nhu GVH: Tran Van Nam 18 SVTH: Nguyen Thi Hanh cac dau nguoi chet. Do la sir tich Tao Quan. Moi cau chuen deu co tinh tiet khac nhau, nhung nhin chung deu co ket thuc giong nhau. Ca ba nguai deu chet trong mot dong lua, va Nggc Hoang phong cho han nhan gia dinh, quan he tay ba: hai ong mot ba, ma con ca nggi long thuy chung, hg lam Tao Quan. Gitra cac cau chuyen deu giong nhau la khong chi noi ve bi kjch ca nggi long hieu thao cua con nguoi va de cao loi song nghTa tinh cua hg. mot ba de dua ong Tao ve troi, va de tuang nha ngay mat cua hg. Va bat dau tu ngay do, khong khi Tet da bat dau. Do con la ngay "danh ddu " cho nhtrng ngay Tet sap den. Dua Ong Tao ve troi khong chi huong nguoi ta ve loi song co tinh co Ve sau, hang nam nguoi ta chgn ngay 23 thang chap, ngay mat cua hai ong dai moi co dip de on lai nen van hoa dan toe. 2.1.1.2. Tuc dirng neu ngay Tet nghia, dao thuy chung trong nghia vg tinh chong ma con giup con nguoi trong thai - Cau chuyen thu nhat chiing toi suu tam trong quy en "Van hoc ddn gian Chau Chiing toi suu tam dugc ba cau chuyen ve tuc dung neu ngay Tet Doc " cua Nguyen Nggc Quang co tua de la Su tich cdy neu ngay Tit. Cau chuyen ke lai thud dat troi con trong hoang so, the lire quy rat Ian, con nguai phai thue dat cua chiing de lam. Chiing luon tim each quay nhieu dan. Nhung nho tri thong minh, con nguoi biet trong lua de quy lay goc, trong khoai de quy lay day, trong ngo de But thuang tinh, ben cho mugn chiec ao ca sa, dan con nguoi thue dat den dau thi cam ao ca sa den do. Chiec ao ngay cang Ion ra va dat dai con nguai ngay cang ma quy lay nggn cay. Quy thua tri nen chiing lay dat lai khong cho con nguoi lam ntra. ngay de len tran do la ngay Tet va khi nao cay neu phat ra am thanh thi quy phai tro rong. Bgn quy phai xuong bien song. Con nguoi vi thuang tinh nen cho chiing mot ve. Tir day co tuc le cam neu vao ngay Tet. - Cau chuyen thu hai chiing toi suu tam dugc trong tac pham dugc tang giai thuang Ho Chi Minh ciia Nguyen Dong Chi, co tua de la Cdy neu ngay Tit, tac gia dan lai tir truyen ke ciia dong bao Bac Bo. Truyen ke ve ngoi lang bi quy quay ba Ian thu hoach ciia dan lang, chiing chi nhan dugc goc ra, day khoai va cay ngo. Bgn quy tuc toi ben quyet dinh duoi dan ra khoi lang. Lan nay, Phat day dan lang nhieu. Due Phat thuang dan da ra tay giup do, bao hg trong lua, khoai va ngo. Qua bong ao ca sa cua Phat che thi noi do thuoc dat ciia dan lang, phan con lai la cua quy. Lu quy bang long, khong ngo ao Phat Ion dan ra, lu quy chay mai den tan bien Dong. Tu do, Phat dan dan nen dung neu vao ngay Tet. dung mot cay tre cao va treo ao ca sa ciia Phat va de nghj voi lti quy la nai nao co Dong Chi dan lai tir truyen ke cua dong bao Nam Bo. Truyen ke ve mot dem cuoi thang Chap, Thien linh cau nha troi xuong tran gian de gay hai con nguoi bang each
SVTH: Nguyen Thi Hanh
19
GVH: Tran Van Nam Cau chuyen thu ba cung co tua de la Cdy neu ngay Tit ciia tac gia Nguyen an hon nguoi chet khi hg tro ve tham gia dinh vao dip Tet. Truoc tinh canh do thi co mot vi phap su Khuong Thuang ben giup dan bang each hoa phep danh nhau voi Thien linh cau va gianh thang loi. Ke tir do, hang nam vao dem 30 thang Chap, dan ta co tuc dung neu de khong cho Thien linh cau gay hai. Cac cau chuyen deu the hien y thuc va quyen lam chii dia ban cu trii, y thuc gitr gin dat dai cua con nguoi, cai thien bao gio cting thang cai ac, dong thai huong nguai ta den cuoc song yen am, no dii, vui ve hanh phiic. Truyen con neu cao tinh than tir bi bac ai cua phat giao. Phat luon co tinh thuang danh cho con nguoi huong thien va cting mo duong rut lui de nhtrng ke ac co dip quay dau. Vi vay ma vao neu dugc ha vao ngay mung 7 Tet, bao hieu het Tet. Cay neu dugc lam bang mot cay tre cao, thang, bo het canh la chtra lai mot it la tren nggn. Ngay nay, each dung neu o moi dia phuang deu khac nhau, co nhtrng noi nguoi ta dung neu co treo la nhtrng ngay 29 hoac 30 Tet nha nha deu dung neu de khong cho ma quy vao nha va bua, giay tien vang bac ,cau, gao, muoi, co noi chi dung mot cay tre va treo toi, co dich giong nhau do la huong toi tieu diet cai ac, mong muon co cuoc song yen vui. 2.1.1.3. Tuc dot phao noi thi chi co mot cay tre. Nhin chung each dung neu tuy khac nhau deu co muc [18, tr.92] ciia tac gia Son Nam va To Nguyet Dinh. Truyen ke vao thai thuang co, Chiing toi suu tam dugc 1 truyen Su tich cdy phao trong Truyin xua tich cu len chau troi. Thtra co hoi do, vg chong Na A den tha ho quay nhieu dan lanh. Vg chong nay co dac tinh la sg anh sang va an minh trong bong toi, va sg tieng on. Nguoi dan bay ra mot each la dot phao va thap nhieu den duot trong nha de vg chong nay nghe thay tieng on va anh sang thi khong dam toi quay nhieu. Tu do co tuc le dot phao vao ngay tet. vao ngay 30 thang chap la nhtrng ngay giap Tet nen cac vi than duoi tran deu phai Hang nam, moi khi den giao thua thi mgi nguoi deu dot phao, nghe tieng phao no la mgi nguoi deu biet nam cu da het, nam moi sap den. Co nhtrng nguai thien ve tam linh con cho rang tieng phao no to. deu, thi sang nam moi se gap nhieu may man, con tieng phao no nho. khong deu, thi nguoi ta lo sg nam moi se khong dugc "hen ". Dem giao thua cung la gia phut thieng lieng ciia Dat - Troi, la sir chuyen hon de don nhan mua xuan vui tuoi am ap dang den, cung la liic con nguoi bay to long thanh kinh voi ong ba to tien. Nguai ta cau troi dat, than linh ve pho ho cho gia dinh con chau dugc tot lanh, sang nam moi mgi viec lam an deu suon se, lam gi tiep giua nam cu va nam moi, tat ca dat troi nhu thanh khiet, dep de va trong sang phiic, tran day siic song, noi nang nhe nhang, vui ve va gitr y hon. Tuy nhien, tu GVH: Trk Van Nam 20 SVTH: Nguyen Thj Hanh dugc nay, tot hon nam truoc. Do cting la liic mgi nguoi deu cam thay vui tuoi hanh nhieu nam qua tuc dot phao da khong con do no gay ton kem va thiet hai ve nguoi 2.1.1.4. Tuc kieng quet rac ngay Tet Chiing toi suu tam dugc mot cau chuyen ve tuc kieng quet nha ngay Tet trong cong trinh nghien cuu Van hoa Tit a Dong bang song Cuu Long, do Tran Van Nam va tai san. Thinh thoang co mot so gia dinh dot phao bang dien. chu bien [23, tr.54]. Cau chuyen ke ve mot nguai lai buon dugc thuy than cho mot con hau ten Nhu Nguyet, dem ve nuoi thi lam an phat dat. Mot horn, nhan ngay Tet nguoi lai buon lam an sa siit. Nguoi ta cho rang con hau chinh la than Tai. Tir do ve sau ngay Tet nguoi ta kieng quet rac do di, moi lam an phat dat, tien toi suot nam. nguoi lai buon danh con hau, con hau chui vao dong rac bien mat. Tir do gia dinh Nhung gia dinh lam an, buon ban thi tho ciing than Tai quanh nam. Qua nghien cuu chiing toi nhan thay trong quyen Kho tang truyin co tich Viet Nam cua Nguyen Dong Chi co ke mot cau chuyen xuat xu tir Trung Quoc chep lai quet nha ngay Tet trong Van hoa Tit a Dong bang song Cuu Long ciia Tran Van trong Suu than ky co noi dung cot truyen khong khac voi cau chuyen ve tuc kieng Nam. Nhu vay co the ket luan phong tuc kieng quet nha ngay Tet co xuat xii tir phong tuc nay. Trung Quoc dugc luu truyen toi Viet Nam, trong do nguoi Nam Bo da tiep nhan Theo quan niem cua nhieu nguoi trong ba ngay Tet nen kieng quet nha vi nguoi ta cho rang quet rac chinh la quet tien (than Tai) ra khoi nha, va quet sir mai man dau nam, cong viec lam an se khong thuan lgi. Nguoi ta con con cho rang dip 2.1.1.5. Tuc goi banh Tet trong ngay Tet Tet chinh la dip de cay choi nghi ngoi vi vay nguoi ta cting kieng quet rac. Chiing toi suu tam dugc mot truyen Su tich banh Tet trong quyen Van hoc ddn tr.24]. Truyen ke ve mot anh linh trong doan quan ciia vua Quang Trung, vi bi benh nep bo thanh bo cho anh an dgc duong. Sau khi quan Quang Trung thang tran anh linh dem com nep ra an cting dong doi. Nha vua rat cam kich tinh than ciia nguoi dau bao tu nen hay an cam nep. Trong liic hanh quan, vi sg tre gia, vg anh nau com ngay chien thang. Banh ay ggi thanh banh Tet sau ggi chech thanh banh Tet. Cau chuyen khong chi nggi ca sir trung thanh cua anh linh, con giup the he sau nho on nguoi anh hung dan toe - vi vua Quang Trung, tu hao ve qua khu dan toe con giup con nguoi hieu dugc dao ly tren doi: khi vui suong, day du, am no dung linh. De neu cao tam guong nha vua ra lenh bo com nep an de ky niem ngay Tet - khong co gi quy bang hat nggc ay. Moi khi Tet den nha nha deu goi banh Tet, truoc de ciing ong ba, sau de quy tu con chau ve an trong ngay Tet. Vao ngay 30 nguoi ta
SVTH: Nguyen Thi Hanh
21
GVH: Tran Van Nam quen nhung ngay gian lao vat va. Hat nep tugng trung cho hat nggc cua dat troi, sang. O mien Bac nguoi ta khong goi banh Tet ma goi banh chung, banh giay, tuc da bat dau goi, toi dem giao thua con chau deu quay quan ben noi banh Tet cho troi nay cting co nguon goc tir truyen dan gian co ten Su tich banh chung, banh giay. Ve nep, dau xanh, chuoi...chi khac nhau a hinh thuc ben ngoai. Vao ngay Tet, nguoi ta cat banh Tet vua an vua tuang nha den cau chuyen xua vua tu bao minh dtrng quen nhtrng ngay thang gian lao vat va khi cuoc song da day du. Ve sau, nguoi ta con co ban banh Tet va banh chung banh giay khong khac cho may cung la chat lieu sang tao them nhan thit heo, mo, dua... cho banh them hap dan. Tuy nhien tir nhieu nam qua tuc goi banh Tet trong ngay Tet da khong con ntra, do con nguoi trong thai de goi banh Tet, ma thay vao do la nhtrng loai banh mua san ngoai chg ve de do mat thai gian. 2.1.1.6. Tuc dan giay giay vang ma trong ngay Tet Thanh Minh dai moi ngay cang ban biu voi cong viec nhieu hon. Nguoi ta khong con thai gian Chiing toi suu tam dugc hai truyen ve ngay Tet Thanh Minh Cau chuyen thu nhat suu tam trong quyen Van hoc ddn gian Bac Lieu cua tac dan quan di dep giac ngoai xam chang may bi lac vao rung, may gap mot ong gia gia Chu Xuan Dien co tua de la Su tich tiit Thanh Minh. Truyen ke ve mot ong vua do cho nguoi di moi ong lao. Nhung sau hai Ian, ong lao chi tir chdi va noi rang khi song trong rung giup do mot thai gian. Sau khi thang tran nha vua tro ve trieu, sau rung de ong lao khong con cho d se dong y vao cung. Nao ngo ong lao tha chju chet chii khong ra khdi rung. Nha vua den khu rung quy ben xac ong lao thanh minh nao dich than nha vua den thi ong lao moi dong y ve. Nha vua ben sai quan linh dot he co y giet ong lao. Tir do ve sau, nha vua lay ngay ong lao chet lam ngay le thanh minh hang nam. Cau chuyen thu hai co tua de la Tich Thanh Minh suu tam trong quyen Van rang dot rung chi nham muc dich de ong lao khong co cho d ma ve cung chii khong Duong ben Trung Quoc co hai me con Gidi Tu Thoi song trong mot khu rung. Mot com nhung khong biet do la vua. Sau khi khdi phuc lai ngai vang nha vua cho nguoi mdi me con Giai Tu Thoi ve trieu den an. Nhung Tu Thoi tuang nha vua cho nguoi den bat minh ben dat me vao tan rung sau. Nha vua ra lenh cho linh dot rung de me con Tu Thoi khong con duong chay se ra khdi rung. Cuoi cung hai me con chet chay thanh tro. Nha vua rat hoi han ben sai quan linh cat nhd giay mau thanh tirng manh sau do treo len cay rai giay xuong, chd nao cd nhieu giay roi thi vua cho lap md ciia hai me con an nhan noi do. Sau do, nha vua lay ngay hg chet lam ngay GVH: Tran Van Nam 22 SVTH: Nguyen Thi Hanh horn, nha vua cung vdi hoang toe chay loan den khu rung. Tu Thoi giup do cho an ciing ldn va ggi do la ngay le Thanh Minh hang nam. Ve sau, con dugc ggi la Tiet Thanh Minh. Ca hai cau chuyen dieu cd tinh tiet tuang tu nhau. Dieu ke ve mot vi vua lac den khu rung va dugc an nhan cuu giup, sau khi ve trieu moi ngudi an nhan den den an nhung vd tinh giet chet hg. Cau chuyen ggi len su an nan, hdi han cua con ngudi ddi vdi ngudi than da mat ma khi hg con sdng ta chua lam dugc gi de tra on hg, nen hang nam ngudi tren tran gian cd le tao md de the hien tam long ddi vdi ngudi da khuat. Tet Thanh Minh con ggi la Tet tao md, cd ngudn gdc tir ngudi Hoa, ngay nay ca ngudi Viet cting chiu anh hudng cua tuc nay. Tet Thanh Minh dien ra hang nam vao khoang thang ba am lich (thuang la ngay mting 3 thang 3). Vao ngay dd, nhung nha nao cd ngudi than da mat thi hg keo nhau di thap huong d cac ngoi md. Thuang ngudi ta di thanh ttrng doan, dong nhu la di hdi, ngudi ta day bdt cd, trong them hoa xung quanh md, dap them nam, gia cd phan md them chac chan sau do dan giay md. Diing trudc md, con ngudi khan vai vong linh nhtrng ngudi than dudi md phu hd nam mdi manh ddi, tot lanh, lam dau dugc day, khong dau dm benh tat. Tet Thanh Minh la ngay le cd y nghia, the hien sir ton kinh va ludn tudng nhd ve ngudi da mat ddi vdi ngudi con sdng. Du di dau, lam gi, con ngudi van khong vang ma len cac ngoi md, bay mot so mdn an, thudng la heo quay len phia trudc hudng ve ngudi da khuat. quen ngay ay. Dd la djp de ca nha doan tu vui vay ben nhau de thuc hien nghi thuc Chiing tdi suu tam dugc mot cau chuyen cd ten la Su tich ngay Tit Trung Thu trong quyen Van hgc dan gian Bac Lieu ciia Chu Xuan Dien. Cau chuyen ke ve mot dng vua ten la Ly Bach, dng va quan linh bi giac bao vay rat lau. Trong liic quan dang ddi dng ngoi kien tri vai troi phat sudt dem, thi sang ra tu dung cd nhung bui 2.1.1.7. Tuc cung vai trong ngay Tet Trung Thu nhung an vao lai khong tieu. Vua lai vai troi de ban cho thuoc chtra tri cho quan linh. Sang hdm sau lai cd rat nhieu cay budi mgc xung quanh thanh, quan linh an vao thi khdi benh. Do quan linh va nha vua khong giai vay dugc vao ngay Trung mdn mgc xung quanh thanh. Vua ha lenh dao cu mdn vao cho quan an do ddi, cai banh in ldn de tudng nhd cong on ciia vua Ly Bach. Qua cau chuyen ta thay tam long yeu thuang dan nhu con ciia mot vj vua, tam long ay da ddng den troi phat, phat troi cung giup dng thoat khdi con hoan nan. Khong chi vay, cau chuyen con giai thich dugc phong tuc ciing bai trong ngay Tet Trung thu. Vao ngay 15 thang 8 am lich hang nam ngudi ta td chuc ciing bai trong nha, nhtrng thu ciing bao gdm mot trai budi, mot cu khoai mdn va mot cai banh in thu nen hang nam vao ngay dd ngudi ta td chuc le ciing gdm mot trai budi va mot ldn de tudng nhd ngay vi vua Ly Bach giup quan giai vay. Ngay nay ngudi ta
SVTH: Nguyen Thi Hanh
23
GVH: Tran Van Nam khong con ciing nhirng thu* ay ma thay vao do la mot loai banh dugc che bien trong do cd day du nhtrng thu nhu hat budi, hat luu, nhan triing vit muoi v.v.. .Banh trung thu la thu khong the thieu trong ngay Tet Trung Thu. Vao tdi dem 15 thang 8 trang sang van vac nhu ban ngay, khi hau mat me de chiu, tre con thi dot long den di choi, nao la den dng sao, den ca chep... ngudi ldn thi cung nhau ngoi dudi anh trang vua an banh trung thu vira ke cho nhau nghe cau chuyen ve vi vua Ly Bach. Tet trung thu la ngay le hay, cd y nghia, la djp nhac nhd con ngudi dung quen cong on ciia vi vua tot ma con la ngay de con ngudi thu gian, thong tha dudi trang thanh gid mat sau bao ngay vat va, cung la djp de con ngudi bieu tang cho nhau nhtrng cai banh trung thu day tinh nghia. 2.1.2. Phong tuc le hoi 2.1.2.1. Tuc tho* mau 6* Nam Bo - Tuc tha Ba Chua Xu Vi su linh thieng ma Ba Chua Xii dugc tho phung d nhieu noi. Truyen thuyet ve Ba Chua Xii* ciing dugc ghi chep va luu truyen rat nhieu. Trong quyen Van hoc ddn gian Soc Trang cua Chu Xuan Dien cd 1 truyen, quyen Van hoa dan gian Nam Bo - nhung phdc thao cua Nguyen Phuong Thao cd 4 truyen, quyen Van hoc ddn gian Chdu Doc cua Nguyen Nggc Quang cd 6 truyen. Cau chuyen thu nhat trong dinh cd mot ngudi con gai xinh dep. Mot hdm, giac vao can quet cd gai bd chay trdn vao trong bgng mot cay ldn. Khi giac tim den thi khong tim thay cd gai ntra. Cd le cd da hda than vao cay. Ngudi dan lap den thd va sua sang cai mieu ay. Tir do, dan chiing mdi nam mot Ian den ciing va dat ten den ay la Mieu Ba Chua Xii. Bdn truyen thuyet trong Van hoa ddn gian Nam Bo - nhirngphdc thao cd tua de la Bd Chua Xu a miiu Ba Chua Xu nui Sam. Truyen thuyet thu nhat ke rang tugng ba ngay xua tren dinh nui Sam, noi do con dat mot be da sa thach hinh vudng canh 1,6, day gan 0,30 m. Vao nhtrng nam dau ciia the ky XIX, giac Xiem hay sang quay nhieu. Khi len nui Sam gap tugng ba bgn chiing cay ra khieng xuong nui nhung gap tugng ba gitra rung ben hgp lai de khieng ve, lap mieu thd ciing. Nhung ky la la mac du dan lang huy ddng kha nhieu thanh nien luc ludng van khong the khieng dugc. Bong mot phu ntr len ddng tu xung la Ba Chii Xu bao phai cd 10 ngudi con gai ddng trinh tam rua sach se dem tugng ba xuong nui. Dan lang y loi, nhung khi khieng den gan chan nui thi tugng ba nang trjch khong xe dich dugc ntra. Ngudi dan cho rang Ba Chua Xii* da chgn noi nay an ngu. The la mieu thd dugc dung len. Truyen thuyet thu hai ke rang vao khoang nhtrng nam 20 cua the ky XIX, cd mot ngudi con gai trong lang VTnh Te bong mot hdm len ddng tu xung la Ba Chua
SVTH: Nguyen Thi Hanh
24
GVH: Tran Van Nam dugc mot doan tugng ba nang qua khong the nao khieng dugc. Mot hdm dan lang Sii d nui Sam ve cuu dd dan the. Ngudi nay bao cho dan biet hien tai cd mot tugng tren dinh nui Sam, bao dan lang phai dem ve thd phung. Dan lang len nui qua cd gap tugng ba va be da sa thach dat tugng. Ngudi dan mang day ddn de khieng nhung khdng the nao khieng ndi. Ngudi con gai len ddng lai cho biet dan lang phai cu 9 ngudi con gai ddng trinh de khieng. Qua y loi, 9 cd gai da khieng dugc tugng Ba tir tren dinh nui xudng tdi trien nui, tugng nang dan nen dut day. Ngudi dan hieu rang ba muon ngu tai day nen ngoi mieu thd ba dugc dung len thai bay gid. Truyen thuyet thu ba ke rang, hdi Thoai Nggc Hau len tran thu Chau Ddc, deo dugc binh an trd ve, neu dugc nhu loi cau nguyen ba se lap chua thd phat de bao an bao hg Cao Mien. Vg dng d nha thuang cau nguyen troi phat, cho chong minh den an due. Dep xong giac trd ve nghe vg ke lai, cam long thanh cua vg, dng da cho linh sang tran Tay thinh chd cot phat ve thd, dat ten la chua Tay An. Chua dung xong, Thoai Nggc Hau lo ngai ke xau ddn dng lap chua thd phat cua giac, ve den tranh phien phuc ve sau. thieu phu d Campuchia di tim Truyen thuyet thu tu ke rang cd mot ngudi chong d chan nui, met mdi ngoi nghi ngoi da hda da d chan nui nay. Sau do thieu phu nhap vao cot ddng, ndi chuyen qua khu, tuang lai, thuang xuyen giup da ngudi kinh do dng se bi tdi. Thanh ra, dng dua pho tugng ra ngoai chua, lap mieu thd de Chua Xii. Con trong Van hoc ddn gian Chdu Doc cua Nguyen Nggc Quang cd 1 truyen va hien, ke tdt, trirng phat ke that due, ke dtr. Vi the dan lang lap mieu thd ggi la Ba con cua vi hoang tu An Dd di thuyen xudng phuong Nam bi bao danh giat vao hdn 5 di ban, mdi truyen deu cd tinh tiet khac nhau. Truyen thu nhat ke ve mot ngudi ta tac tugng Ba dinh mang xudng nui de thd ciing, nhung hang tram chang trai khde Sam. Nhd cd phep len ddng cot ba di khap noi giup do dan lanh. Khi qua ddi, ngudi manh van khdng khieng ndi tugng da. Ba nhap ddng bao cho dan lang biet la phai nen ngudi dan phai xin Ba quay mat xudng ddng thay vi nhin ra duong. Cd nhieu ten trdm vao mieu lay cap vang bac deu bi Ba vat chet. Hang nam den ngay via Ba, sau khi le tam cho Ba xong rat nhieu ngudi den lay nude le ve uong de dugc may man sudt nam. Di ban thu nhat ke rang mot ngudi tieu phu len niii kiem sdng, mot hdm mo thay mot vi than hien len bao rang noi day cd mot Ba Thanh Mau giang tran nam d cd bay cd gai ddng trinh len khieng mdi dua dugc tugng Ba ve. Ba rat linh thieng sau vai Ian cd dip len niii, dng thay mot cai cot nhd bang da hinh thu giong het than hinh mot cd gai. Sau do dng tim den Sdc cua ngudi Khmer de ndi cho hg biet. Mgi ngudi tap hop len niii de khieng tugng da xudng nhung khdng sao nhac ndi vi
SVTH: Nguyen Thi Hanh
25
GVH: Tran Van Nam tren chdp niii, va dan phai dua Ba xudng. Luc dau ngudi tieu phu khdng tin, nhung tugng qua nang. Ba ve bao mdng cho biet phai cu chin cd gai ddng trinh len khieng thi mdi dua dugc tugng da xudng niii. Ba rat linh thieng nen khach thap phuang den vieng rat nhieu. Cd nhieu ten trdm len vao trdm cap vang bac nhung bi Ba vat chet. Ngudi ta dat le ciing Ba vao ngay 25 thang 4 am lich. Di ban thu hai ke be mot nang cong chiia nude Mien cd mai tdc rat dep va rat thorn. Hoang tu nude Xiem dga rang neu khdng lay dugc nang se dem quan sang trung phat. Nang cong chua phai bd trdn den hdn Sam, khi chet cot ciia nang hda thanh hdn da thieng hinh ngudi tren niii. Mot budi chieu ng, mot so ngudi tieu phu khieng xudng niii. Dem hdm do, Ba dap ddng cho biet la phai cu chin cd gai ddng phat hien thay tugng dinh dem ve lang thd nhung vi tugng qua nang khdng the trinh len khieng Ba ve. Liic dau mat Ba quay ra ddng va hay van cd nhtrng ke xau hudng rudng vudn de Ba coi sdc viec ddng an va khdng nhin thay canh chuong tai xa, khdng kien ne dao ly. Mgi ngudi cau xin thi Ba bao mdng phai quay mat ra Di ban thu ba ke rang tugng Ba Chua Xii da cd tir hdi nao khdng ai biet. Khi gai mat. Tu do Ba dugc ton thd la Ba Chua Xii. hien tugng Ba lam bang da quy nen sai quan khieng xudng, nhung den nua chung quan Xiem phat hien chiing dung guom chat gay canh tay trai, sau do chiing phat thi khdng di dugc ntra. Khi cac vi bd lao den day lap lang lap ap thi Ba bao mdng cho mgi ngudi den khieng Ba xudng niii. Tat ca trai trang deu khdng the khieng ndi, Ba bao mdng phai cd chin ngudi con gai ddng trinh len khieng tugng Ba.Trong lang lap ban huong an thd cho den ngay nay. Khi doan quan ciia Thoai Nggc Hau tdi thuang pha phach lang xdm nen Ba gay ra dich benh lam chet rat nhieu ngudi trong so hg. Thoai Nggc Hau khan vai va cho tugng Ba xoay ve hudng rudng. Le Di ban thu tu ke rang khi thuc dap Phap xudng chiem vung Chau Ddc chiing phat hien ra pho tugng Ba nen dinh dem ve nude. Nhung khdng dugc chiing dung dai bac ban lam tugng gay mat mot canh tay. Ba ve bao mdng cho Thoai Nggc Hau dang d trong vung do biet phai cu chin cd gai ddng trinh len khieng Ba mdi xudng. hdi via Ba dien ra vao ngay 25 den 28 thang 4 am lich hang nam. Tdi chan niii Sam thi tugng Ba trd nen nang trjch khdng the khieng dugc ntra. The ngudi hong hach qua day dieu bi Ba vat chet. Thoai Nggc Hau khan vai thi lap tuc tugng Ba quay mat xudng rudng. Tir day ngudi dan VTnh Te thd ciing Ba rat tu te. Di ban thu nam ke rang ngay xua tugng Ba nam tren dinh niii Sam, nhung bi la ngudi ta lap mieu thd Ba tai dd. Liic dau tugng quay mat xudng Id, bao nhieu khieng Ba ve. Khi tdi chd bay gid la mieu Ba thi khdng di dugc ntra, nen ba con lap bgn Tay pha phach nen Ba bao mdng cho dan lang cu chin cd gai ddng trinh len GVH: Tran Van Nam 26 SVTH: Nguyen Thi Hanh mieu thd Ba tai do. Nhieu ten gian than trong vung bj Ba vat chet, nen tudng Thoai Nggc Hau ben nghi ra each thi tai vdi ba. Tudng Thoai Nggc Hau thang nen Ba phai quay mat ve hudng mat troi Ian de khdng vat chet ngudi nua. Cd rat nhieu mau chuyen, mdi chuyen mot tinh tiet khac nhau nhung deu cd md tip chung do qua trinh thuc hien hda mot nhan vat than linh dugc phung thd. cd nhieu truyen thuyet nhung ngudi ta van tin pho tugng ba la hien than cua ntr than linh thieng, quyen nang vd lugng, cuu nhan dd the. Ba Chua Xu trd thanh thanh Cac truyen vira cd tinh chat ky bi cua the gidi than linh, vua cd chat hien thuc. Du " Cau tau ling, thi tat linh, md trung chi thj mau trong long ngudi dan: Tuc: Xiem kha kinh, Thanh kha md, y ngoai nan lugng" " Xin thi dugc, ban cho thi linh thieng, bao trong giac mdng Thd Ba Chua Xii vua la phong tuc vua la tin ngudng. Hang nam via Ba Chua Ngudi Xiem sg hai, ngudi Hoa kinh md, y tu khdn ludng". VInh Te, thi xa Chau Ddc, tinh An Giang, ngay noi chan niii Sam. Via chinh vao Xii niii Sam dugc td chuc vao cac ngay 23, 24, 25, 26 va 27 thang tu am lich d xa ta tin rang ba la thanh mau, chang nhtrng ciiu dan dd the ma con giup dan trung tri ke ac. Nhd cd long tin vao sir hien linh do ma con ngudi biet hudng tdi nhtrng dieu thien, ngay cang tranh xa cai ac, cai xau. - Niii Ba Den va Linh Son Thanh Mau ngay 25. Vi rat linh thieng nen ba tanh thap phuang den ciing bai rat nhieu. Ngudi nhat d Nam Bd, cd dd cao 986 m, thuc ra gdm bdn nggn niii gdp lai: nggn niii Ba Niii Ba Den each tinh Tay Ninh 11 km ve phia Ddng Bac. Day la nggn niii cao cao 986m, nggn niii Heo cao 335 m, nggn niii Phung cao 600m. Ba nggn niii gan dien tich 24 kirf . Trong quyen Van hoa ddn gian Nam Bo - nhung phdc thao ciia Nguyen Phuang Thao cd bdn truyen thuyet ke ve Ba: - Truyen thuyet thu nhat ke rang ngay xua d vung nay cd ngudi con gai tai sac mang ten la Ly Thi Thien Huong, chi hiem mot ndi nude nude da nang hai den. Hdi ay, niii Ba Den con mang ten niii Mot, tren niii cd pho tugng phat rat linh thieng, ngudi dan thuang len do ciing vai. Vi niii lam thu du nen ngudi dan phai hop nhau thanh doan de di len niii. Ly Thi Thien Huong tuy da de den dua nhung cd duyen nen dugc long chang trai Le ST Triet. Con mot vien quan trong vung cting me nang, nen khi dem vang bac du dd khdng dugc han sai tay chan ddn duong dinh bat ede nang dem ve dinh lam thiep. Gitra liic ay Le ST Triet xuat hien danh dudi bgn con do, giai cuu cho nang. Cam on nghTa cua chang trai Ly Thj Thien Huong da ve nha
SVTH: Nguyen Thi Hanh
27
GVH: Tran Van Nam lien nhau tren mot chieu dai 6km, chieu rdng la 4 km, de tao thanh niii Ba Den cd xin phep cha me thuan tinh cho minh ket hdn vdi chang trai Ly Thi Thien Huang da. Cting nhu mgi chang trai thai ay Le ST Triet bj sung cong vao quan ngu. Chang khan cho ngudi yeu mau trd ve doan tu. Lai mot Ian ntra, nang bi dam con do tai sai cua ten con quan tri huyen vay bat. Biet khdng thoat dugc, de gitr trdn chtr tiet nang da nhay xudng hd tu tiet. Dua theo loi, nha su tim den noi cd xac nang dem ve chdn cat. Tir do nang rat linh thieng. Can cii vao mau da cua cd gai, ngudi ta ggi nang la Ba Den. - Truyen thuyet thii hai ke rang, ngay xua d vung nay cd mot quan tran thu ra di bien biet, d nha cd gai van mot muc chd dgi. Nang rat cham chi len niii cau cd gai 13 tuoi, mot nha su tir Ben Cat den vung nay lap chua. Khi den cong duong ciia quan tran, nha su hdi tham ve viec truyen ba dao phat trong vung va ndi lai cho quan tran thu biet y dinh cua minh. Vien quan mdi nha su d lai nha cua minh, nha ngudi Khmer sinh dugc hai ngudi con: mot trai va mot gai ggi la nang Denh. Liic su bat dau truyen ba dao phat trong gia dinh quan tran va binh linh trong dinh quan. Nang Denh cam nhan dugc giao ly cua nha su. Khi dng ve lai chua cti, nang Denh nang Denh cho con trai minh lay nang Denh lam vg va hai dng ba da nhan loi. Khi nang Denh biet y dinh cua cha me nang ban khoan gitra mot ben la chuyen lay chdng va mot ben la chuyen dao. Sau nhieu dem suy nghT nang quyet dinh xuat gia van mot long sung linh dao phat. Sau do quan tran thu vung ben xin phep cha me cau dao. Vao mot dem tdi troi nang bd ra di va biet tich. Ve sau nang hien thanh triit tugng Ba bang ddng den thd trong ddng tren niii. Niii tu do mang ten la niii Ba Denh, sau do ndi trai ra thanh niii Ba Den. Truyen thuyet thu ba khdng ke ve sir tich trai niii. Ngay xua ngudi Khmer bd xac tran, vang menh tren ludn ciiu dd chiing sinh. Ngudi dan sting kinh Ba due ben ru mot chang trai khde manh trong vung de thi dap niii. Hg thda thuan cung nhau dap thi trong mot dem, ai dap xong trudc se thang cudc, gidi cua ngudi thua cudc se phai chiu dung ra cudi gidi ciia ngudi thang cudc. Chang trai y minh cd siic chua cd sir phan biet ai se cudi ai trong hai ngudi nam va ntr. Btra ng nang ReDeng nggn niii va thap den bao hieu minh thang cudc. Khi ay, chang trai mdi nga ngira ngudi vi biet minh thua cudc. Chang sai voi trang den pha niii bi nang ReDeng lam phep bien voi thanh da. Chang trai tu minh den pha niii cung khdng dugc. Niii ay con tdi gid mang ten ngudi con gai thang cudc: niii nang Deng, sau ggi trai thanh niii nang Den, niii Ba Den. - Truyen thuyet thu tu lai gan sir hinh thanh niii nay vdi cudc thi tai gitra than Ntr Oa va Tu Tugng. Niii Ba Den la do Ntr Oa dap de so tai vdi tii tugng. Cho nen, day la nggn niii cao nhat vung Nam Bd.
GVH: Tran Van Nam 28 SVTH: Nguyen Thi Hanh khoe, nen Ian chan khdng chiu lam. Trong khi nang ReDeng can man dap xong Theo ddi cac truyen thuyet, chiing ta se de dang nhan ra sir hinh thanh mot nhan vat dugc phung thd: ba Den. Ngudi ta ke lai rang chinh vua Gia Long da thach ddng bdi vi Ba da ttrng bao mdng cho vua Gia Long tim duong de thang lgi trong cudc chien vdi nghTa quan Tay San. phong cho vi than nay la Linh Son thanh mau, noi ddng thd Ba la Linh Son tien Ngudi dan chap nhan coi day la vi thanh mau. Tuy nhien, can thay tir Ba Den, vi sHang nam, cu vao mua mai no, khach thap phuang lai keo ve day vieng Ba. thuc ngudi nong dan Viet Nam Bd. Ngay via Ba dien ra vao hai ngay 5, 6 thang 5 am lich hang nam. Vao liic 12 than niii nay tdi Linh Son Thanh Mau la hai Ian hda than cua mot ntr than, trong tam gid ngay 5 thang 5 am lich tat ca cac khach thap phuong dugc mdi ra ngoai, cua dien dugc ddng lai, cac su ntr dung nude sudi sach se, de dau thorn vao. Ngudi ta cdi het quan ao tren pho tugng rdi dung nude lau sach bui bam tren linh tugng. Vat thap phuong xin ldc Ba la gao, bong, trau, cau. Toan bd ngay via khdng cd van te ciing trong ngay via la nhang, den, hoa, tra qua, rugu banh va dd ntr trang. Khach hay kinh rieng ma dung kinh nha Phat. Nhu vay, nghi le cua Dien Ba vao ngay via khac. - Ba Chua Ngoc Trong quyen Van hoa ddn gian Nam Bo - nhirng phdc thao cua Nguyen van chi dung d muc dd nghi le, ma chua cd sir hdi nhap cua nhtrng lap van hda Phuang Thao da ghi nhan lai tuc nay kha chi tiet: Ngudi Viet tren duong ve phuang Nam it nhat phai trai qua hai chang duong: mot la tir Bac Bd vao Trung Bd, hai la tir Trung Bd ve thang Nam Bd. Nhu vay, vdi ngudi dan Viet Nam Bd, dai dat mien Trung cd vai trd nhu mot tram chung chuyen ngudng thd Thien Yana cua ngudi Cham. Dd chinh la Thanh Mau Pd Ino Nagar tao la vua Lac) va lap ra nude Chiem Thanh cung hai vuong quoc Klong Galai (tuc ggi Po Rome da dugc hda than. Nha Nguyen da phong cho thien Yana la: "Hong nhan phd te linh ung thugng dang than" dugc thd phung d hai noi la thap Ba d Nha Trang va dien Hdn Chen (thtra Thieng Hue). Dang luu y la ten ciia thien Yana ma Phan Thanh Gian da khac tren bia d thap ba Nha Trang: "Co nhan goi Bd la thien Yana mot thai. Tai vung dat cd vai trd nhu mot tram trung chuyen nay, ngudi Viet gap tin Nggc, cot truyen dan gian ma dng ghi lai tren van bia d thap Ba da gan gui vdi ngudi Viet, khdng cdn nhieu dau vet nhtrng huyen thoai ve Ba cua ngudi Cham. Ba dugc giang sinh theo nhu truyen thuyet van luu hanh trong dan gian Nam Bd dudi dang mot em be gai do 10 tuoi, cam trai dua dudi trang trong ray dua nha mot vg chdng gia khdng con. Mot hdm trong canh rung ngap lut, nang chgt nhd canh bong
SVTH: Nguyen Thi Hanh
29
GVH: Tran Van Nam lai lay hoa lira da dap hinh may nggn niii chai. Ong gia gian lam mang nang, nang budn ba thay manh gd ky nan d dau trdi tdi, nang an than vao do mac cho sdng be trdi di. O Bac quoc, hoang tu chua cd vg, tu ra vdt manh ky nam. Dem ay gap ngudi con gai tir trong manh ky nam di ra. Chang gitr lai, hai ngudi thanh vg chdng sinh dugc hai ngudi con: mot con trai dat ten la Truy, mot ngudi con gai dat ten la Quy Rdi nang lai cung hai con an than vao manh gd ky nam theo duong bien vao Nam. Tdi nai cha me nang da qua ddi, nang d lai day dan khai khan rudng vuan de nudi nhau. Rdi ba theo chim Loan bay len coi tien. Chdng Ba tir Bac quoc sang tim Cau chuyen giai thich sir hda thanh ciia nhan vat, qua dd ta dugc hieu them ve
tuc thd Ba Chua Nggc d Nam Bd. Ba dugc thd phung d nhieu noi. 6 chua Tay An,
xa VTnh Te, tinh An Giang, ba dugc thd vdi dang hinh mot phu ntr ao nau, tay cam
cay, dung ben canh That Thanh. (3 cac mieu trong huyen Ba Tri, ba Chua Nggc
thuang xuat hien chung cung vdi cac ba khac. Cd le, khdng cd d dau ba Chua Nggc bi sdng gid lam chet ttr do Ba hay hien linh. dugc phung thd rieng mot mieu, nhu Ba ttrng dugc phung thd tai dien Hdn Chen - Ba Thien Hau Trong so cac Ba ngudi Viet thd phung d Nam Bd. Ba Thien Hau ma huyen (Thua Thien Hue), Thap Ba (Nha Trang, Khanh Hda). than dien ciia minh chua hoan chinh. Dd la mot ngudi con gai lam nghe det vai cd thoai sinh thanh cd phan don gian hon va cting la vi mau dugc ngudi Viet dua vao kha nang giao cam vdi than linh biet dugc mgi tai uong den vdi cha, anh minh giai thich "can ke" han: ba la ngudi hg Lam, theo phai dao Cuu Muc Cong, con gai thu hai ciia On Cong, 8 tuoi da hgc dao tien, 12 tuoi biet luyen don, biet hd phong ngoai bien ca. Ba nhap than cuu dugc anh ma than xac van ngoi tai nha. Cd tai lieu hoan vu. NghTa la, tir ntr than phu trg nhtrng ngudi di bien, huyen thoai da bien thanh mot de tu ciia Lao Giao. Nha Tong phong ba lam Phu nhan, nha Minh phong Quang Ddng ggi ba la Dai Mau. Ngudi Hoa d Nam Bd rat chii trgng thd Ba Thien ba lam Thien Phi, nha Thanh phong Thien Hau thanh mau. Ngudi dan Hoa gdc chinh. Sir xuat hien ciia Ba Thien Hau trong dien than thudng d vi tri chung vdi Quan Cong d chua Ong, Quan De mieu d phuong A thi xa Chau Ddc, tinh An Giang. Chua Ong d quan 5 thanh phd Hd Chi Minh ban thd chinh van la ban thd mau dung gitra mot ben la thien ly nhan, mot ben la Thuan Phong nhT. Thong thudng Ba xuat hien trong tu the ngoi, mac ao theu rong, phia trudc cd che rem, Hau. Tai thanh phd Hd Chi Minh cd 8 noi thd ciia ngudi Hoa chgn Ba lam vi than Du la cua ngudi Hoa hay ngudi Viet, noi nao thd Ba Thien Hau cung giong nhau d diem khdng cd mot le hdi dan gian ma ngudi dan tudng niem chi can ciing
SVTH: Nguyen Thi Hanh
30
GVH: Tran Van Nam khoat ao bang vai do theu chi vang. Ba vao ngay 23 thang 3 am lich hang nam. Thuc ciing Ba bao gid cung la heo quay, Tuu trung, Ba Thien Hau la vj Thanh mau ma ngudi Viet tiep thu ngudi Hoa, nhung chua Viet hda hoan chinh, nhu Ba Chua Nggc, Ba Chua Xii. Cac le hdi dan gian dugc sinh thanh tu tuc thd Ba da cd nhtrng thay ddi. Le hdi ldn nhat la le via Ba niii Sam cd sir dan xen vdi le ky yen. Le hdi niii Ba Den vdn la ngay ciing ciia nha Phat, la le thugng nguyen cua ngudi Viet. Cac lap van hda lang dgng trong le hdi chua nhieu, nen cac nghi tuc ciia hdi cd phan don gian hon so vdi cac le hdi vung chau thd sdng Hong. He thong duong day lien ket gitra nghi le va trd dien khdng chat che, khdng giong nhu d viing Bac Bd. Hien tugng hau ddng, phd bien vdi cac den thd mau d Bac Bd, it gap trong den thd mau d Nam Bd. Ngudi ta gap hat bong rdi, ma it thay len ddng. Loai dien xudng nay van nam d dang nghi cd khi la nguyen con cd khi la mieng thit. 2.1.2.2. Le hoi Via Ba 6* Con Dao
Quan dao Cdn Ldn gdm 16 hdn dao vdi tong dien tich la 72,18 km2, each Vung
Tau 97 hai ly. Quan dao mang ten dao ldn nhat: dao Cdn Ldn (thudng ggi la Cdn Dao). Chung quanh hdn Cdn Ldn la 13 hdn dao nhd bao bgc nhu nhtrng nggn niii vugt len tren bien ca, vdi bai cat vien xanh chdi Ida anh nang trong nhtrng ngay dep trdi. Mot trong 13 hdn dao nhd do cd ten la hdn Ba, each hdn ldn Cdn Ldn mot ddi nude hep, ggi la Hgng Dam. nude sau kin gid, cd tiem nang xay dung thanh hai cang rat tdt. Hdn Ba rdng 5km~, tren dinh niii cd mot tang da dung, tua hinh vgng le, ma chua trd thanh mot hien tugng nhu hau ddng. Rieng nhtrng ngudi dan Cdn Dao lai cd each giai thich rieng. Gan vdi truyen
thuyet ke ve mot ngudi thu phi ciia Nguyen Anh cd ten tuc la Nguyen Thi Ram va
dugc ton vinh la Ba Phi Yen. Chuyen ke rang thu phi Phi Yen va hoang tir Cai dugc Nguyen Anh mang treo tren dudng chay trdn quan Tay San den Cdn Dao (1783) cung tuy tung binh linh va dan chiing. Chinh nhtrng ngudi nay la nhtrng cu dan tao lap nen 2 lang Cd Ong va An Hai sau nay. Trong mot Ian Ba da len tieng can ngan phu, cd ngudi ndi rang vi the ma cd ten hdn Ba. Nguyen Anh vd ciing phan no. cho rang Ba cd y dinh thong ddng vdi quan Tay San nen da ra lenh nhdt Ba vao mot hanh tdi tai hdn Cdn Ldn nhd. Sau nay ngudi dan ddi ten thanh Hdn Ba. It lau sau, nghe tin quan Tay Son dem chuyen thuyen ra Cdn
Dao, Nguyen Anh vdi trdn sang Xiem. Tren dudng di hoang tu Cai liic bay gid cdn
rat nhd, dugc mot can than bao tin me Cai bj nhdt tren dao nen vdi khdc ldc ddi gap
me. Nguyen Anh ndi gian quang con xudng bien... Xac hoang tu Cai trdi dat vao
bd. dugc dan lang Cd Ong vdt len chdn cat va lap mieu thd. GVH: Tran Van Nam 31 SVTH: Nguyen Thi Hanh Nguyen Anh khdng nen nhd Xiem La can thiep chuyen ndi bd ciia dat nude. Rieng Ba Phi Yen dugc hai con vugn bach cuu ra khdi hang, dua ve Cd Ong. Dan lang liic ay mdi biet Ba cdn tren Dao, vdi rude ve: Nam 1785, ngay 15 thang 5 am lich, nhan dip le trai dan ldn, dan lang An Hai dem kieu den lang Cd Ong xin dugc rude Ba ve An Hai. Ngay dem hdm do, trong so nhtrng ngudi khieng kieu cd ten Bien Thi. Vi say me sac dep ciia Ba nen Da len vao cam phdng cua Ba. Vira chd. Nhung Ba nghT lai rang than the da bi hoen d, la that tiet vdi chdng nen da chat cham vao tay Ba da thuc giac va tri hd len... Ten Bien Thi bi dan lang xu ngay tai nghi le, dan lang Cd Ong da gom gdp cong cua xay cat ngoi den thd Ba, ggi la mieu dut canh tay va quyen sinh de giu trdn danh tiet. Sau khi chdn cat Ba theo diing Ba An Hai, hang nam ciing te trai dan vao ngay 18 thang 10 am lich, la ngay Ba Phi Dao cd cau ndi ve chuyen Ba Phi Yen dugc truyen khap ca Nam Bd: " Gid dua cay cai ve trdi Yen quyen sinh de tudng nhd mot trang Het ntr. Cting tu dd, trong dan gian Cdn Rau ram d lai chiu ddi dang cay" bao nhieu nam rdi ngudi dan Cdn Dao van ludn ludn td chuc le hdi via Ba vdi tat ca tam long, tao nen mot sinh hoat van hda mang dam sac thai truyen thong dan tdc tren mot vung dat xa bd. 2.1.2.3 LeVuLan Du trai qua biet bao nhieu khd khan trong cudc sdng cua hai dao, nhung sudt suu tam mot chuyen cd tua de la Muc Liin Thanh Di hay tich cung co hon. Cau Trong quyen Van hoc ddn gian Chdu Doc cua Nguyen Nggc Quang chiing tdi chuyen ke ve ngudi phu ntr ten la Thanh De rat ddc ac nhung lai cd con la chan tu vdi phap danh la Muc Lien. Mot hdm ba Thanh De lam banh dem vao chua ciing nhung bi cac de tu nha chua khdng cho vao ba tuc gian do gao ra dudng rdi dap len giet mot con chd lay thit lam nhan banh it rdi dem mdi cac vi su, bd do long thi dem md gao dd. Den ngay gid chdng, ba cho mdi cac vj su den va tim each tra thu. Ba kien ba Thanh De. Ba Thanh De bi bat xudng diem vuong va bi nhdt trong nguc khdng cho an uong. Con ba la Muc Lien xin Phat tim den am phu tham me va mang theo chen cam xudng cho me an. Do tdi ldi ciia ba qua nang nen khi bde vao chen cam bi bde lua. Due Phat cho biet la muon ciiu me thi hang nam vao ngay ram thang bay phai tap hop nhieu vj su lam le cau sieu cho ba, ve sau dugc ggi la le Vu Lan. Qua cau chuyen ta thay tam long cua ngudi con ddi vdi me that la cd hieu, chdn dudi gdc cay. Cay nay rat thieng, thay viec lam sai trai ben di xudng am phu cha me minh. Ngudi con trong cau chuyen tren het siic thuang yeu kinh trgng me minh du biet me lam viec ac. Ngudi con xudng tan am phu de de dem cho me bat
SVTH: Nguyen Thi Hanh
32
GVH: Tran Van Nam ngudi me du ddc ac den dau thi bdn phan lam con cai phai yeu thuang kinh trgng com va hang nam phai lam le cau sieu de mong giam bdt tdi ldi cho me. Tir do hang nam vao ngay 15 thang 7 am lich d cac chua ngudi ta td chuc le ciing ldn va cau sieu cho cac vong hdn. Mgi ngudi tham gia le rat ddng, cd du thanh phan, ai cdn cha cdn me hay da mat deu len chua tham gia le. Trong liic lam le mdi ngudi cai cha cdn me thi cai bong hong mau do, ai cdn mot thi cai dng hong mau hong, ai mat cha mat me thi cai bong hong mau trang. Le Vu Lan la ngay le cd y nghTa, bdi vi vao ngay do nhtrng ngudi lam con cd djp de bao hieu cho cha me minh va cd djp de tu nhin lai ban than xem minh da lam viec gi de dng ba cha me vui long chua va cd gang lam trdn bdn phan lam con ddi vdi dng ba cha me minh. mot bong hong tren nguc de tugng trung long thanh kinh ddi vdi cha me. Ai cdn 2.1.3.1 phong tuc sinh de - Tai sao goi la co bau? Chiing tdi suu tam dugc mgt chuyen trong quyen Van hoc ddn gian Bac Lieu 2.1.3 Phong tuc vong doi ke ve thai khai thien lap dja, tren mat dat cd mot ngudi nam va mot ngudi ntr. Hai ngudi chung sdng vdi nhau, it lau sau ngudi vg cd mang ba nam muoi thang thi ciia Nguyen Nggc Quang. Cau chuyen cd tua de la Tai sao goi la co bdu?. Truyen tdt, bong thorn ngat, dng cam khdng cho ai dugc an loai trai cay do. Diing chin thang muoi ngay qua bau no tung ra bdn dua con: hai trai, hai gai. Mot hdm, chiing lot vao khu vudn phat hien thay cay la, hai diia con gai chay den hai may qua an, sinh ra mot trai bau. Ong cd mot khu vudn, trong do cd mot loai cay canh la xanh hai dua con trai vira mdi nudt khdi hgng. Ngudi bd chay lai ngan nhung khdng kjp. chay ra mot chat ddc cua trai cay do. Tir cau chuyen ngudi me de ra qua bau tao nen Tir dd ve sau, tren cd con trai cd mot cue, cdn con gai he den thang thi trong ngudi Tu cau chuyen ngudi me de ra qua bau da giai thich vi sao ngudi phu ntr khi cd thai thi dugc ggi la cd bau, ngoai ra ta cdn biet them hien tugng kinh nguyet trong ca the ngudi phu ntr va trai cd ciia ngudi dan dng. Ngudi phu ntr mdi thang trong ngudi deu trai qua hien tugng kinh nguyet, khi cd bau thi phai bung mang da each ggi "cd bau", tuc cd thai cua phu nu. chua den chin thang muoi ngay mdi sinh no. Cdn ngudi dan dng thi khdng cd hien tugng nay. De phan biet dan dng vdi dan ba thi chi viec nhin vao cd, neu cd trai cd - Tuc ket hon cho nam nu song sinh thi do la ngudi nam, neu khdng thi la ngudi ntr. Ve tuc nay chiing tdi suu tam dugc mgt cau chuyen cd tua de Nam nu song ngudi phu ntr sinh ddi, mot trai, mot gai, ca nha vd cung hoang sg. Ba nam ma thay cd ngudi hien len bao hai dua tre nay kiep trudc yeu nhau nhung khdng thanh, nen hg
SVTH: Nguyen Thj Hanh
33 GVH: Tran Van Nam chet chung. Diem vuang thuang tinh cho hg dau thai trd lai duong thi de khdng phai
chia lia nhau. Vi vay, muon hai dira tre sdng thi phai lam ll ket hdn cho chiing.
Nhung ba me khdng lam theo ldi, nen vai ngay sau diia be trai chit. Ba me hoi han
nhung da mudn. Tir dd, khi sinh ddi mot trai mot gai ngudi ta thudng lam le ket hdn
cho chiing. Le vat la nhtrng thu ngudi ta dung trong le cudi cua ngudi ldn. Thong thudng van cd nhieu truong hop sinh ddi, chu yeu la song sinh hai ntr,
hoac hai nam, hiem cd truong hop song sinh mot nam, mot ntr. Nhtrng diia tre sinh
ddi thudng rat giong nhau ve ngoai hinh, va thudng rat thong minh, tai gidi. Neu sinh
ddi cting gidi tinh thi ngudi ta cho do la chuyen binh thudng, cdn neu khac gidi tinh
thi ngudi ta rat hoang mang lo sg. Ngudi ta cho rang hai diia tre khac gidi tinh sinh
ddi la do kiep trudc hg yeu nhau sau dam nhung khdng thanh, hoac vg chong cd
duyen kiep trudc nen kiep sau dau thai cung mot cho de ti£p tuc duyen ng. Vi vay sau
khi sinh ra phai lam le ket hdn cho chiing, do dat cudi hdi giong y nhu trong dam
cudi ciia ngudi ldn neu khdng mot trong hai dua tre se chet. Phong tuc nay rat linh
nghiem, nhtrng gia dinh roi vao truong hgp nhu the deu phai tuan theo tap tuc nay. - Tuc con trai di ciroi con gai Qua suu tam nghien ciiu, chiing tdi thu thap dugc hai truyen ve tuc con trai di 2.1.3.2. Phong tuc ciroi hdi Truyen thu nhat trong quyen Van hoc ddn gian Bac Lieu ciia tac gia Chu Xuan Dien, cd tua de la Tai sao con trai lai di hoi con gai. Truyen ke ve mot lang, con
trai con gai thudng tranh gianh quyen han, khdng ai chju nhudng ai. Trudng lang ben td chuc cho thi dao gieng trong 3 thang, ben nao dao gieng dep hon thi dugc ben kia cudi hdi. Ben con trai y sue khde nen chgn phia tay, ben gai chgn phia
ddng. Hai ben giao hen khi nao sao mai mgc thi nghi lam. Ben con gai khdng chju thua ben lap ke cho treo den gid len chd cao de dang trai nhin thay. Ben con trai tudng sao mai mgc ben nghT lam. Den ky han ben con gai thang. Vi the, tir do ve sau chuyen cudi hdi do phia dan dng dam nhan. Hg phai di cudi con gai. Cau chuyen thu hai cd ten la Su tich Ao Ba Om chiing tdi suu tam trong quyen cudi con gai. hgc Can Tho [13, tr.22]. Cau chuyen ke ve mgt nhom con trai va mgt nhom con gai thi nhau dao ao. Ba Om dan dau ben phai ntr, hai ben dat dieu kien la ben nao thua thi phai di cudi ben thang va den khi sao mai mgc cudc thi cham dut. Ben nam y siic khde nen lam viec la la, ben ntr thi cham chi lam viec nen thang. Ben nam gitr ldi danh di cudi ben ntr. Tir do cd tuc le con trai phai di cudi con gai. Cai Ao do, ve sau dugc dac ten la Ao Ba Om hay cdn ggi a Ao Vudng. GVH: Tran Van Nam 34 SVTH: Nguyen Thj Hanh Truyen cdn cd mgt dj ban ntra la: ngay xua, dng Luy va ba Om rat thuong yeu nhau nhung khdng biet ai phai di hdi cudi ai nen hen thi lao ddng. Ba Om dai dien phai ntr, dng Ltiy dai dien phai nam, ddi Ba Om thi dao ao, ddi dng Luy thi dap con de dai, den khi sao mai mgc cudc thi cham dut. Sang hdm sau ddi ba Om thang, ddi dng Ltiy thua va diing ldi giao udc dng Luy phai di cudi ba Om. Tu do cd tuc le ngudi dan dng di cudi ngudi dan ba. Ngay nay noi do trd thanh thang canh. Cd dj ban cho rang ba Om va dng Luy cd con vdi nhau nhung khdng biet cho no theo hg cha hay hg me nen thi nhau lam viec, ve sau ba Om thang nen diia con Trong truyen nay cdn cd them mot dj ban ntra, nhung dj ban thu ba chi giai thich ve ten dja danh Ao Ba Om chii khdng de cap den phong tuc con trai di cudi con gai. Vi vay trong truyen nay chiing tdi chi xet cau chuyen thu nhat hai dj ban dau. Cac cau chuyen do deu giong nhau la deu cd mot ben nam va mot ben ntr thi theo hg me. Dd la tuc le ciia ngudi Khmer, mai den sau nay mdi theo hg cha. nhau dao ao, va ra dieu kien ben nao thua thi di cudi ben thang. Cudi cung ben nam Cau chuyen ca nggi sir thong minh, cham chi cua ngudi phu ntr, phe phan tinh ludi bieng y lai siic minh cua ngudi dan dng nen thua tri dan ba vi vay phai dam nhan viec di cudi phu ntr. Qua cac cau chuyen ta thay rd rang phu ntr tuy chan yeu tay mem han dan dng nhung ben bi, deo dai, sieng nang thao vat va rat thong minh, cdn dan dng chi dugc siic khde va lam viec xdc vac nhung khdng sieng nang nhu phu ntr. Ngay nay, phong tuc do van khdng thay ddi, ben nam van phai chu ddng di thua ben ntr danh phai thuc hien ldi hiia. dep, the hien trach nhiem cua ngudi dan dng vdi ngudi dan ba. - Mieng trau trong ngay cuoi. Chiing tdi suu tam dugc hai cau chuyen lien quan den y nghTa ciia trau cau cudi ben ntr, chi cdn mot so dan tdc thieu so thi ngugc lai. Day la mgt phong tuc trong ngay cudi. Cau chuyen thu nhat cd tua de Su tich trau, cau va voi trong quyen dinh cd hai anh em, mot ngudi ten Tan mot ngudi ten Lang, giong nhau nhu due. Sau khi cha me Ian lugt qua ddi ca hai anh em theo hgc mgt dao sT hg Luu. Den khi lam tudng Lang la chdng minh nen chay lai dm, lam cho Tan ghen, Lang bd nha ra Tan lay vg thi ca ba ngudi cung sdng chung mot nha. Mot hdm ngudi vg ciia Tan tang da ngdi khdc thi hda thanh cau, va ngudi vg hda thanh day trau quan lay than cay. Nha vua di ngang qua thay la ben hai trau cau va vdi nem thu thi thay ngon nggt, vira thorn vira cay, mdi do tuoi, sac mac hong hao. Tir dd vua bat budt trai gai GVH: Tran Van Nam 35 SVTH: Nguyen Thj Hanh di den bd mot con sdng ldn thi ngdi khdc va sau do hda da, Tan di tim em, chay den khi ket hdn cting phai tim cho dugc ba mdn: trau, cau va vdi de ghi nhd tinh yeu cua hg. Tuc le ay den gid van khdng thay ddi. Cau chuyen thu hai cd tua de Cau - trau - voi trong quyen Van hoc ddn gian nhau nhu due, khi ngudi anh cudi vg hai anh em van sdng chung vdi nhau. Mot Ian ng hai anh em di budn xa, ngudi em ve trudc, chj dau vi nhd chdng qua chay lai dm ngudi em tudng lam la chdng minh. Ngudi em bd nha ra di that sau trong rung va bj bien thanh da vdi. Ngudi anh ve di tim em khdng thay, tinh cd den ben tang da vdi diing khdc hda thanh cay cau ben canh tang da. Ngudi vg chay di tim chdng, chay sir thuy chung do nen mau cua ba ngudi hda vdi nhau tao thanh ba mdn trau, cau va vdi. Mau do tugng trung cho long chung thuy cua hg. Sau do, cd mgt vj vua di den tang da vdi va cay cau thi dm chet va hda thanh day trau quan lay than cau. Vi le trau, cau va vdi. ngang qua biet dugc sir viec ben cong bd tuc le la khi trai gai dam cudi phai cd sinh Cac cau chuyen phan anh nghTa tinh sau nang, cudc sdng cd tinh cd nghTa gitra anh em, vg chdng vdi nhau. Qua cac cau chuyen ta hieu them mot dieu rang khdng cd nhtrng tinh cam anh em cua hai nhan vat truyen rat thuang yeu nhau ma tinh cam vg gi thay the bang tinh cam anh em, mau mu rudt ra. Trong cau chuyen ta thay khdng chdng cung rat sau dam, sdng chet ben nhau. Ca ba cung chet mot noi, mot ngudi hda thanh da, mot ngudi hda thanh cau mot ngudi thi hda thanh day trau quan lay than Ngay nay, trong cac le cudi hdi khdng the thieu ba mdn trau, cau va vdi. Chii re thudng la ngudi bung mam di trudc, trong do cd chiia ba thu tren ma ngudi ta thudng ggi la "mam trau cau". Ngudi ta thudng chgn nhtrng la trau to, dep va hay cdn xanh, nhtrng qua cau cting phai dep va xanh. "Mam trau cau" rat quan trgng, cau. Den khi chet di rdi hg cting d ben nhau khdng gi chia cat. khdng cd no thi khdng the bat dau mot le cudi dugc. Mieng trau vira la "ddu cau cau chuc cho ddi vg chdng tre yeu thuang gan bd vdi nhau den rang long dau bac. - Y nghia ciia hoa cau trong le ciroi Chiing tdi suu tam dugc mgt cau chuyen ve hoa cau trong le cudi. Cau chuyen cd tua de la Hoa cau trong quyen Van hoc ddn gian Bac Lieu ciia tac gia chuyen " vua ggi lai mdi tinh thuy chung son sat, keo son gan bd, vira la thong diep muon ket ban bdn phuang. Sau mot thai gian tim ban, chang ket than vdi ba chang Chu Xuan Dien. Cau chuyen ke ve mot anh chang rat dep trai cd ten la Xin Bdi Thay Cuu. Bdn chang trai di tim thay hgc tai va deu hgc thanh tai. Tren dudng ve, trai khac, mot ngudi ten la Tai Ban, mot ngudi ten la Thay Lan, mot ngudi ten la cd mot con dai bang cap mot nang cong chua chay ngang, ca bdn chang deu ra siic trd tai, ciiu sdng dugc cong chua tu tay dai bang. Ca bdn ngudi deu tranh gianh
SVTH: Nguyen Thj Hanh
36
GVH: Tran Van Nam cong chua cho minh, nhung khdng biet phan xu the nao ben nhd thay giup do. Ngudi thay bao bdn chang trai mdi ngudi di tim mot loai hoa ve tang cong chua. trai khac thi tang hoa di rtrng,hoa mai, hoa long den, nen ngudi thay quyet djnh Cudi cung chang Thay Lan tim dugc hoa cau tang cho cong chua, cdn cac chang cdn la loai hoa dung de tang trong ngay cudi. Ngay nay, ngudi ta cd tuc le sau le cong chua thudc ve chang Thay Lan, vi hoa cau tugng trung cho sir thanh cao, e ap cudi ngudi td chuc le cudi md bao dung hoa cau, lay hoa cau dinh vao qua cau treo tren tudng lam ky niem. Hg xem day la sir ket dinh chinh thiic cua hai vg chdng Cau chuyen tren ndi len sir tai gidi ciia con ngudi ddng thai the hien sir nhd an cua ngudi da cuu sdng minh. Hoa cau trang tugng trung cho sir thanh cao, gan ket nhau sudt ddi va the hien long biet on ddi vdi bac sinh thanh ra minh (d cac cau chuyen tren ba chang trai khdng lay dugc cd gai thi deu dugc xem nhu cha, me va anh minh). Vao ngay cudi, ngudi ta dung ba bong cau trang de tren ban vdi thai dd cau trong ngay cudi la mot bieu tugng dep cua con ngudi. 2.1.3.3. Phong tuc tang ma - Tuc ciing luc tuan Chiing tdi suu tam dugc truyen Su tich cung luc tudn trong Van hoc ddn gian nang niu tran trgng, va xem nhu le vat khdng the thieu trong ngay cudi. Hinh anh hoa Dong bang song Ciru Long ciia Khoa Ngtr Van, trudng Dai hgc Can Tho va dugc Ngudn gdc cau chuyen bat dau tu viec nha vua ra lenh he ai den 60 tuoi thi bj tac gia Nguyen Phuang Thao ghi nhan trong Huyin thoai miet vudn [31, tr. 160] hai cha con, cha vira diing 60 tuoi ma con hay cdn be, hai cha con khdng the lia chat dau bdi vi den tuoi ay, ngudi ta khdng cdn giup ai dugc ntra. O mgt nha kia cd nhau, ngudi con tim each giau cha. Tir muu tri cua ngudi cha, ngudi con da giup va nha vua cting bai bd lenh giet ngudi tren sau muoi tuoi. Cau chuyen cho thay, dng lao 60 tuoi la ngudi cd tri tue minh man, hieu biet vua tim ldi gia dap cho cau do cua sii gia nude ban. Nhd vay, ngudi cha thoat chet, Ong rat xiing dang dugc mgi ngudi ton trgng va ne phuc. Tir cau chuyen dng lao ma thong sudt, cd triet li sau sac trong each nhin nhan van de, cdn giup vua cuu nude. de mirng tuoi thg cho minh. Tuc ciing luc tuan khdng chi d mdi ca nhan, ma d mdi nhieu ngudi he den tuoi 60 la lam le ciing luc tuan vua de tudng nhd dng lao, vua hieu thao cua minh ddi vdi dng ba cha me, nhtrng ngudi da cd cdng nudi dudng minh. Ddng thai, cdn la each ddng vien nhtrng ngudi gia sdng nhtrng nam thang cudi ddi hay sdng vui, sdng cd ich. Day cdn la djp de xa hdi giao due con ngudi sdng phai biet quan tam lan nhau. GVH: Tran Van Nam 37 SVTH: Nguyen Thj Hanh gia dinh va ciia ca cdng ddng. Ciing luc tuan la de con ngudi d the he sau bai td long Ciing luc tuan la mot phong tuc cd y nghTa can dugc phat huy va duy tri. No - Tuc dat nay chuoi len bung ngirdi chet Phong tuc nay chiing tdi suu tam dugc trong quyen Phong tuc nguoi Viet khdng chi d rieng vung nao ma tat ca nhtrng ngudi tren dat nude can phai ghi nhd. cdn goi la Thien cau no rat thich an thjt ngudi va thinh thoang no hay len xudng tran moi an rudt xac chet. Nhung chd ngao nay cting thich an chudi. Neu thay nai chudi Le Trung Vu. Cau chuyen dugc ke lai nhu sau: cd con chd ngao gitr cua trdi hay nay trudc thi chd ngao se an no va chang can tim thuc an ntra. Vi vay, ngudi ta thudng dat nay chudi len bung ngudi chet de mong chd ngao se khdng moi rudt ngudi chet. Nhung ve mat khoa hgc cho rang, thuc chat viec dan nay chudi len bung ngudi chet la de hut mui xii ue thoat ra tir bung thi the cho thi the lau phan ra [39, tr.272]. Sau khi nhap Hem xong, gia chii sai ngudi chat nay chudi nat ra va dem virt hgc cd ly hon. - De tang ngirdi chet de tranh ngudi khac an nham ma bj benh. Ve mat nay ta thay each li giai cua khoa Chiing tdi suu tam dugc hai cau chuyen ndi ve tuc de tang ngudi chet. Cau chuyen thu nhat chiing tdi suu tam trong quyen Van hoc ddn gian Bac hai vg chdng cd 3 ngudi con gai, sau khi ga chdng het cho cac con chi cdn lai thui Lieu cua tac gia Chu Xuan Dien. Cau chuyen cd tua de la Nghi li dua tang, ke ve chau ngoai xem chiing cd hieu thao khdng. Ong qua nha ba cd con gai thi hg rat lanh nhat vdi cha va xem trgng chdng hon cha. Ngudi cha budn long ben xin nhan thui hai vg chdng gia. Mot ngay ng, ngudi cha len dudng di tham cac con gai va mot ddi vg chdng d ngoai ve lam con nudi, nhung ca hai vg chdng ng ddi xu vdi cha me nudi rat tu te va rat muc hieu thao. Sau khi ngudi cha qua ddi, dng can dan vdi ngudi con nudi la khdng de cho ba ngudi chj thay mat. Vi the ba cd con gai phai xd tdc xudng, lay khan che bit mat lai. Ttr do dan gian cd tuc con gai phai xd tdc va tang, ta ao khdng cd cai ta. ddi khan tang bit mat, ngoai ra ta ao sau cdn cd cai ta, cdn con dau dugc bui tdc, de ndi ve nghi le, each thuc con ngudi trong liic dua tang cua ngudi Hoa va ngudi Viet. Truyen ke ve mot ngudi dan dng cd diia con trai dau ngd nghjch, bj dng danh bd len rung lam an cudp. Sau do dng cd them mot diia con trai va hai diia con gai. Khi dng chet, ba ngudi con sau ggi ngudi anh ve phu khieng quan tai. Hg nhd muoi Cau chuyen nay cdn mot dj ban cung cd tua de la Nghi li dua tang, chii yeu tai chay len rung nen vdi vang chay ra phia trudc dau quan tai, di thut lui va day quan tai ngugc lai cdn hai cd gai thi chay ra phia trudc nam ngang dudng. Ngay
SVTH: Nguyen Thj Hanh
38
GVH: Tran Van Nam hai ngudi trong toan cudp phu giup. Ngudi con trai thu hai sg anh minh dem quan nay, ngudi Hoa kieu van gitr phong tuc trudc khi chdn cha me, con gai thudng chay ra trudc nam ngang dudng. Rieng ngudi Viet, ngudi con gai thudng ghe vai vao quan tai de the hien viec bao hieu. Qua suu tam tai lieu chiing nhan thay trong quyen Van hoc ddn gian Ddng bang song Cuu Long cac tac gia Khoa Ngu Van trudng Dai hgc Can Tho cd truyen hai con gai mot con trai, deu da cd gia dinh. Mot hdm ngudi cha sang nha cd gai ldn thi cd td y xem chdng hon cha minh, ngudi cha sang nha cd ba, cd nay cting ddi xii dai rat tu te va ho han hai cd con rudt. Vi the, tir do ve sau, khi cd tang le d nha chdng, con dau dugc de tang, cdn con gai thi phai cd khan che mat vi mac cd. Cac cau chuyen tren li giai vi sao ngudi ta cd nghi le de tang theo kieu: con trai cat tdc, mti nam, day lung chudi nhu cd tuc, con dau mien cat tdc chi ddi khan vdi cha te hon vdi chdng. Ngudi cha lai den nha diia con trai thi dugc nang dau ddi le che mat khi de tang da khdng cdn. Ngudi con trai lit hoac trai mot cua gia dinh mdi mac tang phuc theo kieu xua, cd noi ngudi con trai phai cat tdc khi tdc dai ra phai de vay sau 3 nam mdi dugc cat. Cdn ngudi Khmer hg khdng dung tang phuc. Ngudi con ca trong gia dinh de tang, sau do mang cot ngudi chet ve thd d chua. Cau chuyen tren khdng chi giai thich phong tuc de tang, ma cdn truyen day cho con ngudi mot bai hgc dao ly cao ca ve bdn phan lam con trong gia dinh: phai biet cham sdc, thuang yeu dng ba, cha me, dtrng de khi hg mat rdi mdi hdi han thi da mudn. Truyen cdn hudng con ngudi tdi nhtrng gia trj cao dep cua tinh ngudi, dd tang, cdn con gai thi ngoai khan tang cdn cd khan che mat. Ngay nay, d Nam Bd tuc Qua cau chuyen, mdi con ngudi chiing ta can kiem diem lai ban than minh da lam viec gi, hay da ddi xu hieu thao vdi dng ba cha me chua, va trudc het la tir bay gid hay lam cho dng ba cha me dtrng lo lang vi minh ma ludn tu hao ve minh . 2.2. Birc tranh sinh hoat gia dinh va xa hoi qua truyen dan gian ve phong tuc o Nam Bo. 2.2.1. Phan anh mau thuan xa hoi Trong qua trinh khai pha vung dat mdi con ngudi phai dau tranh, vat ldn tirng gid vdi thien nhien khac nghiet, vua phai chdng lai thu dtr. Ben canh do con ngudi cdn phai ddi dau vdi nhtrng bat cdng, nhirng mat trai cua xa hdi. Dd la nhung mau thuan trong xa hdi, trong gia dinh, mau thuan giai cap... Trong mdi quan he giai cap nhat la gitra vua vdi dan ludn cd tinh ap dat, he la sir tudng nhd, long thanh kinh ddi vdi ngudi da khuat. nha ng rat yeu thuang nhau, cha da den tuoi 60 ma con hay cdn qua be, neu chang may ngudi cha chet thi diia con chi cdn lai bo va, khdng nai nuang tua. The ma nha
SVTH: Nguyen Thj Hanh
39
GVH: Tran Van Nam vua ra lenh thi khd ma chdng lai. Trong truyen Su tich ciing luc tudn, hai cha con vua ra lenh he ai den tuoi 60 thi chem dau, vi nghT rang den tuoi ay thi khdng cdn lai, trong truyen ngudi cha tuy da den tuoi 60 nhung tri tue van cdn minh man, nhat la rat sau sac trong each nghT, trong triet li sdng d ddi. Vi vay, dng lao 60 rat xiing dang de mgi ngudi kinh trgng va ne phuc. Trong tryen Su tich tiet Thanh Minh hay giup gi dugc nua, lam cho hai cha con lo sg vi lenh vua khd chdng. Nhung ngugc vua cting da hai chet ngudi, khi hdi han thi sir viec da mudn mang, ngudi chet Tich Thanh Minh nha vua tuy khdng cd y giet an nhan minh nhung hanh ddng cua cau "quan xu than tie, than bat tu bat trung" - vua bat chet la phai chet, cd nhung menh lenh vua dat ra khdng phu hop nhung ngudi dan van phai tuan theo vi do la khdng the sdng lai. Trong xa hdi ngay xua, vua la ngudi nam quyen lire cao nhat, cd Trong Su tich Tao Quan, nha vua vi thay vg chang lit dugc bau linh dugc trd nen dep nhu tien ben ep nang ve cung lam vg mac cho vg chdng chang lit phai dau luat vua tir day ta thay mdi mau thuan gitra vua va quan khd ma xda bd dugc. khd trong canh chia lia vg chang cting vi vay ma trd nen ac khau. Va bi kjch cting xay ra tir do, ca ba: nha vua, chang lit, vg chang deu chet chung trong ddng lua. Cau cam quyen y the bat ngudi dan phai cam chju uat lie chi vi mot phut ham mudn cua minh ma khien gia dinh ngudi khac phai tan nat. chuyen phan anh mau thuan giua giai cap thong trj va giai cap bj trj, nhtrng ngudi Trong mdi quan he gia dinh, con cai cting thudng xem nhe cha me minh. gai va mot con trai, nhung hai cd con gai tir khi lay chdng thi lo la viec cham sdc cha Truyen Vi sao con gai di tang cha me lai che mat ke ve mot gia dinh cd hai cd con den lugt cha, de ngudi cha budn long di tir nha con gai nay sang con gai ng. Cdn cd con dau tuy khdng phai con gai rudt nhung rat kinh trgng cha me chdng. Hay trong me cdn td y xem chdng nang hon cha, den btra an thi chdng minh an trudc rdi mdi xem chdng nang han cha, cdn diia con nudi xin d ngoai ve thi rat muc hieu thao, lo lang cham sdc cho cha me nudi tir li tu ti. Theo dao nghTa luan thudng, thi con cai cdng sinh thanh va nudi dudng chiing ta nen ngudi, nhu the mdi la dao nghTa tren ddi. C) day ta thay tac gia dan gian phan anh mot sir that de thay trong gia dinh: con gai khi lay chdng thi la con ciia ngudi ta, con dau mdi la con minh. Trong Su tich Ong Tao, tinh cam vg chdng xuat phat tir xung dot gia dinh, xa trong gia dinh phai biet yeu thuong, kinh trgng, cham sdc dng ba cha me, vi hg da cd chdng bat con trai phai bd vg ma di lay vg khac. Chinh nhtrng quy djnh khat khe cua xa hdi: con trai cudi vg trong 3 nam ma khdng cd con la mang tdi bat hieu, budt phai cudi vg khac de ndi ddi tong dudng va ngudi vg trudc phai chap nhan mgt trong nhung tinh canh sau: mot la true tiep cudi vg khac cho chdng, hai la chap
SVTH: Nguyen Thj Hanh
40
GVH: Tran Van Nam hdi. Me chdng nang dau khdng cd sir thau hieu thong cam cho nhau, ngudi me nhan kiep chdng chung, ba la ngudi vg phai ra di... du chgn each nao thi gia dinh thay cac cau chuyen deu cd mot ket cue chung la: hai dng, mot ba deu chet trong lua. Dd la hau qua tir nhtrng xung dot gia dinh, xa hdi. Qua cau chuyen Su tich trdu, cau va voi hay Cau - trau - voi phan anh mau thuan trong gia dinh. Dd la mau thuan gitra anh em, vg chdng, mau thuan gitra chj cting tan nat, hanh phiic do vd. Qua nhtrng cau chuyen ve Ong Tao chiing tdi nhan cam anh em bj do vd vi mot phut ghen tudng vd cd khien ngudi em phai bd nha ra dau em chdng. Bi kjch xuat phat tu sir nham lan tu ngudi vg cua ngudi anh, tinh di trong long rat dau khd, tuyet vgng cudi cting hda da ben bd sdng. Cdn ngudi anh tang da, ngudi vg cung dau khd bd nha ra di tim chdng trong sir hdi han vi mot phut vi hdi han viec minh lam nen di tim ngudi em, ket cue cung hda thanh cay cau ben nham lan ciia minh rdi cudi cung cting bien thanh day trau quan lay than cau. Cau chuyen la mot chudi bi kjch, con ngudi phai tra gia bang cai chet - sir ket thuc. Cdn trong Hoa cau, cac chang trai tdt bung, rat thuang yeu nhau nhung sau khi ciiu phai keo nhau len quan. Phai chang trong xa hdi giua con ngudi va con ngudi chua cd sir thuang yeu nhau tuyet ddi, khi cd lgi ich thi cung nhau tranh gianh ?. Cau dugc ngudi dep thi lai tranh gianh lan nhau, khdng ai chju nhudng nhjn ai den ndi Truyen dan gian ve phong tuc d Nam bd phan nao phan anh dugc nhtrng mat chuyen phan anh ddi sdng mot each rat chan thuc. trai, nhtrng bat cdng cua xa hdi. Khi con ngudi lam chu thien nhien thi cting nay sinh nhieu mau thuan khac. Trong cudc sdng vira dau tranh vdi thien nhien vira ddi than, va cung rat lac quan. dau vdi mau thuan, con ngudi Nam Bd van mang trong minh thai dd bde true, thang Trong qua trinh khai pha dat dai, con ngudi Nam Bd da gap khdng it khd khan, vat va de gianh cho dugc tirng manh dat du phai hy sinh md hdi va xuong mau. Cau chuyen phan anh rd nhat la Su tich cdy neu ngay Tit. Con ngudi va quy sdng chung, chiing bat con ngudi phai lam cho chiing hudng, va ha hiep ngudi dan. Dugc due phat thuang tinh giup do, con ngudi danh dugc dat dai, nhung cting sg lti quy trd lai quay nhieu cudc sdng thanh binh nen mdi nam vao dem 30 thang Chap ngudi dan cd tuc dung neu de bay trir ma quy, khdng cho chiing cd ca hdi lam hai con ngudi. Trong truyen Phat Thich Ca vd su tich cdy neu con ngudi bj bgn ac quy ma vuong quay pha nhd cd due Phat Thich Ca thuang tinh cuu giup lay dat dai cua bgn quy cho ngudi dan nen hang nam ngudi ta dung mot cay tre cao cd che cai khanh mang dau hieu cua phat de bgn ma quy khdng dam budc tdi. Sau nay, con ngudi cd tuc cam neu vao dem 30 thang Chap de mong mot nam mdi lam an phat dat khdng bj quy quay pha. Trong Su tich cdy phao cting phan anh tinh than khat khao dugc sdng
SVTH: Nguyen Thj Hanh
41
GVH: Tran Van Nam 2.2.2 Long khat khao cuoc song yen binh, no no du, hanh phiic. yen binh ciia ngudi dan. Hang nam, cii vao dem 30 thang Chap liic giao ban gitra trdi va dat cting la liic cac vj than len chau trdi, bgn quy thua co hdi quay nhieu dan ngudi bay ra viec dot phao de bgn ma quy sg khdng dam tdi quay nhieu. lanh. Vdi tinh than mong mudn tieu diet cai ac dem lai cudc sdng yen vui, con Trong Su tich cdy neu ngay Tit, Thien linh cau nha trdi xudng quay nhieu ngudi dan bang each an hdn ngudi chet khi hg trd ve tham gia dinh, con chau vao vao djp Tet. Nhd cd vj phap su Khuong Thuang giup xua dudi Thien linh cau nen ngudi dan mdi khdng bj quay pha. Hang nam vao dem 30 thang Chap dan deu dung neu de bay trir Thien linh cau. Dung neu la mot phong tuc ddc dao the hien net sinh hoat van hda tinh than Trong truyen Tho ong than tdi, hay Tuc kieng quit nha ngay Tit ngudi ta quan niem rac chinh la than tai, vi dua theo truyen thi con hau chui vao ddng rac bien ciia ngudi Nam Bd, nham mong mudn dugc chd che, khat khao cudc sdng an lanh. vua la phong tuc, vtra la tin ngudng. Trong ba ngay Tet ngudi ta thudng kieng quet rac ma cu de nguyen nhu vay sau ba ngay mdi ddng chdi. Bdi vi ngudi ta cho rang mat tir do gia dinh ngudi lai budn sa sut dan. Thd dng than tai hay kieng quet rac se khdng phat dat. O cac nha lam an budn ban ngudi ta thd than tai quanh nam de rac chinh la than tai, quet rac chinh la quet than tai ra khdi nha thi nam mdi lam an cudc sdng an khang thjnh vugng ciia con ngudi. cau mong gap nhieu may man. Tuc kieng quet rac phan anh tinh than khao khat Tuc kieng quet nha ngay Tet vtra gdp phan lam phong phu cho phong tuc Viet Bd ndi rieng. Trong cac truyen thuyet ve Ba Chua Xii ta thay mot dieu, ba rat linh thieng, chi can cau xin van vai Ba se dugc lam an sung tuc phat dat, nhtrng ngudi ngang Nam vira the hien net van hda rieng cua dan tdc Viet ndi chung va con ngudi Nam Qua nhtrng cau chuyen do tac gia dan gian mudn gui gam khat vgng ve cudc sdng tinh nghTa, va mot niem tin tuyet ddi vao bac sieu nhien. Nhd vay con ngudi trd nen cham chi lao ddng, sdng luong thien va dac biet la tam hdn trd nen thanh than binh Thd Ba la mot viec lam vd cung thieng lieng the hien dugc yen hon. net sinh hoat van hda ciia ngudi dan Nam Bd, nham mong mudn dugc chd che, khao khat cudc sdng yen lanh, mua mang tdt tuoi, mua may ban dat. Mac du chju nhieu tac ddng tu thien nhien khac nghiet trong budi dau khai pha nhung con ngudi Nam bd ludn cd tinh than khat khao cudc sdng am no, an khang thjnh vugng, dieu nay da phan anh kha rd trong cac cau chuyen tren. Chiing tdi chi so luge vai net nhtrng phong tuc phd bien d Nam bd, ma phan ldn la phong tuc GVH: Tran Van Nam 42 SVTH: Nguyen Thj Hanh tang hong hach, khdng biet dao ly d ddi, khi di ngang qua mieu dieu bj Ba vat chet. qua thu thach cua thai gian. GVH: Tran Van Nam 43 SVTH: Nguyen Thj Hanh trong ngay Tet vi nd cd anh hudng sau rdng ddi vdi quan chiing nhan dan va vugt CHUONG 3 THI PHAP cho van ban, phat ngdn trd thanh tac pham nghe thuat. Ndi den thi phap chu yeu la ndi den nhtrng nguyen tac, bien phap chung lam dac diem hinh thuc nghe thuat, ve phuang thuc va thu phap mieu ta, bieu hien ve de tai ve cdt truyen cting nhu phuong thuc xay nhan vat. Truyen dan gian hay van hgc cd net tuang ddng vdi van hgc viet, vi vay khi Nghien ciru thi phap van hgc dan gian cd nghTa la nghien cuu toan bd nhtrng chuyen mdn trong van hgc viet nhu: cdt truyen, de tai, chu de, hay nhan vat... khi nghien ciru thi phap truyen dan gian thong thudng ngudi nghien cuu se tim hieu cac nghien ciru truyen dan gian tu gdc dd thi phap ta cd the su dung cac thuat ngtr 3.1. Thi phap cot truyen yeu td nhu cdt truyen, nhan vat, thai gian va khdng gian nghe thuat. Truyen ke dan gian, cdt truyen ddng vai trd cue ky quan trgng. Cdt truyen cd siic hap dan thi mdi dam bao dugc sir ton tai cua tac pham dd theo thai gian. Ddi vdi the loai van hgc dan gian, phuong thiic luu truyen chii yeu la truyen mieng nen cdt truyen thudng dugc sap xep theo mgt trat tu nhat djnh theo he thong cac tip va truyen, ta thudng thay phan ldn cac truyen deu cd mot khung - hay so do chung chua he thong cac md tip hoac d de tai cua cdt truyen. Cdt truyen cua truyen dan gian ve phong tuc nay sinh va phat trien trong tinh hudng van de, trong xung dot dan den cao trao, trong cudc ddi so phan nhan vat. Mdi tac pham deu cd yeu td ndi bat nao do de cudi cung trd thanh mot phong tuc. Nhin chung, thudng cd cdt truyen don gian va khdng dai. Nhom truyen ve phong tuc cd kieu cdt truyen la mot chudi sir kien: Trong truyen dan gian, dac biet the loai cd tich cdt truyen la mot chudi sir kien lien tuc dugc the hien thong qua hanh ddng ciia nhan vat. Cac hanh ddng dugc xau chudi va md tip. Md tip chinh la don vj hat nhan ciia cdt truyen. Khi xet ve nghe thuat cdt vat. Cac nhom truyen ve phong tuc thudng cd mot kieu cdt truyen chii yeu do la sir mau thuan gitra con ngudi trong quan he gia dinh va ngoai xa hdi. Sau khi giai lien tuc den khi ket thuc tac pham, ma khdng chii y nhieu den tam ly, ca tinh nhan - Phan md dau cu the la: + Thai gian khdng xac djnh quyet mau thuan do rut ra ket luan va trd thanh phong tuc. GVH: Tran Van Nam 44 SVTH: Nguyen Thj Hanh + Khdng gian huyen thoai, hoang dudng Tieu bieu la nhtrng truyen: Su tich ong Tao, Su tich khan tang, Su tich bia mo, cai khdng hieu thao vdi cha me, vg chdng chia tay nhau vi nhtrng le giao phong - Ket thuc: Da so cac truyen deu cd phan ket thuc giong nhau, la cho nhan vat trong truyen chet hoac che do hung than bj tieu diet, tir do ngudi dan lay ngay mat cua cac nhan vat lam thanh phong tuc. Trong phan ket thuc, ten nhan vat dugc hinh thanh tu : + Ten ngudi, ten nhan vat trd thanh phong tuc: Su tich ong Tao, Su tich khan kien khac khe hay la nhtrng mau thuan giua ngudi vdi ma quy. + Nhan vat dugc phong than, dugc nhan dan thd phung: Bd Chua Xu a miiu ba Ba Chua Xu nui Sam, nui Bd Den vd Linh Son Thanh Mau, Bd Chua Ngoc, Bd + Mot hanh ddng, hien tugng, mot viec lam cting trd thanh phong tuc: Su So* do cot truyen co' ban: mot hoac vai Nhan vat chinh ten ngudi, vat den mau thuan nhan vat qua trong mdi quan nguyen nhan dan ddi gan vdi phong tuc. hdi. C> phan md dau cua md hinh cdt truyen, mau sac than thoai, cd tich in dam. Cac
truyen dugc md dau bang nhtrng cum tu quen thudc dien ta mot khoang thai gian khdng xac djnh nhu "ngay xua ", "ngay xua ngay kia ", "thai xa xua , "mot horn, he gia dinh, xa trong truyen. Ben canh dd, mot so truyen, khdng gian, thai gian ban dau cting cd
mau sac cd tich:"a lang no", " a vung no". (3 phan phat trien cua cdt truyen, tinh
hudng co ban la bi kjch gia dinh va nhtrng mau thuan trong xa hdi, mau thuan giai cap tao xung dot cho cdt truyen phat trien, la qua trinh hda than cua nhan vat trd thanh than thanh. Moi cau chuyen khdng nhtrng giai thich nguyen nhan sir hinh
thanh phong tuc ma tac gia dan gian cdn gui gam vao do nhtrng bai hgc nhan sinh 45 SVTH: Nguyen Thi Hanh GVH: Tran Van Nam so do da neu. Thudng cac truyen dieu phat trien theo mot tinh hudng, tinh each nhan vat sau sac. Da so cdt truyen dieu ngan ggn, it tinh tiet, don gian chi theo mot chieu nhu khdng dugc bieu Id nhieu. Dd la hinh anh chang Tao trong Su tich Tdo Quan, chi dudng. Dd la ngudi em trong Su tich trau cau, vd voi bj ngudi anh hieu nham va biet vang ldi me ma bd vg di cudi vg khac, vi vg cti khdng sinh con ndi ddi tong dudng me thi me da khdng cdn trong Su tich bia mo. Nhin chung cdt truyen thudng ghen, sir lam lan cua chj dau. Mot ngudi con bat hieu, ddi khi an nan mudn phung chudt them sir da dang cho tac pham. Vi vay d cac dj ban dudng nhu cdt truyen dan gian, it tinh tiet, cac tac gia dan gian hinh nhu chua danh nhieu thoi gian de trau khdng khac gi may, chi thay ddi mot so chi tiet, tinh tiet nhung dieu cd ket thuc giong nhau, do la nhtrng cau chuyen ve tuc dua dng Tao ve trdi, tuc dung nieu ngay tet. Tac gia dan gian dudng nhu tao ra nhtrng tac pham dan gian cdt yeu la de giai md tip don gian, ngudi ta long vao do nguyen nhan hinh thanh va giai thich cac thich nhtrng phong tuc, nen dudng nhu chua chii y nhieu den cdt truyen. Vdi nhtrng phong tuc noi minh sinh sdng vtra bde Id tinh cam, suy nghT vtra bde Id quan diem cua minh. Phan ket thuc cua cdt truyen, mot so nhan vat mang mau sac than thoai: nhan vat dugc phong than (nhom truyen ve dng tao) dugc ton thd va gan lien vdi phong tuc do. Khi ket thuc truyen ngudi dgc hinh dung ra dugc sir ra ddi cua phong tuc nay, sir ra ddi ciia phong tuc kia. phong tuc. Tir do ngudi dan cd the thda man va dap ling hai nhu cau vua giai thich chung cua cdt truyen. 3.1.1. Tip va mo tip 3.1.1.1 Tip - Tip truyen ve de tai con ngudi vdi nhtrng mau thuan chung Nhtrng truyen thudc tip truyen nay cd ket cau quen thudc la md dau gidi thieu nhan vat dan dat cau chuyen di den cao trao ciia mau thuan rdi di den ket thuc cac Tir he thong so do cdt truyen tren, chiing tdi khai quat dugc mot so dac diem bieu cho tip truyen nay la nhtrng truyen ve dng Tao, truyen ve nghi le dua tang, truyen ve phong tuc Tet Thanh Minh... Trong truyen Su tich ong Tdo md dau bang each gidi thieu hai nhan vat Tao va Quan rdi tiep den bi kjch xay ra vdi hai nhan vat la hai vg chdng phai chia tay, ngudi vg lay chdng mdi den khi hai vg chdng cu nhan ra nhau ciing la liic cao trao cua bi kjch, do la ca ba ngudi deu chet trong ddng lua - nhan vat deu chet - ket cue khdng ldi thoat. rdi mdi di den giai thich phong tuc. Tieu hien thuc khach quan, bdi vay loai truyen nay cd tac dung td cao xa hdi rat ldn. O
SVTH: Nguyen Thj Hanh
46
GVH: Tran Van Nam k£t thuc bi kjch. Vdi each ket thuc nay, tac gia dan gian hau nhu trung thanh vdi bd phan truyen nay nhan vat thien sau khi da the hien day du nhtrng pham chat tdt dep cua minh lai khdng dugc hudng hanh phiic xiing dang ma phai nhan cai chet rat tham thuang de lai sir tiec thuang vd han hoac sir cam phuc sau sac trong long ngudi nghe. Hay trong truyen Su tich Tdo Quan cung cd cdt truyen thudc tip tuang tu: hai vg chdng chang lit xa nhau vi bj nha vua bat ep ngudi vg ve cung. den khi vg chdng gap mat lai nhau thi bi kjch xuat hien: ca hai vg chdng chang lit cung nha vua deu chet trong ddng lua. Ket thuc bi kjch. Phong tuc dugc hinh thanh tir dd. con gai vdi cha me rudt ciia minh. Dd la dinh diem cua mau thuan va di den ket thuc la la ngudi cha chet thi cac cd con gai mdi hdi han thi da mudn mang. Trong cac cau chuyen ve phong tuc Tet Thanh Minh phan anh mau thuan gitra dan vdi vua dan den bi kjch: dan chet - vua hdi han. Ttr do ve sau, nha vua lay ngay do lam ngay le Thanh Minh. Ndi chung, cac cau chuyen thudc loai tip nay deu cd chung keu cdt truyen la phan anh nhtrng mau thuan trong xa hdi. Cac cau chuyen khdng nham giai quyet cac mau thuan ma chi neu len sir hinh ciia cac phong tuc. - Tip truyen ve de tai con ngudi vdi tinh than khao khat cudc sdng an khang, thjnh vugng, hanh phiic. Cac cau chuyen thudc tip nay hudng den tieu diet cai ac, dem lai cudc sdng Vdi nhtrng cau chuyen ve nghi le dua tang, deu ke ve sir bat hieu cua cac cd tuc. Cac truyen thudc tip nay la nhung cau chuyen ve tuc dung neu, tuc dot phao, hay cac cau chuyen ve phong tuc cudi hdi... Trong phong tuc dung neu ngay Tet va tuc dot phao: bgn ac quy ma vuong chuyen quay nhieu dan lanh bj phat trung phat khdng cho trd lai dat lien de quay nhieu ngudi dan ntra. Nghe ldi phat day, hang nam ngudi dan cd tuc cam neu de bgn quy sg khdng dam den, hoac cd tuc dot phao de bai trir bgn Na A vao djp tet. Ndi chung, trong tip truyen nay cd ngudi deu tim each tieu diet, chdng lai cai ac, mong mudn cudc sdng yen vui, hanh phiic. Nhtrng truyen thudc tip nay chiing ta thudng thay trong nhom truyen ve phong tuc. 3.1.1.2. Mo tip Tir he thong so do cdt truyen, chiing tdi khai quat dugc mgt so md tip thudng hanh phiic cho con ngudi. Qua hanh ddng tieu diet cai ac do hinh thanh cac phong gap trong truyen dan gian ve phong tuc d Nam Bd: ke ve phong thuc. Khdng it ngudi khi cha me cdn sdng thi ddi xu rat te bac, khdng quan tam, hieu thao, phung dudng cha me minh, xem cha me nhe hon chdng. Den + Md tip "khdc thuang, hdi han'': Day la md tip thudng gap trong cac truyen khi cha me mat di thi mdi hdi tiec, khdc thuang. Dd la cac cd gai trong Su tich khan hon cha me rudt, den khi cha me mat di thi mdi an nan hdi han. Dd la nha vua trong Tich Thanh Minh va Su tich tiit Thanh Minh vi vd tinh ma giet ngudi da cuu minh minh cho viec lam ciia minh. trong liic lam nguy nen an han quy ben xac an nhan ma khdc thuang hdi han thanh khdng dugc lap den thd nhung dan gian van ghi nhd cdng lao bang nhung cau + Md tip nhan vat dugc sung bai: Md tip nay rat phd bien. Tuy cac nhan vat chuyen ke ve cdng lao ma hg ttrng lam. Tac gia dan gian lam cho hg sdng mai trong khac. Ong Tao ba Tao trong Su tich Tdo Quan dugc mgi ngudi thd ciing quanh nam long con ngudi bang cac cau chuyen truyen mieng va luu truyen tir ddi nay sang ddi trong gdc bep mdi gia dinh va dugc xem nhu "Than giu lua " cho mdi gia dinh. Con chui the trudc dng Tao vi mgi ngudi tin rang mgi viec trong nha dng Tao deu biet ngudi rat ton sung dng Tao, nen khi vao bep ngudi ta ndi chuyen nhd nhe, khdng het nen con ngudi khdng dam lam dieu ac sg dng Tao len tau lai vdi nggc hoang vao ngay 23 thang Chap thi gia dinh lam an khdng dugc may man ntra. Ba Om trong Su tich ao ba Om dugc con ngudi luu truyen nhac nhd, ba khdng chi cd cdng lao danh quyen chu ddng cho phai ntr ma cdn de lai thang qua lao ddng cho ngudi phong tuc cudi hdi, ngudi ta ludn nhd on ba. Tuy khdng lap den, mieu thd ciing ddi sau thua hudng vi vay ten ba dugc dac ten cho mgt thang canh. Ve sau, khi cd + Md tip "bao mdng": md tip nay thudng gap trong cac truyen ve tuc thd nhung viec lam ciia ba ludn dugc ngudi ddi sau nhac nhd. Mau d Nam Bd ma nhat la cac truyen thuyet ve Ba Chiia Xii. Mdi dau tugng Ba gan do de dem tugng Ba xudng niii. Sau khi xudng niii ba rat linh thieng nen dugc ngudi dan thd ciing quanh nam. + Md tip nhan vat hda thanh: Md tip nay rat phd bien trong cac truyen ve tuc nam tren dinh niii khdng ai phat hien ra vi vay Ba hay ve bao mdng cho ngudi dan d sau khi chet vi linh thieng, hay cuu dan dd the nen dugc con ngudi thd ciing quanh nam. + Md tip nhan vat chet trong lira: Day ciing la md tip chiem vj tri quan trgng trong tac pham. Trong Su tich ong Tdo va Su tich Tdo Quan deu cd chung canh ngd la gia dinh tan nat, vg chdng chia ddi dudng, vg di lay chdng khac den khi gap nhau thd mau d Nam Bd. Cac nhan vat xuat than tir tien hay la nhtrng ngudi binh thudng ddng lua. Tat ca xuat phat tu tinh nghTa, d day la tinh cam vg chdng va tinh ngudi cao quy. Md tip nay cdn dugc thay rd trong Su tich Tit Thanh Minh va Tich Thanh thi bi kjch ciing den, ca ngudi vg, chdng trudc, chdng sau deu chet chung trong mot nha vua sai ngudi den bat minh nen chay sau vao rung, khi nha vua cho dot rung thi tha chju chet chii* nhat quyet khdng chay ra. Cudi cung bj chet trong lua. Ve sau, khi
SVTH: Nguyen Thj Hanh
48
GVH: Tran Van Nam nhac den dng Tao hay Tet Thanh Minh ngudi ta lien nhd ngay den cac nhan vat deu bat dau va ket thuc bang "lira". Chinh chat "lua" do lam nen siic sdng trudng ton cho cau chuyen. + Md tip "thudng, phat": Day cting la md tip phd bien trong truyen ve phong tuc d Nam Bd. Trong md tip nay, ngudi hien thi dugc giup do, ke ac phai bj trirng phat. Con ngudi hien lanh du cd trong hoan canh khdn khd the nao rdi cung dugc phat trdi thuang tinh giup do, cho dat dai lam an dem lai cudc sdng yen a cting bj phat trirng phat la lay lai het dat dai cho con ngudi, dudi chiing di that xa khdng cd co hdi trd lai dat lien... Dd la cac cau chuyen ve tuc dung neu ngay Tet. Cdn trong tuc kieng quet nha ngay Tet, ngudi lai budn trudc cd long tdt mang con thanh binh. Cdn bgn ac quy ma vuong ludn tim each quay nhieu dan lanh cudi cung lam an ngay cang sa siit. hau ve nha nudi thi lam an phat dat, sau thi danh dap con hau, nen bj trirng phat la Md tip "thudng, phat" ndi len triet li sdng d ddi la "a hiin gap hiin, a ac gap nhd. Qua cac cau chuyen nay nhac nhd con ngudi hay sdng diing dan va md rdng 3.1.2. Yeu trong to than ky trong truyen long tir bi bac ai hon. chiing tdi chi de cap den ba the loai: truyen thuyet, truyen cd tich va than thoai. Ddi Trong mang truyen ve phong tuc d Nam Bd van de chinh la phong tuc nen khdng de cap den. Xet ve yeu td than ky trong truyen thi the loai truyen thuyet va than thoai hau nhu khdng cd yeu td than ky, vi hai the loai nay coi trgng yeu td sir that lich su, nen vdi the loai truyen ngu ngdn va truyen cudi thi it mang mau sac phong tuc hon nen la ddi tugng phan anh chuyen biet cua the loai nay. Vi vay, khi xet ve yeu td than ky chiing tdi chi khao sat d the loai truyen cd tich. Ndi ve vai trd cua yeu td than ky trong truyen cd tich, Nguyen Xuan Due cho rang: "Yiu to ky dieu giu vai tro hit sue du dugc tri tudng tugng cua dan gian theu det den muc nao thi lich su van dugc coi ky chinh la mot thu phap nghe thuat gan vdi ndi dung cdt truyen. Dd la sir chien thang cua cai thien ddi vdi cai ac, cai tdt bung vdi cai xau xa. Dd la sir giai quyet nhtrng xung dot trong va ngoai xa hdi theo hudng tich cue. Dd la ude mo ve mot xa kien dd cd thuc ma chii yeu vi nhtrng sir kien do can thiet cho viec giai quyet nhtrng hdi thanh binh, thjnh trj. Cac tac gia dan gian cting khdng thuc long tin rang cac sir van de ma thuc te cudc sdng chua cho phep giai quyet hoan toan theo y niem. Do
SVTH: Nguyen Thj Hanh
49
GVH: Tran Van Nam vay, phuang phap tudng tugng, hu cau mang tinh chat ky ao trong truyen cd tich khdng phai la mot hien tugng me tin ma la phuang tien can thiet cho tac gia dan gian cd the dua ra sir phat trien tinh tiet theo y mudn ciia minh. Yeu td than ky trong truyen cd tich ve phong tuc d Nam Bd kha da dang ve Khdng long, nhtrng con ngudi binh thudng nhung cd hanh ddng phi thudng v.v... hinh thuc bieu hien lan ban chat xa hdi. Dd la dng phat, phap su, quy sii ma vuong, Qua ba dem ngdi canh quan tai, ba anh em chang lit dugc Khdng long mach cho mot hu vang, mot hu bac va mot bau linh dugc cai tu hoan sinh. Bau linh dugc khdng nhtrng cd tac dung cai tu hoan sinh ma cdn lam cho vg chang lit trd nen dep mot thudc rudi, mot cay cao hon hai thudc. Dd la nhtrng yeu td thuc chat khdng cd ngoai ddi sdng nhung tac gia dan gian lai hu cau tudng tugng them de thuc hien nhu tien. Khdm hanh va bui que trong chd nude than do xudng thi mot cay cao hon khi nang dang bj nhdt trong cung. Trong truyen Cdy niu ngay Tit hay chuyen Phat ude mo cua minh. Nhd cd cay que va bui hanh ma chang lit cd cd tim gap vg minh con ngudi bj quy quay pha phat ngdi d chinh tang may nhin xudng ddng long thuang xdt nen rat ay trj bgn ac quy giup con ngudi bang each treo cai ao ca sa tren cay tre, bong cai ao tdi dau thi con ngudi sd htru dat dai den do. Nhung la thay, cai ao treo tren nggn tre cang liic cang ldn dan ra che phu khap mat dat lam cho bgn quy phai sg hai bd chay xudng bien. Truyen Su tich trau cau va vdi, khi ngudi em bd nha ra di den ben canh ddng sdng thi chet va hda da, ngudi anh den do khdc than den khi chet thi hda thanh cay cau ben canh tang da. Cdn ngudi vg ngdi khdc ben tang da khi chet hda thanh day trau quan lay than cau. Vi hg sdng cd tinh cd nghTa nen khi chet, tac gia dan gian khdng no de hg xa nhau nen cho hg hda thanh ba thu trau, cau va vdi de khi vao djp le cudi con ngudi bay cac thu do ra de ghi nhd tinh yeu khdng bao gid phai lat ciia hg. Dua yeu td than ky vao truyen, tac gia dan gian mudn de cao sir bat tir ciia tinh anh em, tinh nghTa vg chdng thuy chung son sat. Hay trong nhom truyen ve Hoa cau, gidi thieu cac nhan vat la bdn chang trai deu cd tai. Tuy each gidi thieu ve ngudn gdc xuat than d mdi truyen khac nhau nhung ca bdn chang trai deu cd tai nang: mot chang la thg lan. mgt chang la thay xem tudng sd, mot tai chang cd tai cai tu hoan sinh, mot chang cd tai ban cung. Nhd tai nang dac biet do ma bdn chang cuu dugc nang cdng chua xinh dep, va chang thg lan dugc lam chdng cdng chua. Phai chang, tac gia dan gian mudn the hien ude mo mot con ngudi cd dii tai nang trong xa hdi de diet trir cai ac va cudi cung dugc hudng hanh phiic xiing dang. Yeu td than ky khdng chi bao gdm nhtrng dng tien, GVH: Tran Van Nam 50 SVTH: Nguyen Thj Hanh dng phat, ma cdn la nhung con ngudi tran the cd hanh ddng phi thudng. Tac gia dan gian nhd do ma giai quyet dugc mau thuan trong xa hdi. Yeu td than ky la nhan td hd trg de thao go nhtrng be tat trong cudc sdng. Neu xet ve toan bd cdt truyen thi yeu td than ky chi chiem mot vj tri nhd trong tac pham. Neu khdng xu li theo kieu nay thi tac gia dan gian cd quyen xu li theo hudng khac. Nhung ket thiic nhu the nao la chuyen hoan toan khac. De thuc hien ude ma giai quyet mau thuan trong cudc sdng, tac gia dan gian phai them vao do yeu td than ky, chi cd yeu td than ky mdi giai quyet mau thuan trong xa hdi, nhtrng be tat trong cudc ddi. Neu chang lit khdng cd cay que cao ba thudc, bui hanh cao hon hai thudc thi lam sao gap dugc vg. Neu khdng cd phat thuang tinh giup do thi lam sao con ngudi chdng lai bgn ac quy ma vuong. Neu bdn chang trai kia khdng cd tai thi lam sao cuu dugc nang cdng chua dang bj qua tha v.v.. .Chinh nhd nhung yeu td than ky thiic day sir giai quyet cac mau thuan mot each thda dang. Ndi chung, yeu td than ky gdm nhieu hinh thiic bieu hien. Yeu td than ky xuat hien de giai quyet nhtrng mau thuan cua con ngudi vdi cac the lire trong va ngoai xa hdi, thuc hien ude mo ly tudng hda cudc sdng. Yeu td than ky dugc xem nhu nhan 3.2. Thi phap nhan vat Truyen ve phong tuc dudng nhu khdng cd sir phan biet rach rdi gitra nhan vat chinh va nhan vat phu, nhan vat trung tam va nhan vat khdng trung tam... ma hau td hd trg de thao go nhtrng mau thuan va be tat trong cudc sdng. cdt truyen. Neu nhu van hgc viet rat quan tam den viec mieu ta tam ly, ca tinh nhan vat, vdi day du ngoai hinh, ndi tam... thi d the loai truuyen dan gian ndi chung, truyen ve phong tuc ndi rieng khdng chii y tdi nhtrng yeu td do ma chi tap trung mieu ta nhan vat thudc tip nao, bieu hien cho van de gi. Vay cd the chia cac nhan het cac nhan vat deu la nhan vat trung tam, cd tac dung thiic day sir phat trien ciia 3.2.1. Nhan vat bieu hien cho cai dep Dang nhan vat nay la nhtrng con ngudi sdng het minh, the hien nhtrng pham chat tdt dep cua xa hdi. Dd la tinh cam vg chdng yeu thuong nhau, thiiy chung son sat, san sang hy sinh va tha thu cho nhau, nhu truyen Su tich Tdo Quan, Su tich dng vat trong nhom truyen dan gian ve phong tuc d Nam Bd theo hudng sau: dudng trudc quan tai de the hien tam long hieu thao ddi vdi cha me cua ngudi Hoa. com xudng dia nguc tham me va hang nam lam le cau sieu de giam bdt tdi ldi cho me. Dd la tam long cua con ngudi ddi vdi con ngudi, gitra vua - tdi trong Su tich Dd la hinh anh ngudi con trong Muc Lien Thanh Di hay tich cung cd hdn mang bat Thanh Minh. Dd la tinh cam anh em vg chdng yeu thuang gan bd, chung thuy vdi
SVTH: Nguyen Thj Hanh
51
GVH: Trdn Van Nam nhau den chet trong Su tich trau cau va vdi. Dd la mot dng vua ludn biet lo lang cho quan cua minh, sg quan ddi nha vua nhieu lan vai trdi khan phat mong cho quan linh ciia minh dugc no bung. Dd la hinh anh Ba Chua Xii ludn ciru nhan dd the. Khi thuc te, nhan dan ghi nhd cdng an cua nhan vat bang each lap mieu thd, den thd... hang nam ngudi dan den ciing vieng rat nhieu qua nhtrng nghi thiic thd ciing, le hdi, cung vdi nhtrng nen huong va qua nhtrng chiing tich van hda. O day, nhan dan ludn khan vai nhung nhan vat ma minh ton thd bang tat ca tam long thanh kinh. 3.2.2. Nhan vat bieu hien cho cai xau, cai tieu eye va nhirng thanh kien cua xa hoi. Dd la cha me chdng trong Su tich dng Tdo, do la nhtrng cd gai trong Su tich ket thiic nhan vat trd thanh bat tu. Dd la cac truyen ve tuc tho mau d Nam Bp. Ngoai Cac nhan vat nay chi ddng vai phu trong truyen nhung lai la nhan vat tao nen bi dugc chau ndi. Hg dung quyen lam cha me va lay quan niem nho gia de gay ap lire kjch gia dinh. Cha me thi ngan can hanh phiic con cai chi vi con dau khdng sinh budt con trai di cudi vg khac de mong cd chau ndi ddi tong dudng. Nhung cudi an xin, dd cting la cai gia ma hg phai tra cho viec lam ciia minh nhu trong truyen Su cung con trai hg khdng cd dugc cudc sdng hanh phiic ma gia dinh tan nat, sdng canh khat sdng thuy chung, vugt qua le giao phong kien ciia xa hdi. Dd cung la khao khat tich dng Tdo ... Dang nhan vat nay bieu hien cho sir khao khat hanh phiic, khao chinh dang ciia con ngudi trong mgi thai dai. Hay trudng hgp con cai bat hieu vdi cha me rudt, den khi nhan ra ldi lam thi da mudn mang bdi cha me khdng cdn ntra. Dd la nhtrng cd gai trong nhom truyen ve chtr hieu ddi vdi cha me minh, liic nao cting xem cha me nhe hon chdng. Cho den Nghi li dua tang, khdng quan tam cham sdc, dung day trach nhiem cho nhau, lo la cho cai tieu cue ton tai trong xa hdi. Qua cac nhan vat tac gia dan gian mudn nhac khi cha mat di thi hg mdi an han thi da mudn mang... Dang nhan vat nay bieu hien nhd con ngudi trong bdn phan lam con phai biet yeu thuang kinh trgng, phung mdi hdi tiec. Tom lai, cac nhan vat di vao truyen bang nhieu mdi quan he the sir het siic dudng cha me vi hg da cd cdng sinh thanh ra chiing ta, dtrng de cha me mat di thi me. Cac nhan vat deu la hinh anh ciia ddi sdng, di vao truyen het siic tu nhien va chan thuc. Tat ca lam thanh mot biic tranh sinh ddng vdi tat ca nhtrng vui budn ngang trai trong cudc sdng. 3.3. Thoi gian va khong gian GVH: Tran Van Nam 52 SVTH: Nguyen Thj Hanh phong phu. Dd la quan he cha me con cai, tinh nghTa vg chdng, con cai ddi vdi cha Mgi sir vat, hien tugng tren ddi deu ton tai trong mot khdng gian, thai gian nhat djnh. Mot tac pham nghe thuat du d dang nao cting khdng nam ngoai quy dao khdng gian, thai gian trong truyen ciing dugc xem nhu mgt hien tugng nghe thuat. DT nhien khdng gian, thai gian trong tac pham nghe thuat khdng ddng nhat vdi khdng gian, thai gian ngoai hien thuc cudc sdng. Trong tac pham nghe thuat, thai gian dugc cam nhan chii khdng the nhan thiic bang logic thdng thudng. 3.3.1. Nhirng bieu hien cua thoi gian nghe thuat trong truyen Thai gian thudc nhom truyen nay ludn d thi qua khii va khdng xac djnh. Truyen dua ta ve mot thai nao do khdng rd nhung da lui dan vao qua khii. Hau het cac truyen md dau bang cdng thiic chung la "Ngay xua", "Thua xua"... dan dat ngudi nghe quay ve thai xa xua ma mgi chuyen deu cd the xay ra mgt each dj thudng, ky la. Mot sd truyen cd tinh hudng bat dau bang thai gian tudng thuat nhu cua khdng gian, thai gian. Khi dua vao lam mot tac pham nghe thuat thi cac yeu td cac sir kien. Ben canh do, mgt sd truyen cd mdc thai gian tuang ddi xac djnh. Dd la truyen: mung nam thdng Tit Ki Ddu, thai nhd Duong ben Trung Quoc, thai thugng cd... Tuy khdng rd chinh xac la nam nao nhung ta van cd the xac djnh dugc thai gian xay Sir tich banh Tet, Tich Thanh Minh, Su tich cdy phao... vdi cac mdc thai gian: d nhom truyen nay ta cdn bat gap thai gian dugc bieu hien nhu dang dien ra
trong cudc ddi thuc: "ngay 30 thdng Chap", "dim 30 vao gio trir tich "( Sir tich cdy ra nam trong khoang nao cua lich su. lam cho cau chuyen tang tinh xac thuc. (3 phan ket thiic, nham hudng den ly giai phong tuc hau het cac truyen xuat
hien mot loat he thdng cac tir ngtr: "din ngay hdm nay", "hang nam vao ngay... ", giup con ngudi xac djnh dugc thai gian cu the vao ngay nao, gid nao trong nam, hon la thai gian hien tai. Thai gian de dan dat sir kien mang rd dac trung phiem chi ciia truyen cd tich, Ta thudng gap nhieu chi tiet thai gian lap lai nhu: "mot hdm", "bong mot hdm no", "tu do", "vi sau"... cac tu* ngtr do tao nen thai gian qua khii, thai gian hdi tudng tich. Ngoai ra truyen cdn dan dat theo ldi thai gian phat trien vdi trinh tu trudc sau. Cac chi tiet ket ndi vdi nhau theo budc di cua thai gian. Dai loai nhu: "cung tir nam GVH: Tran Van Nam 53 SVTH: Nguyen Thj Hanh mach cdt truyen dugc phat trien mgt each tu nhien. Tom lai, trong truyen dan gian ve phong tuc d Nam Bd ben canh mot sd truyen thai gian khdng xac dinh thi cd mot sd truyen thai gian xac djnh tuang ddi rd rang. Thai gian dien ra nhu trong cudc ddi thuc nhung mot sd truyen thai gian mang mau 3.2.2. Nhirng bieu hien cua khong gian nghe thuat trong truyen Khdng gian trong nhom truyen nay cd phan kha phiic tap, khdng xac djnh rd. Hau het cac cau chuyen deu cd khdng gian trong mot pham vi nhat djnh nao do nhu sac cd tich. Cd the ndi thai gian trong nhom truyen nay rat da chieu. tai "mot lang no", "mot vung no", "mot gia dinh no" hay rdng hon la "mot nude cau chuyen. Hay do la khdng gian cu the cua Chau Ddc - An Giang (trong truyin thuyit vi no"... chii khdng ndi cu the la d dau, chinh vi vay cang tang chat"ddn gian" cho Dd la khdng gian am phu trong truyen Muc Lien Thanh Di hay tich cung cd hdn, vi lam ac ma ba Thanh De bj day xudng chin tang dja nguc, con trai ba la ngudi tu hien tich due nen dugc diic Phat cho xudng dia nguc tham me. Qua cau chuyen do lam cho con ngudi y thiic ve cudc sdng nhan nghTa dao due va ludn ludn tin rang thuyet nhan qua, tien kiep hau kiep cua Phat giao. Va khdng gian am phu sinh, nhung bai hgc lam ngudi thiet thuc ma day hieu qua. trd thanh mot yeu td nghe thuat de nhan dan gui gam nhtrng bai hgc dao diic nhan ma trong do cd ton tai mot phong tuc nham hudng con ngudi ve mot gia dinh em am hanh phiic, cac thanh vien trong gia dinh ludn yeu thuong kinh trgng, cham sdc Vi hudng ve giai thich cac phong tuc nen tac gia dan gian chi chgn khdng gian Nam Bd. Trong tuc de tang ngudi chet, cac cau chuyen cd the xay ra d bat cu gia dinh nao d Nam Bd va cac noi khac. lan nhau diing dao ly lam ngudi. Khdng gian do cd the xay ra d bat cii noi nao d Khdng gian va thdi gian khdng cd sir ddng hien nhu trong truyen ngan va tieu khac, each ke nay dugc ggi la true tuy en (tuy en thang). Tom lai, khdng gian trong nhom truyen nay thudng trong khudn khd ciia mot thuyet hien dai. Tac gia dan gian thudng ke sir kien nay trudc rdi mdi sang sir kien vting dja ly han hep. Trong khdng gian han hep do ta bat gap cac sir viec dien ra nhu va thu hut ddi vdi ngudi nghe. trong ddi sdng hang ngay. Nhd do ma cac truyen ve phong tuc cang them hap dan Khdng gian va thai gian la hinh thiic ton tai ciia cudc sdng con ngudi, khdng GVH: Tran Van Nam 54 SVTH: Nguyen Thj Hanh cd gi cd the ton tai ngoai khdng gian va thai gian. Do vay, nhtrng truyen ke ve phong tuc d Nam Bd cung khdng nam ngoai pham vi do. Chinh khdng gian va thai GVH: Tran Van Nam 55 SVTH: Nguyen Thj Hanh gian da lam cho nhtrng cau chuyen ve phong tuc them lung linh hap dan hon. KET LUAN Lan dau tien thuc hien de tai luan van tdt nghiep ddi vdi sinh vien chua mot lan nghien ciru ddi vdi tdi khdng phai la viec lam dan gian, de dang ma tham chi hien de tai nay, chiing tdi dam cho rang day la mot cdng trinh hoan hao va toan dien lam gian nan vat va ma gap khdng it khd khan trong qua trinh nghien cuu. Khi thuc chiing tdi da thu hoach dugc nhtrng dieu sau: Thu nhat: tim hieu ve vting dat con ngudi Nam Bd tir liic so khai den khi xuat nhat. Tuy nhien, bang sir cd nd lire het minh cung vdi niem dam me kham pha hien nhtrng luu dan tu nhieu noi den de thay rd mdi quan he giao luu qua lai ve phong tuc gitra cac tdc ngudi vdi nhau. Qua qua trinh tim hieu, chiing tdi thay rd Nam Bd la vting dat tre, lich su khai pha chi hon 300 nam, qua trinh khai pha la mot hanh trinh day gian lao vat va. Day cting la vung dien ra qua trinh giao luu van hda minh tinh hao phdng, nghTa khi cao quy khdng de gi cd dugc. gitra cac tdc ngudi da dang nhat. Va la vung dat cua nhirng con ngudi mang trong Thii hai: suu tam, nghien ciiu, chgn lgc cac cau chuyen lien quan den phong dang tim hieu tan tudng hon ve vung dat Nam Bd ddng thai cd mot cii lieu kha tuc d Nam Bd, sap xep chiing theo mot phong tuc cu the, tir viec lam do chiing ta de xac djnh tinh truyen cua cac tac pham nay, nghTa la, truyen dan gian thi phai mang dac diem cua the loai tu sir dan gian, phai cd cdt truyen, du la don gian. Dua vao tieu chi nay, ngudi dgc se cd co sd vtrng chac de xac djnh diing hudng. Thu ba: tu* viec nghien ciru cac truyen ve phong tuc d Nam Bd, chiing tdi nhan chinh xac ve tai lieu, phuc vu cho cdng tac nghien cuu d giai doan sau. Ddng thai thay ngoai viec dugc hieu sir hinh thanh va luu truyen ciia cac phong tuc cdn dugc hieu rd mdi quan he gitra con ngudi vdi mat tich cue, tieu cue trong xa hdi. Mdi truyen ben canh viec giai thich phong tuc cdn chua dung nhieu bai hgc nhan sinh hay nhtrng bat cdng, ngang trai, nhtrng viec lam ldi dao cua con ngudi trong xa hdi. Qua cac cau chuyen, ngudi dgc nhu dugc tam mat hdn minh dudi nhtrng ddng nude cao quy. Qua cau chuyen, ta thay cai tinh cai nghTa gitra con ngudi vdi con ngudi, am, lanh khac nhau, hudng con ngudi trd ve vdi cdi ngudn van hda tdt dep hon. phong tuc d Nam Bd, ta cd cai nhin tong the va chuyen sau ve mang truyen nay, Thii tu: qua budc dau tim hieu nhtrng dac diem thi phap ciia truyen dan gian ve ban ca nude. Chiing tdi can khang djnh them, khi khao sat phan ndi dung ciia cac cau chuyen, chiing tdi chi diem qua mot sd dac diem tieu bieu nhat cua mang truyen giup ta hieu rd hon ve dac diem thi phap cua truyen dan gian ve phong tuc tren dja GVH: Tran Van Nam 56 SVTH: Nguyen Thj Hanh phong phu va da sac nay. Luan van khang djnh truyen dan gian ve phong tuc d Nam Bd la mgt bd phan quan trgng va ddc dao ciia van hgc dan gian ndi chung va van hda Nam Bd ndi rieng. Tir do, chiing ta cd them co sd khang djnh ddng gdp ciia mang Mdi the loai van hgc ra ddi tu* mgt chiic nang cu the nao do, chinh chuc nang do da quy djnh mdi quan he ciia mdi the loai van hgc vdi thuc trang xa hdi. Ddng truyen nay vao kho tang van hgc dan gian Viet Nam. nghien ciiu, chiing tdi thay truyen dan gian ve phong tuc d Nam Bd ndi len nhtrng dac diem thi phap dang chii y sau: 1. Day la truyen dan gian ve phong tuc nen yeu td chinh la phong tuc, mdi thdi cting hinh thanh nhtrng thii phap nghe thuat dac thu cua nd. Trong qua trinh truyen ke cdt yeu la ndi len sir hinh thanh cua phong tuc, do dau ma cd phong tuc dd. Ca cdt truyen, khdng gian, thdi gian va nhan vat deu bj chi phdi va chung quy trong van de ve phong truyen. Md dau truyen la mot gia dinh, mot lang ng, mgt cd phong tuc. Toan bd cdt truyen xoay quanh cac yeu td tao nen phong tuc nhu vung dat, mot noi nao do d Nam Bd. Cdt truyen di den phat trien va ket thiic vi sao thudng la neu len mau thuan va sir giai quyet cac mau thuan rdi di den ket thiic. Cac nhan vat, hanh ddng, sir kien... Ket cau truyen ngan ggn, don gian, it tinh tiet, nhd va lap den thd. 2. Ve mat the loai: cd sir pha trdn gitra cac dac trung cua than thoai, truyen thuyet va truyen cd tich, tao nen mot dac diem rieng biet ddc dao va khdng kem phan phiic tap cung nhu sir da dang ve mat the loai cua truyen dan gian ve phong nhan vat xuat than khdng rd rang nhung khi mat di hg dugc ca tung, dugc tudng biet, ddc dao va khdng kem phan phiic tap. Mot sd truyen bj anh hudng tir Bac Bd va Trung Quoc. tuc ndi chung, va truyen dan gian d Nam Bd ndi rieng. Ddng thai la mot net rieng 3. Cach dat ten truyen cung cd sir tning lap lan nhau, vi du nhu trong phong tuc de tang ngudi chet thi ca hai cau chuyen deu trung ten la Nghi li dua tang hay truyen ve phong tuc Tet Thanh Minh thi hai cau chuyen chi khac nhau d hai chu 4. Quan niem va tinh cam hudng ve ngudn gdc. ngudn cdi que huong, gia dinh rat dam net trong truyen dan gian ve phong tuc d Nanm Bd. Dac diem nay the hien y thiic mudn giai thich ngudn gdc cac phong tuc. Ddng thai cung ggi nhieu van de thii vj ve vai trd va tac ddng ciia truyen dan gian ve phong tuc ddi vdi cudc sdng hien dai. Sau khi nghien cuu ky ve de tai nay, chiing tdi cam thay thich thii va tu tim dugc cau tra ldi ve sir hinh thanh cac phong tuc va hgc them nhieu bai hgc bd ich tu* cac truyen. Chiing tdi mong se trd lai de tai nay trong nhtrng cdng trinh chuyen sau ve sau. GVH: Tran Van Nam 57 SVTH: Nguyen Thj Hanh Tuy nhien, trong qua trinh nghien ciru, chiing tdi chua that sir hai long ve thanh qua dat dugc ve mgt sd van de. Sau day, chiing tdi xin dua ra mot sd de xuat: 1. Khi di sau nghien ciru, chiing tdi nhan thay sd lugng truyen da suu tam van se cdn nhieu nhtrng truyen ve phong tuc dang luu truyen d Nam Bd. Viec suu tam tham djnh la mot viec lam khdng the tuy tien va khdng he don gian. Vi vay, can td chiic va duy tri cdng tac suu tam danh rieng cho truyen dan gian ve phong tuc la cdn kha khiem ton so vdi nhtrng phong tuc ton tai ngoai thuc te xa hdi va chac chan Nam Bd cung nhu nen van hda dan tdc ca nude. mot viec lam thiet thuc va rat cd y nghTa trong viec giu gin va bao ton nen van hda chung deu tap hgp rat nhieu mang truyen va sap xep khdng theo mot trinh tu nhat 2. Hien nay nhtrng tuyen tap truyen dan gian rat nhieu, cac tuy en tap nhin djnh, chua cd mot tuyen tap nao danh rieng cho mang truyen ve phong tuc. Vi vay, viec cho ra ddi mot tuyen tap nhtrng truyen dan gian ve phong tuc d Nam Bd ngay den de tai nay. bay gid la dieu can thiet va la niem mong dgi ciia nhieu nha nghien ciru quan tam nghTa. Bdi vi, tim hieu nhtrng truyen ve phong tuc cung nhu quay ngugc thai gian tim Tim hieu de tai ve phong tuc d Nam Bd, theo tdi, la mot viec lam het siic y hieu ve cdi ngudn van hda dan tdc, bdi vi phong tuc la mot bd phan ciia van hda, con ngudi chiing ta khdng the sdng thieu qua khii dugc. Dd la nen tang vtrng chac ma khi Thiet nghT, bd suu tam ciia truyen dan gian ve phong tuc khdng chi giai thich nghT den, chiing ta cam thay cudc sdng cd y nghTa va tu hao hon. ngudn gdc ciia phong tuc nay phong tuc kia d Nam Bd, ma cdn la ddng gdp thiet thuc cho nghanh nghien ciiu van hgc dan gian va chac chan se la mot ngudn tu lieu quy thdng van hda cua dan tdc. Mdi cdng trinh deu hy vgng dugc the hien day dii nhat. Nhung nhin chung cho cac dja phuong trong giao due nhan thiic tinh cam cua con ngudi ddi vdi truyen rieng ciia nd, vi vay tdi khdng mong rang day la cdng trinh hoan thien nhat ma chi chua cd mot cdng trinh nao ggi la hoan my ca. Mdi cudn sach cd mgt nhiem vu mong dugc bd sung, ddng gdp mot cai nhin khoa hgc cho de tai. La ngudi di sau, du trudc. tdi xin cam an hg da de lai nhtrng thanh tuu cd y nghTa ma thieu nd chac chan bai luan nay se khdng hoan thanh dugc. Do han che ve thai gian va tai lieu nen trong tieu luan nay at han khdng tranh khdi thieu sot ve ndi dung cung nhu hinh cd gang nhung van ke thua nhieu luan diem va tu lieu cua nhirng bac tien bdi di thanh ciia thay cd va ban be de cdng trinh dugc han thien han. GVH: Tran Van Nam 58 SVTH: Nguyen Thj Hanh thiic trinh bay. Vi vay, chiing tdi rat mong nhan dugc nhtrng y kien ddng gdp chan TAI LIEU THAM KHAO • 1. Thuc Anh (2007), Phong tuc co truyen ngudi Viet, Nxb Van hda thong tin. 2. Nguyen Ddng Chi (1972), Nghien cuu truyen cd tich ndi chung. Trong tap Kho tang truyen co tich Viet Nam tap I (In lan thii tu), Nxb Khoa hoc Xa hoi. 3. Nguyen Ddng Chi (2000), Kho tang truyen cd lich Viet Nam, Nxb Giao due. 4. Chu Xuan Dien (2002), Co sd van hda Viet Nam, Trudng Dai hoc Khoa hoc Xa hoi va Nhan van (thuoc Dai hoc Quoc gia Tp. Hd Chi Minh) xuat ban. 5. Chu Xuan Dien (2011), Van hoc ddn gian Bac Lieu, Nxb Dai hoc Quoc gia Ha Noi. 6. Chu Xuan Dien (2012), Van hoc ddn gian Sdc Trang, Nxb Van hda - Thdng tin. 7. Hong Diic (1994), Dien hay tich la, Nxb Van hda - Thdng tin. 8. Nguyen Xuan Diic (2011), Thi phap truyen cd tich than ky ngudi Viet, Nxb Van hda Dan toe. 9. Nguyen Djnh (2006), Su khdc nhau giua hai khdi niem truyen cd ddn gian va truyen cd 10. Nguyen Huu Hieu (1987), Truyen ke dan gian Nam Bd, Nxb Tp. Hd Chi Minh. 11. Nguyen Huu Hieu (2011), Tim hieu van hda tam linh Nam Bo, Nxb Thanh Nien. 12. Khoa Ngu van Trudng Dai hoc Can Tha (1994), Truyen ddn gian Ddng bang Sdng 13. Khoa Ngu van Trudng Dai hoc Can Tha (1997), Van hoc dan gian Ddng bang sdng 14. Huynh Lua (1887), Lich sir khaiphd vung dat Nam Bo, Nxb Tp. Hd Chi Minh. 15. Dang Van Lung, Nguyen Sdng Thao, Hoang Van Tru (1999), Phong tuc tap quan cac 16. Dang Van Lung (1997), Nghien cuu van nghe ddn gian Viet Nam, Nxb Van hda Dan tdc, Ha Ndi. 17. Son Nam (1985), Ddng bang sdng Ciru Long: Net sinh hoat xua, Nxb Tp. Hd Chi Minh. 18. Son Nam, Td Nguyet Dinh (1991), Chuyen xua tich cu, Nxb Tre. 19. San Nam (1992), Van minh miet vudn hay la Dong bang sdng Ciru Long, Nxb Van hda. 20. Son Nam (1997), Lich sir khan hoang mien Nam, Nxb Tre - Tp. Hd Chi Minh. 21. San Nam (1984), Dat Gia Dinh xua, Nxb Tp. Ho Chi Minh. 22. Son Nam (2005), Ndi ve mien Nam - Cd tinh mien Nam - Thuan phong my tuc Viet 23. Tran Van Nam (2010), Van hda Tet Dong bang sdng Ciru Long, Nxb Van Nghe Tp. Hd Chi Minh. 24. Tran Van Nam (2011), Phong tuc ngudi Viet Ddng bang song Cuu Long, Nxb Dai hoc Can Tho. 25. Ban nguyet san Xua & Nay (1999), Nam Bd xua va nay, Nxb Tp. Hd Chi Minh, Tap van Tdt nghiep Dai hoc, Dai hoc Can Tha. so 3 (35). Luan van Thac si, Trudng Dai hgc Can Tha. 29. Le Trudng Phat (2000), Thi phdp van hoc ddn gian, Nxb Giao due. 30. Nguyen Ngoc Quang (2010), Van hoc ddn gian Chdu Ddc, Nxb Dan Tri.
31. Nguyen Phuang Thao (1994), Huyen thoai miet vudn, Nxb Van hda Thdng Tin.
32. Nguyen Phuang Thao (1997), Van hda ddn gian Nam Bd - Nhungphdc thao, Nxb Giao due, Ha Ndi.
33. Tran Ngoc Them (1999), Co sd van hda Viet Nam, Nxb Van hda Thdng tin. 34. Huynh Ngoc Trang, Truong Ngoc Tudng (1992), Nghin nam bia mieng, Nxb Tp. Hd Chi Minh. 35. Huynh Ngoc Trang (1983), Truyen cd Khmer Nam Bd, Nxb Van hda, Ha Ndi. 36. Hoang Thiic Tram (1974), Hdn viet tan tu dien, Hoa tien an hanh, Sai Gdn. 37. Hoang Tien Tuu (1992), Binh giang truyen ddn gian, Nxb Giao due. 38. Do Binh Trj (1999), Nhung ddc diem thi phdp cua cac the loai van hoc ddn gian, Nxb Giao due. 39. Le Trung Vu (2007), Nghi le vong ddi ngudi, Nxb Tre. 40. Van hda dan gian - Nhirng phuang phdp nghien ciru (nhieu tac gia) (1990), Nxb Khoa hoc Xa hdi. 28. Le Thj Ngoc (2011), Truyen ddn gian ve Phong tuc, tin nguang suu tam d Cdn Tha, Tdi hdm ay ngudi anh ca ngdi dot lua ngdi tuc true ben quan tai. Khoang ga gay canh dau, chang thay mdi, dua lung vao gdc cay thiu thiu ngu. Bong chang giat minh vi cd con ddng manh. Chang choang day thi thay chiec quan tai bj liin xudng den nua vao dudng nut ay. Rdi chang lai nghe tieng ren than cau cuu tir ke nut dudi - Oi, ngdt ngat khd thd qua, ai lam on ldi hd chiec quan tai nay len, ta se bieu mot hu vang. Chang nghe vay lien hdi lai rang: - Chang hay nguoi ten la gi? Hii vang do hien d dau? Neu dieu nguai vtra ndi diing sir that thi ta se cuu cho. quan tai vgng len. day da lgt vao mieng ta khi ta van minh ngap manh. Hay lam on keo len giup ta, ta se tra cdng hau. Hu vang ta chdn dudi gdc cay bd de ngay chan niii nay ve phia mat trdi mgc. Nghe quai vat ndi vay chang nua tin nua ngo ben lan den chan niii, noi con quai vat chi, de xem hu thuc ra lam sao. Bdng mat chang hoa len, mot hu vang khdi day ap Id qua nua. Chang van hu vang len. Liic ay trdi cting vtra rang sang. Hdm sau den lugt ngudi em thu hai. Anh ca dan dd em ky ludng ky ludng rdi mang hu vang ve. Tdi hdm ay ngudi em thii hai cting lam diing nhu ldi ngudi anh ca dan. Chang dot lua rdi ngdi canh quan tai cha. Va chang cting nghe cd tieng keu cau cuu cua Khdng Long. Rdi chang dugc mgt hu bac do Khdng Long mach la chdn d phia tay gdc cay bd de. Den phien ngudi em lit, chang cung dot lua, rdi ngdi dua vao gdc cay dai thu canh quan tai. Khoang dau canh tu, chang dang thiu thiu ngii thi nghe tieng keu ren tu dudi quan tai vgng len: - Xin chang trai hay lam an keo chiec quan tai nay len khdi mieng ta, ta se bieu mot bau linh dugc cai tu hoan sinh. Nghe vay chang lit thac mac, tai sao quai vat khdng cho ta hu vang, hu bac nhu - Ta chinh la Khdng Long nam tai chan niii nay. Chiec quan tai ai vira dat len - Tai sao lai chi cho ta mot bau nude? Nude ay dung de lam gi? Cho ta biet ta se cuu. Quai vat ndi: - Bau linh dugc ay linh nghiem, dung de cai tu hoan sinh, ngudi hay vat, du mdi chet hay chet lau chi can dem nude thudc vay qua thi se sdng lai. Nghe Khdng Long ndi vay, chang lit lien den ngay cay bd de treo len xem thu. Chang thay tren nggn cay cd mgt chiec bau nhd dung day nude. Chang vtra dam dugc bau nude ay xudng thi trdi cting vtra rang sang. Chang djnh trd lai chd quan hai anh, ma lai cho mot bau nude thudc. NghT vay chang hdi quai vat: tai de vay nude thudc ciiu ngudi cha, ddng thai cting thu xem linh nghiem cua Chang lit ben xach bau linh dugc ra ve. Tren dudng ve chang lit chii y nhin xem cd con vat nao nam chet de thu xem nude cd linh nghiem khdng. Bdng trudc mat cd mot con chd mot con chd chet da thudc. Nhung khi trd lai thi khdng thay chiec quan tai nua, ke da niit cting lien lai. lau ngay. Chang ben thu ngay, vay linh dugc lan thii nhat thi thay da thjt chd lien dm bau thudc di ve nha va ke lai vdi hai ngudi anh. lai. Vay lan thii hai thi chd thd deu rdi md mat sdng lai. Chang lit vd cung, mirng rd Tir khi cd bau linh dugc, mdi khi nghe tin cd ai chet d dau la chang tim tdi ciiu Mot hdm, trong liic chang di vang, bgn cudp xong vao nha luc soat. Bgn giup. Vi chang cd tai cai tu hoan sinh nen chang bao lau ai cting biet viec do. chiing tra khao vg chang, bat nop vang bac, thay khdng cd gi chiing ben md bung vg chang, moi het rudt gan viit di rdi chudn thang. Chang lit trd ve thay vg da chet. Trong luc do chang dang nghT ra each cuu con chd lai, bao: sdng vg, thi con chd trudc kia dugc chang ciiu sdng tir ngoai chay vao. Chang ggi - Nay chd, trudc kia mi da chet, nhung ta da ciiu sdng mi. Nay vg ta gap nan, bj bgn cudp lay mat rudt gan, mi hay cho ta mugn tam bd long de ta ciiu vg ta rdi ta se lai hoan sinh cho mi, dugc khdng ? Con chd ngoe ngay dudi bang long. Chang lit md lay bd long cua con chd, dat vao thi hai ngudi vg rdi lay linh dugc vay len khap than hinh vg. Bdng choc Chang dm lay vg ke het cho nang nghe nhtrng viec da qua. Sau do chang bao vg lay gie rach de ben lam rudt gan cho chd. Chang dem doan gie nhiing bun non, dat vao bung chd rdi dung linh dugc vay len. Con chd sdng lai. nang cua minh rdi md mat nhin chang ve ngo ngac nhu vtra qua mot giac ngu me. Mot hdm, nhan liic vang chdng, nang ben lay bau linh dugc ra, thd hai ngdn Thay chdng cd thii thudc la, ngudi vg vd cung ngac nhien bdng nay tinh td md. tay vao bau lay nude bdi len mat. Nang soi guong thay mat minh trd nen quai dj That ky la, khi soi lai minh, nang nhu khdng nhan ra minh ntra. Tdc dai cham got, nude da trang ngan. Nang xinh dep tua tien ntr giang tran. Sir hda than thanh cue ky xinh dep ciia nang lam cho ngudi chdng khi trd ve cung het siic ngac nhien. nhu mat quy thi hoang sg, ben xach ca bau linh dugc triit het tu* dau den chan. nghe ve sir Id lam ciia minh, va mong chang tha thii*. Thay chdng nhin minh khdng chdp mat, nang mim cudi, rdi ke lai cho chang thi tiec linh dugc nen chang dem trong vao noi cd nude thudc mot khdm hanh va mot cay que. Chang lit het siic vui mirng khi thay ngudi vg trd nen xinh dep. Nhung nghT lai thudc. Tin ngudi vg chang lit cd sac dep tuyet tran den tai vua. Nha vua lien cho quan den bat nang ve cung lam vg. Hai vg chdng rat muc thuang nhau nhung khdng dam trai lenh vua. Hai ngudi ngam ngui chia ly, hen ngay doan tu. The rdi, mot hdm dang liic nhd vg, chang lit nghT dugc mgt ke hay. Chang nhd het bui hanh va cay que bd vao hai cai thiing, rdi ganh di. Den ngoai cdng thanh nha vua, chang rao to vai lan: - Ai mua hanh hai thudc, que mot thudc rudi khdng? Chua day tuan trang cay que da cao mot thudc rudi, bui hanh cao hon hai vua da cho ngudi mdi cac luang y gidi den chua chay nhung deu khdng khdi. Nha Rieng ve ngudi vg chang lit tir khi bj bat ve kinh thi tu nhien cam khau, nha vua cho bay mgi trd vui, nhung cting deu vd hieu. Vua da ra lenh ban thudng rat Bdng nghe cd tieng rao hang la vgng vao cung that, nang djnh tam nghe ky. Rdi nang vui sudng bao mot ngudi hau xudng lau, mdi ngudi rao hang ng dem hang vao cho nang mua. Nhung vtra nghe tieng nang ndi, vua da cho ngudi dan ngudi ban hang den. Nha vua dudi het quan hau ra ngoai rdi bat chang ddi ao quan rach rudi cho minh. Nha vua mudn chinh minh tu nay se lam cho nang dugc khuay khda hau cho ai cd tai chtra khdi benh cho nang. Nhung mgi ngudi deu bd tay. Sau khi mac quan ao ciia nha vua ddi cho minh, khdng de cho ten vua ham dam sac dd trd chang lit da ra lenh cho quan linh bat trdi han lai, hda thieu ngay. Thay cd gian lua dudi lau, ngudi vg chang lit tudng nha vua da truyen lenh theu sdng chdng minh nen tir tren lau nhay xudng de cung dugc sdng chet vdi de nang chju lam vg vua. nghTa, ben nhay ludn vao ddng lua tu theu. Khi lua tan, ba quan trong trieu ban nhau djnh lap den thd vua va hoang hau nhung khdng phan biet dugc dau la sg vua, nen danh cho lap den thd chung va ban lenh cho ban dan thien ha tu* nay mudn bat lira dot kieng thi phai dung ba hdn da chdng. Chang lit tudng vg minh quyen sinh theo vua thi cho rang nang da bdi Quan. (theo Dien hay tich la) CAY NEU NGAY TET Ngay xua cd mot con chd nha trdi ten la Thien linh cau, chuyen an hdn ngudi chet. Nd thudng xudng tran vao nhtrng ngay dau nam la nhtrng ngay hdn ngudi chet thudng trd ve tham gia dinh. Chd thudng luc lgi cac nha, vd lay cac hdn mdi chan udt chan rao ve tham con chau, chen thoa thich. Vi the, nam het Tet den la thdi ky ma loai ngudi dau khd vi nan Thien linh cau. chum lai, tua nhu ba cai dau ciia ba ngudi theu chet vay. Dd chinh la sir tich Tao nhau vdi thien linh cau. Tran danh vd cung khdc Het, cudi cting Khuong Thugng thang lgi, nhung thay bgn chd trdi lai luc ciic bai, nen phap su lai tha ra sau khi bat chiing phai the thtra nhan quyen lire cua minh, nghTa la khdng dugc lam hai nhtrng Mgt phap su ten la Khuong Thugng thuang hai loai ngudi, ben hda phep danh noi nao cd bua ciia Khuong Thugng la Then linh cau va ma quy chay trdn. De cho chiing thay rd noi cd bua, den ngay Tet ngudi ta thudng treo len cay neu hay treo trudc cdng. (theo Kho tang truyen co tich Viet Nam) CHUYEN PHAT THICH CA VA SlT TICH CAY NEU ngudi ma minh bao ve - cd mang dau hieu la bua cua minh. Cho nen ve sau, he thay ghenh rat la cue khd, lai them bj bgn ac quy, ma vuong hien ra quay pha sat hai. Ngay kia, diic Phat Thich Ca ngdi tren tda sen d chin ttrng may nhin xudng, Thud xua, liic td tien chiing ta cdn sdng d hang hoc, khe da, cudi bai dau thay sir the nhu vay thi ddng long tu bi bac ai, mdi ha san tai dat Viet Nam. Cac loai cho di tdi ntra. Phat ben bao chiing rang: - Ta ua chd dat nay, ta mudn cd mot khoanh, cac ngudi nghT sao ? Tat ca deu lac dau tu* chdi va hung hang mudn dudi Diic Phat di. Phat ben xde thii dtr va bgn ac quy, ma vuong lien ap lai bao vay chan dudng Diic Phat khdng Bay gid Phat lai bao bgn ac quy, ma vuong - Tat ca nhtrng bau vat vd gia nay se thudc ve cac nguoi neu cac nguoi bang long de cho ta mot khoanh dat noi day. ban tay tuc thi vang bac chau bao hien ra vd sd xung quanh chan ngai. tinh de cho Due Phat mot khoanh dat. Chiing lien di hdi Diic Phat. - Khoanh dat do rdng chung bao nhieu. Cd gi lam dau hieu ? Diic Phat bao rang: - He nghe cd tieng keu len ken la dau hieu cua ta. Khoanh dat cua ta thi rdng vtra du chiec ao cua ta trai ra. Due Phat lai bao chiing : - Ta mudn manh dat da thudc ve ta, thi cac nguoi khdng mot ai dugc dat chan tdi ntra, cac nguoi chju chd ? Bgn ac quy ma vuong da Ida mat vi chau bau, chiing ban vdi nhau rdi thuan Bgn ac quy ma vuong deu bang long nen dap: Due Phat bao: - Dugc rdi, cac nguoi hay lui ra, lui ra xa het siic di. - Ngai cii viec trai rdng ao ra noi khoanh dat nao Ngai chgn. - Sao cac nguoi cdn diing dd, hay lui ra di. Bgn quy ma deu ngo ngac khdng hieu. Diic Phat lien quat bao: Dut ldi Diic Phat lien cdi ao viit ve phia quy ma. Chiec ao md rdng ra bao trum khap bdn phuang tam hudng. Lu quy ma that kinh bd chay, ao Phat rdng ldn menh mdng den tan chan trdi. Xong rdi, Dii*c Phat mdi ggi ngudi Viet Nam dang sg hai niip trong cac hang da ra ma bao rang: - "Ta cho cac nguai dat nay va ta che chd cho. Den ngay cudi nam, khi cac nguoi lam le ciing rude dng ba td tien ve an Tet vdi con chau, the nao bgn ac quy ma vuong cting tim each tra trdn quay pha. Vay cac nguoi hay trong mot cay tre that cao, rdi treo d nggn mgt cai khanh mang dau hieu cua ta, nhu vay lu ma quy Tir do, dan Viet Nam nhd ldi Phat day, mdi djp cudi nam, trong liic sua soan khdng dam buoc tdi ntra vi chd nay thudc gidi han dat cua chiing ban cho ta". rude dng ba td tien deu cd trong cay neu d trudc nha de trir ma quy Cu keu ba tieng cu keu Cho mau den Tet dung neu an che. (Theo Van hoc dan gian Dong bang song Cihi Long) SIT TICH CAY PHAO Ve ddi thugng cd nude Viet Nam thudng bj cac bgn hung than hien ra quay pha, trong sd do cd vj than ten la Na A. Vj than hung tgn nay cd ngudi vg hung dti* khdng kem chi chdng, nen thien ha ggi chung la dng ba Na A. Hai dng ba Na A thudng an trong bdng tdi lam cho con ngudi tram dang ngan cay. Cd dieu hg rat sg anh sang va sir huyen nao am T. Khdng cd bua phep nao yem ndi hai vg chdng vj hung than nay, ngoai hai thii ke tren. Mdi nam den ngay 30 thang Chap, cac vj luong than phd trg dan gian deu phai ve trdi chau Nggc Hoang Thugng de, thtra liic do vg chdng hung than Na A tha hd
nhieu hai dan lanh. De trtr cai hga vg chdng Na A lam long trong may ngay Tet,
ngudi ta bay ra viec dot phao va thap nhieu den duot trong nha de dudi vg chdng
hung than Na A. Lau ngay, viec dung neu thanh mot tuc le nhu cau ca dao sau day: Cho nen, mdi nam cii den dem 30 va gid trir tjch, giao thua mgi nha deu dua phao cd siic manh xua dudi dugc hung than, khdng dam den gieo hga trong ngay T§t. De trir ta ma quy quai trong may ngay xuan, ngudi ta cdn lay vdi bdt rac quanh nha, dung vdi ve cung ten d trudc cua. Tuc nay truyen ra tu* ddi nha Dinh. Liic Dinh Tien Hoang dep xong loan muoi hai Sii Quan, giac gia trong nude vtra yen thi benh dich hach ndi len giet hai dan chiing rat nhieu. Vua Dinh Tien Hoang biet khdng the nhau dot phao dung diing vi mgi ngudi deu tin tudng rang tieng nd lan mui thudc duong dau ndi vdi than djch hach, ben cau khan Trdi, Phat can thiep giup dan dugc yen on. Liic bay gid cd mot vj than hien ra mach bao vdi vua dung vdi rac quanh nha, va ve cung ten d trudc cua xua dudi ma quy thi trtr dugc tai hga. Vua Dinh Tien Hoang theo ldi ra lenh cho mgi ngudi lam diing theo ldi than linh mach bao. Tu do benh djch hach giam dan. Den sau thanh ra tuc le. Ngay nay, chuyen dot phao trir hung than Na A va ve cung ten trudc cua de trir than on djch bj coi la me tinh dj doan nen bj bd lan lan khdng ai theo ntra. (Theo Truyen xira tich cu) SU TICH BANH TET Khi vua Quang Trung keo quan ra Bac, trong doan quan cua ngai cd mot ngudi linh dau bao tu, nen anh hay an com nep. Dugc lenh hanh quan lien tuc cho kjp gid dudi giac, sg khdng cd com nep an dgc dudng, thuang chdng, chj vg nau com nep Diing nhu ldi hen cua vua Quang Trung, ngay mung 5 thang Tet Ki Dau, quan ddi bach chien bach thang ciia ngai md tiec ldn an Tet va mung thang tran. Liic do, ngudi linh dau bao tu cting mang bd com nep ra an cung anh em. Vua Quang Trung bd thanh bd cho anh an dgc dudng. than ciia ngudi linh. De neu guong ciia ngudi linh, nha vua ra lenh bd com nep an ki thay mdi hdi nguyen do. Anh linh ke lai sir tinh, nha vua rat cam kich trudc tinh niem ngay Tet - ngay chien thang. (Theo Van hoc dan gian Dong bang song Ciru Long) SU TICH TIET THANH MINH Ngay xua, tai mot nude ng cd mgt dng vua dan quan di dep giac ngoai xam, chang mai vua bj that lac. Ong lac vao mot khu rung. Nhieu ngay trdi qua, dng khdng gap ai qua lai de giup dng quay trd ve. Mai sao, cd mot dng gia sdng trong rung giup nha vua. Nha vua sdng vdi dng gia trong rung mot thai gian. Sau do, quan linh thang tran quay lai tim va rude nha vua ve. Ve den cung, vua nhd lai cdng on ciia vj an nhan cuu minh khi bj lac lien sai quan linh vao rung rude dng lao ve cung. Ong lao tu* chdi va ndi: Banh ay dugc ggi la banh Tet sau ggi chech di thanh banh tet. Quan linh trd ve bao lai sir viec vdi nha vua. Vua vi ban rdn viec nude nen khdng the thuc hien dugc yeu cau cua dng lao. Mot lan ntra, nha vua lai sai quan - Chung nao dich than nha vua den rude thi tdi mdi ve cung. linh vao rung mdi dng lao vao cung. Lan nay, dng lao tu chdi va ndi nhu lan trudc. Sau nhieu lan nhu vay, vua nghT ra mot ke ben sai quan linh dot rung vdi hy vgng dng lao khdng cd chd d se ddng y vao cung, khdng ngd, khi rung chay dng lao van kien quyet d lai trong rung. Canh rung bi dot trui, quan linh thay xac dng lao vdi ve bao cho vua. Nha vua lien den khu rung, quy ben xac dng lao khdc than, thanh minh rang minh dot rtrng chi nham muc dich de dng lao khdng cd chd d ma ve cung, chii linh chon cat dng lao that tu te. Tir do, nha vua lay ngay dng lao chet lam ngay ciing dau ngd muu ke ciia minh vd tinh giet chet dng lao. Vua rat dau khd, dng sai quan linh dinh. Ddng thai, vua cting lay ngay nay lam ngay le Thanh Minh hang nam. (theo Van hoc dan gian Bac Lieu) TICH THANH MINH Ngay nay, cdn ggi la tet Thanh Minh. Thdi nha Dudng ben Trung Quoc cd hai me con Gidi Tir Thdi sdng trong mot thj, ciing khdng biet chu nghTa. Mot hdm , nha vua bj bgn phan chiem doat ngai vang, ngai cting gia ding va hoang tdc chay loan den rtrng noi me con Gidi Tu Thdi sinh sdng. Gap gia quyen nha vua, Tu Thdi trong hg cd ve giau sang nhung khdng biet dd la vua. Thay tdi nghiep dng dan ve nha cho an com. Nha vua sdng trong rung dugc vai thang thi cd ddi quan tim den bao rang cac quan trung than da dep khu rung va lam nghe rung de sinh sdng. Tir nhd, Tu Thdi chua he biet den thanh rat hoang hot va lo sg ben dua me vao trdn trong rung sau. Sau khi khdi phuc ngai xong bgn phan loan nay den xin rude vua hdi cung. Khi biet do la nha vua Tu Thdi vang nha vua cho ngudi di tim me con Gidi Tu Thdi ve de den on. Quan sT vao rung dang trong vang ddi. Tu Thdi nghe tieng trong inh di cang hoang sg vi nghT rang rung gia. Nha vua cho quan di tim hoai khdng thay me con Tu Thdi ben nghT ra mot chac nha vua cho ngudi tim minh de trj tdi the la dng dat me di sau hon ntra vao khu each, dng cho quan linh bao vay toan bd khu rtrng va ra lenh ddt rung. Nha vua nghT rang neu khdng cdn ldi thoat tat nhien me con dng se ra khdi rtrng. Nhung me con Tir Thdi thi chet chii khdng ra. Cudi cung hai me con dng chet chay thanh tro. sot lai mot cay cd thu bj chay trui la. Vua sai quan linh dung nhieu giay mau cat nhd Nha vua hdi han nhung khdng biet phai lam sao. Khi do, trong rtrng chi cdn thanh ttrng manh, sau do treo len cay cd thu va rai giay xudng, giay bay roi nhieu den chd nao thi dng cho lap md ciia hai me con an nhan tai noi dd. Md dugc lap xong nha vua den quy lai ben canh, thanh minh rang minh cho dot rung chi nham chet hai me con tdt bung. Sau do, vua ra lenh lay ngay hg chet lam ngay ciing ldn va tim gap an nhan de den cdng lao ciiu giup trudc day, chii dau ngd da vd tinh giet la Tiet Thanh Minh. (theo Van hoc dan gian Chau Doc) SU TICH ngAy TET TRUNG THU Ngay xua, cd mot dng vua ten la Ly Bach, dng va quan linh bj giac bao vay rat lau. Ong tim each giai vay cho quan minh, dng vai trdi vai phat cho quan minh giai cho ggi do la ngayle Thanh Minh hang nam. Tu do ve sau, ngay le nay cdn dugc ggi vay dugc. Trong liic quan dang ddi dng kien tri ngdi vai trdi phat sudt dem. Sang ra quan an do ddi, nhung an cu mdn vao lai khdng tieu. Khdng biet lam sao, dng lai tu dung cd nhung bui mdn mgc xung quanh thanh. Ong ha lenh dao cu mdn vao cho vai trdi mot lan ntra de ban cho mot vj thudc chua cho quan linh. Sang ngay hdm sau, quanh thanh lai mgc rat nhieu cay budi. Ong lai sai quan linh be vao an. Quan linh an xong thi khdi benh. Do vua va quan linh khdng giai vay dugc vao ngay mdn, mot trai budi va mot cai banh in ldn. Ngudi dan cd niem tin lam nhu the se Trung Thu nen theo tuc ciing bai thi ngay tet Trung Thu phai ciing mot cii khoai (theo Van hoc dan gian Bac Lieu) SU TICH MIEU BA CHUA XU giup hg nhd ngay nay vua Ly Bach giup quan giai vay nhu the nao. Ngay xua, cd mot gia dinh phii dien sinh dugc mgt ngudi con gai xinh dep. chay mai den mot ngdi dinh. Trudc dinh, cd mot cay cd thu ldn, gitra than cay cd cai bgng ldn. Cd gai khdng biet trdn vao dau ben nap vao trong bgng cay ay. Khi Mot hdm giac vao lang can quet, cd gai phai bd chay. Bgn giac dudi theo, cd gai tich. Cd le cd da hda than vao cay. Ngudi dan lap den thd cd va sua sang cai dinh ay. Tir do, dan chiing den ciing mdi nam mot lan va dat ten den ay la Mieu thd Ba Chua Xii*. (theo Van hoc dan gian Soc Trang) TRUYEN THUYET VE BA CHUA XlT
Tuang truyen Ba Chua Xii vdn la mot vj hoang tu An Dd di thuyen budn
xudng phuang Nam. Thuyen bj bao danh dat vao hdn Sam. Len bd, ba di khap nai giac chay den, tim mai khdng thay. Cdn cd gai nap trong cay ay khdng hieu sao mat ciiu giup dan lanh. Ba rat tai gidi nhd cd phep len ddng cdt giup do mgi ngudi. Khi qua ddi, ngudi ta tac tugng Ba djnh mang xudng niii de thd ciing,nhung cd den hang tram trai trang khde manh van khdng khieng ndi tugng da. Ba nhap ddng bao cho ve den noi bay gid la Mieu Ba. dan lang biet phai cd bay cd gai ddng trinh len khieng tugng mdi dua dugc tugng da cai ldn lien bj Ba vat. Ngudi dan quanh vung ke rang, vi qua linh thieng nen ba con Ba rat linh thieng. Thudng cd nhtrng ba thuang budn di ngang qua mieu ma vao mieu lay cap vang deo tren tay ba, trudc do da cd nhieu ten trdm bj Ba vat chet, phai xin Ba quay mat xudng ddng thay vi nhin xudng dudng. Cd lan, ten trdm ng bd dugc. Nhung khi vtra ra khdi mieu khi han ldn ngugc trd lai lien bj Ba bat diing tai rieng ten nay rat khdn ngoan, han biet trong chudi ngugc nen Ba khdng lam gi le tam cho Ba vtra xong cd rat nhieu ngudi den lay nude le ve uong de dugc may man sudt nam. chd khdng di dugc ntra nen lang bat dua len quan. Hang nam den ngay via Ba, khi DI BAN 1: Chau Ddc xua kia vdn la mgt cu lao xung quanh la bien ca thudc
vung Thuy Chan lap cd. Bay gid, cd mot ngudi tieu phu thudng ngay len niii ddn bao rang noi day cd mot Ba Thanh Mau giang tran nam d tren chdp niii va dan phai cui de kiem sdng. Mot trua ng, dng nam nghi ngai va mo thay mot vj than hien len giac, mac du thay la nhung vi cho do la chuyen mdng mj nen dng khdng de y. Song, sau vai lan cd djp leo len tdi dinh niii, qua nhien dng thay cd mot cai cdt nhd bang dua Ba xudng vi do la con gai lit cua Nggc Hoang. Ngudi tieu phu giat minh tinh Vao thai do, vung dat nay da cd ngudi Khmer chung sdng vdi ngudi Viet. Ong da hinh thu giong het than hinh mot cd gai. hg khdng tin nhung cudi cung hg cting cu ra may chuc ngudi len niii xem thuc hu ra sao. Khi den noi, hg mdi tin do la sir that va hen may ngay sau se trd lai dua tugng tim den mot Sdc ngudi Khmer gan do ndi cho hg biet deu dng thay dugc. Mdi dau la thudng, mgi ngudi xiim lai khieng nhung khdng sao nhac ndi vi tugng qua nang. Ba xudng niii. Diing hen, doan ngudi quay lai thi thay tugng da bdng trd nen to ldn Thay vay, ngudi tieu phu lien cat tieng ndi: " Ngai bao mdng cho tdi nhu vay, nay chiing tdi den rude ngai ve thd ciing nhung khdng khieng ndi thi biet lam the nao. dep va khde manh den dua tugng da xudng niii, dat vao mieu thd va cho quay mat tugng Ba hudng ve dinh niii. Dem hdm do, dng dugc bao mdng cho biet rang phai cu chin cd gai ddng trinh xinh dng hang ngay vao mieu thap nhang de ciing vieng Ba. Den thai Phap thudc, ngudi Mot thai gian sau, ngudi tieu phu gia qua ddi. Ong cd mot ngudi chau thay chay qua la Ba lam cho mgi ngudi tren tau deu bj hoc mau. Ngudi ta ddn rang bgn Phap bj Ba qua phat vi tdi ac da man ciia chiing. Song, vi trong sd nhtrng ngudi di tren tau cting cd mot sd dan lanh bj va lay nen ngudi chau dng tieu phu phai lam le nay cho xoay mat ba ve hudng Id va ky la thay cu* mdi lan xe lua cua giac Phap hoang tan ngay cang qua lai trudc mat minh. cau xin va dugc Ba bao mdng cho biet la phai xoay mat xudng ddng de khdi thay lu ciing dudng rat nhieu. Vi le dd, Ba cd rat nhieu tien bac da quy. Thay ba rat giau cd, bgn trdm thudng len vao danh cap nhung deu bj ba vat chet. Co lan ten trdm kia Ngudi ta ke rang, vi rat linh thieng nen Ba dugc ba thanh thap phuong den ten trdm cdn mgt chan cd tim each trdn thoat nhung van bj Ba dap ddng bao cho mgi ngudi biet nen han dugc dan lang vay bat dugc dua len quan. Ngudi ta dat le ciing Ba vao ngay 25 thang 4 am lich.
DI BAN 2: Ngay xua, cdng chua nude Mien cd mai tdc rat dep va rat tham
nen dugc mgi ngudi ggi la "nang cdng chua tdc thorn". Bay gid, hoang tu nude nghT ra ke trong chudi ngugc khien Ba chi be gay dugc mgt chan ciia nd. Sau dd, Xiem cd y ddm ngd. Nude Xiem dang rat hung manh nen dga rang neu hoang tu khdng lay dugc nang thi se dem quan sang trirng phat. Vi su hda hieu gitra hai nude, vua Mien danh ga ep con gai khien nang vd cung dau ddn phai bd trdn cung mot ty nu. Hoang hau thuang con len xay cho nang hdn Sam. Khi ay niii Sam la mot hdn cu lao vdi xung quanh toan la bien ca. Nang cdng mot biet dien de trdn vua cha. Nhung co sir bj bai Id budt long nang phai trdn den chua sdng het cudc ddi d do. Khi nang chet cdt cua nang hda thanh hdn da thieng hinh ngudi tren niii. Nam thang trdi qua, hdn Sam ndi len thanh mot nggn niii to, tin tim den khu dat lap nghiep. Mot budi chieu ng, mgt sd tieu phu dang d tren niii nude bien rut di de Id quang dat lien ngay mot rdng ldn, ngudi dan quanh vung hay kiem ciii phat hien thay tugng da hinh ngudi djnh mang ve lang de thd nhung vi trdi la thudng va vi tugng qua nang nen hg khdng mang dugc xudng niii. Dem hdm do, Ba dap ddng ve lang bao cho mgi ngudi biet rang mudn sdng yen on mua thuan gid tdi nen hg de lai. Qua hdm sau khi len den noi hg thay tugng da bdng trd nen to ldn hda thi phai cu chin cd gai ddng trinh len khieng Ba ve. Khi dan lang lam theo thi that ky la tugng Ba nhe nhu khdng. Den mot chd, tugng lai trd nen nang khac thudng, hg phai dat Ba xudng noi do va phai lap mieu thd. Ngudi ta ddn rang, liic dau mat Ba quay ra dudng va Ba hay van cd nhtrng ke gay ra nhtrng dieu xau xa, quay mat ra hudng rudng vudn de Ba giup coi sdc viec ddng ang va khdng phai nhin thay nhtrng canh chuong tai gai mat noi ngoai Id. Tir do, ngudi ta xoay mat Ba lai, xay lai mieu thd dang hoang han va ton thd Ba la "Ba Chua Xii*". DI BAN 3: Tugng ba Chua Xii tu hdi nao khdng ai biet. Liic bj Tay Son truy
dudi, Nguyen Anh phai cau ciiu quan Xiem. Vua Xiem cu hai tudng la Chieu Tang va Chieu Sinh sang giup. Chiing phat hien tugng ba tren niii lien dung guom chat khdng kien ne dao ly d ddi. Mgi ngudi lo sg cau xin thi dugc bao mdng rang nen quy, nhung khi xudng den lung chtrng thi khdng khieng ndi ntra. Tuong truyen rang gay canh tay trai, sau do sai quan linh khieng xudng niii vi biet tugng lam bang da khi cac vj bd lao tien hien dang dung lang lap ap. Vao mot ngay ng, hg nghe dugc cung dan lang di tim va phat hien tugng da noi gitra niii. Tat ca dan dng trai trang trong lang tap trung lai van khdng khieng nhac ndi tugng da. Dem dd, Ba dap ddng ve bao mdng rang phai cd chin ngudi con gai ddng trinh mdi khieng dugc tugng Ba. Dan lang chgn dugc chin cd gai tre nhat cdn trinh trang. Va sau do tugng dugc khieng xudng rat nhe nhang. Khi doan ngudi di den chd la tga lac bay gid thi biic tugng tri xudng khdng khieng di dugc ntra. Cac cu bao rang cd le vi Ba mudn tga lac noi day nen lang cho dung ngay mot ngdi mieu va dua Ba vao ben trong, lang tieng cua Ba mach bao trong chiem bao rang Ba mudn xudng niii. Hdm sau cac cu lap ban thd huong an thd cho den ngay nay. Liic dau tugng Ba quay mat xudng dudng. Den khi tudng Thoai Nggc Hau dan doan quan den An Giang chdng lai sir xam luge ciia vua Cao Mien, quan linh cua dng thudng pha phach lang xdm va dua gian vdi nhau khi di ngang qua ngdi mieu thd khien Ba thay chudng tai gai mat ben cho gay ra djch benh giet chet rat nhieu ngudi trong sd hg. Thay the, Thoai Nggc mat Ba nhin xudng ddng rudng. DI BAN 4: Ngay xua, d niii Sam cd pho tugng Ba Chua Xii bang da rat dep.
Sau khi chiem dugc sau tinh mien tay Nam Bd, thuc dan Phap dua dan xudng tan Hau cho bay cudc le khan xin Ba quay mat di noi khac va chin dng la ngudi xoay vting Chau Ddc xa xdi. Chiing thay tugng Ba rat dep lai cd cap mat lam bang da nhich. Tuc gian chiing dung dai bac ban lam tugng Ba gay mat mot canh tay, cung quy nen djnh dem ve nude. Khi quan linh den khieng di thi tugng khdng nhiic liic ten phao thu diing ban hoc mau chet ngay tai chd. Liic do, Thoai Nggc Hau va vg dang d vung nay. Trong chiem bao, Thoai Nggc Hau thay Ba ve bao cho biet la phai tap hgp dan VTnh Te lai chgn chin thieu ntr ddng trinh len khieng thi Ba mdi xudng. Ong lam theo ldi dan va khan rang: "neu cd linh thieng thi Ba hay cho khieng dugc xudng den diem nao do ma Ba chgn Ba triu nang xudng, the la ngudi ta lap mieu thd d day. Liic dau mat Ba ngd len Id, de thd phung". Khi dua dugc Ba xudng tdi dugc chan niii Sam thi tu nhien tugng bao nhieu ngudi hong hach ngang qua day deu bj Ba bat tdi chet. Trong do, cd nheu ngudi la linh cua Thoai Nggc Hau. Ong lam le cau rang "xin hay quay mat xudng dugc khan vai xong, tugng Ba lien quay mat xudng ddng. Cho den nay tugng Ba ddng, chii dtrng quay mat len Id nhu the nay thi chi quo trach dan tinh dtr lam". Khi thay dan VTnh Te cd long nen Ba cho dan em cua minh la bay Ba va hai cau tdi day phu trg dan tinh lam an. Nhd vay, cudc sdng cua ba con noi day ngay cang dugc no du. van gitr nguyen vj tri do. Thay vay, ngudi dan noi day ciing echo Ba rat day du. Vi hai muoi bdn thang tu am lich la ngay lam le tam cho Ba, thudng vao ngay ay trdi mua rat to. DI BAN 5: Ngay xua tugng Ba nam d dinh niii Sam, nhieu lan bgn Tay len
niii dung phao dai nhung deu bj Ba vat chet. Chiing tuc gian nem da vao tugng khien Ba phai dap ddng ve bao vdi dan lang nen dem Ba xudng niii. Ban dau nhieu nhdm ngudi dan dng len khieng tugng Ba nhung deu nhac khdng ndi. Ba bao mdng la phai cd chin cd gai ddng trinh tam rua sach se mdi khieng dugc. Khi khieng tdi chd bay gid la mieu Ba thi doan ngudi khdng the di tiep ntra vi dua dugc Ba tdi Hang nam, ngay bay thang bay am lich va ngay Ba hai cau ve VTnh Te nay.
Ngay hai muoi bdn, hai muoi lam thang tu Am lich la ngay ciing Ba rat ldn. Ngay chan niii Sam thi tir nhien Ba lai nang triu xudng. Ngudi ta budt phai de Ba tga lai
noi do. Sau do, ba con dung mieu thd Ba, liic nay Ba quay mat theo hudng mat trdi lan. Thai gian do, tudng Thoai Nggc Hau dugc lenh ve tran d vting Chau Ddc.
Nhieu ten gian njn trong vung bj Ba vat chet. Trong ddi quan cua dng cd nhidu ten
linh an d khong Phai dao cung bj Ba vat chet. Tuang truyen tudng linh ciia Ba la con cgp bach rat du. San cd con ngua d, Thoai Nggc Hau ben nghT ra each thi tai vdi ba. Ong dem con ngua d cua minh ra chay thi vdi con cgp Bach cua Ba va cd ldi giao ude vdi Ba rang neu Ba thang thi Ba bao gi dng cting phai nghe theo. Bang
ngugc lai dng ndi gi Ba cting phai lam theo. Ong dung ke diic mot cai chuong dong to sau do cho deo vao cd con cgp. Cgp bach vi deo chuong khdng di ndi nen khdng an dugc gi va khdng dugc bao lau phai lan ra chet khien Ba bj thua cudc. Vi le do, Ba phai nghe theo ldi dng ma quay mat ve hudng mat trdi mgc. Ke tu* do, Ba khdng vat ngudi nua. ( Theo Van hoc dan gian Chau Doc) MUC LIEN THANH DE HAY TICH CUNG CO HON Khi xua, cd ba Thanh De rat ddc ac, khdng di tu lai cd con trai la ngudi chan tu vdi phap danh la Muc Lien. O ngdi chua trong lang cd hai vj su tru tri biet dugc chuyen cua mgt tram nam ve trudc lan truyen cua hai tram nam ve sau. Mgt ba ng vdn cd long thanh vdi phat ben lay lua lot vd rdi tu lam banh djnh dem ciing vao ngay ram thang bay. Ba Thanh De bat chudt lam theo ba lao nhung trong hang chuc ngay dang dang cting chi dugc mgt chung gao nhd. Den ngay ram, vj su tru tri bao cac de tu* md cdng chua ddn mgi ngudi den dang le vat. Y ciia ngai la nen ddn tat ca nhung ai cd long thanh dang le chii khdng chi ddn nhung ngudi dang nhieu le vat. Cac de tu nha chua khdng hieu y nen khi thay ba Thanh De chi mang den ciing mot chung gao nhd thi khdng cho ba vao chua. Qua tuc gian ba Thanh De dem gao do ra ngoai dudng Id va lay chan dap len md gao dang vun vai. Ve den nha ba lien nghT ra ke ddc tra thu cac vj su. Den ngay gid chdng ba cho vao banh it dem mdi cac vj su. Bd do long chd dugc ba mang di chdn noi mot gdc cay sau vudn. Nhd hap thu dugc nhieu khi duong nen tu lau cay nay trd thanh cay thieng va vi thay viec lam sai trai nen cay thieng xudng am phu kien ba Thanh De. mdi bdn vj su den nha tung kinh. Ba bat mot con chd lam thjt rdi ddn nhan thjt chd khien ca bdn dng bj Phat td Nhu lai bat tdi chet va bien thanh bdn con chd. Vtra bj cay thieng kien vtra bj phat bat tdi vi muu ke ddc ac, ba Thanh De xudng den am phu bj diem vuong bat nhdt trong nguc cam khdng cho an uong. Cdn Trong khi do may vj su khdng biet banh nhan thjt chd nen da an het sd banh do ngudi con cua ba la nha su Muc Lien sau khi tu hanh dac dao lien dung tue nhan rgi khap noi tren tran the de tim me nhung khdng thay. Khi soi den am phu thay me dang bj nhdt, Muc Lien xin Diic Phat cho di tham me. Diic Phat dan dng mang theo chen com xudng am phu cho mean. Ba Thanh De vdn tinh it ky xua nay nen khi an lay vat ao che chen com khdng cho ai thay. Ai ngd, chen com bde lua do 1dm. Thay chuyen la, Muc Lien hdi Diic Phat thi dugc bao cho biet la do tdi ldi cua ba Thanh De qua nhieu khdng sao xda het dugc. Neu dng mudn ciiu me thi hang nam vao dugc ggi la le Vu Lan. Diic Phat trao cho Muc Lien chiec ao ca sa va quyen truong de lam viec do. Ve phan con chd, Diic Phat thuang hai con vat vd tdi nen bu cho nd mot cai chan sau bang mot cgng sen de di. Nd rat quy cai chan Phat cho nen khi dai tieu deu gio chan len vi sg lam ban udt cua bau nha Phat. Va mdi khi bj ai danh bat ky chd nao tren than minh nd deu keu "cang , cang" cting chi vi sg pham den cai cang quy do cua nd. (Theo Van hoc dan gian Chau Doc) ngay ram thang bay phai tap hop dugc nhieu vj su lam le cau sieu cho ba, ve sau Vao thai khai thien lap dja tren mat dat chi cd hai ngudi nam ntr, mot ngudi TAI SAO GOI LA CO BAU ? vg cd mang nhung mai ba nam mudi thang mdi sinh ra mot trai bau. Hai vg chdng cung that vgng vi hg chi mong sinh dugc diia con de nhd va liic tuoi gia. Ngudi chdng gac qua bau len gian. Ong nghT den viec khai hoang lam mot cai vudn mong cd chd dudng nghT sau nay. Trong vudn tir nhien mgc len mgt loai cay canh la tdt tuoi, bdng trai thorn ngat, dng rat quy va cam khdng ai dugc an loai trai cay do. Lai ndi den qua bau gac tren gian, diing chin thang mudi ngay dot nhien nd tung ra bdn diia con: hai trai, hai gai. Hai con trai hien lanh, khd khao, cdn hai con gai thi khdn kheo lanh le. thi cam, mot ngudi thi diec. Ldn len hai ngudi chung sdng vdi nhau. It lau sau, ba Chiing phat hien thay cai cay cd nhieu qua chin mgng tham ngat. Chang suy nghT, Mot hdm, trong liic choi dua quanh nha, chiing vd tinh lot vao khu vudn. xong may qua cdn hai diia con trai vira nudt khdi hgng. Phat hien thay con an trai cam, ngudi bd tuc tdc phdng tdi nhung khdng kjp. Ong chi kjp bdp cd diia con trai va mieng trai cay cdn mac lai d cd. Tu* do ve sau, tren cd con trai deu cd mot cue cdn ngudi con gai he den thang la tu trong ngudi phai chay ra nhtrng chat ddc cua trai cay do do (bay gid ggi la cd kinh nguyet). Va cau chuyen ngudi me sinh ra trai bau tao nen each ggi "cd bau" tuc la cd thai cua ngudi phu ntr. (Theo Van hoc dan gian Chau Doc) hai cd con gai chay den hai may qua an. Vi nhanh nhau nen hai cd con gai da an NAM NlT SONG SINH Thud xua, cd ddi nam nu* yeu nhau say dam nhung ca hai ben gia dinh deu khdng chap thuan. Vi khdng mudn chiing kien canh phai chia ly nen hg tim den cai chet. Ddi tinh nhan ay chet xudng am phii, Diem Vuong thuong tinh cho hg dau thai vao chung mot bao thai. Trong mot gia dinh ng, ba vg sinh ddi dugc hai ngudi con, mot trai mot gai. Ca nha vd cung hoang hot. Cting dem do ba nam mo thay cd ngudi hien len bao rang: - Hai diia tre nay kiep trudc cd duyen vdi nhau nhung khdng the thanh ddi dugc, vi vay, Diem Vuong cho hg dau thai trd lai duong the de khdng phai chia Ha thanh chdng. nhau. Neu ba mudn chiing dugc sdng thi phai lam le ket hdn cho chiing thanh vg Ba vg giac minh tinh giac nhung khdng lam theo ldi dan vi the chi vai ngay sau diia be trai chet, ba me bay gid mdi thay hdi han nhung da qua mudn. diia tre thanh vg chdng. Dd ciing chinh la nhtrng thii ngudi ta dung trong le cudi cua ngudi ldn. (theo Van hoc dan gian Bac Lieu) TAI SAO CON TRAI LAI DI HOI CON GAl Tir do, khi sinh ddi mot trai, mot gai, ngudi ta thudng phai lam le ay cho hai nhudng ai. Trudng lang ben td chiic hgp cd du mat hai ben, xem dang nao diing ly Ngay xua, con trai con gai thudng tranh gianh quyen han, khdng ai chju Dai dien dang trai hdi: Dai dien phia con gai cting dua ra ly: thi giao cho quyen hon. - Tuy con gai siic yeu khdng lam manh bang con trai hung chiing tdi cung gitr gin gia dinh, bao ve ciia cai tai san, va lai khdng ngudi dan dng nao chju dung canh Canh con trai khdng bat be lai dugc vi mgt ngudi dan dng mat vg khoang mot nam da ddi cudi vg khac. Cudi cung, cudc thi ndi ly khdng phan dugc thang khdng lay chdng nhu dan ba. dep hon thi dugc ben kia cudi hdi. Trong khi chgn gieng, dai dien ben gai chgn phia ddng. Ben trai y siic, hudng nao ciing dugc nen chju phia tay. Hai ben bat dau dao theo dieu kien chung: chi dao vao ban dem khi sao mai mgc phai nghi lam. Mgi ngudi ddng y. Hai thang trdi qua, phia con gai cho 3 ngudi di dd tham va hg cdng thua. Trudng lang phai cho thi dao gieng trong 3 thang. Ben nao dao dugc gieng nhan dan dng dao le hon minh. Khdng the thua dugc, hg ban nhau lap ke: khoang that, ben con trai thay den tudng sao mai mgc ben nghi lam. Trong khi do, ben con mot, hai gid dem, cac cd cho treo den gid len chd cao de dang trai nhin thay. Qua gai ra sue lam viec. Cii nhu the, ba thang ky han het. Trudng lang xem ket qua quyet djnh: Gieng con gai dao dep hon, tdt hon nen dugc thang cudc. Vi the, tir do ve sau chuyen cudi xin do phia dan dng dam nhan. Hg phai di cudi con gai. (theo Van hoc dan gian Bac Lieu) sutichaobAom dan dau phai ntr. Ca hai phai dat dieu kien vdi nhau: Ben nao thua thi ben do phai di Ngay xua, cd mot nhdm con trai va mot nhdm con gai thi nhau dao ao. Ba Om cudi ben kia va giao ude den khi sao Mai mgc thi cudc thi cham dut. Ca hai ben bat viec binh thudng, khdng vdi va. Den nua dem, cdng viec ciia phai ntr sap xong, ba Om lay den cdt tren nggn cay gia lam sao Mai. Phai nam tudng trdi da sang ben ve, khi hieu ra thi da mudn. Ben nam danh chju thua. Tu* do cd tuc le ngudi con trai phai di cudi ngudi con gai. Ao ben phia nam dao cdn can nen den nay ngudi ta van lam rudng. Cdn ao ben nti* dao thi lay ten ba Om dat cho ao. Liic dau ao chua xong. Dem ngii, nhan dan vung ben canh ao thay cac vj than hien len qud trach, bao rang phai sua lai cho vuong. Sang ra, nhan dan lam diing nhu ldi than mach bao. Ngay nay, canh ao ba Om chinh la ket qua cua cudc thi tai khi xua va vi vay, ngudi ta cdn ggi la ao Vuong. DI BAN: Cd ngudi ke lai rang: ngay xua, dng Luy va ba Om rat thuang yeu
nhau. Cudc tinh sap tien tdi hdn nhan thi ca dng Ltiy lan ba Om deu khdng biet ai phai di hdi cudi ai nen ca hai cung giao hen thi lao ddng. Ong Luy dai dien cho phai nam, chi huy nhtrng ngudi dan dng. Ba Om dai dien phai ntr, chi huy nhtrng ngudi dan ba. Ca hai ben cung giao hen den liic sao Mai mgc thi cudc thi cham dut. Ba Om nhan dao cai ao cdn dng Luy thi nhan dap con de dai. Ben phia ba Om tich cue lam viec trong khi phia dng Ltiy y siic minh, chi lo nhau nhet. Khoang 12 gid dem, phia ba Om gan xong. Ba nghT ra mot ke la tha long den gid len cao de danh lira dng Luy. Ong Ltiy nhin ve hudng ddng thay long den gid tudng la sao Mai dau dao ao. Phai nti* lam viec rat tich cue trong khi phai nam y siic khde nen lam da mgc nen bd dd cdng viec ra ve. Ben phia ba Om nhd cat lire lam viec nen den ude phai di cudi ba Om. Bat dau tu do ma cd tuc le ngudi dan dng phai di cudi ngudi dan ba. Hien nay, ao Ba Om van cdn. Qua nhieu the he, nd dugc tu sua lai va trd thanh mgt thang canh. Bd ltiy each ao Ba Om khoang 5 km ve phia tay la mot con dudng dap dd di liic sao Mai mgc thi cdng viec xong xudi. Ong Luy thua cudc nhung diing ldi giao Ngay nay, nhan dan vung nay van di lai va van chuyen hang hda tren con dudng ay. ve phia O Chich la dau tich cdn lai cua cdng viec ma dng Ltiy da bd dd khi xua. (theo Van hoc dan gian Bac Lieu) SU TICH TRAU, CAU VA VOI ngudi va mat may giong nhau nhu diic, den ndi chinh ngudi nha cting nhieu phen nham lan. Cha hg la mgt ngudi cao to nhat trong vting da ttrng dugc vua Hung trieu ve Phong - chau ban thudng va dac ten la Cao. Tir do gia dinh lay tieng "Cao" lam ten hg. Hai anh em ldn len thi cha me ndi nhau qua ddi. Ca hai anh em quyen luyen nhau khdng chju rdi nua budc. Ngudi cha trudc khi mat cd gui gam Tan cho mot dao sT hg Luu. Nhung khi Tan den theo hgc thi Lang khdng chju d nha mot minh, chang cting cd xin cting dugc hgc vdi anh mgt the. Nha hg Luu cd mgt cd con gai cting cung liia tuoi vdi hg. De tim hieu ngudi nao la anh, ngudi nao la em, mot hdm cd gai hg Luu bay ra mgt meo nhd. Gitra liic hg dang ddi, nang chi dgn cho hg mgt bat chao vdi mgt ddi dua. Dung sau khe vach, nang thay ngudi nay nhudng chao cho gudi kia an. Nang lam bam: - "A ra anh chang vui tinh kia la anh!".
Tu* do giua Tan va cd gai cd nhieu cudc gap go. Tinh yeu gitra hai ngudi ngay mot khang khit. Thay the, dao sT hg Luu vui long ga con cho Tan. Sau khi cudi, hai Ngay xua, mot nha ng cd Tan va Lang la hai anh em rudt, dac biet dang vg chdng den d mot ngdi nha mdi, cd Lang d chung. trudc ntra. Trudc kia Lang thudng dugc anh cham sdc nhung bay gid thi chang cd nhieu ngay cd don. Lang nhan thay cd nhieu khi Lang mudn lanh minh. - "Phai rdi, Tu ngay lay vg, Tan tuy van chieu chuong em nhung khdng au yem em nhu Mot hdm Lang va Tan cting len nuong den tdi mjt mdi ve. Lang ve trudc. Chang vtra bd chan len ngudng cua thi vg Tan tu* trong budng chay ra dm cham lay anh ay me vg quen ta". Trong long Tan day chan nan budn bye. xau hd. Gitra liic do thi Tan budc vao nha. minh. Lang keu len. Cai nham cua chj dau lam cho ca hai ngudi cting ngugng ngju lam tang them sir hd hung ciia Tan ddi vdi chang. Lang vtra gian vtra then. Chang mudn bd nha ra di cho bd ghet. Mot hdm trdi mdi md sang, Lang quyet djnh khdi Tu day Lang lai biet them mot tinh tinh mdi ciia anh. Tan ghen em. Cai ghen ludn may ngay dudng, Lang tdi bd mot con sdng ldn. Thay nude chay xiet, cang lay hanh. Chang cii theo con dudng mdn di mai, trong long day buc bdi oan trach. Di lam ngai ngung. Xung quanh khdng nghe mot tieng ga gay chd sua. Nhung Lang khdc mai den ndi nhtrng con chim di kiem an khuya van cdn nghe tieng niic nd. Sang hdm sau, Lang chi cdn la mot cai xac khdng hdn. Chang da hda da. quyet khdng chju trd lai. Lang ngdi ciii guc tren bd, dm mat khdc. Chang khdc mai, Tan thay mat hut em thoat dau khdng de y. Mai sau van khdng thay em ve, Tan bd di tim cac nha quen nhung cting khdng thay tam dang. Biet la em bd di vi gian minh, chang lay lam hdi han. Hdm sau ntra, cting khdng thay ve, Tan hoang hot de vg lai nha, cat budc di tim. Sau may ngay, chang da den bd mot con sdng rdng. Khdng cd each gi qua dugc, Tan di men dgc sdng, cudi cung thay em hda thanh da. Tan dung ben canh hdn da khdc mai cho den liic chi cdn tieng nude cudn cudn chay dudi bd ma thdi. Tan chet va hda thanh mot cay than mgc thang len trdi, ben canh hdn da. Vg Tan chd mai hong thay chdng ve, cting bd nha di tim. Nhung cudi cung con sdng ng cting ngan can budc chan cua nang. Ngudi dan ba ay ngdi lai ben canh cay, khdc can nude mat. Va sau do nang chet hda thanh mot cay day quan quanh lay cay kia. tim kiem. Trudc hdn da va hai cay la, hg chi cdn biet dung mieu thd ca ba ngudi tre tuoi d ven sdng. Nhan dan quanh vung ggi la mieu "anh em than hda, vg chdng tiet nghTa". Ve sau, mot nam ng trdi lam han han rat du. Mgi cay cd deu khd heo ca. Duy hai cay mgc ben canh hdn da trudc mieu la van xanh mugt. Mgi ngudi cho la linh dj. Vua Hung mot hdm ngu gia qua xii do. Khi di qua trudc mieu, vua hoi ngac nhien vi canh la cay la: - "Mieu nay thd vj than nao? May loai cay nay ta chua tting Dgi mai khdng thay ba ngudi ve, vg chdng dao sT nhd mgi ngudi chia nhau vung den hdi. Hung Vuong cang nghe, khdng ngan dugc sir cam ddng, vua vach la treo len nhin khap mgi chd, Doan, vua sai mgt ngudi treo len cay hai qua xudng nem thii. Vj chat khdng cd gi la. Nhung khi nhai vdi la cay day thi mot vj la la den d dau ludi: nd vtra ngon nggt, vtra thorn cay. thay bao gid ?" De tra ldi cau hdi cua vua, Lac tudng cho ggi may cu gia d quanh kinh ngac. Thi ra nhtrng bai nhai qua va la ciia hai thii cay do mot khi nhd xudng da Tir nhien cd mgt vien quan hau keu len: - "Trdi ai! Mau". Mgi ngudi gian ra nong bung nhu cd hoi men, mdi do tuoi, sac mat hong hao tuoi dep. Vua bao: bdng di ra nhu mau. Vua sai lay ca ba thii* nhai lan vdi nhau thi bdng ngudi thay tham do. Tir do vua Hung ra enh cho mgi noi phai gay giong cho nhieu hai loai cay ay. Dieu dang chii y la luat cua bat buot trai gai khi ket hdn the nao ciing tim cho dugc - That la kinh dj! Diing la hg rdi! Tinh yeu thuang ciia hg that la nong nan khdng bao gid phai lat. Vi the tu do dan Viet mdi cd tuc an trau. (theo Kho tang truyen co tich Viet Nam) ba mdn: trau cao va vdi cho mgi ngudi nhai nhai nhd nhd mot ti de ghi nhd tinh yeu CAU-TRAU-VOI nha, hudng chung gia tai. Sau do, ngudi anh cd vg van d chung vdi ngudi em? Lam an khdng tranh cai nhau. Mot lan ng, hai anh em di budn xa theo hai hudng khac nhau. Ngudi em trd ve nha trudc ngudi anh, ngudi vg cua anh nhd chdng qua chay Hdi xua cd hai anh em rudt cd hinh dang giong nhau nhu diic, d chung mot bao chj dau dtrng lam nhu the vi chj da nham. den dm ngudi em ma ndi: "sao anh di lau qua, em nhd anh mudn chet". Ngudi em nghT lai chuyen vtra xay ra va sg rang ngudi anh cho minh la phan bdi. Ngdi qua lau nen anh bj bien thanh da vdi. Khi ngudi anh ve den nha hdi tim em trai thi ngudi vg ke lai dau dudi sir viec cho Sau do, ngudi em bd nha ra di den mot noi that xa trong rtrng niii. Anh ngdi chdng nen di tim em trai. Ngudi chdng di kiem em trai khdng thay, tinh cd lai den ben tang da vdi diing khdc mai den chet hda thanh cay cau mgc ngay ben canh tang da. C) nha, ngudi vg chd mai khdng thay ben di tim. Ngudi vg di den ben tang da va cay cau, thi tu nhien cat budc khdng dugc ntra rdi chj dm va chet hda thanh day trau mgc leo len than cay cau. Vi sir thuy chung, mau ciia ngudi em va ngudi anh cting ngudi vg hda nhau thanh ba mdn dugc ggi la cau - trau - vdi. Khi nhd ra mgt chat mau dd dugc xem la long thuy chung cua anh em, chdng vg. rang ngudi em mac cd do sai lam cua chj dau ma phai bd nha ra di. Ngudi vg nan ni Ve sau, mgt dng vua ten la Preas Patpernh Nasi cting di vdi quan binh den noi do. Biet sir viec, khi trd ve cung nha vua lien cdng bd tuc le cho dan chiing la: khi - trau - vdi va tuc an trau nhai ra chat mau do thuy chung ay. (theo Van hoc dan gian Soc Trang) HOA CAU Ngay xua, cd mot chang Xin Bdi rat dep trai mudn ket ban bdn phuang, cd le cudi ga con cai, de tudng nhd den ba ngudi thuy chung ay, phai cd sinh le cau trai khac. Mot ngudi d Phuang Nam ten la Tai Ban. Ngudi d phuong Tay ten la Thay Lan. Ngudi cdn lai d phuang Bac ten la Thay Ciiu. Bdn ngudi nguyen the xem nhau nhu nhtrng ngudi ban tdt nhat, sdng chet cd nhau. Mot thai gian sau, bdn ngudi rii nhau ddi tim thay hgc tai. Den liic tim dugc thay, mdi ngudi lai chgn cho minh mgt hudng phu hop vdi kha nang dac biet ciia minh. Ngay thang trdi qua, bdn chang deu hgc thanh tai va xin phep thay cho minh ve que. Thay rat quyen luyen nhung ciing ung thuan cho hg ra ve. Tren dudng ve, vi qua mdi met hg tim mgt noi chang sdng d phuang Ddng. Sau mot thdi gian tim ban, chang ket than vdi ba chang nhau. Ba chang trai bao Xin Bdi hay xem deu gi sap xay ra. Xin Bdi ndi rang: mat nghi chan. Trong liic nghi, bdn chang lai dem tai nang cua minh ra thi thdt vdi phai tim each ddi phd vdi nd nhu the nao day ! Chang vtra ndi xong thi cd mot con dai bang mang mot nang cdng chiia xinh dep bay qua. Thay vay, Tai Ban lien - Lat ntra se cd con dai bang cap mot nang cdng chiia bay qua day. Chiing ta giuong cung ban dai bang roi xudng bien cung vdi nang cdng chiia. Liic nay, Thay chang vdi tim each ciiu nang. Thay ciiu cd tai cai tu hoan sinh da lam cho cdng Lan lien nhay xudng bien vdt cdng chiia len. Thay cdng chiia khdng thd ntra cac vg nen thi nhau tranh cdng. Sau mot hdi tranh cai nhung khdng di den ket qua, hg ben keo nhau nhd den quan xet xu. Thay ai cting cd cdng ciiu cdng chiia quan khdng sao giai quyet dugc viec nay. Khdng cdn each nao, bdn chang trai ben ngdi chiia sdng lai. Thay nang cdng chiia xinh dep, chang nao ciing mudn lay nang lam suy ngam, mot chang ndi: - Chiing ta da ket thanh nhtrng ngudi ban sdng chet cd nhau nen chiing ta hay tim thay de thay xet xu. The la hg keo nhau den gap thay. Thay bao hg thuat lai dau cdng chiia. Thay se dua vao nhtrng bdng hoa de quyet djnh ai se la chdng cua cdng chiia. Cac chang lien di tim hoa. Xin Bdi tim dugc hoa di rtrng. Tai Ban tang cdng dudi cau chuyen. Nghe xong, thay ndi mgi ngudi hay tim mot loai hoa de tang cho cdng chiia. Sau khi nhin nhtrng bdng hoa do bdn chang trai dang tang cdng chiia, thay mdi phan giai. chiia hoa mai. Thay ciiu kiem dugc hoa long den. Cdn Thay Lan tang hoa cau cho - Cdng chiia chi cd mot ma ca bdn con deu mudn lay lam vg. Vi the ma phan Ndi rdi, dng lan lugt quyet djnh nhu sau: Xin Bdi dugc xem nhu anh trai ciia cdng chiia vi biet trudc sir viec xem nhu la ngudi giup do them cho cha me. Tai Ban thi dugc xem nhu cha cua cdng chiia vi cd cdng ban chim khdng cho dai bang mang ai dugc ngudi ay nhd. sir sdng lan thii hai. Rieng Thay Lan da mang cdng chiia len bd. Dd la duyen phan trdi da sap dat cho cdng chiia. Hon ntra chang la ngudi tim ra loai hoa tang cdng chiia trong ngay cudi. Dd la loai hoa thanh cao nhat trong cac loai hoa. Bdi vi khdng cd loai hoa nao d tren cao nhu hoa cau. Khdng cd loai hoa nao duoc bgc trong vd kin den ndi khdng mot cdn trung nao vao dugc. Sir e ap cua hoa cau da giu cho huong cau thoang nhe khdng qua ngao ngat nd sdng nhu ngudi thieu nti* den tuoi xuan thi. Mau trang ciia hoa cau dugc xem nhu sir trang trong ciia nang cdng chiia. Cdng vao do, sir gap gd cua hai ngudi d dudi nude da gay tinh cam dac biet. Chinh vi the, ma chang Thay Lan dugc chgn la chdng cua nang cdng chiia xinh dep. Tir do ve sau, ngudi ddi coi hoa cau la le vat cao quy nhat trong ngay cudi. Hoa cau cdn tugng trung cho sir sinh sdi nay nd cua loai ngudi. Ngay nay, ngudi ta cdn cd tuc le sau le cudi, ngudi td chuc le cudi se md bao dung hoa cau, lay hoa cau dinh cdng chiia di xa. Thay Cuu dugc xem nhu me cdng chiia vi la ngudi tao cho nang cua hai vg chdng. (theoVan hoc dan gian Bac Lieu) SU TICH CUNG LUC TUAN Ngay xu ngay xua, cd mot dng vua ra lenh he ai den 60 tuoi deu bj dem ra chat dau, vi dng ta cho rang, ngudi ta den tuoi ay thi khdng cdn giup do gi ai dugc ntra. O gia dinh ng, chi cd hai cha con. Cha vtra diing 60 tuoi ma con hay cdn be. Thay cha den tuoi bj hanh hinh, ngudi con lo lang, nen dao mot cai ham trong nha va dau cha trong do. Mot hdm su* gia dem den cho vua hai con ngua hoan toan giong nhau ve hinh dang, sac long, hen trong ba ngay phai ndi dugc con nao la me, con nao la con. Neu ndi dugc thi hg se rut quan, bang khdng hg se trung phat. Nha vua rat bdi rdi, truyen lenh trong dan chiing, ai nhin ra dugc, vua se nhudng cho nua giang san, cdn nhin khdng ra thi se bj chem dau. Hai ngay da trdi qua, biet bao cai dau roi khdi cd ma van chua ai phan biet dugc. Cau be nghe tin vua truyen the, ben vao thua lai vdi cha. Ngam nghT hdi lau, ngudi cha ndi: vao qua cau va treo len tudng lam ky niem. Hg xem day la sir ket dinh chinh thiic nhieu cai ngon, cai dep, ngudi me deu nhudng cho con trudc, sau mdi nghT den - Con a, trong mot gia dinh, ngudi me liic nao cting thuang con minh han. Bao Hdm sau, cau be cat mot nam cd that ngon den trieu, xin vua cho xem ngua. phan minh. Con suy nghT lai rdi lam treo ldi cha xem. Hai con ngua bj nhdt hai hdm da ddi, cho nen khi thay nam cd, mot con an lien, cdn - Day la ngua me. mot con chi ngiri ngui. Cau be chop ngay con ngua ay va ndi: Sii giac giat minh tan thudng va ddng y rut binh vi cau be da doan diing. ra ngua me, ngua con. Cau be thuc tinh ndi la do cha minh hien ke. Nha vua bao cha dau, cau be bao: - Hien nay, cha d nha, khdng dam ra dudng, sg vua chem dau vi da tren 60 tuoi Nha vua md yen tiec an mtrng long trgng va hdi nguyen do tai sao cau be tim Nhan dan ta sau nay he cii 60 tuoi thi lam le ciing luc tuan, mot phan de tudng nhd cdng cu gia, mot phan de mtrng tuoi thg. (Theo Van hoc dan gian Dong bang song Ciru Long) VI SAO CON GAl DE TANG CHA ME LAI CHE MAT Nha ng cd hai gai mot trai, vdn nha cd cua nen sau khi dung vg ga chdng cho cac con xong, hai dng ba van lui tdi nha cac con choi. Rieng cac con nha ay tu khi cd gia dinh, hg trd nen la la chtr hieu ddi vdi cha me. Vua cho mdi cha cau be den trieu dinh trgng dai va bai bd lenh giet ngudi gia. Mgt hdm, dng sang tham cd con gai ldn. Gap cha, cd mtrng lam , ndi: Ong gia hoi phat y, lai sang nha cd Ba. Sau mot hdi chao hdi qua quyt, cd ba lai bao: - Cha nghi met di, dgi mgt lat ntra chdng con ve rdi an com. - Cha nghi di, dgi mgt lat, ba sap nhd ve rdi an com. The rdi, dng lai khan gdi den nha diia con trai. Ong den noi nham liic con trai Ong gia nghT bung: "Hai diia nay xem chdng nd hon minh". - Con gai minh sinh ra cdn chang ra gi, hudng gi con dau, va lai, liic nay khdng cd con trai minh d nha. Ong ngdi mot liic, thi con dau dem com, rugu kinh can dgn len mdi dng an. Ong bao: - Thdi, dgi chdng con ve rdi an ludn. - Khdng, cha cii dung trudc di, lat ntra anh ay ve se an sau. Sau chuyen di tham ay, dng ve bao vg: - Minh cd hai con gai ma khdng bang mot con dau. Con gai tuy minh sinh ra vang nha. Ong bung bao da: Bdi the, tir do. Khi cd tang le d nha chdng, con dau de tang, cdn con gai thi phai cd khan che mat vi mac cd, khdng dam nhin thi hai cha me. nhung la con nha ngudi, chi cd dau mdi la con minh. NGHI LE DUA TANG Ngay xua, hai vg chdng ng cd 3 ngudi con gai sau khi ga chdng het cho cac con chi cdn lai thui thui hai vg chdng gia. Mot ngay ng, dng ndi vdi vg de minh di tham chau ngoai va con gai xem chiing cd hieu thao vdi dng khdng. Ong qua nha diia con thii hai, cd ndi: - Thua tia mdi qua, tia sang an com nha rdi mdi qua day u ? Nghe hdi vay, dng thay budn va di qua nha diia con gai thii ba. Cd con gai hdi: (Theo Van hoc dan gian Dong bang song Ciiu Long) qua day phai khdng? Ong khdng ndi gi va di ngay den nha cd con gai thii tu. Cd nang hdi: - Tia d ben nha qua cd ghe nha chj hai khdng tia ? Tia mdi an com nha chj hai ddi bung, tia dua chau gitim de tdi nau cam tia an. Cd ta nau com xong nhung ngudi cdng van dang phat cd ngoai ddng, cd lien - Tia mdi qua. tia qua day cd ghe chj hai, chj ba khdng? Vay trua qua chac tia ntra: - Anh ai, khdng vd an com cho tia an sao? ggi anh vao an com vdi tia, nhung thay ngudi chdng chua vao, cd trd ra ggi lan Ong gia nghT, nd nau com chin minh ngdi day ma nd keu chdng nd vd an trudc, nen bd di vao xdm. Ong vtra di vtra rao: - Cd ai mua tdi lam cha khdng? mua dng gia ve nha de gitr nha cting dugc. The la hai vg chdng mua dng gia lam cha vdi dieu kien phai nghe ldi cua dng. Sau mot thai gian, dng bao hai vg chdng ban Cd hai vg chdng khdng cdn cha me, ngudi vg nghT minh khdng cd con nen do. Vi Id hua phai nghe ldi cha nen hai vg chdng phai ban nha, mua xudng di vdi dng. Nhung den chg hai vg chdng mudn xudng thi dng lai khdng ddng y. Cdn den ddng vang nhieu cay cdi thi dng bao lai xudng. Khi den nha minh, dng bao hai vg chdng len nha xin chu nha nau mot binh tra dam rdi dem xudng cho dng. Hai vg chdng rat ngai nhung cting phai lam theo dng. Ba vg rat buc minh vi da xin cdn bat minh dem xudng, nhung ba nghT cd le dng nay la vua chiia gi day mdi dam vay nen het nha cao cua rdng, mua mot chiec xudng di dao chg nude sdng cho biet day biet - Con trai lit minh do, vg chdng nd cd hieu lam! ddng y dem xudng va gap chdng minh. Ong ndi vdi vg: - Den nha minh rdi cac con! Ba gia rat khd chju va khdng hieu sao chdng minh cii bao con lit minh cd hieu, Ba chua het ngac nhien thi dng bao hai ngudi con: ngudi con dau bat chi bd vao mieng can chii khdng giet tren dau. Liic do ba mdi ndi vdi chdng: cdn ba diia con gai lai rat bat hieu. Mot hdm, ba ggi con dau lai bat chi cho minh, - Con dau minh cd hieu that, con gai tdi xe thjt de ra ma nd bat chi nd ghe, chi de giet tren dau. - Khi cha chet khdng cho ba chj con nhin thay mat. It lau sau, dng qua ddi, nhd ldi xdm ndi lai ba cd con gai mdi biet va ve xin de tang nhung hai vg chdng nhat djnh khdng cho vi hg khdng dam lam trai y ldi cha dan. Ba cd con gai nan ni mai nen ngudi con trai ndi: - Thdi ba chj vao thap cho ba nen nhang rdi ra ludn nhung phai xd tdc xudng, Sau do dng dan vg chdng ngudi con trai lit Tir dd trong dan gian cd tuc khi cha me chet, con gai phai xd tdc va ddi khan tang bit mat. Ngoai ra ta ao sau cd cai ta vi con gai do cha me sinh ra va nudi dudng tu* nhd, cdn con dau dugc bui tdc, de tang, ta ao khdng cd cai ta. (theo Van hoc dan gian Bac Lieu)
DI BAN: Trudc kia, cd mot ngudi dan dng cd diia con trai dau long ngd
nghjch, hut sach lam hang xdm phien long. Ong rat gian khi sinh con ra ma khdng day dugc. Bj dng danh diia con trai bd len rtrng xanh lam an cudp. Sau do, dng cd lay khan tang che bit mat lai. them mgt diia con trai va hai dua con gai, chiing deu rk cd hieu. Khi ldn len, hai cd
con gai deu ggi ngudi con trai la anh hai. Mot hdm, anh ta hdi cha: - Anh dau ciia con dau? Ngudi cha ndi: - Anh dau may la mot diia ngd ngjch, xdm gieng khdng thuang, cha gian nen dudi nd len rung xanh lam an cudp rdi. Sau do dng chet ba ngudi con mugn thay phap ve rung kinh cho cha. Ong thay
tung dugc nam dem rdi bao ba ngudi con dem chdn nhung ngudi con gai cii* ddi de
quan tai bao hieu vi ba ngudi thi khdng the khieng quan tai dugc. Liic nay, ngudi
em trai thii hai mdi nhd den ldi cha va di tim ngudi anh ca giup do rdi nhd thay
phap trudc khi lam le ddng quan ciing com vat. Ngudi con dhu dan 12 ngudi trong
toan cudp cua minh xudng khieng quan tai, mieng hg phai ngam nhang de khdng
ndi chuyen. Den khi di quan, dng thay phap di trudc cam hai cay tr^c, neu nude
vang chay ra (vi xac chet thudng de bj truong len, se cd nude vang chay ra), thay phap se phun rugu vao cho xac chet xep xudng. Rieng ngudi con trai thii hai do sg anh minh dem quan tai chay len rtrng nen vdi vang chay ra phia trudc dau quan tai,
di thut lui va day quan tai ngugc lai. Hai cd gai ghe vai vao khieng quan tai nhung
da cd mudi hai ngudi khieng nen khdng cdn chd, hg tic qua chay ra phia trudc nam ngang dudng. Ngay nay, ngudi Hoa Kieu van giu phong tuc trudc khi chdn cha me, con gai thudng chay ra trudc nam ngang dudng. Rieng ngudi Viet, ngudi con gai thudng di ra phia trudc ghe vai vao quan tai de the hien viec bao hieu. (theo Van hoc dan gian Bac Lieu)su va van hoa gom nhung truyen thuyet ve nhan vat lich su, nhan vat van hoa,
nhung truyen co lien quan den tin nguang, phong tuc... Nhom truyen nay gdn vai
lich su khai hoang va chong xdm luge cua vung Dong bang song Cuu Long. Hau
het, cac nhan vat lich su va van hoa a day da di vao truyen dan gian [13, tr. 14].
"Truyen dan gian ve phong tuc a Nam Bo " thi chua co mot cong trinh cu the. Bang
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
giua hai khdi niem truyen co dan gian va truyen co tich " in tren tap chi van hoa dan
"truyen dan gian va truyen co dan gian giong nhau nhung khong dong nhdt, giua
chung van co net khdc nhau va chinh net khdc nhau ay da xdc dinh y nghia rong
dai nay, trong khi do khdi niem truyen co dan gian chi bao qudt a giai han nhung
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
dong nguai, trdi qua lau dai, due thanh khuon phep nhdt dinh, du rang buot hanh vi
va chi phoi cuoc dai thuc te cd nhan [36, tr.639]. Ong Dang Van Lung danh gia
tuc co thu tra thanh ludt tuc an sau ben re trong nhan dan rat ben chat, co sue
manh han cd nhung dao ludt [1, tr.5].
nhitng thoi quen an sau vao dai song xa hoi tu lau dai, dugc dai da so moi nguai
Truyen dan gian Nam Bo vephong tuc
thua nhan va lam theo (phong: gio, tuc: thoi quen; phong tuc: thoi quen Ian rong)
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
vung dat Nam Bo. Nghia la no co thi dugc nhan dan sang tdc trong suot may thi ky
qua trong vung dat mai. Song no con la von van hoa co truyin dugc cat giu trong
tri nha nhung nguai di ma coi tu cac dia phuang khdc tu hgp vi day. Noi dan gian
han no la tdc pham nghi thudt dugc suu tam ghi chip tu chinh nhung nguai dang
song trong vung nay ki lai [13, tr. 14]. Nhu vay, bo phan van hgc nay la nhtrng sang
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
nguon cd vi khong gian va thai gian se la nhan to tdc dong manh me tai nhung dac
Truyen dan gian Nam Bo vephong tuc
Nam Bo la vung dat co nhung net khdc biit. Tren dai dat phuong Nam luon nhoai
ra biin, lich su cd haiphuang diin khai pha va giu nua£,,jnSHdTQaS^han ba chuc
thap ky, nhung thdm dam mo hoi cua co^^^^MwM^aayi^v&x^u^lich su dan
toe bon nghin nam "[31, tr.26].
viec to chuc khai hoang tren toan quoc. Trong do co 18 quyit dinh da dp dung a
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
ngot troi theo nuac ra kha xa vam biin. Ngugc lai tai miia kho, cd biin va cd nuac
gio roi dap xuong nhu hat bui di no ra trong nhung vung nuac dau tien cua tran
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
giua nhung cu ddn tir nhiiu dia phuong din day lap nghiep tao nen tinh than phong
khodng dung hoa vi loi song ciia cong dong cu ddn Dong bang song Ciru Long"
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
thong thiiy van tu nhien ay mot hi thong thiiy Igi, tuoi tieu giao thong va nuoi cd
voi nhung kinh dao Ian nho, huong chio lai Tay Nam - Dong Bac, dai din han
5000 km [31, tr.32], theo so lieu cua Chu Xuan Dien, cong bo nam 2002, Nam Bo
"Van minh miet vuan" la mot dac diem cua van hoa Nam bo, dac biet la khu
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
cu tir vung nay sang vung khac de tim ke sinh song ma khong bi rang buot ve bat ky
dilu gi va du co di dau thi hg cung khong bi phan biet doi xu, mien sao hg biet
"dieu nghi " (dao nghTa), va biet tan dung moi truong tu nhien de sinh ton. Neu
nhung chu de doi moi. Tinh chat ma cua lang Nam Bo khien cu dan noi day khong
qua gan chat voi huylt thong dong toe va nhtrng truyen thong van hoa rieng ciia
lang nhu cu dan Bac Bo. Dieu nay lam cho nguoi Viet Nam Bo it quan tam den
lang ma chu y din mot vung que. Vi vay ma nguoi Nam Bo thuang huang tai "cai
nghia" vai mgi nguai trong giao tiep dieu nay chung ta se de dang tim thay o nhieu
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
hien nhungyiu to van hoa mai va dan xen vai nhungyiu to van hoa truyin thong"
[4, tr.316]. Nhu vay, mot mat cu dan Nam Bo trong qua trinh di khai pha vung dat
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
PfllHOCVOTRdflNGTOgN
THU VIEN
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
cua Hong Due. Cau chuyen ke ve mot gia dinh co 3 nguoi con trai deu rat muc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
gian Dong bang song Ciru Long cua khoa Ngtr Van truong Dai hgc Can Tho [13,
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
hoc dan gian Chau Doc ciia Nguyen Nggc Quang. Cau chuyen ke ve thai nha
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Van hoc ddn gian Soc Trang cd tua de la Su tich miiu Ba Chua Xu, ke ve mot gia
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
diin nhi, chua Ngoc Thanh phi". Trong each nghT cua Phan Thanh Gian Ba la Chua
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
sinh trong quyen Van hoc dan gian Bac Lieu ciia Chu Xuan Dien. Truyen ke ve mot
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Van hoc ddn gian Dong bang song Cuu Long ciia tac gia Khoa Ngu Van trudng Dai
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Kho tang truyin co tich Viet Nam ciia Nguyen Ddng Chi. Cau chuyen ke ve mot gia
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Soc Trang cua Chu Xuan Dien. Cau chuyen ke ve mot gia dinh cd hai anh em giong
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
Dong bang song Ciru Long ghi nhan lai tir quyen Nghi li vong doi nguoi cua PGS
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Vi sao con gai di tang cha me lai che mat [13, tr.87]. Truyen ke ve mgt gia dinh cd
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Nghi li dua tang ba cd con gai rudt sau khi lay chdng thi la la viec cham sdc cha,
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Tuc ddn giay vang ma trong ngay Tit Thanh Minh, Su tich nay chudi tren bung
nguoi chit...
- Phan phat trien: Tinh hudng truyen nay sinh tir nhung bi kjch: gia dinh, con
tang, Su tich nay chudi tren bung nguoi chit, Nui Ba Den vd Linh Son Thanh Mau,
Ba Thien Hau, Ba Chua Ngoc ...
Thien Hau...
tich nay chudi tren bung nguoi chit, Su tich ao ba Om, Su tich trau cau, Su tich
banh Tet...
thua xua". Nhd vay ma cau chuyen duoc"do hoa" di. Dd la chat dan gian ca ban
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
tang, trong truyen Vi sao con gai di tang cha me lai che mat... xem chdng nang
SVTH: Nguyen Thj Hanh
47
GVH: Tran Van Nam
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Minh. Nhan vat Ong gia va Gidi Tu Thdi trong hai cau chuyen tren tudng nham la
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
ac ", "ac gid ac bao ". Dd ciing la triet li sdng ma dng ba ta xua nay thudng nhac
quan trong. Nguon gdc ciia yiu td ky dieu la thi gidi quan than linh cua ngirdi sag
tao va y nghia xa hdi ciia no la thuc hiin ude mo cua nguoi lao ddng vi mot xa hdi
cdng bang, vi su chiin thang cua cdi thien ddi voi cai ac " [8, tr. 105]. Yeu td than
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Trong Su tich Tdo Quan yeu td than ky dau tien la sir xuat hien cua Khdng long.
Thich Ca va Su tich cdy neu, yeu td than ky chinh la sir xuat hien cua dng phat, khi
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Tdo. Dd la hinh anh ciia diia con rat muc hieu thao vdi cha me nudi, trong Nghi li
dua tang do la tam long ciia nhtrng diia con trong gia dinh, san sang nam lan ra
Truyen dan gian Nam Bo ve phong tuc
khan tang.
Truyen ddn gian Nam Bp ve phong tuc
"Mot hdm", "Mot ngay kia '... Sau do tac gia dan gian bat dau trinh bay lan lugt
phao), "hdm 23 thdng Chap" (Su tich dng Tdo)... Cach bieu hien thai gian nhu the
"bong ngay no", "mot ldn no"... lam tang them tinh than ky cua the loai truyen cd
do ", "thdigian sau ", "nam sau ", "hon mot nam sau ", "may hdm sau nua ", "it lau
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
sau", "vai nam sau do", "thai gian qua mau", "din mot ngay kia "... nhd do ma
Bd Chua Xu d Nui Sam). Noi day Ba Chua Xii da hien linh phu hd cho dan lanh.
Truyen ddn gian Nam Bo ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bd ve phong tuc
Truyen ddn gian Nam Bd ve phong tuc
"Su tich "... do dd rat de nham lan neu ta khdng khao sat ky.
Truyen dan gian Nam Bd ve phong tuc
tich . Tap chi van hda dan gian sd 4.
Cuu Long, Nxb Tong hop Ddng Thap.
Cuu Long, Nxb Giao due.
ddn tdc Viet Nam, Nxb Van hda dan tdc, Ha Ndi.
Nam, Nxb Tre.
chi Xua va Nay.
26. Nguyen Thj Nhang (1998), Dac trung cua truyen ddn gian ngudi Viet Nam Bo - Luan
27. Tang Kim Ngan (1994), Khdi niem cdt truyen vd su phan biet giua cdt truyen cua tdc
phdm van hoc thanh van vdi cdt truyen trong truyen ke ddn gian. Tap chi van hda dan gian
DfiiiioniOTHa^wi
