KHU PHÓ CO HA NOI<br />
NHÙÌVG DÓI THAY QUA TU LIÉU DIA CHINH (1942-1953)<br />
<br />
Phan Phuang Thào'<br />
<br />
<br />
Dan nh^p<br />
Tu li?u dja chinh là van bàn chinh thùc ghi chép vi dién tich càc loai dal dai,<br />
càch phàn bd nhà cura theo tìmg sd/thùa dlt, cùng loai hình sd htim (cdng/lu), dugc<br />
xàc làp trén co sd do dac va xàc nhàn cùa chinh quyén, là nén tàng cho viéc quàn ly<br />
va thu thui cùa nhà nude. Thdi Phàp thudc, tu li^u dja chinh cdn dugc ggi là dja ha<br />
thdi càn dai bay bing khoàn diln thd; hi?n nay ggi là so dd.<br />
Toàn bg tu ligu dia chinh Ha Ngi thdi càn dai hi^n dugc luu giti lai hai co sd<br />
chinh: Trung tàm Luu trùr qudc già I thudc Cyc Van thu va Luu trù Nhà nude va lai<br />
Phdng Luu triJ cùa Sd Tài nguyèn - Mdi trudng va Nhà dlt Ha Ngi.<br />
Khdi tài li?u dia chinh Ha Ngi thdi c?in dai là nguèn tu ligu dò sg, phong phù<br />
di nghién cim vi Ha Ngi cuòi thi ky XIX, nira diu thi ky XX trén nhilu phuong<br />
di?n. Nhimg thdng tin khai thàc tir tài ligu dia chinh kit hgp vói nhùng nguòn tu<br />
liéu khàc cho phép dàt ra va nghién cuu nhilu vln di vi kinh ti, xa bòi, van boa va<br />
dàc bi?t là vi di?n mao nhà dlt Ha Ngi giai doan này.<br />
Cà hai kho tài Ii?u dja chinh kl trén dIu là nhimg nguòn tu Ii?u rit quy, ed già<br />
tri khi nghién cim vi Ha Ngi. Tuy nhién, suu tàp tài liéu luu triJ lai Trung tàm Luu<br />
trvs quòc già I il nhilu da dugc càc nhà khoa hgc trong va ngoài nude khai thàc, sir<br />
dyng. Riéng khòi tu li?u luu giù" lai Sd Tài nguyén - Mdi trudng va Nhà dàt Uà Noi<br />
thi blu nhu chua dugc khai thàc, cdng bd. Vi vày, trong bào cào này, trén co sd<br />
nguòn tu liéu chinh dugc su dyng là càc bIng khoàn cùa toàn bd càc phd thudc khu<br />
phò ed Ha Noi, kit hgp vdi càc tài liéu cùa Trung tàm Luu Irti: qudc già I va càc kél<br />
qua nghién cim cùa nhùmg ngudi di Irudc, chùng Idi muón bude dàu lìm hilu ve<br />
dién mao cùa càc loai hình nhà dlt trong khu phò co Ha Ngi nùa dIu thè ky XX.<br />
<br />
1. Vài dàc diém cùa so lifu<br />
Theo quylt djnh sd 70 BXD/KT-QH ngày 30 Ihàng 3 nàm 1995 cùa Bg Xày dyng,<br />
khu Phò co Ha Nói thudc dja bàn quàn Hoàn Kilm, long dién lich khoàng lOOha,<br />
<br />
* PGS.TS, Trudng Dai hoc Khoa hgc Xà hòi va Nhàn vàn. Dai hgc Quòc già Ha Nói<br />
<br />
538<br />
KHU PHÓ CO HA NÓI NHIÌNG DÓI THAY QUA TU LIÉU.<br />
<br />
<br />
ed 76 luyén phd thudc 8 phircmg. Tuy nhièn, trong sd 76 phd thudc khu phd ed Uà Ngi,<br />
phd Càu Ddng là phò mdi ed tir nàm 1991 nèn trén thyc te chùng la chi ed thdng tin<br />
dia chinh gifra thè ky XX cùa 75 phò cdn lai. Ben canh dd, dòi chièu giùa tén phd<br />
hicn dai (thco quyèt djnh nói trén cùa Bò Xày dyng) vdi tén phd lai thdi diém làp<br />
bang khoàn Ibi dai da so tén phd khdng Ihay dòi, chi ed 2 phd bj ddi tén (phd Pham<br />
Phù Thu ddi Ihành Nguyén Quang Bich; phd Nguyén Trai ddi Ihành Nguyén Vàn Td).<br />
Theo dd, 75 phd ed ed long cdng 4.439 bang khoàn. Tuy nhién, d day càn luu<br />
y bièn tircmg chénh léch ve long sd bang khoàn cùa 75 phd vdi so liéu cdng dòn<br />
theo lùng phò là do nhO-ng khu dal d chd giao nhau cùa hai bay ba, Ihàm chi ed cho<br />
Idi bòn phd, tuong duong vdi mdi vài sd nhà cùa càc phd Ibi se dugc tinh làp lai d<br />
tal cà càc phò dd.<br />
Hièn tircrng trén mot bang khoàn ghi tén nhiéu phd va nhiéu sd nhà là khà phò<br />
bién. Day là nhirng sd nhà nam d vj tri giàp ranh 2, Ihàm chi 3, 4 phd (thi dy: miéng<br />
dàt sd 237 thudc vùng Hàng Bài, là giao eli cùa 4 phd Hda Ld, Hai Bà Trung, Quàn Su,<br />
Hàng Bdng Thg Nhuòm, dién tich 11 .OOOm^, thudc loai dlt cdng. Chùng la ed Ibi<br />
hinh dung day chinh là mành dal rat rdng (nay là khu Nhà tu Hda Ld va Ida nhà<br />
Hanoi Tower), nén trén thyc té màc dù chi là mdi thùa dlt (mgt chù sd hùm) nhung<br />
Ihùa dàt dd Ihuòmg d vi tri càc nga ba, nga tu, noi giao eli giùa càc con phò, khiln<br />
cho viéc ghi chép thdng tin trd nén phuc tap hon. Diéu này gay khdng it Ird ng^i<br />
cho thdng ké. Bdi le, nhtimg thira dàt này se phài tinh d tal cà càc con phò giao cài<br />
I90 nén nd, song néu làm thdng ké cho toàn bg khu vyc thi lai phài loai trù, nhùmg<br />
thùa dàt dd se chi dugc tinh 1 lln. Thi dy: Bang khoàn di tén phò là Hàng Ngang,<br />
Hàng Bac Ibi nd sg xuàt hi?n d cà thdng ké cùa phd Hàng Ngang cùng nhu phò<br />
Hàng Bac, song trong thdng ké chung cùa 75 phd co thi bang khoàn này chi dugc<br />
tinh 1 làn. Va cùng chinh vi sy trùng làp ndi trén nén trong thòng ké vi tìmg Io?ii<br />
hình nhà dàt (gàc I, gàc 2, gàc 3, san, vuòm, nhà tam,...) cùng sé ed sy "vénh" giùa<br />
,sd liéu long hgp cùa 75 phò vdi viéc cdng ddn 75 phd theo tìmg con phd (se dugc<br />
giài thich rò hon d phàn sau).<br />
<br />
Lai ed bién lugng mdi bang khoàn khdng phài chi cùa mot chù sd hùu, ma ed<br />
thè cùa hai bay nhiéu chù sd hùu. Dd ed thè là bai va chdng, bay ed khi là vài anh<br />
chj em trong mot già dình, v.v... cùng dimg danh sd'hùu dal va nhà.<br />
Thdng Ihudng, mdi bang khoàn tuong duong mot sd nhà song lai ed bién<br />
lugng mgt so nhà ed 2 bang khoàn. Dd Ihudng là nhùng mành dal vdn dà ed chù sd<br />
hùu, nhung nàm trong quy hoach cùa ihành phd, phài cài mot phàn de làm dudng<br />
bay via he, ngò chung nén khi do dac de làp bang khoàn, de lién cho viéc quàn ly,<br />
ngudi la dà làp 2 bang khoàn riéng biél tuy cùng mot sd nhà. Ngugc lai, ed mot<br />
sd bang khoàn khdng phài chi cùa 1 so nhà, ed thè 2, 3... Ihàm chi nhiéu nhàt lén Idi<br />
<br />
539<br />
VIÉT NAM HQC - KY YÉU HOI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU'<br />
<br />
<br />
12 so nhà. Nhimg so nhà này ed thi trén cùng mgt phò nhimg cùng ed thè thugc mot<br />
vài phd khàc nhau (giao nhau).<br />
<br />
2. Dàc diém chung<br />
Nùa dIu thè ky XX, dàc bi?t là trong giai doan thu hai (1920-1945), ngudi Phàp<br />
da ed nhimg tàc dgng dàng kl trong viéc làm thay ddi dién mao khu phd ed Ha Nói.<br />
Màc dù vi mài ehùc nang, khu vyc 36 phò phudng ludn là trung làm nghé Ihù cdng,<br />
buon bàn truyln thòng va cu trù cùa ngudi dàn ngi thành', song nd dà phài irién dya<br />
trén mgt md hinh kinh ti - xa bòi truyln thòng dugc thi bién qua ehùc nàng da dang<br />
trong su dyng khdng gian kiln trùc dd thi: mot ngdi nhà ed thi chia làm nhiéu khu<br />
vyc, vùa làm noi d, noi buon bàn, Ihàm chi cà xudng san xult thù cdng. Dàc trung<br />
clu trùc dò thi khu phò co Ha Ngi là nhùng ngdi nhà òng lién kél tao Ihành day phd<br />
buon bàn hgp. Day chinh là mot trong nhirng ylu tò tao nén net dàc trung va riéng<br />
bi?t cùa trung tàm Ijch su trong Idng dd thi.<br />
<br />
Bang 1. So lif u tong hqrp cùa 75 pho (tinh theo m^)<br />
<br />
Gàc Gàc Gàc Gàc Khdng Nhà Dirtmg,<br />
Viròn San<br />
1 2 3 4 gian tam ngò<br />
<br />
Di^n tich 224.806 28.972 1.984 38^ 169.788 40.068 296 2n.54L5 5.226,5<br />
<br />
So làn 3.080 484 64 1 3.267 1.051 3 3.526<br />
xuàt hi^n<br />
<br />
Tyl?(%) 0,694 0,109 0,014 0,00022 0,736 0,237 0,00068 0,794<br />
<br />
<br />
Dàc dilm dàu tién ed thi nh$n thly d bang thòng ké là trong khu phd ed Uà<br />
Ngi, loai hình "vudn" chi xult hign 3 lln, vdi nhimg di?n tich "rIt khiém lòn" d càc<br />
phò Bài Su, Hàng BÒ va Hàng Cdt^ Cà ba vudn này dIu thudc sd hùu tu nhàn. Phài<br />
chang, dòi vdi khu vyc phò co, vòn là noi dò hgi, "dlt chat ngudi ddng", "tic dal tàc<br />
vàng" vi vày quy dlt dành cho loai hình "vudn" rIt han hep. Day cùng là dàc dilm<br />
<br />
1. Nguyén Quòc Thòng, "Ljch sir Ha Noi: thành phó trong long moi khu phò", in trong Nhiéu<br />
tàc già: Ha Nói chu ky cùa nhùng dèi thay: Hình thài kiin trùc va dò thi, Nxb Khoa hoc ky<br />
thuàt. Ha Nói, 2000, tr.26.<br />
2. Chi co duy nhat nhà so 35 phó Hàng Thiec co gàc 4, vói dièn tich 38m^ (trén toàn bò 380m'<br />
cùa bang khoàn).<br />
3. 75 phó co co long so 4.439 bang khoàn. Ty le này dugc tinh theo so lan xuàt hièn cua tìmg<br />
loai nhà/dàt trèn long so bang khoàn.<br />
4. 296m- vudn cùa cà khu vyc phó co Ha Nói bao gòm: 25 Im^ cùa so nhà 45 Hàng Cót; ISm"<br />
cùa so nhà 75 Hàng BÒ; 30m^ cùa so nhà 24 Bài Su,<br />
<br />
540<br />
KHU PHÓ CO HA NÓI NHCTNG O Ó I THAY QUA TU' LIÉU.<br />
<br />
<br />
dicm riéng cùa Ha Nói khàc hin vdi co dd Hul. Dudi Irilu Nguyén (1802 - 1945),<br />
lluè là kinh dd cùa nude la, va nay luy chi cdn là co dd nhung d dd, md hình nhà<br />
vudn lai là mot dàc trung nói bài. Ò Hul dén nay van con luu giù dugc rat nhilu<br />
"nhà vudn" vdi ly le dal dành cho vudn rll nhilu".<br />
- Trong càc loai hinh nhà va dal d khu phò ed, khdng ed loai nào chilm 100%,<br />
tue là xuàt hièn trong tal cà càc bIng khoan. Thyc ra dilu này cùng hoàn toàn de<br />
hièu vi ed mot so thùa dlt (596 = 13,4%) chi ghi long dién lich ma kbòng ed pbin<br />
ké khai cu thè lùng loai hinh nhà boàc dlt. Day ed Ibi là nhùmg ld dlt nhd, mdi bj<br />
cài lù sd hùu tu nhàn, chuyén thành cdng hùu di làm dudng bay via he, ngò di<br />
chung,... Dd cùng ed thè là nhùng khoành dlt vùa boàc Idn, cà cdng hùu lan tu htm,<br />
nhung van hoàn toàn bd Irdng, chua dugc xày dyng, dù chi là nhà tam.<br />
- DÒi vdi (4.439 - 596 =) 3.843 bIng khoàn cdn lai, ed ké khai càc loai hình<br />
nhà boàc dlt. Ibi "san" là loai xult bién nhilu nhit (3.526/3.843 - ) 91,7%. Khdng chi<br />
nhùng sd hùu cdng, Ihudng là dình, chùa, bòi quàn,... là noi sinh boat cdng dòng,<br />
déu ed san, ma trong da phàn càc nhà dà xày dyng, bao gid cùng chùa ra mot phin<br />
dién lich, ed thi khdng ein Idn llm, di làm san. Phài chàng vi "dal chat, ngudi ddng",<br />
khdng ed nhiéu dàt làm vudn nhu d Hul song d nhùng ngdi nhà trén phò eò Ha Ngi<br />
cho dén giùa thè ky XX, ngudi ta van co gang dành mot phIn dién tich dlt di làm<br />
san, noi ed thè Irdng cày, dào giéng, làm hip, cdng trình phy, boàc di lly ành sàng,<br />
khi trdi, bay don giàn là nhihig khoàng tròng nói tilp giùa nhà trén vói nhà dudi,<br />
giùa khdng gian d vdi noi sinh boat, budn bàn...<br />
Ben canh "san", "khdng gian" dugc hilu là càc khoàng khòng de lly ành sàng,<br />
khdng khi cho mòi sd nhà. Khoàng khdng này dàc bigi hiiru higu trong vige tao ành<br />
sàng, trao ddi khdng khi, dòi vdi dang nhà òng hep va sàu nhu d phò eò Ha Ngi.<br />
Nhu vày, ngoài "vudn", "san" va "khòng gian" dugc hilu là nhùng phIn dlt<br />
khdng xày dyng Ibi toàn bd dién lich cdn lai cùa càc so nhà trong phò eò dIu dugc<br />
su dyng làm khdng gian d. Tuy nhién, tùy thudc già chù, phy thugc vào nhilu<br />
yéu ld khàeh quan va chù quan, nhùng ngdi nhà trén càc phò eò ed Ibi chi là nhà<br />
tam (hay nhà Idn), boàc nhà I tàng, 2 ting, thàm chi dà ed mot so it nhà 3 llng (64<br />
nhà), dàc biél là ed mot nhà 4 tàng d phd Hàng Thièc va là cùa sd hùu tu nhàn. Cd<br />
thè ndi, nhùng dàu hièu cùa mgt dd thj theo kièu mdi du nhàp tuy chua phài dàm<br />
net nhung cùng phàn nào làm thay ddi dàng ké dién mao cùa khu vyc phd ed. Ben<br />
canh dd, viéc cài dal md rdng Idng dudng theo quy chuàn, nàn thàng lai càc phd,<br />
làm via he, cdng rànb... là nhùmg dàu biéu mdi cho Ihày mdi bue Iranh quy hoach<br />
<br />
<br />
ì. Iham khào thèm trong luàn àn TS su hoc cùa Phan Thanh Hai, Càc thù phù thài chùa<br />
Nguyén (1558-1775) trén dàt Quàng Tri va Thùa Thién - Ilui, H. 2008, Ir. 152.<br />
<br />
541<br />
VifT NAM HQC - KY YÉU Hp! THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TlT<br />
<br />
<br />
khu phò eò tuy khdng ed nhùng biln dòi manh me nhu khu phò Tày song ngàm<br />
nglm tùng bude, nhùng dIu vii làng xà dà din bj Igc bd, khu phd ed Ha Ndi dang<br />
din biln dòi trong qua trình dd thj hda, trd thành mgt khu vyc ed clu trùc va ehùc<br />
nàng thuin dd thj.<br />
- Nhu phIn trén dà nhic Idi, long dign tich càc loai hình nhà va dlt theo ké<br />
khai va còng dòn cùa 75 phò khòng bIng nhau. Cd thi ly giài sy khàc bigi này là do:<br />
+ phIn dlt vòn thudc nhimg khu dlt là sd htm tu nhàn nhung trong qua trình<br />
chinh trang, uòn nln lai càc con phò cu theo quy hoach cùa thyc dàn Phàp, dà bj eli<br />
ra di sung cdng, chù ylu di làm via he, md ròng dudng... nén dugc làp riéng mgt<br />
bIng khoàn. Dlt d càc bIng khoàn này Ihudng ehi dugc ghi Idng dién tich ma<br />
khòng ed phàn loai, va do vày khi còng dòn theo loai hình va còng long dién lich se<br />
khàc nhau.<br />
+ ed mgt so bang khoàn, thudng là nhtmg thùa dlt cdng, chua phàn càc loai hình<br />
su dyng cy Ibi thi chi ghi chép long dién tich ma khdng ed so liéu yong càc còl khàc.<br />
+ Mot so thùa dlt, tuy da là sd hùu tu, tue là ed chù sd hùu nhung ed thè do<br />
ehuyln tu dlt còng sang tu, hoàc do san llp ao ho ma ed nén chua xày dyng va do<br />
vày chua ed sy phàn chia thành càc loai hình nhà dlt khàc nhau .<br />
Theo nhùng miéu tà cùa ngudi Phàp, ngay sau khi chinh quyén dàn sy dugc<br />
thilt làp (nàm 1886), vdi vién TÒng tni su dàu tién là Paul Bert, tu nàm 1888 Ha Ndi<br />
<br />
<br />
1. Theo nhChig ghi chép cùa dja ba va càc bàn do Ha Ngi co thi dén cuoi thè ky XIX, khu vyc<br />
phó co van con khà nhilu ho nhò. Sang nùa dIu the ky XX, càc ho ó day mai dàn bj san làp.<br />
Xem thém Phan Phuang Thào: Cành quan màt nude cùa Ha Nói qua tu liéu dja hg^Dia ha<br />
ce Ha Nói, tàp II, Nxb Ha Ngi, H. 2008.<br />
Theo Ho sa so 28 tai Trung tàm Luu trùr Quóc già I: Hilu bill vi dal thuòc so hÙu thuòc dja<br />
trong thành phò Ha Nói (1890-1895), Nghi dinh ngày 26/5/1891 cùa Toàn quyén Dòng<br />
Duong (Phóng So Dja chinh Ha Ngi) quyen so bum dlt ho, ao trèn dja bàn Ha Npi cùa thyc<br />
dàn Phàp dugc ghi rò:<br />
"Dilu 1 : Nhùng dal ao, ho ó vj tri sau dugc kbàng djnh thuòc tài san còng cùa thành pho<br />
HàNQi:<br />
Giùa phó càu Co, phó Hàng Mành, phó Hàng Bac va Hàng Dào<br />
Giira phó Hàng Bac, Ma May, Hàng Buom, Hàng Ngang<br />
Giùa phó Hàng Dàu, de va Hàng Than<br />
Giùa phó nhà Thuang Khàch cùa Hàng Than, phó Hàng Bùn<br />
<br />
Dilu 4- Thành phÓ Ha Nói dành thuI nhùng nguói chilm dung dàt ao, ho còng, nhùng ngui>i<br />
này co nghTa vu thyc hièn viéc llp ao trong thdi han 1 nàm dugc tinh tu khi chuyén nhucmg".<br />
<br />
542<br />
KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHÙNG DÓI THAY QUA TU' LIÉU.<br />
<br />
<br />
bai dàu dugc md ròng va ed nhùmg dòi thay dàng kc ve dién mao ben ngoài. mang<br />
dàng ve cùa mot dò thj bién dai.<br />
Tu nàm 1920 dén nàm 1944 lién lyc nhùng de àn quy hoach dò thj Ha Nói<br />
dugc Sd Kién trùc va dd thj dira ra nhàm cài tao va md rdng thành phd, àp dyng<br />
nhùng nguyèn ly quy hoach bién dai thinh hành d chàu Àu duong thdi. Vi vày, khu<br />
phò co Uà Ndi khòng nàm ngoài nhùng quy hoach dd. Tuy nhièn, trong càc di àn<br />
này ed chi rò "... U'u lién phài irién càc dd Ibi bàn xù bién ed hon là xày dyng thành<br />
phd mdi..."'. Vi vày, ben canh viéc dal tén cho nhùng con dudng chinh cùa càc<br />
thòn/xà/phudng thudc khu vyc budn bàn sàm uàt phia tày Ida thành, mòL so con<br />
dudng mdi (chù yéu nàm d khu vyc giàp ranh giùa khu phò buon bàn va phia tày<br />
thành) dà dugc hình thành. Va ed le vi thè ma dièn mao càc phd eò Ha Ndi luy ed<br />
nhùng dòi thay so vdi cuòi thè ky XIX nhu dà phà bd càc cdng phd, dudng phò md<br />
ròng han, ed via he, phà bd nhà Iranh, xày nhà gach..., tinh chll dò thj boa dà rò rèi<br />
hon song vàn giù dugc nhùng nel dàc trung riéng cùa Thàng Long - Ha Ndi, khdng<br />
thè làn vdi bài cu dd thj nào khàc.<br />
<br />
Màc dù vày, qua trình dd thj hoà do ành hudng cùa phuong Tày cùng phIn<br />
nào làm bién dòi càu trùc nhà d phd truyén thòng cùa Ha Ndi. Mot kilu nhà mdi<br />
bang gach kién ed lù 2 dén 4 tàng (loai 3, 4 tIng chilm ty le rll nhd) dà bit dIu<br />
dugc xày dyng trèn nén cu cùa mot so ngòi nhà Ha Nói hình òng quen thuòc lai khu<br />
vyc này. Kièu nhà mdi thè hi?n càch tò ehùc càc khdng gian ehùc nàng ben trong<br />
tuong dòi hgp ly va vàn khai thàc dugc nhirng dàc diém phù hgp cùa he thòng càc<br />
san trong vào mue dich thdng thoàng ly nhién cho càc phdng d, tao dilu kién thoà<br />
man nhu càu truyén thdng cùa ngudi Vigt là gàn bd vdi khdng gian cày xanh thién<br />
nhién, dù dd là khdng gian thién nhién thu nhd.<br />
<br />
3. Phàn ho theo loai hình sd hùu<br />
Sd hùu nhà dal, hay ndi càch khàc là mdi lién he giùa chù sd hùu vdi nhà dàt,<br />
là mot trong nhùng vàn de quan Irgng dugc thè bién khà rò qua mdi làm bang khoàn<br />
dién thd, góp phàn khdng nhd tao nèn dién mao cùa mot dd thj. Tinh da dang cùa<br />
ddi lugng sd hùu là mot trong nhùng nhàn td xà bòi quan Irgng trong viéc tao khdng<br />
khi làp nàp ké mua ngudi bàn, mot cài hdn khdng thè Ihièu trong dàc trung khu phd<br />
ed Ha Noi.<br />
Nhùng thòng tin ve sd hùu dugc ghi chép d mal sau cùa làm bang khoàn,<br />
gòm: dòi lugng sd hùu, bièn dòi chù sd hùu. Ddi lugng sd hùu ed thè là ngudi Viét,<br />
<br />
1. Dan thco PGS. Tran Hùng, TS. KTS. Nguyèn Quóc Thòng, Thàng Long - Ha Nói mudi thè k}'<br />
dò thi hod, Nxb Xày dung, H. 2004. ir. 74.<br />
<br />
543<br />
VI$T NAM HQC - KY YÉU H Q I THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU^<br />
<br />
<br />
ngudi Hoa, ngudi Àu, hay càc sd hùu cdng ddng (dình, chùa, bòi, quàn ...) boàc sd<br />
hùu còng (dlt còng, via he, rànb nude, dudng, thành phd Ha Ndi...). Chù sd hùu<br />
cùa mgt milng dlt ed khi eò djnh là mgt ngudi, ed khi ehuyln dòi nhiéu làn giùa<br />
càc cà nhàn ùong mot già dình, boàc giùa nhilu ddi lugng khàc nhau... Nhìn chung.<br />
vdi nhùmg ghi chép d mài sau cùa mdi tlm bang khoàn, chùng ta ed thè lìm biéu<br />
phIn nào vi vln di sd hùu nhà dàt nùa dàu thè ky XX.<br />
Tuy dIu là càc phò eò song cùng ed phò Idn phd nhd, phd dai phò ngàn nén so<br />
lugng bIng khoàn thuòc mòi phò ed sy khàc biét. Nhilu bang khoàn nhàt (Ihudng<br />
tuong duong là nhilu so nhà nhIt) là phò Hàng Bdng (279), ròi Idi Hàng Bac (177),<br />
Hàng Buòm (150),... Il bIng khoàn nhIt là càc phò Hàng Bùi, Nguyén Thién Thuàt<br />
(9 bIng khoàn).<br />
Trén dai thi, blu khip càc phò dIu xult hign cà sd hùu cdng va tu, tuy ring tu<br />
hflru vàn chilm phIn chù ylu. Trong toàn khu phò eò, chi riéng hai phò Pham Phù<br />
Thù va Nguyèn Trai là khdng ed cdng hùu. Hay ndi càch khàc, trù nhùng phàn dlt<br />
nhd, tuy bi cài di làm dudng bay ngò di chung nhung lai khdng làp thành bIng<br />
khoàn riéng, ma vàn tinh chung trong tèng di?n tich sd hùu cùa chù bIng khoàn<br />
(phò Pham Phù Thù ehi ed 3,5m dudng; cdn phò Nguyèn Trai ed 83,5m dudng va<br />
ngò, nim trong 4 bang khoàn khàc nhau) Ibi hai phò này khdng ed bIng khoàn nào<br />
dung danh là sd hùu cdng.<br />
Cd thè thly rò hon sy chénh Igch giùa ty 1? chù sd htru va di^n tich dlt sd hùu<br />
cùa tìmg loai trén qua bang tòng hgp sau:<br />
<br />
Bang 2. Phàn bò so ngu-di va difn tich theo nguon gòc sd hiru<br />
<br />
Nguon goc Sé Tyl? Di^n tich SH Tyl?<br />
sdhihi lugmg % (DI') %<br />
<br />
1. Tu hùu: 3.785 85,27% 570.771 71,44%<br />
<br />
1.1. Ngudi Viét 3.437 77,43% 482.670 60,41%<br />
<br />
1.2. Ngudi Hoa 315 7,10% 75.097 9,40%<br />
<br />
1.3. Ngudi Au . 32 0,72% 12.322 1,54%<br />
<br />
1.4. Ngudi Nhàt 1 0,02% 682 0,09%<br />
<br />
2. Còng hùu 654 14,73% 228.188 28,56%<br />
<br />
Tòng còng 4.439 100,00% 798.959 100,00%<br />
<br />
<br />
<br />
544<br />
KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHCfNG DÓI THAY QUA TU LIÉU.<br />
<br />
<br />
73 phd cdn lai déu ed xen làn chù sd hùu là tu hoàc cdng. Ty le chù va dièn lich<br />
dàt sd hùu theo tùng loai khdng ddng nhàt. Nhìn chung, dàt dai nhà cùa thuòc sd<br />
hùu còng chi bang hon 1/3 sd hùu tu song sd chù sd hùu (sd bang khoàn) thi lai<br />
chi bIng xàp xi 1/5 tu hùu, tue là dièn tich trung hinh cùa mot thùa dlt cdng<br />
(228.188/654=) 348,9m' Idn gip hon 2 lln trung binh mot thùa dlt tu (570.771/3.785=)<br />
150.8m^ De ed thè di sàu phàn tich ve quy md sd hùu cùa lùng loai chù sd hùu,<br />
chùng Idi phàn lich thco hai loai Idn là cdng hùu va tu hùu.<br />
<br />
* Thù nhàt, sa hùu cdng<br />
Vdi mdi ty le khà "khiém lòn", 14,8% long so chù sd hùu, nhung chilm idi<br />
28,56%) dièn tich sd hùu, càc bIng khoàn ghi danh chù sd hùu khdng phài cùa cà<br />
nhàn ma là cùa cdng dòng d khu phd ed.<br />
Nhu vày, trong càc thùa dal thudc sd hùu cdng d càc phd ed, mot phàn dàng<br />
ké (162.063/228.188=) 71%, là thudc quyén quàn ly tryc liép cùa Thành phd, trèn<br />
bang khoàn ed thè ghi rò chù sd hùu là Thành phd Ha Nói, hoàc chi ghi chung<br />
chung dò là dal cdng via he. Chua day 1/3 (29%) dién lich dlt cdng cdn lai là thugc<br />
quyén sd hùu cùa càc cdng ddng tin nguòng hay càc co quan,...<br />
Khào sài cu thè càc thùa dàt thudc sd hùu cùa Thành phò (bao gòm cà dlt cdng<br />
ridi chung hay via he), gdm 531 thùa, ed thè chia thành càc loai chinh sau:<br />
1. Nhùng mành cài tu sd hùu tu nhàn, chiém ty le Idn, thudng ed dièn tich<br />
nhd, do khi càn chinh lai càc con phd ed theo quy hoach mdi cùa Thyc dàn Phàp,<br />
càn nàn chinh dudng phd cho hgp ly, hoàc cùng ed khi là nhihig mành dàt ed dign<br />
tich chi mot vài mèi vudng, dùng de làm via he, cdng rànb... Cd tdi 461/531 thùa<br />
dal ed dién tich 100m^), chiém ty lé khà "khiém Idn"<br />
as 13%, cùng khdng dòng nhàt, chù yéu là mot vài tram mèi vudng, chi ed 13 thùa<br />
ed dién tich > I.OOOm , trong dd Idn nhàt là thùa 95.300m^ (dugc gidi han bdi 4<br />
con phd Hùng Vuong, Cùa Ddng, Chu Vàn An, Hoàng Vàn Thy). Day chinh là<br />
mgt phàn khu vyc thành ed Ha Ndi (sau khi bj phà bdi cudi thè ky XIX). Phd<br />
Cùa Ddng là mot phd mdi hinh thành sau khi bue ludng thành va con bào khdng<br />
cdn (1897), chay thàng lù cùa Ddng cùa Thành ra khu phd budn bàn. Thyc ra,<br />
khu dal này nàm "ben ria" phia tày khu phd ed, nhung ed mot phàn thudc phd<br />
Cùa Ddng nèn vàn dugc tinh trong bang khoàn cùa phd Cùa Dòng. Hay d phd<br />
Ddng Xuàn ed mot Io dal còng dièn tich lèn tdi 16.689m", chinh là khu dal sau<br />
này dùng xày chg Ddng Xuàn, khièn cho sd hùu trung binh cùa càc bang khoàn<br />
c;òng cao hon hàn so vdi sd hùu tu.<br />
<br />
545<br />
VIÉT NAM HQC - KY YEU HQl THAO QUOC TE LAN THU TtJ ____^<br />
<br />
<br />
Dal cdng là loai dal thudc lai san chung cùa thành phd Ha Noi. Màc dù trong<br />
càc llm bIng khoàn nhiéu khi khdng ghi rò mye dich su dyng, nhung trong boat<br />
ddng quy hoach cùa thyc dàn Phàp, càc mành dàt cdng này ed thè ed do cài lù dal<br />
cùa càc sd hùu tu de làm dudng, via bè, cdng rànb,... xày dyng co sd ha tàng ndi<br />
chung. Tu khi làm chù dugc Ha Ndi (1888), thyc dàn Phàp dà lién hành cài tao<br />
dudng sa nhung phài lù sau nhùng nàm 1920 Ibi he thdng giao thdng trong khu phd<br />
eò mdi thyc sy dugc sàp xép, chinh trang mgt càch ed quy md vdi càc dy àn de xuàt<br />
ti mi, chi tilt cho lùng khu phò. Cdng viéc này dugc tién hành "bài dàu lù doan<br />
sdng Td Ljch lù phò Chg Gao di vào khu phd ed, phà bd càc cdng ngàn giùa càc<br />
phudng nghl trong phò cùng nhilu leu quàn Irudc nhà, md rdng, nàn thàng va trai<br />
dà mal dudng dòng thdi tao via he làl gach cùng he thòng cdng rànb thoàl nude...".<br />
Kit qua là dudng dugc md rdng, ndi dai thèm, udn nàn thing hàng va dugc dàm<br />
bào trai ty va ve sinh mdi trudng.<br />
<br />
Ben canh dd, dlt cdng cdn dùng de dén bù cho càc ngdi nhà sài lé dudng dà bj<br />
phà bd". Thàm ehi, nhùng mành dlt cdng này cùng ed thi dugc bàn, chuyén nhugng<br />
lai cho càc cà nhàn ed nhu càu^.<br />
<br />
1. Bào cào vi viéc md ròng phó Hàng Dàu cùa bà Mourlan co thè minh chùng cho diéu này:<br />
"... Viéc mó rpng con phó Hàng Dàu này tlm 20m: lOm màt dudng, va 5m moi ben che via<br />
he...Viéc mó ròng dugc thyc bién chi ó huóng Bàc cùa khu phó, dilu này sé làm biln màt<br />
tal cà nhùng ngòi nhà sàt il dudng bién dang ton t^i d dò. Dat ó dàng sau nhùng toà nhà này<br />
là dat còng, sé de dàng dói vói vi?c dua cho moi chù so hùu mot mành dàt dén bù de xày<br />
dyng lai dùng y theo dilu luàt vi ve sinh, dong thdi thành phó sé tilt kiém dugc mot khoàn<br />
din bù". Trich tu Bulletin municipale de la ville de Ha Nói, 1917 {Còng bào thành phó Ha<br />
Nói nàm 1917), p.\50.<br />
2. Hgp dong bàn dal cùa thành phó Ha Ngi cho òng Pham Dình Bào (thuQc Phóng Sd Dia<br />
chinh) tiln hành vào ngày 2/8/1941 là mot minh chùng cu thè:<br />
Hgp dòng bàn dàt nhu sau:<br />
- Hgp dòng dugc thyc bién giùa ngài Camille Chapoulart, DÓc li thành phó Ha Ngi, dai dién<br />
chinh quyln toàn thành phó va òng Pham Dình Bào. Bàn hgp dong lién quan din Nha Dia<br />
chinh thành phó bàn mành dàt nlm tai phó Hàng Bac, phia sau tòa nhà so 28 dà dugc dàng<br />
ky trong so dja ba so 299/1 phàn B. Mành dlt co dién tich 34m^ va dugc giói han nhu sau:<br />
. Phia bic dugc giói han bòi càc mành dàt khu vyc B-296/1, 340, 339 va 338<br />
. Phia nam dugc giói han bài mành dàt 299 khu vyc B<br />
. Phia dòng giói han bòi càc mành dàt 338 va 302 khu vyc B<br />
. Phia tày dugc giói han bài mành dàt 296/1 cùa khu vyc B<br />
- Thành phó Ha Noi là chù so hùu hirp phàp cùa mành dàt B-299/1 càn cu vào Giày chù-ng<br />
nhàn dàt dai so 362 cùa Ha Nói trong quyén 2 trang 162.<br />
- SÓ tién mua bàn mành dàt này là 340 dòng bac sé dugc òng Pham Dinh Bào nòp lai Kho b^c<br />
thành phó Ha Nói trong thói han duy nhàt mot thàng sau khi hgp dòng này dugc ky chàp<br />
ihuàn cùa nguói dùng dàu chinh quyén Bàc Ky.<br />
<br />
546<br />
KHU PHÓ CÓ HA NÓI N H Q N G DÓI THAY QUA TU LIÉU.<br />
<br />
<br />
Nhung nhùng mành dàt dang này ed thè hi thu bòi lai bài ky lue nào nèu nd<br />
nàm trong dièn quy hoach cùa thành phò: "Chinh quyèn thành phò khòng ed bài ky<br />
Cam kct nào lièn quan dòn dal dai (nhu viéc phàn loai, md Idi, vice diéu chinh, kèo<br />
dai, md rdng. Idn nèn. ha bàc xép loai) hay càc ké hoach, dy àn ve quy hoach. md<br />
rdng càc con duimg dd Ibi cùa thành phd ma vdi vai trd là ben chuyén nhugng dàt,<br />
chinh quyèn se thu bòi lai dal de pbyc vy càc cdng trình giao thdng"'.<br />
<br />
Lai cùng ed nhùng truòmg hgp. dàt tu bi sung cdng phyc vy viéc md dudng,<br />
nàn thàng hoàc chinh trang càc con phd. Dién lich cài xén tùy thudc vào phàn nhd<br />
cùa ngdi nhà so vdi phàn long ducmg dà dugc quy dinh".<br />
<br />
Khi trung dyng phàn dal cùa nhùng ngdi nhà nhd ra ben ngoài dudng quy<br />
hoach dy kién, bòi ddng thành phd se mua lai cùa ngudi dàn vdi mùc già Ihda<br />
thuàn. Mùc già dén bù nèu chua Ihda dàng, ngudi dàn ed thè khiéu kièn'\<br />
Tuy nhién, trén thyc tè vige chinh trang, tu sua dudng trong khu phò eò chi<br />
dugc ngirìri Phàp chù Irgng dòi vdi nhùmg con dudng irgng yéu - tryc xuong sdng<br />
cùa khu phd hoàc nhùng con dudng d vj tri diém nùl giao thdng then chdl. Ldng<br />
duòmg dugc md rdng thdng qua viéc trung dyng dàt cùa nhùng nhà nhd ra ben<br />
ngoài so vdi phàn dudng quy hoach. Bò mài nhùng con dudng d khu phd ed phàn nào<br />
<br />
<br />
L Hgp dòng bàn dàt cùa thành phó Ha Nói cho òng Pham Dình Bào, Phóng Sa Dja chinh<br />
Ha Ngi.<br />
2. Hgp dong trao dói daL Ho sa sé 12, Phóng Sd Dja chinh Ha Ngi là mot vi du. Day là Hgp<br />
dòng trao dói dàt giùa Chinh quyén Bào ho va òng Fellononneau dà the hién vi^c càt dàt tu<br />
sung còng mó ròng pho MS May:<br />
" Chinh quyln Bào hg sé dành mgt phan dàt cùa ngòi nhà là: mgt mét, tàm muai làm<br />
centimét (1,85m) sung còng di mó ròng phó Ma May phù hgp vói so dò quy hoach quy djnh<br />
ve giói han dudng phó dà dugc duyét ngày 19/4/1890 va theo ngòi nhà dà dugc nhugng<br />
quyén cho òng Fellononneau dinh kèm theo phu lue Hgp dóng trao dói dàt".<br />
?>. Ho sa so 144. Phóng So Dja chinh Ha Noi lai Trung tàm Luu trù quóc già 1: Bàn dàt còng<br />
cùa thành phó Ha Noi cho Dàng Doàn Doanh, Dàng Thj Giàn, Nguyèn Hùu Gi, Nguyén<br />
Mai, Nguyèn Hùu Nhu, Ducmg Thùc chinh chù tu nàm 1923-1940, tàp so 2. Do khòng dòng<br />
y vói mùc din bù cùa thành phó, òng Duong Thùc song ó phó Hàng Gai gùi thu lén Hòi<br />
dong thành phò yéu càu dugc tàng già tién din bòi thuóng:<br />
"Ha Nói ngày 14 thàng 9 nàm 1925<br />
Ngài Truóng phóng hành chinh, Tóa Dòc ly Ha Nói kinh mén,<br />
Tòi xin tran trong thòng bào vói ngài ring do su quy hoach lai thành phò, nhà cùa tòi so 116<br />
duóng phó Hàng Gai, Ha Nói dà phài lui vào 0.8m va cài phàn dàt dò tao thành mot góc cho<br />
thàng hàng. Vice lui dàt vào co tòng so là 1 l,5m^ vi vày tòi yéu càu ngài chàp thuàn mgt<br />
khoàn boi thuóng ve su màt màt này là 15 courron (tiln Phàp - TG)/lml Xin gùi tói ngài tal<br />
cà tàm tinh tòn trong cùa tòi. Trong hgp dong chi dong y vói 8 dòng bac Dóng Duang/1 m'".<br />
<br />
547<br />
VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THIJ TU<br />
<br />
<br />
thay ddi, phd rdng hon, lién hoàn tao thành mgt mang ludi lièn tyc thuàn lién cho càc<br />
boat ddng giao thuang.<br />
Nhùmg sd hùu cdng cdn lai, ngoài càc dình, dén, chùa, miéu, bòi quàn, nhà thd,...<br />
là càc dja diém tin ngudng cùa cgng ddng cu dàn Ibi cdn lai là càc khu dal cùa càc<br />
cdng ty hay Ida bào, bénh vién, nhà vàn hda, v.v....<br />
<br />
* Thù hai, su hùu tir:<br />
<br />
Bang 3. Phàn bò so nguòi va di^n tich dat sd hihi theo nguon góc cu dàn<br />
<br />
Nguon goc sd hihi So lir^g Di^n tich SH (m^) DT trung binh (m^)<br />
<br />
1. Ngudi Viét 3.437 482.670 140,43<br />
<br />
2. Ngudi Hoa 315 75.097 238,4<br />
<br />
3. Ngudi Àu 32 12.322 385,1<br />
<br />
4. Ngudi Nhàt 1 682 682<br />
<br />
Tong 3.785 570.771 150,8<br />
<br />
Sd hùu tu trong pham vi cùa khu phò eò chù yéu thudc ve ngudi Vi^t, rdi Idi<br />
ngudi Hoa, chi ed 32 ngudi là quòc tjch chàu Àu, va dàc bigi ed 1 ngudi Nhàt. Diéu<br />
này hoàn toàn phù hgp vdi càch tiép càn quy hoach dd thj cùa Hébrard. Theo dd,<br />
Hébrard cho ring cln tàch riéng, chia càch giùa nhihig khu vyc nhà d cùa ngudi Àu<br />
va ngudi An Nam'. Va khu vyc phò eò Ha Ngi dugc ggi là khu ngudi bàn xù de<br />
phàn biél vdi khu cùa ngudi Àu. Tuy nhién, sy phàn djnh này chi ed tinh chat tuong<br />
dòi, khdng Ibi dua ra mgt ranh gidi cùng giùa càc khu vyc cu dàn. Trèn thyc lé,<br />
Thàng Long - Ha Ngi - vùng dlt kinh ky này dà tùng hàp din khdng chi nhùng<br />
ngudi Viét d càc vùng lù Irln vi day làp nghiép ma cdn cà thuóng nhàn Hoa kièu<br />
va ngudi chàu Àu din day sinh song lù càc Ibi ky Irudc. Claude Bourrin dà udc tinh<br />
cho din dIu Ibi ky XX, Ha Ndi ed khoàng 100.000 ngudi An Nam, 1.088 ngudi chàu<br />
Àu va 2.000 ngudi Hoa sinh sòngl Riéng khu vyc 36 phò phudng làp trung chù yéu<br />
là ngudi Viét va ngudi Hoa. Vdi khdng gian kién trùc, boat ddng kinh tè va nhùng<br />
sinh boat vàn hda riéng biél, ngudi Hoa cùng vdi ngudi Viét dà tao nèn sàc thài da<br />
dang cho dièn mao cùa khu 36 phd phudng.<br />
<br />
1. E. Hébrard, LTJrbanisme en Indochine (Quy hoach dò thj ó Dòng Duang), L'Architecturc<br />
(Kiln trùc), voi 41. so 2, 1942, tr. 33-48.<br />
2. Claude Bourrin. Dóng Duang ngày dy 1898-1908, Nxb Lao dòng, Trung tàm Vàn hóa Ngòn<br />
ngù Dòng Tày, Ha Nói, 2008, tr. 52.<br />
<br />
548<br />
KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHÙNG DÓI THAY QUA TU LIÉU...<br />
<br />
<br />
Bang 3 cùng cho thày, trong 3.785 bang khoàn tu hùu dugc làp chù yéu vào<br />
lai nàm 1943-1944, mùc sd hùu trung binh cùa mdi bang khoàn là 150,8m". Con sd<br />
này bau nhu khdng sai lèch so vdi sd liéu ma Philippe Papin dà thdng ké dugc lù<br />
càc sd thuè dàt tu nàm 1889-1940. Khi dd, kich thudc trung binh cùa mot ld dàt tdi<br />
hièu là 150m'. Tuy nhièn, mire dò tu hùu giùa càc chù thudc càc qudc ljch khàc<br />
.nhau cùng ed sy khàc biél khà Idn. Mac dù là ngudi bàn xù, chiém dai da sd cu dàn<br />
cùa khu vyc phd ed song dièn lich trung binh mdi thùa dàt sd hùu cùa ngudi Vi^l<br />
chi ed 140,43in', nhd nhàt. Tue là xél ve mal kinh lé, thdng qua quy md sd hùu nhà<br />
dal, thi ngudi Viét - ngudi bàn xù, là nhùng ngudi nghèo nhàt trèn chinh mành dal<br />
què buong minh. Trong pham vi khu phd ed, bàn ihàn ngudi bàn xù cùng co nguòn<br />
gòc khàc nhau: mot phàn trong so hg là ngudi Ha Noi gdc, phàn khàc là nhùng<br />
nguài thg thù cdng di cu lù càc làng nghè thudc lù tran ra hành nghé lai càc phd<br />
phuang Thàng Long trong nhiéu thè ky Irudc, hoàc là gidi tri thùc sau khi hgc hành<br />
thi cir dd dal d lai mành dal này de làp nghiép. Trong dd, làng Idp thg thù cdng -<br />
thuomg nhàn chiém da sd. Hg là nhùng ngudi san xuàt va luu thdng hàng hda trong<br />
he thdng cùa mgt nèn san xuàt nhd.<br />
Ben canh ngudi Viét, mgt bd phàn quan Irgng tao nén dién mao da dang cùa<br />
dàn cu phd ed là càc thuang nhàn Hoa kièu. Hg thudng sinh sdng va kinh doanh d<br />
mgt so khu phd, nhung cùng ed trudng hgp sdng xen lan cùng càc thg thù cdng -<br />
thucmig nhàn ngudi Viét. Dién tich nhirng ld dal thudc sd hùu cùa ngudi Hoa thudng<br />
Idn, theo so liéu dja chinh, dign tich trung hình mòi thùa dal cùa ngudi Hoa là<br />
238.4m^, gip 1,7 lln so vdi di^n lich trung binh mòi thùa dal thudc sd hùu ngudi<br />
Viét. va ndi nhu Paulette Girard va Michel Cassagnes Ibi "nhùng càn nhà chay sàu<br />
nhàt va rdng nhll dIu thudc ve nhùmg thuang nhàn giàu ed nhàt"^. Diéu này cùng<br />
de hièu bdi nhùng ngudi Hoa dén sinh sdng va làp nghiép d phd ed thudng là nhtmg<br />
thuomg nhàn giàu ed, trong co càu dàn cu hg dugc coi là tàng Idp "phù thuang<br />
thành thj", nàm trong tay nhùng sd vdn Idn va ddc quyén budn bàn, kinh doanh<br />
nhicu mài hàng. Hg ed dilu kién di mua nhùng ld dàt ed dién lich Idn vùa kél hgp<br />
kinh doanh budn bàn va sinh boat già dình.<br />
Ò khu phò eò, so lugng ngudi Àu khdng nhiéu (32 ngudi), cùng là mot diéu<br />
hoàn toàn de hilu bdi dai da so hg sinh song d khu vyc dugc tbièt ké va quy hoach<br />
giành riéng cho ngudi Àu (phia nam bd Hoàn Kiém va mot phàn phia tày cùa khu<br />
phò co, khu vyc Irudc kia là Ida thành Vouban, dà bj phà bd lù cudi thè ky XIX),<br />
ed mùc sd hùu trung binh (385, Im^) Idn gip 1,6 lln sd hùu cùa ngudi Hoa, va hon<br />
<br />
1. Philipe Papin, Màt dò nhd ò dò thj va kiiu kiin trùc nhà d dà thi Ha Nói 1889-1940...<br />
2. Paulette Girard va Michel Cassagnes. Khu phò co: Càu trùc, duàngphó va càc là nhà: phàn<br />
ành khòng gian cùa mot xà hgi, tr. 280.<br />
<br />
549<br />
VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TU<br />
<br />
<br />
2,74 làn so vdi sd hùu cùa ngudi bàn xù. Rat tièc là tu liéu khdng cho biél cy thè<br />
dd là nhùng ngudi nude nào, song chùng tdi cho ràng chù yéu dd là nhùng ngudi<br />
qudc ljch Phàp. Hg sdng chù yéu d càc con phd Idn trong khu phd ed, va déu là<br />
nhùmg phd ed nhiéu Hoa kièu (Làn Òng, Hàng Budm, Hàng Ngang, Hàng Dudng,<br />
Phùng Hung...).<br />
Trén tùng phd ed, phàn bd mài dò cu dàn bàn xù va ngudi nude ngoài cùng ed<br />
sy khàc nhau. Cd 46/75 (61,3%) phd ed hon 90% chù sd hùu là ngudi bàn xù. trong<br />
dd ed tdi 12 phd ehi toàn ngudi bàn xù'. Néu nhìn trèn bàn dd Ibi nhùmg phd cùa<br />
ngudi bàn xù chù yéu là phd nhd, déu khdng thudc càc tryc phd chinh, buon bàn<br />
sàm uàt. Mgt cym phd nàm d phia ddng nam khu phd ed, gdm càc phd Nguyèn HQ-u<br />
Huàn, Hàng Màm, Hàng Mudi, Hàng Tre, Hàng Thùng; nhùmg phd cdn lai nàm rài<br />
ràc d càc khu vyc khàc nhau, chù yéu là phia tày va tày nam cùa khu phd ed.<br />
Rdi Idi nhùng phd khàc, tuy ed ngudi Hoa hoàc ngudi Àu sdng xen kè nhung<br />
ngudi bàn xù vàn chiém ty trgng chù yéu. Diéu dd ed thè de nhàn thày bdi 34 phd<br />
này (46 - 12) nlm chù yéu d tryc chinh cùa khu phd ed (Hàng Dào, Ddng Xuàn,<br />
Hàng Giày) va càc nhành rè ra tu hai ben cùa tryc này (Hàng Bdng, Hàng Gai,<br />
Hàng Qual, Hàng Thièc, Hàng Khoai,....). Diéu này ed lè cùng de biéu vi dd vdn là<br />
nhùng phd nghé truyén thdng làu nàm cùa ngudi Vi?t tu nhiéu thè ky Irudc, dén<br />
giùa thè ky XX, tuy chju ành hudng chung qua trình dò thj hda dudi tàc ddng cùa<br />
thyc dàn Phàp, song cùng khdng làm thay ddi dugc thành phàn co bàn cùa cu dàn<br />
càc phd này.<br />
NIU tinh theo ty I? sd hùu trén ldng sd bIng khoàn tu hùu Ibi phd Nguyèn<br />
Thi?n Thuàt là phò ed 100% chù tu hùu là ngudi Hoa. Trèn thyc té, day là mot con<br />
phò nhd, ngin, chi ed 9 bIng khoàn, trong dd ed tdi 5 là thugc cdng hùu, chù yéu là<br />
cùa Cdng ty tròng bdng BIC Ky vdi nhùng ld dàt rat rdng (hàng nghìn Idi hàng chue<br />
nghìn mèi vudng, nlm d khoàng giao nhau giùa càc phd Hàng Khoai, Cao ThIng va<br />
Nguyèn Thién Thuàt), ma nay chinh là mgt phIn chg BIC Qua, Ddng Xuàn. 4 nhà<br />
thudc sd hùu tu nhàn - ngudi Hoa, nlm d cudi phd, khdng giao cài vdi càc phò khàc<br />
cùng là nhùng lo dlt khòng nhò (ed I ld rdng hon I .OOOm^). Tuy vày, néu chi tinh<br />
theo ly lé phIn tram di nhàn xél vi sy phàn bd vj tri càc ngdi nhà cùa ngudi Hoa<br />
cùng nhu ngudi bàn xù hay ngudi Àu Ibi ed lè chua ihàl chinh xàc. Ò day. chùng<br />
tdi phàn lich trèn co sd cà ly lé phIn tram va sd lugng thyc lé. Nèu theo quan diém<br />
dd, ndi vi mài dò làp trung cùng nhu nhùng khu vyc tàp trung ddng dào ngudi Hoa<br />
d khu phò co Ha Nói ed le Irudc lièn phài nbàc idi phd Hàng Budm. Theo sd liéu<br />
<br />
1. Co 12 phó càc chù tu hùu hoàn toàn là nguói bàn xù : Hàng Bùt, Cao Thàng, Hàng Chai,<br />
Nguyèn llCru Huàn, Hàng Muli, Hàng Phèn. Hàng Thùng, Hàng Màm, Hàng Tre, Hàng llòm.<br />
Hàng Non, Ha Trung.<br />
<br />
550<br />
KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHIJNG DÓI THAY QUA TU LIÉU...<br />
<br />
<br />
thòng kè vào nhùng nàm 40 cùa thi ky XX. day là phò ed sd lugng chù tu hùu (56)<br />
là ngudi Hoa dòng nhàt trong càc phò thudc khu vyc phò ed Uà Nói. Ngoài ra, trèn<br />
phò Hàng Budm cdn ed 6 bang khoàn khàc vdi gin 3.000m- là khu vyc Hòi quàn<br />
cùa nguiri Hoa. Ben canh dò, cùng trèn phd này cdn phài kl Idi mot bénh vién cùa<br />
ngudi Hoa va mgt trudng day Phàp ngù cùa long, nhung do Hoa kilu (Hdng Lai Ky)<br />
phy iràch. Khu vyc Hàng Budm dugc vi nhu trung tàm "China Town" d Ha Noi, là<br />
noi sinh song va làm àn tip nàp nhll cùa ngudi Hoa. Phài Idi nàm 1979, khi xày ra<br />
xung ddi d bièn gidi phia BIC Viét Nam, mgt so Idn Hoa kilu d hàng Budm ndi<br />
rièng. Ha Ndi ndi chung mdi di cu vi Trung Quòc boàc sang mot nude thù 3 Ibi ly le<br />
ngudi Hoa mdi giàm hàn.<br />
Làn càn phd Hàng Budm, cdn phài kl tdi càc phò Hàng Ngang, Ma May,<br />
Nguyèn Sièu, Hàng Chièu. Hàng Dudng,... cùng là càc luyén phò vùa ed lugng ngudi<br />
Hoa nhièu va chiém ly lé cao.<br />
Càc phd ed Hoa kièu d dugc md là là nhùng khu vyc giàu ed, dudng sa sach<br />
se. "Trong càc phudng giàu ed, nhu d phd Ma May... do càc Hoa kilu d, dudng<br />
phd dugc giù gin càn ihàn, hai ben là nhùng ngdi nhà gach d?p de... Ldng dudng<br />
gd lèn theo kièu mai rùa, dugc làl bIng nhùng vién dà hòc, mòi ben ed dào mdi rànb<br />
hep va sàu, dùng di thoàl nude mua va nude còng..."'. Hay "phò Hàng Ngang, dà<br />
dugc làl bang nhùng phièn dà càm th^ch Idn là mgt phò lich sy va giàu ed cùa<br />
phudng này"^.<br />
Trong quy hoach va "tlm nhìn" cùa ngudi Phàp, khu phò co khdng phài là noi<br />
dugc dàc bigi quan tàm cài tao hay xày dyng mdi. Cho din cuòi Ibi ky XIX, khu<br />
vyc Ké Chg cho tdi xung quanh hd Hoàn Kilm khdng ed he thòng thoàl nude ty<br />
nhièn nào ngoài ddng Td Ljch cùng mot vài ao, dim. Màc dù da ed mgt so bi?n<br />
phàp làm sach mdi trudng, md rdng va nàn thIng mgt so tuyln phò, phà bd còng<br />
phd,... song ngudn kinh phi chù yéu van dugc thyc dàn Phàp giành cho viéc xày<br />
dyng khu phd mdi cho ngudi Àu (phia nam hd Hoàn Kiém va mgt phIn phia tày Ké<br />
Chg) cùng nhu nhùng dy àn dd sd ve xày dyng càu Long Bién, nhà ga xe lùa, co<br />
sd ha tàng,... Cd lè dd là ly do chù yéu giài thich cho bién tugng rat it ngudi Àu<br />
s;dng xen kè vdi ngudi bàn xù va ngudi Hoa d khu phd ed. Hon nùa, nhùng ngudi<br />
này chù yéu sdng làp trung d càc phd ma ty lé Hoa kièu ddng, hay ndi càch khàc là<br />
nhùng phd tuong ddi Idn, nhu Hàng Chièu, Phùng Hung, Hàng Ngang, Hàng<br />
Budm,... noi viéc budn bàn dièn ra khà sdì ddng trong giai doan nùa dàu thè ky XX.<br />
Rat tièc chùng tdi khdng ed dù tu liéu de khào cùu cy thè ve qudc ljch cùng nhu<br />
<br />
<br />
1 , 2. Dan theo Nguyèn Thùa Hy, Thàng Long - Ha Nói thè ky XVII-XVIII-XIX, Hòi Su hoc.<br />
Ha Nói, 1993.tr.70.<br />
551<br />
V1$T NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU<br />
<br />
<br />
nghl nghiép cùa nhùng ngudi Àu này, song theo nhùng cu liéu bién ed ibi hg chù<br />
yéu là ngudi Phàp.<br />
<br />
4. Co càu sir dung dàt<br />
Màt dò xày dirng va he sé su dung dat là nhùng nhàn ld quan Irgng de lìm hièu<br />
vi quy md va co càu dal dai cùa mgt vùng.<br />
Day là mot thuàt ngù chuyén mdn trong xày dyng, dugc tinh theo ty le dàt xày<br />
dyng trèn toàn bd dién lich ld dal (tinh theo %):<br />
<br />
<br />
Màt dp xày dyng Dién tich dàt xày dyng<br />
(tinh theo %) Tóng di?n tich<br />
<br />
Mài dd xày dyng cùa khu phò eò Ha Ngi theo sd liéu dja chinh giùa thè ky XX<br />
tinh dugc là (264.874/798.959=) 33,15%. Day là mgt ly lé hoàn toàn chua cao. Hién<br />
nay, theo thòng ké vi nhà d Ha Ndi, mài dò xày dyng trong khu phd ed lén tdi hon<br />
80%'. Màc dù vày, trong tuong quan giùa ba khu vyc: phia tày Ha Ndi (khu vyc<br />
Hoàng thành), khu phò eò va khu phò cu (hay cdn ggi là khu phò Phàp) Ibi khu phò<br />
eò là khu vyc it dugc xày dyng mdi, nhung mài dd dàn so cùng nhu mal dd xày dyng<br />
lai cao nhàt .<br />
Cd Ibi nhàn thly mài dd xày dyng giùa càc phd cùng ed sy khàc biél khà rd<br />
ràng. Khdng ed phò nào mài dg xày dyng lèn tdi 60%), trong dd thip nhll là phd<br />
Cùa Ddng, mal dg xày dyng chi hon 5%. Tuy nhién, thyc ti so li?u cho bill phò<br />
Cùa Ddng là mot con phò khdng Idn (40 bIng khoàn), blu bit càc bIng khoàn ed<br />
mài dd xày dyng khoàng 50%, song mài dd xày dyng d day Ihip chù yéu là do eò 1<br />
ld dlt rll Idn (95.300m') ma di?n tich xày dyng lai chi ed 435m', khiln cho ty 1?<br />
chung cùa cà phd bj giàm di dàng kè.<br />
Tilp din phò Cao ThIng, màt dò xày dyng cùng khà nhd ( 11,88%) vi cùng ed<br />
tdi 5/9 so bIng khoàn là thudc sd hùu cdng, là nhùng ld dàt ed dién lich Idn song lai<br />
xày dyng il khiln ly lé xày dyng chung cùa cà phd giàm.<br />
Da phIn càc phò ed mài dd xày dyng khoàng lù 35 dén 50% tòng dicMi tich. Cd<br />
10 phò CÓ mài dò xày dyng Idn hon 50% long dién lich dàt. trong dd Idn nhàt là phó<br />
<br />
<br />
1. Nhilu tàc già. Tini hièu vàn di nhà d cùa Hd Nói: mot kinh nghiém lién vàn hóa trung hgp<br />
tàc dgi hgc. Nxb Truóng Dai hoc Tong hgp Lavai. Quesbec, 2006.<br />
2. Phillipe Papin. Densité du boati urhain et modes de comtruction à Hanoi 1889-1940 (.Mài do<br />
nhà à dò thi va kiin trùc nhà à Uà Nói 1889-1940).<br />
<br />
552<br />
KHU PHÓ CÓ HA NÓI N H Q N G DÓI THAY QUA TU LIÉU...<br />
<br />
<br />
Hàng Ddng (59,62%). Day là phó nlm d phia tày cùa khu phò co, nói vdi phò Hàng<br />
Rirai, giao cài vdi phd Hàng Vài va Ld Rèn, thudc loai "trung binh" trong tuong<br />
quan càc phd ed. Cu dàn sinh sdng d day chù ylu là ngudi Viét (chi ed 1 chù hd<br />
Hoa kièu) va 10 mành dal thugc sd hùu cdng (dièn lich dIu rll nhd, Idn nhàt cùng<br />
chi ed 22nr). Càc ld dal d Hàng Ddng cùng khdng Idn, khoàng vài chyc mét vuòng<br />
tdi gàn 200m^ (Idn nhàt là 191 nr). va phIn Idn dIu xày nhà 1 llng hay nhà tam. Cd<br />
lè nhùng ly do trèn dà khièn mal dò xày dyng cùa phò Hàng Ddng cao song phàn bò<br />
khà dòng déu. Nhàn xél này cùng khà phù hgp vdi càc con phò khàc ed mài dò .xày<br />
dyng cao.<br />
<br />
Sy khàc biél ve mal dò xày dyng cdn dugc ibi hién theo nguòn gòc sd hùu:<br />
<br />
Bang 4. He so xày dung ciìa phó co Ha Noi phàn bó theo nguòn góc cu dàn<br />
<br />
Nguon goc sd hiru DT xày dung Tóng di^n tich H^ so xày dirng<br />
Ngudi Viét 201.375 482.821 41,71%<br />
Ngudi Hoa 32.819 74.946 43,79%<br />
Nguin Àu 3.548 12.322 28,79%<br />
Sd hùu cdng 27.132 228.870 11,85%<br />
Tóng 264.874 798.959 33,15%<br />
<br />
Phàn dàt cdng ed mài dò xày dyng thàp nhll (11,85%)) vi dd chù ylu là nhùng<br />
cdng trình cdng cdng nhu dình, chùa, din, miéu hay boi quàn, trudng hgc... mài dò<br />
xày dyng thudng thàp hon nhà d cùa dàn. Thém vào dd, dlt cdng cdn bao gòm<br />
nhùng thùa dàt nhd lé dugc dùng di md rgng, nln chinh càc con dudng, via he hay<br />
làm rànb nude, tue là hoàn toàn khdng ed nhà; hoàc ed thi là nhùng mành dlt rIt<br />
idn, quy hoach de xày chg hay cdng trình cdng cdng nhung Idi thdi dilm làp bIng<br />
khoàn Ibi vàn cdn chua dugc xày dyng.<br />
Trong khu vyc dàn cu phò co, mài do xày dyng cùa ngudi Hoa là cao nhll<br />
(43.79%), ròi din cùa ngudi Viét (41,71%), Ihip nhll là cùa ngudi Àu (28.79%). Sy<br />
chénh l^ch giùa mal dò xày dyng cùa ngudi Viét va ngudi Hoa khdng Idn (xlp<br />
.xi 2%) cho thày phàn bd khdng gian xày dyng ndi chung trong phò ed là tuong<br />
dòi ddng nhàt, khdng ed nhùng hién lugng cà biél. Sy khàc biél Idn chi xuàt<br />
Inièn ddi vdi nhùng nhà thugc sd hùu cùa ngudi Àu. Ò dd, dién lich càc ld dal<br />
déu khà Idn (chù yéu là vài tram mét vuòng) nhung dién lich dành làm san va<br />
khòng gian tròng rat lón, khièn cho mài dò xày dyng thàp hon hàn so vdi nhà<br />
cùa ngudi bàn xù cùng nhu Hoa kièu. Màc dù d trong khu phd ed song nhùng<br />
<br />
553<br />
VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THI) TU<br />
<br />
<br />
ngdi nhà thudc sd hùu cùa ngudi Àu dà ed mal dò xày dyng thudc loai "ly ludng", gàn<br />
gidng vdi bigi thy.<br />
"H$ sé su dung dat" cùng là mgt thuàt ngù vi xày dyng, dugc tinh bIng ly le<br />
giùa dién lich mài san xày dyng vdi ldng dién lich dal.<br />
Màt dò xày dung va he sé su dung dàt khdng phài lue nào cùng ly lé thuàn vdi<br />
nhau ma trong nhilu trudng hgp chùng ed thè ly lé nghjeh vdi nhau.<br />
Trén long ibi, he so su dyng dlt cùa cà khu phò eò là 37,03%). Day dugc coi là<br />
he so Ihip'. Dilu này ed Ibi ly giài do mài dò xày dyng chung cà khu phò co khòng<br />
cao. Thém vào dd, phIn dién lich gàc 2 va 3 khdng nhiéu, phàn dién lich nhà tam<br />
(nhà Idn) cùng khdng cao, khiln cho long mài san xày dyng hay he sd su dyng dàt<br />
chi ed 37,03%. NIU xem xél theo don vj phò, he so su dyng dàt ed sy chénh lèch<br />
giùa càc phò. Gin nhu hoàn toàn ly lé thuàn vdi màt dd xày dyng, he sd su dung dàt<br />
cao roi chù ylu vào càc phò ed màt dò xày dyng cao. Tuy nhién, cùng khòng eò phò<br />
nào he so su dyng dlt vugt qua 70%. He so này Idn nhll roi vào phd Hàng Ngang<br />
(69,59%), ròi tdi Ld Rèn, Thuòc BIC,... Cd 25 phò - 1/3 so phò eò ed he so su dyng<br />
dlt >50%.<br />
NIU nhìn trén dò thj ed Ibi nhàn thly he so su dung dlt cùa càc phò trong khu<br />
phò eò trù hai phò Cùa Ddng (5,66%) va Cao ThIng (12,23%), blu nhu khdng ed<br />
hién tugng "dot biln". Trudng hgp hai phò này, nhu chùng tdi dà giài thich trong<br />
phIn trén, do ed mgt vài ld dlt cdng khà Idn va chua dugc xày dyng khiln cho ty<br />
trgng xày dyng cùng nhu h^ so su dung dlt cùa cà phò trd nén thIp "bài thudng".<br />
Tyu trung lai, chùng ta ed dugc mgt bue Iranh toàn cành khu phd eò Ha Ndi<br />
nùa dIu Ibi ky XX vdi nhùng con phò Idn nhd khàc nhau, nhà cùa sIp xlp theo<br />
hình òng san sàt nhau, ld xd mài ngdi, chù ylu van là nhà I llng va nhà tam, nhùng<br />
ngdi nhà 2, 3, thàm chi 4 llng - dIu In cùa qua trình dd thj hda kilu phuong Tày dà<br />
ed song chilm mgt ly lé "khiém tòn". Trong càc ngdi nhà dd, khdng gian d, sinh<br />
boat va budn bàn dugc bò tri khà hgp ly, tilt kiém dién lich. Xen kè giùa càc phàn<br />
"nhà" chù ylu là 1 llng va nhà tam Ibi vàn ed khoàng dlt dành làm san, vdi nhiéu<br />
ehùc nàng su dyng, hay nhùng khoàng "khdng gian" khdng Ibi Ihièu dugc de làm<br />
giing trdi, làm hip, hay don giàn là di thdng thoàng, lly gid, lày ành sàng, là noi<br />
chùa hàng hoà... khiln cho mài dò xày dyng cùng nhu he sd su dyng dal noi day<br />
tinh din giùa ibi ky XX chua cao, dIu dudi 50% long dién lich dal.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
1. Theo quy dinh cùa Bò Xày dyng, trong thành phó, he so xày dyng duói 1 dugc coi là thàp<br />
<br />
554<br />