intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Khu phố cổ Hà Nội những đổi thay qua tư liệu địa chính (1942-1953)

Chia sẻ: Kethamoi Kethamoi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

29
lượt xem
5
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết trên cơ sở nguồn tư liệu chính được sử dụng là các bằng khoán của toàn bộ các phố thuộc khu phố cổ Hà Nội, kết hợp với các tài liệu của Trung tâm Lưu trữ quốc gia và các kết quả nghiên cứu của những người đi trước, bước đầu tìm hiểu về diện mạo của các loại hình nhà đất trong khu phố cổ Hà Nội đầu nửa thế kỷ 20.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Khu phố cổ Hà Nội những đổi thay qua tư liệu địa chính (1942-1953)

KHU PHÓ CO HA NOI<br /> NHÙÌVG DÓI THAY QUA TU LIÉU DIA CHINH (1942-1953)<br /> <br /> Phan Phuang Thào'<br /> <br /> <br /> Dan nh^p<br /> Tu li?u dja chinh là van bàn chinh thùc ghi chép vi dién tich càc loai dal dai,<br /> càch phàn bd nhà cura theo tìmg sd/thùa dlt, cùng loai hình sd htim (cdng/lu), dugc<br /> xàc làp trén co sd do dac va xàc nhàn cùa chinh quyén, là nén tàng cho viéc quàn ly<br /> va thu thui cùa nhà nude. Thdi Phàp thudc, tu li^u dja chinh cdn dugc ggi là dja ha<br /> thdi càn dai bay bing khoàn diln thd; hi?n nay ggi là so dd.<br /> Toàn bg tu ligu dia chinh Ha Ngi thdi càn dai hi^n dugc luu giti lai hai co sd<br /> chinh: Trung tàm Luu trùr qudc già I thudc Cyc Van thu va Luu trù Nhà nude va lai<br /> Phdng Luu triJ cùa Sd Tài nguyèn - Mdi trudng va Nhà dlt Ha Ngi.<br /> Khdi tài li?u dia chinh Ha Ngi thdi c?in dai là nguèn tu ligu dò sg, phong phù<br /> di nghién cim vi Ha Ngi cuòi thi ky XIX, nira diu thi ky XX trén nhilu phuong<br /> di?n. Nhimg thdng tin khai thàc tir tài ligu dia chinh kit hgp vói nhùng nguòn tu<br /> liéu khàc cho phép dàt ra va nghién cuu nhilu vln di vi kinh ti, xa bòi, van boa va<br /> dàc bi?t là vi di?n mao nhà dlt Ha Ngi giai doan này.<br /> Cà hai kho tài Ii?u dja chinh kl trén dIu là nhimg nguòn tu Ii?u rit quy, ed già<br /> tri khi nghién cim vi Ha Ngi. Tuy nhién, suu tàp tài liéu luu triJ lai Trung tàm Luu<br /> trvs quòc già I il nhilu da dugc càc nhà khoa hgc trong va ngoài nude khai thàc, sir<br /> dyng. Riéng khòi tu li?u luu giù" lai Sd Tài nguyén - Mdi trudng va Nhà dàt Uà Noi<br /> thi blu nhu chua dugc khai thàc, cdng bd. Vi vày, trong bào cào này, trén co sd<br /> nguòn tu liéu chinh dugc su dyng là càc bIng khoàn cùa toàn bd càc phd thudc khu<br /> phò ed Ha Noi, kit hgp vdi càc tài liéu cùa Trung tàm Luu Irti: qudc già I va càc kél<br /> qua nghién cim cùa nhùmg ngudi di Irudc, chùng Idi muón bude dàu lìm hilu ve<br /> dién mao cùa càc loai hình nhà dlt trong khu phò co Ha Ngi nùa dIu thè ky XX.<br /> <br /> 1. Vài dàc diém cùa so lifu<br /> Theo quylt djnh sd 70 BXD/KT-QH ngày 30 Ihàng 3 nàm 1995 cùa Bg Xày dyng,<br /> khu Phò co Ha Nói thudc dja bàn quàn Hoàn Kilm, long dién lich khoàng lOOha,<br /> <br /> * PGS.TS, Trudng Dai hoc Khoa hgc Xà hòi va Nhàn vàn. Dai hgc Quòc già Ha Nói<br /> <br /> 538<br /> KHU PHÓ CO HA NÓI NHIÌNG DÓI THAY QUA TU LIÉU.<br /> <br /> <br /> ed 76 luyén phd thudc 8 phircmg. Tuy nhièn, trong sd 76 phd thudc khu phd ed Uà Ngi,<br /> phd Càu Ddng là phò mdi ed tir nàm 1991 nèn trén thyc te chùng la chi ed thdng tin<br /> dia chinh gifra thè ky XX cùa 75 phò cdn lai. Ben canh dd, dòi chièu giùa tén phd<br /> hicn dai (thco quyèt djnh nói trén cùa Bò Xày dyng) vdi tén phd lai thdi diém làp<br /> bang khoàn Ibi dai da so tén phd khdng Ihay dòi, chi ed 2 phd bj ddi tén (phd Pham<br /> Phù Thu ddi Ihành Nguyén Quang Bich; phd Nguyén Trai ddi Ihành Nguyén Vàn Td).<br /> Theo dd, 75 phd ed ed long cdng 4.439 bang khoàn. Tuy nhién, d day càn luu<br /> y bièn tircmg chénh léch ve long sd bang khoàn cùa 75 phd vdi so liéu cdng dòn<br /> theo lùng phò là do nhO-ng khu dal d chd giao nhau cùa hai bay ba, Ihàm chi ed cho<br /> Idi bòn phd, tuong duong vdi mdi vài sd nhà cùa càc phd Ibi se dugc tinh làp lai d<br /> tal cà càc phò dd.<br /> Hièn tircrng trén mot bang khoàn ghi tén nhiéu phd va nhiéu sd nhà là khà phò<br /> bién. Day là nhirng sd nhà nam d vj tri giàp ranh 2, Ihàm chi 3, 4 phd (thi dy: miéng<br /> dàt sd 237 thudc vùng Hàng Bài, là giao eli cùa 4 phd Hda Ld, Hai Bà Trung, Quàn Su,<br /> Hàng Bdng Thg Nhuòm, dién tich 11 .OOOm^, thudc loai dlt cdng. Chùng la ed Ibi<br /> hinh dung day chinh là mành dal rat rdng (nay là khu Nhà tu Hda Ld va Ida nhà<br /> Hanoi Tower), nén trén thyc té màc dù chi là mdi thùa dlt (mgt chù sd hùm) nhung<br /> Ihùa dàt dd Ihuòmg d vi tri càc nga ba, nga tu, noi giao eli giùa càc con phò, khiln<br /> cho viéc ghi chép thdng tin trd nén phuc tap hon. Diéu này gay khdng it Ird ng^i<br /> cho thdng ké. Bdi le, nhtimg thira dàt này se phài tinh d tal cà càc con phò giao cài<br /> I90 nén nd, song néu làm thdng ké cho toàn bg khu vyc thi lai phài loai trù, nhùmg<br /> thùa dàt dd se chi dugc tinh 1 lln. Thi dy: Bang khoàn di tén phò là Hàng Ngang,<br /> Hàng Bac Ibi nd sg xuàt hi?n d cà thdng ké cùa phd Hàng Ngang cùng nhu phò<br /> Hàng Bac, song trong thdng ké chung cùa 75 phd co thi bang khoàn này chi dugc<br /> tinh 1 làn. Va cùng chinh vi sy trùng làp ndi trén nén trong thòng ké vi tìmg Io?ii<br /> hình nhà dàt (gàc I, gàc 2, gàc 3, san, vuòm, nhà tam,...) cùng sé ed sy "vénh" giùa<br /> ,sd liéu long hgp cùa 75 phò vdi viéc cdng ddn 75 phd theo tìmg con phd (se dugc<br /> giài thich rò hon d phàn sau).<br /> <br /> Lai ed bién lugng mdi bang khoàn khdng phài chi cùa mot chù sd hùu, ma ed<br /> thè cùa hai bay nhiéu chù sd hùu. Dd ed thè là bai va chdng, bay ed khi là vài anh<br /> chj em trong mot già dình, v.v... cùng dimg danh sd'hùu dal va nhà.<br /> Thdng Ihudng, mdi bang khoàn tuong duong mot sd nhà song lai ed bién<br /> lugng mgt so nhà ed 2 bang khoàn. Dd Ihudng là nhùng mành dal vdn dà ed chù sd<br /> hùu, nhung nàm trong quy hoach cùa ihành phd, phài cài mot phàn de làm dudng<br /> bay via he, ngò chung nén khi do dac de làp bang khoàn, de lién cho viéc quàn ly,<br /> ngudi la dà làp 2 bang khoàn riéng biél tuy cùng mot sd nhà. Ngugc lai, ed mot<br /> sd bang khoàn khdng phài chi cùa 1 so nhà, ed thè 2, 3... Ihàm chi nhiéu nhàt lén Idi<br /> <br /> 539<br /> VIÉT NAM HQC - KY YÉU HOI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU'<br /> <br /> <br /> 12 so nhà. Nhimg so nhà này ed thi trén cùng mgt phò nhimg cùng ed thè thugc mot<br /> vài phd khàc nhau (giao nhau).<br /> <br /> 2. Dàc diém chung<br /> Nùa dIu thè ky XX, dàc bi?t là trong giai doan thu hai (1920-1945), ngudi Phàp<br /> da ed nhimg tàc dgng dàng kl trong viéc làm thay ddi dién mao khu phd ed Ha Nói.<br /> Màc dù vi mài ehùc nang, khu vyc 36 phò phudng ludn là trung làm nghé Ihù cdng,<br /> buon bàn truyln thòng va cu trù cùa ngudi dàn ngi thành', song nd dà phài irién dya<br /> trén mgt md hinh kinh ti - xa bòi truyln thòng dugc thi bién qua ehùc nàng da dang<br /> trong su dyng khdng gian kiln trùc dd thi: mot ngdi nhà ed thi chia làm nhiéu khu<br /> vyc, vùa làm noi d, noi buon bàn, Ihàm chi cà xudng san xult thù cdng. Dàc trung<br /> clu trùc dò thi khu phò co Ha Ngi là nhùng ngdi nhà òng lién kél tao Ihành day phd<br /> buon bàn hgp. Day chinh là mot trong nhirng ylu tò tao nén net dàc trung va riéng<br /> bi?t cùa trung tàm Ijch su trong Idng dd thi.<br /> <br /> Bang 1. So lif u tong hqrp cùa 75 pho (tinh theo m^)<br /> <br /> Gàc Gàc Gàc Gàc Khdng Nhà Dirtmg,<br /> Viròn San<br /> 1 2 3 4 gian tam ngò<br /> <br /> Di^n tich 224.806 28.972 1.984 38^ 169.788 40.068 296 2n.54L5 5.226,5<br /> <br /> So làn 3.080 484 64 1 3.267 1.051 3 3.526<br /> xuàt hi^n<br /> <br /> Tyl?(%) 0,694 0,109 0,014 0,00022 0,736 0,237 0,00068 0,794<br /> <br /> <br /> Dàc dilm dàu tién ed thi nh$n thly d bang thòng ké là trong khu phd ed Uà<br /> Ngi, loai hình "vudn" chi xult hign 3 lln, vdi nhimg di?n tich "rIt khiém lòn" d càc<br /> phò Bài Su, Hàng BÒ va Hàng Cdt^ Cà ba vudn này dIu thudc sd hùu tu nhàn. Phài<br /> chang, dòi vdi khu vyc phò co, vòn là noi dò hgi, "dlt chat ngudi ddng", "tic dal tàc<br /> vàng" vi vày quy dlt dành cho loai hình "vudn" rIt han hep. Day cùng là dàc dilm<br /> <br /> 1. Nguyén Quòc Thòng, "Ljch sir Ha Noi: thành phó trong long moi khu phò", in trong Nhiéu<br /> tàc già: Ha Nói chu ky cùa nhùng dèi thay: Hình thài kiin trùc va dò thi, Nxb Khoa hoc ky<br /> thuàt. Ha Nói, 2000, tr.26.<br /> 2. Chi co duy nhat nhà so 35 phó Hàng Thiec co gàc 4, vói dièn tich 38m^ (trén toàn bò 380m'<br /> cùa bang khoàn).<br /> 3. 75 phó co co long so 4.439 bang khoàn. Ty le này dugc tinh theo so lan xuàt hièn cua tìmg<br /> loai nhà/dàt trèn long so bang khoàn.<br /> 4. 296m- vudn cùa cà khu vyc phó co Ha Nói bao gòm: 25 Im^ cùa so nhà 45 Hàng Cót; ISm"<br /> cùa so nhà 75 Hàng BÒ; 30m^ cùa so nhà 24 Bài Su,<br /> <br /> 540<br /> KHU PHÓ CO HA NÓI NHCTNG O Ó I THAY QUA TU' LIÉU.<br /> <br /> <br /> dicm riéng cùa Ha Nói khàc hin vdi co dd Hul. Dudi Irilu Nguyén (1802 - 1945),<br /> lluè là kinh dd cùa nude la, va nay luy chi cdn là co dd nhung d dd, md hình nhà<br /> vudn lai là mot dàc trung nói bài. Ò Hul dén nay van con luu giù dugc rat nhilu<br /> "nhà vudn" vdi ly le dal dành cho vudn rll nhilu".<br /> - Trong càc loai hinh nhà va dal d khu phò ed, khdng ed loai nào chilm 100%,<br /> tue là xuàt hièn trong tal cà càc bIng khoan. Thyc ra dilu này cùng hoàn toàn de<br /> hièu vi ed mot so thùa dlt (596 = 13,4%) chi ghi long dién lich ma kbòng ed pbin<br /> ké khai cu thè lùng loai hinh nhà boàc dlt. Day ed Ibi là nhùmg ld dlt nhd, mdi bj<br /> cài lù sd hùu tu nhàn, chuyén thành cdng hùu di làm dudng bay via he, ngò di<br /> chung,... Dd cùng ed thè là nhùng khoành dlt vùa boàc Idn, cà cdng hùu lan tu htm,<br /> nhung van hoàn toàn bd Irdng, chua dugc xày dyng, dù chi là nhà tam.<br /> - DÒi vdi (4.439 - 596 =) 3.843 bIng khoàn cdn lai, ed ké khai càc loai hình<br /> nhà boàc dlt. Ibi "san" là loai xult bién nhilu nhit (3.526/3.843 - ) 91,7%. Khdng chi<br /> nhùng sd hùu cdng, Ihudng là dình, chùa, bòi quàn,... là noi sinh boat cdng dòng,<br /> déu ed san, ma trong da phàn càc nhà dà xày dyng, bao gid cùng chùa ra mot phin<br /> dién lich, ed thi khdng ein Idn llm, di làm san. Phài chàng vi "dal chat, ngudi ddng",<br /> khdng ed nhiéu dàt làm vudn nhu d Hul song d nhùng ngdi nhà trén phò eò Ha Ngi<br /> cho dén giùa thè ky XX, ngudi ta van co gang dành mot phIn dién tich dlt di làm<br /> san, noi ed thè Irdng cày, dào giéng, làm hip, cdng trình phy, boàc di lly ành sàng,<br /> khi trdi, bay don giàn là nhihig khoàng tròng nói tilp giùa nhà trén vói nhà dudi,<br /> giùa khdng gian d vdi noi sinh boat, budn bàn...<br /> Ben canh "san", "khdng gian" dugc hilu là càc khoàng khòng de lly ành sàng,<br /> khdng khi cho mòi sd nhà. Khoàng khdng này dàc bigi hiiru higu trong vige tao ành<br /> sàng, trao ddi khdng khi, dòi vdi dang nhà òng hep va sàu nhu d phò eò Ha Ngi.<br /> Nhu vày, ngoài "vudn", "san" va "khòng gian" dugc hilu là nhùng phIn dlt<br /> khdng xày dyng Ibi toàn bd dién lich cdn lai cùa càc so nhà trong phò eò dIu dugc<br /> su dyng làm khdng gian d. Tuy nhién, tùy thudc già chù, phy thugc vào nhilu<br /> yéu ld khàeh quan va chù quan, nhùng ngdi nhà trén càc phò eò ed Ibi chi là nhà<br /> tam (hay nhà Idn), boàc nhà I tàng, 2 ting, thàm chi dà ed mot so it nhà 3 llng (64<br /> nhà), dàc biél là ed mot nhà 4 tàng d phd Hàng Thièc va là cùa sd hùu tu nhàn. Cd<br /> thè ndi, nhùng dàu hièu cùa mgt dd thj theo kièu mdi du nhàp tuy chua phài dàm<br /> net nhung cùng phàn nào làm thay ddi dàng ké dién mao cùa khu vyc phd ed. Ben<br /> canh dd, viéc cài dal md rdng Idng dudng theo quy chuàn, nàn thàng lai càc phd,<br /> làm via he, cdng rànb... là nhùmg dàu biéu mdi cho Ihày mdi bue Iranh quy hoach<br /> <br /> <br /> ì. Iham khào thèm trong luàn àn TS su hoc cùa Phan Thanh Hai, Càc thù phù thài chùa<br /> Nguyén (1558-1775) trén dàt Quàng Tri va Thùa Thién - Ilui, H. 2008, Ir. 152.<br /> <br /> 541<br /> VifT NAM HQC - KY YÉU Hp! THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TlT<br /> <br /> <br /> khu phò eò tuy khdng ed nhùng biln dòi manh me nhu khu phò Tày song ngàm<br /> nglm tùng bude, nhùng dIu vii làng xà dà din bj Igc bd, khu phd ed Ha Ndi dang<br /> din biln dòi trong qua trình dd thj hda, trd thành mgt khu vyc ed clu trùc va ehùc<br /> nàng thuin dd thj.<br /> - Nhu phIn trén dà nhic Idi, long dign tich càc loai hình nhà va dlt theo ké<br /> khai va còng dòn cùa 75 phò khòng bIng nhau. Cd thi ly giài sy khàc bigi này là do:<br /> + phIn dlt vòn thudc nhimg khu dlt là sd htm tu nhàn nhung trong qua trình<br /> chinh trang, uòn nln lai càc con phò cu theo quy hoach cùa thyc dàn Phàp, dà bj eli<br /> ra di sung cdng, chù ylu di làm via he, md ròng dudng... nén dugc làp riéng mgt<br /> bIng khoàn. Dlt d càc bIng khoàn này Ihudng ehi dugc ghi Idng dién tich ma<br /> khòng ed phàn loai, va do vày khi còng dòn theo loai hình va còng long dién lich se<br /> khàc nhau.<br /> + ed mgt so bang khoàn, thudng là nhtmg thùa dlt cdng, chua phàn càc loai hình<br /> su dyng cy Ibi thi chi ghi chép long dién tich ma khdng ed so liéu yong càc còl khàc.<br /> + Mot so thùa dlt, tuy da là sd hùu tu, tue là ed chù sd hùu nhung ed thè do<br /> ehuyln tu dlt còng sang tu, hoàc do san llp ao ho ma ed nén chua xày dyng va do<br /> vày chua ed sy phàn chia thành càc loai hình nhà dlt khàc nhau .<br /> Theo nhùng miéu tà cùa ngudi Phàp, ngay sau khi chinh quyén dàn sy dugc<br /> thilt làp (nàm 1886), vdi vién TÒng tni su dàu tién là Paul Bert, tu nàm 1888 Ha Ndi<br /> <br /> <br /> 1. Theo nhChig ghi chép cùa dja ba va càc bàn do Ha Ngi co thi dén cuoi thè ky XIX, khu vyc<br /> phó co van con khà nhilu ho nhò. Sang nùa dIu the ky XX, càc ho ó day mai dàn bj san làp.<br /> Xem thém Phan Phuang Thào: Cành quan màt nude cùa Ha Nói qua tu liéu dja hg^Dia ha<br /> ce Ha Nói, tàp II, Nxb Ha Ngi, H. 2008.<br /> Theo Ho sa so 28 tai Trung tàm Luu trùr Quóc già I: Hilu bill vi dal thuòc so hÙu thuòc dja<br /> trong thành phò Ha Nói (1890-1895), Nghi dinh ngày 26/5/1891 cùa Toàn quyén Dòng<br /> Duong (Phóng So Dja chinh Ha Ngi) quyen so bum dlt ho, ao trèn dja bàn Ha Npi cùa thyc<br /> dàn Phàp dugc ghi rò:<br /> "Dilu 1 : Nhùng dal ao, ho ó vj tri sau dugc kbàng djnh thuòc tài san còng cùa thành pho<br /> HàNQi:<br /> Giùa phó càu Co, phó Hàng Mành, phó Hàng Bac va Hàng Dào<br /> Giira phó Hàng Bac, Ma May, Hàng Buom, Hàng Ngang<br /> Giùa phó Hàng Dàu, de va Hàng Than<br /> Giùa phó nhà Thuang Khàch cùa Hàng Than, phó Hàng Bùn<br /> <br /> Dilu 4- Thành phÓ Ha Nói dành thuI nhùng nguói chilm dung dàt ao, ho còng, nhùng ngui>i<br /> này co nghTa vu thyc hièn viéc llp ao trong thdi han 1 nàm dugc tinh tu khi chuyén nhucmg".<br /> <br /> 542<br /> KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHÙNG DÓI THAY QUA TU' LIÉU.<br /> <br /> <br /> bai dàu dugc md ròng va ed nhùmg dòi thay dàng kc ve dién mao ben ngoài. mang<br /> dàng ve cùa mot dò thj bién dai.<br /> Tu nàm 1920 dén nàm 1944 lién lyc nhùng de àn quy hoach dò thj Ha Nói<br /> dugc Sd Kién trùc va dd thj dira ra nhàm cài tao va md rdng thành phd, àp dyng<br /> nhùng nguyèn ly quy hoach bién dai thinh hành d chàu Àu duong thdi. Vi vày, khu<br /> phò co Uà Ndi khòng nàm ngoài nhùng quy hoach dd. Tuy nhièn, trong càc di àn<br /> này ed chi rò "... U'u lién phài irién càc dd Ibi bàn xù bién ed hon là xày dyng thành<br /> phd mdi..."'. Vi vày, ben canh viéc dal tén cho nhùng con dudng chinh cùa càc<br /> thòn/xà/phudng thudc khu vyc budn bàn sàm uàt phia tày Ida thành, mòL so con<br /> dudng mdi (chù yéu nàm d khu vyc giàp ranh giùa khu phò buon bàn va phia tày<br /> thành) dà dugc hình thành. Va ed le vi thè ma dièn mao càc phd eò Ha Ndi luy ed<br /> nhùng dòi thay so vdi cuòi thè ky XIX nhu dà phà bd càc cdng phd, dudng phò md<br /> ròng han, ed via he, phà bd nhà Iranh, xày nhà gach..., tinh chll dò thj boa dà rò rèi<br /> hon song vàn giù dugc nhùng nel dàc trung riéng cùa Thàng Long - Ha Ndi, khdng<br /> thè làn vdi bài cu dd thj nào khàc.<br /> <br /> Màc dù vày, qua trình dd thj hoà do ành hudng cùa phuong Tày cùng phIn<br /> nào làm bién dòi càu trùc nhà d phd truyén thòng cùa Ha Ndi. Mot kilu nhà mdi<br /> bang gach kién ed lù 2 dén 4 tàng (loai 3, 4 tIng chilm ty le rll nhd) dà bit dIu<br /> dugc xày dyng trèn nén cu cùa mot so ngòi nhà Ha Nói hình òng quen thuòc lai khu<br /> vyc này. Kièu nhà mdi thè hi?n càch tò ehùc càc khdng gian ehùc nàng ben trong<br /> tuong dòi hgp ly va vàn khai thàc dugc nhirng dàc diém phù hgp cùa he thòng càc<br /> san trong vào mue dich thdng thoàng ly nhién cho càc phdng d, tao dilu kién thoà<br /> man nhu càu truyén thdng cùa ngudi Vigt là gàn bd vdi khdng gian cày xanh thién<br /> nhién, dù dd là khdng gian thién nhién thu nhd.<br /> <br /> 3. Phàn ho theo loai hình sd hùu<br /> Sd hùu nhà dal, hay ndi càch khàc là mdi lién he giùa chù sd hùu vdi nhà dàt,<br /> là mot trong nhùng vàn de quan Irgng dugc thè bién khà rò qua mdi làm bang khoàn<br /> dién thd, góp phàn khdng nhd tao nèn dién mao cùa mot dd thj. Tinh da dang cùa<br /> ddi lugng sd hùu là mot trong nhùng nhàn td xà bòi quan Irgng trong viéc tao khdng<br /> khi làp nàp ké mua ngudi bàn, mot cài hdn khdng thè Ihièu trong dàc trung khu phd<br /> ed Ha Noi.<br /> Nhùng thòng tin ve sd hùu dugc ghi chép d mal sau cùa làm bang khoàn,<br /> gòm: dòi lugng sd hùu, bièn dòi chù sd hùu. Ddi lugng sd hùu ed thè là ngudi Viét,<br /> <br /> 1. Dan thco PGS. Tran Hùng, TS. KTS. Nguyèn Quóc Thòng, Thàng Long - Ha Nói mudi thè k}'<br /> dò thi hod, Nxb Xày dung, H. 2004. ir. 74.<br /> <br /> 543<br /> VI$T NAM HQC - KY YÉU H Q I THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU^<br /> <br /> <br /> ngudi Hoa, ngudi Àu, hay càc sd hùu cdng ddng (dình, chùa, bòi, quàn ...) boàc sd<br /> hùu còng (dlt còng, via he, rànb nude, dudng, thành phd Ha Ndi...). Chù sd hùu<br /> cùa mgt milng dlt ed khi eò djnh là mgt ngudi, ed khi ehuyln dòi nhiéu làn giùa<br /> càc cà nhàn ùong mot già dình, boàc giùa nhilu ddi lugng khàc nhau... Nhìn chung.<br /> vdi nhùmg ghi chép d mài sau cùa mdi tlm bang khoàn, chùng ta ed thè lìm biéu<br /> phIn nào vi vln di sd hùu nhà dàt nùa dàu thè ky XX.<br /> Tuy dIu là càc phò eò song cùng ed phò Idn phd nhd, phd dai phò ngàn nén so<br /> lugng bIng khoàn thuòc mòi phò ed sy khàc biét. Nhilu bang khoàn nhàt (Ihudng<br /> tuong duong là nhilu so nhà nhIt) là phò Hàng Bdng (279), ròi Idi Hàng Bac (177),<br /> Hàng Buòm (150),... Il bIng khoàn nhIt là càc phò Hàng Bùi, Nguyén Thién Thuàt<br /> (9 bIng khoàn).<br /> Trén dai thi, blu khip càc phò dIu xult hign cà sd hùu cdng va tu, tuy ring tu<br /> hflru vàn chilm phIn chù ylu. Trong toàn khu phò eò, chi riéng hai phò Pham Phù<br /> Thù va Nguyèn Trai là khdng ed cdng hùu. Hay ndi càch khàc, trù nhùng phàn dlt<br /> nhd, tuy bi cài di làm dudng bay ngò di chung nhung lai khdng làp thành bIng<br /> khoàn riéng, ma vàn tinh chung trong tèng di?n tich sd hùu cùa chù bIng khoàn<br /> (phò Pham Phù Thù ehi ed 3,5m dudng; cdn phò Nguyèn Trai ed 83,5m dudng va<br /> ngò, nim trong 4 bang khoàn khàc nhau) Ibi hai phò này khdng ed bIng khoàn nào<br /> dung danh là sd hùu cdng.<br /> Cd thè thly rò hon sy chénh Igch giùa ty 1? chù sd htru va di^n tich dlt sd hùu<br /> cùa tìmg loai trén qua bang tòng hgp sau:<br /> <br /> Bang 2. Phàn bò so ngu-di va difn tich theo nguon gòc sd hiru<br /> <br /> Nguon goc Sé Tyl? Di^n tich SH Tyl?<br /> sdhihi lugmg % (DI') %<br /> <br /> 1. Tu hùu: 3.785 85,27% 570.771 71,44%<br /> <br /> 1.1. Ngudi Viét 3.437 77,43% 482.670 60,41%<br /> <br /> 1.2. Ngudi Hoa 315 7,10% 75.097 9,40%<br /> <br /> 1.3. Ngudi Au . 32 0,72% 12.322 1,54%<br /> <br /> 1.4. Ngudi Nhàt 1 0,02% 682 0,09%<br /> <br /> 2. Còng hùu 654 14,73% 228.188 28,56%<br /> <br /> Tòng còng 4.439 100,00% 798.959 100,00%<br /> <br /> <br /> <br /> 544<br /> KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHCfNG DÓI THAY QUA TU LIÉU.<br /> <br /> <br /> 73 phd cdn lai déu ed xen làn chù sd hùu là tu hoàc cdng. Ty le chù va dièn lich<br /> dàt sd hùu theo tùng loai khdng ddng nhàt. Nhìn chung, dàt dai nhà cùa thuòc sd<br /> hùu còng chi bang hon 1/3 sd hùu tu song sd chù sd hùu (sd bang khoàn) thi lai<br /> chi bIng xàp xi 1/5 tu hùu, tue là dièn tich trung hinh cùa mot thùa dlt cdng<br /> (228.188/654=) 348,9m' Idn gip hon 2 lln trung binh mot thùa dlt tu (570.771/3.785=)<br /> 150.8m^ De ed thè di sàu phàn tich ve quy md sd hùu cùa lùng loai chù sd hùu,<br /> chùng Idi phàn lich thco hai loai Idn là cdng hùu va tu hùu.<br /> <br /> * Thù nhàt, sa hùu cdng<br /> Vdi mdi ty le khà "khiém lòn", 14,8% long so chù sd hùu, nhung chilm idi<br /> 28,56%) dièn tich sd hùu, càc bIng khoàn ghi danh chù sd hùu khdng phài cùa cà<br /> nhàn ma là cùa cdng dòng d khu phd ed.<br /> Nhu vày, trong càc thùa dal thudc sd hùu cdng d càc phd ed, mot phàn dàng<br /> ké (162.063/228.188=) 71%, là thudc quyén quàn ly tryc liép cùa Thành phd, trèn<br /> bang khoàn ed thè ghi rò chù sd hùu là Thành phd Ha Nói, hoàc chi ghi chung<br /> chung dò là dal cdng via he. Chua day 1/3 (29%) dién lich dlt cdng cdn lai là thugc<br /> quyén sd hùu cùa càc cdng ddng tin nguòng hay càc co quan,...<br /> Khào sài cu thè càc thùa dàt thudc sd hùu cùa Thành phò (bao gòm cà dlt cdng<br /> ridi chung hay via he), gdm 531 thùa, ed thè chia thành càc loai chinh sau:<br /> 1. Nhùng mành cài tu sd hùu tu nhàn, chiém ty le Idn, thudng ed dièn tich<br /> nhd, do khi càn chinh lai càc con phd ed theo quy hoach mdi cùa Thyc dàn Phàp,<br /> càn nàn chinh dudng phd cho hgp ly, hoàc cùng ed khi là nhihig mành dàt ed dign<br /> tich chi mot vài mèi vudng, dùng de làm via he, cdng rànb... Cd tdi 461/531 thùa<br /> dal ed dién tich 100m^), chiém ty lé khà "khiém Idn"<br /> as 13%, cùng khdng dòng nhàt, chù yéu là mot vài tram mèi vudng, chi ed 13 thùa<br /> ed dién tich > I.OOOm , trong dd Idn nhàt là thùa 95.300m^ (dugc gidi han bdi 4<br /> con phd Hùng Vuong, Cùa Ddng, Chu Vàn An, Hoàng Vàn Thy). Day chinh là<br /> mgt phàn khu vyc thành ed Ha Ndi (sau khi bj phà bdi cudi thè ky XIX). Phd<br /> Cùa Ddng là mot phd mdi hinh thành sau khi bue ludng thành va con bào khdng<br /> cdn (1897), chay thàng lù cùa Ddng cùa Thành ra khu phd budn bàn. Thyc ra,<br /> khu dal này nàm "ben ria" phia tày khu phd ed, nhung ed mot phàn thudc phd<br /> Cùa Ddng nèn vàn dugc tinh trong bang khoàn cùa phd Cùa Dòng. Hay d phd<br /> Ddng Xuàn ed mot Io dal còng dièn tich lèn tdi 16.689m", chinh là khu dal sau<br /> này dùng xày chg Ddng Xuàn, khièn cho sd hùu trung binh cùa càc bang khoàn<br /> c;òng cao hon hàn so vdi sd hùu tu.<br /> <br /> 545<br /> VIÉT NAM HQC - KY YEU HQl THAO QUOC TE LAN THU TtJ ____^<br /> <br /> <br /> Dal cdng là loai dal thudc lai san chung cùa thành phd Ha Noi. Màc dù trong<br /> càc llm bIng khoàn nhiéu khi khdng ghi rò mye dich su dyng, nhung trong boat<br /> ddng quy hoach cùa thyc dàn Phàp, càc mành dàt cdng này ed thè ed do cài lù dal<br /> cùa càc sd hùu tu de làm dudng, via bè, cdng rànb,... xày dyng co sd ha tàng ndi<br /> chung. Tu khi làm chù dugc Ha Ndi (1888), thyc dàn Phàp dà lién hành cài tao<br /> dudng sa nhung phài lù sau nhùng nàm 1920 Ibi he thdng giao thdng trong khu phd<br /> eò mdi thyc sy dugc sàp xép, chinh trang mgt càch ed quy md vdi càc dy àn de xuàt<br /> ti mi, chi tilt cho lùng khu phò. Cdng viéc này dugc tién hành "bài dàu lù doan<br /> sdng Td Ljch lù phò Chg Gao di vào khu phd ed, phà bd càc cdng ngàn giùa càc<br /> phudng nghl trong phò cùng nhilu leu quàn Irudc nhà, md rdng, nàn thàng va trai<br /> dà mal dudng dòng thdi tao via he làl gach cùng he thòng cdng rànb thoàl nude...".<br /> Kit qua là dudng dugc md rdng, ndi dai thèm, udn nàn thing hàng va dugc dàm<br /> bào trai ty va ve sinh mdi trudng.<br /> <br /> Ben canh dd, dlt cdng cdn dùng de dén bù cho càc ngdi nhà sài lé dudng dà bj<br /> phà bd". Thàm ehi, nhùng mành dlt cdng này cùng ed thi dugc bàn, chuyén nhugng<br /> lai cho càc cà nhàn ed nhu càu^.<br /> <br /> 1. Bào cào vi viéc md ròng phó Hàng Dàu cùa bà Mourlan co thè minh chùng cho diéu này:<br /> "... Viéc mó rpng con phó Hàng Dàu này tlm 20m: lOm màt dudng, va 5m moi ben che via<br /> he...Viéc mó ròng dugc thyc bién chi ó huóng Bàc cùa khu phó, dilu này sé làm biln màt<br /> tal cà nhùng ngòi nhà sàt il dudng bién dang ton t^i d dò. Dat ó dàng sau nhùng toà nhà này<br /> là dat còng, sé de dàng dói vói vi?c dua cho moi chù so hùu mot mành dàt dén bù de xày<br /> dyng lai dùng y theo dilu luàt vi ve sinh, dong thdi thành phó sé tilt kiém dugc mot khoàn<br /> din bù". Trich tu Bulletin municipale de la ville de Ha Nói, 1917 {Còng bào thành phó Ha<br /> Nói nàm 1917), p.\50.<br /> 2. Hgp dong bàn dal cùa thành phó Ha Ngi cho òng Pham Dình Bào (thuQc Phóng Sd Dia<br /> chinh) tiln hành vào ngày 2/8/1941 là mot minh chùng cu thè:<br /> Hgp dòng bàn dàt nhu sau:<br /> - Hgp dòng dugc thyc bién giùa ngài Camille Chapoulart, DÓc li thành phó Ha Ngi, dai dién<br /> chinh quyln toàn thành phó va òng Pham Dình Bào. Bàn hgp dong lién quan din Nha Dia<br /> chinh thành phó bàn mành dàt nlm tai phó Hàng Bac, phia sau tòa nhà so 28 dà dugc dàng<br /> ky trong so dja ba so 299/1 phàn B. Mành dlt co dién tich 34m^ va dugc giói han nhu sau:<br /> . Phia bic dugc giói han bòi càc mành dàt khu vyc B-296/1, 340, 339 va 338<br /> . Phia nam dugc giói han bài mành dàt 299 khu vyc B<br /> . Phia dòng giói han bòi càc mành dàt 338 va 302 khu vyc B<br /> . Phia tày dugc giói han bài mành dàt 296/1 cùa khu vyc B<br /> - Thành phó Ha Noi là chù so hùu hirp phàp cùa mành dàt B-299/1 càn cu vào Giày chù-ng<br /> nhàn dàt dai so 362 cùa Ha Nói trong quyén 2 trang 162.<br /> - SÓ tién mua bàn mành dàt này là 340 dòng bac sé dugc òng Pham Dinh Bào nòp lai Kho b^c<br /> thành phó Ha Nói trong thói han duy nhàt mot thàng sau khi hgp dòng này dugc ky chàp<br /> ihuàn cùa nguói dùng dàu chinh quyén Bàc Ky.<br /> <br /> 546<br /> KHU PHÓ CÓ HA NÓI N H Q N G DÓI THAY QUA TU LIÉU.<br /> <br /> <br /> Nhung nhùng mành dàt dang này ed thè hi thu bòi lai bài ky lue nào nèu nd<br /> nàm trong dièn quy hoach cùa thành phò: "Chinh quyèn thành phò khòng ed bài ky<br /> Cam kct nào lièn quan dòn dal dai (nhu viéc phàn loai, md Idi, vice diéu chinh, kèo<br /> dai, md rdng. Idn nèn. ha bàc xép loai) hay càc ké hoach, dy àn ve quy hoach. md<br /> rdng càc con duimg dd Ibi cùa thành phd ma vdi vai trd là ben chuyén nhugng dàt,<br /> chinh quyèn se thu bòi lai dal de pbyc vy càc cdng trình giao thdng"'.<br /> <br /> Lai cùng ed nhùng truòmg hgp. dàt tu bi sung cdng phyc vy viéc md dudng,<br /> nàn thàng hoàc chinh trang càc con phd. Dién lich cài xén tùy thudc vào phàn nhd<br /> cùa ngdi nhà so vdi phàn long ducmg dà dugc quy dinh".<br /> <br /> Khi trung dyng phàn dal cùa nhùng ngdi nhà nhd ra ben ngoài dudng quy<br /> hoach dy kién, bòi ddng thành phd se mua lai cùa ngudi dàn vdi mùc già Ihda<br /> thuàn. Mùc già dén bù nèu chua Ihda dàng, ngudi dàn ed thè khiéu kièn'\<br /> Tuy nhién, trén thyc tè vige chinh trang, tu sua dudng trong khu phò eò chi<br /> dugc ngirìri Phàp chù Irgng dòi vdi nhùmg con dudng irgng yéu - tryc xuong sdng<br /> cùa khu phd hoàc nhùng con dudng d vj tri diém nùl giao thdng then chdl. Ldng<br /> duòmg dugc md rdng thdng qua viéc trung dyng dàt cùa nhùng nhà nhd ra ben<br /> ngoài so vdi phàn dudng quy hoach. Bò mài nhùng con dudng d khu phd ed phàn nào<br /> <br /> <br /> L Hgp dòng bàn dàt cùa thành phó Ha Nói cho òng Pham Dình Bào, Phóng Sa Dja chinh<br /> Ha Ngi.<br /> 2. Hgp dong trao dói daL Ho sa sé 12, Phóng Sd Dja chinh Ha Ngi là mot vi du. Day là Hgp<br /> dòng trao dói dàt giùa Chinh quyén Bào ho va òng Fellononneau dà the hién vi^c càt dàt tu<br /> sung còng mó ròng pho MS May:<br /> " Chinh quyln Bào hg sé dành mgt phan dàt cùa ngòi nhà là: mgt mét, tàm muai làm<br /> centimét (1,85m) sung còng di mó ròng phó Ma May phù hgp vói so dò quy hoach quy djnh<br /> ve giói han dudng phó dà dugc duyét ngày 19/4/1890 va theo ngòi nhà dà dugc nhugng<br /> quyén cho òng Fellononneau dinh kèm theo phu lue Hgp dóng trao dói dàt".<br /> ?>. Ho sa so 144. Phóng So Dja chinh Ha Noi lai Trung tàm Luu trù quóc già 1: Bàn dàt còng<br /> cùa thành phó Ha Noi cho Dàng Doàn Doanh, Dàng Thj Giàn, Nguyèn Hùu Gi, Nguyén<br /> Mai, Nguyèn Hùu Nhu, Ducmg Thùc chinh chù tu nàm 1923-1940, tàp so 2. Do khòng dòng<br /> y vói mùc din bù cùa thành phó, òng Duong Thùc song ó phó Hàng Gai gùi thu lén Hòi<br /> dong thành phò yéu càu dugc tàng già tién din bòi thuóng:<br /> "Ha Nói ngày 14 thàng 9 nàm 1925<br /> Ngài Truóng phóng hành chinh, Tóa Dòc ly Ha Nói kinh mén,<br /> Tòi xin tran trong thòng bào vói ngài ring do su quy hoach lai thành phò, nhà cùa tòi so 116<br /> duóng phó Hàng Gai, Ha Nói dà phài lui vào 0.8m va cài phàn dàt dò tao thành mot góc cho<br /> thàng hàng. Vice lui dàt vào co tòng so là 1 l,5m^ vi vày tòi yéu càu ngài chàp thuàn mgt<br /> khoàn boi thuóng ve su màt màt này là 15 courron (tiln Phàp - TG)/lml Xin gùi tói ngài tal<br /> cà tàm tinh tòn trong cùa tòi. Trong hgp dong chi dong y vói 8 dòng bac Dóng Duang/1 m'".<br /> <br /> 547<br /> VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THIJ TU<br /> <br /> <br /> thay ddi, phd rdng hon, lién hoàn tao thành mgt mang ludi lièn tyc thuàn lién cho càc<br /> boat ddng giao thuang.<br /> Nhùmg sd hùu cdng cdn lai, ngoài càc dình, dén, chùa, miéu, bòi quàn, nhà thd,...<br /> là càc dja diém tin ngudng cùa cgng ddng cu dàn Ibi cdn lai là càc khu dal cùa càc<br /> cdng ty hay Ida bào, bénh vién, nhà vàn hda, v.v....<br /> <br /> * Thù hai, su hùu tir:<br /> <br /> Bang 3. Phàn bò so nguòi va di^n tich dat sd hihi theo nguon góc cu dàn<br /> <br /> Nguon goc sd hihi So lir^g Di^n tich SH (m^) DT trung binh (m^)<br /> <br /> 1. Ngudi Viét 3.437 482.670 140,43<br /> <br /> 2. Ngudi Hoa 315 75.097 238,4<br /> <br /> 3. Ngudi Àu 32 12.322 385,1<br /> <br /> 4. Ngudi Nhàt 1 682 682<br /> <br /> Tong 3.785 570.771 150,8<br /> <br /> Sd hùu tu trong pham vi cùa khu phò eò chù yéu thudc ve ngudi Vi^t, rdi Idi<br /> ngudi Hoa, chi ed 32 ngudi là quòc tjch chàu Àu, va dàc bigi ed 1 ngudi Nhàt. Diéu<br /> này hoàn toàn phù hgp vdi càch tiép càn quy hoach dd thj cùa Hébrard. Theo dd,<br /> Hébrard cho ring cln tàch riéng, chia càch giùa nhihig khu vyc nhà d cùa ngudi Àu<br /> va ngudi An Nam'. Va khu vyc phò eò Ha Ngi dugc ggi là khu ngudi bàn xù de<br /> phàn biél vdi khu cùa ngudi Àu. Tuy nhién, sy phàn djnh này chi ed tinh chat tuong<br /> dòi, khdng Ibi dua ra mgt ranh gidi cùng giùa càc khu vyc cu dàn. Trèn thyc lé,<br /> Thàng Long - Ha Ngi - vùng dlt kinh ky này dà tùng hàp din khdng chi nhùng<br /> ngudi Viét d càc vùng lù Irln vi day làp nghiép ma cdn cà thuóng nhàn Hoa kièu<br /> va ngudi chàu Àu din day sinh song lù càc Ibi ky Irudc. Claude Bourrin dà udc tinh<br /> cho din dIu Ibi ky XX, Ha Ndi ed khoàng 100.000 ngudi An Nam, 1.088 ngudi chàu<br /> Àu va 2.000 ngudi Hoa sinh sòngl Riéng khu vyc 36 phò phudng làp trung chù yéu<br /> là ngudi Viét va ngudi Hoa. Vdi khdng gian kién trùc, boat ddng kinh tè va nhùng<br /> sinh boat vàn hda riéng biél, ngudi Hoa cùng vdi ngudi Viét dà tao nèn sàc thài da<br /> dang cho dièn mao cùa khu 36 phd phudng.<br /> <br /> 1. E. Hébrard, LTJrbanisme en Indochine (Quy hoach dò thj ó Dòng Duang), L'Architecturc<br /> (Kiln trùc), voi 41. so 2, 1942, tr. 33-48.<br /> 2. Claude Bourrin. Dóng Duang ngày dy 1898-1908, Nxb Lao dòng, Trung tàm Vàn hóa Ngòn<br /> ngù Dòng Tày, Ha Nói, 2008, tr. 52.<br /> <br /> 548<br /> KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHÙNG DÓI THAY QUA TU LIÉU...<br /> <br /> <br /> Bang 3 cùng cho thày, trong 3.785 bang khoàn tu hùu dugc làp chù yéu vào<br /> lai nàm 1943-1944, mùc sd hùu trung binh cùa mdi bang khoàn là 150,8m". Con sd<br /> này bau nhu khdng sai lèch so vdi sd liéu ma Philippe Papin dà thdng ké dugc lù<br /> càc sd thuè dàt tu nàm 1889-1940. Khi dd, kich thudc trung binh cùa mot ld dàt tdi<br /> hièu là 150m'. Tuy nhièn, mire dò tu hùu giùa càc chù thudc càc qudc ljch khàc<br /> .nhau cùng ed sy khàc biél khà Idn. Mac dù là ngudi bàn xù, chiém dai da sd cu dàn<br /> cùa khu vyc phd ed song dièn lich trung binh mdi thùa dàt sd hùu cùa ngudi Vi^l<br /> chi ed 140,43in', nhd nhàt. Tue là xél ve mal kinh lé, thdng qua quy md sd hùu nhà<br /> dal, thi ngudi Viét - ngudi bàn xù, là nhùng ngudi nghèo nhàt trèn chinh mành dal<br /> què buong minh. Trong pham vi khu phd ed, bàn ihàn ngudi bàn xù cùng co nguòn<br /> gòc khàc nhau: mot phàn trong so hg là ngudi Ha Noi gdc, phàn khàc là nhùng<br /> nguài thg thù cdng di cu lù càc làng nghè thudc lù tran ra hành nghé lai càc phd<br /> phuang Thàng Long trong nhiéu thè ky Irudc, hoàc là gidi tri thùc sau khi hgc hành<br /> thi cir dd dal d lai mành dal này de làp nghiép. Trong dd, làng Idp thg thù cdng -<br /> thuomg nhàn chiém da sd. Hg là nhùng ngudi san xuàt va luu thdng hàng hda trong<br /> he thdng cùa mgt nèn san xuàt nhd.<br /> Ben canh ngudi Viét, mgt bd phàn quan Irgng tao nén dién mao da dang cùa<br /> dàn cu phd ed là càc thuang nhàn Hoa kièu. Hg thudng sinh sdng va kinh doanh d<br /> mgt so khu phd, nhung cùng ed trudng hgp sdng xen lan cùng càc thg thù cdng -<br /> thucmig nhàn ngudi Viét. Dién tich nhirng ld dal thudc sd hùu cùa ngudi Hoa thudng<br /> Idn, theo so liéu dja chinh, dign tich trung hình mòi thùa dal cùa ngudi Hoa là<br /> 238.4m^, gip 1,7 lln so vdi di^n lich trung binh mòi thùa dal thudc sd hùu ngudi<br /> Viét. va ndi nhu Paulette Girard va Michel Cassagnes Ibi "nhùng càn nhà chay sàu<br /> nhàt va rdng nhll dIu thudc ve nhùmg thuang nhàn giàu ed nhàt"^. Diéu này cùng<br /> de hièu bdi nhùng ngudi Hoa dén sinh sdng va làp nghiép d phd ed thudng là nhtmg<br /> thuomg nhàn giàu ed, trong co càu dàn cu hg dugc coi là tàng Idp "phù thuang<br /> thành thj", nàm trong tay nhùng sd vdn Idn va ddc quyén budn bàn, kinh doanh<br /> nhicu mài hàng. Hg ed dilu kién di mua nhùng ld dàt ed dién lich Idn vùa kél hgp<br /> kinh doanh budn bàn va sinh boat già dình.<br /> Ò khu phò eò, so lugng ngudi Àu khdng nhiéu (32 ngudi), cùng là mot diéu<br /> hoàn toàn de hilu bdi dai da so hg sinh song d khu vyc dugc tbièt ké va quy hoach<br /> giành riéng cho ngudi Àu (phia nam bd Hoàn Kiém va mot phàn phia tày cùa khu<br /> phò co, khu vyc Irudc kia là Ida thành Vouban, dà bj phà bd lù cudi thè ky XIX),<br /> ed mùc sd hùu trung binh (385, Im^) Idn gip 1,6 lln sd hùu cùa ngudi Hoa, va hon<br /> <br /> 1. Philipe Papin, Màt dò nhd ò dò thj va kiiu kiin trùc nhà d dà thi Ha Nói 1889-1940...<br /> 2. Paulette Girard va Michel Cassagnes. Khu phò co: Càu trùc, duàngphó va càc là nhà: phàn<br /> ành khòng gian cùa mot xà hgi, tr. 280.<br /> <br /> 549<br /> VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TU<br /> <br /> <br /> 2,74 làn so vdi sd hùu cùa ngudi bàn xù. Rat tièc là tu liéu khdng cho biél cy thè<br /> dd là nhùng ngudi nude nào, song chùng tdi cho ràng chù yéu dd là nhùng ngudi<br /> qudc ljch Phàp. Hg sdng chù yéu d càc con phd Idn trong khu phd ed, va déu là<br /> nhùmg phd ed nhiéu Hoa kièu (Làn Òng, Hàng Budm, Hàng Ngang, Hàng Dudng,<br /> Phùng Hung...).<br /> Trén tùng phd ed, phàn bd mài dò cu dàn bàn xù va ngudi nude ngoài cùng ed<br /> sy khàc nhau. Cd 46/75 (61,3%) phd ed hon 90% chù sd hùu là ngudi bàn xù. trong<br /> dd ed tdi 12 phd ehi toàn ngudi bàn xù'. Néu nhìn trèn bàn dd Ibi nhùmg phd cùa<br /> ngudi bàn xù chù yéu là phd nhd, déu khdng thudc càc tryc phd chinh, buon bàn<br /> sàm uàt. Mgt cym phd nàm d phia ddng nam khu phd ed, gdm càc phd Nguyèn HQ-u<br /> Huàn, Hàng Màm, Hàng Mudi, Hàng Tre, Hàng Thùng; nhùmg phd cdn lai nàm rài<br /> ràc d càc khu vyc khàc nhau, chù yéu là phia tày va tày nam cùa khu phd ed.<br /> Rdi Idi nhùng phd khàc, tuy ed ngudi Hoa hoàc ngudi Àu sdng xen kè nhung<br /> ngudi bàn xù vàn chiém ty trgng chù yéu. Diéu dd ed thè de nhàn thày bdi 34 phd<br /> này (46 - 12) nlm chù yéu d tryc chinh cùa khu phd ed (Hàng Dào, Ddng Xuàn,<br /> Hàng Giày) va càc nhành rè ra tu hai ben cùa tryc này (Hàng Bdng, Hàng Gai,<br /> Hàng Qual, Hàng Thièc, Hàng Khoai,....). Diéu này ed lè cùng de biéu vi dd vdn là<br /> nhùng phd nghé truyén thdng làu nàm cùa ngudi Vi?t tu nhiéu thè ky Irudc, dén<br /> giùa thè ky XX, tuy chju ành hudng chung qua trình dò thj hda dudi tàc ddng cùa<br /> thyc dàn Phàp, song cùng khdng làm thay ddi dugc thành phàn co bàn cùa cu dàn<br /> càc phd này.<br /> NIU tinh theo ty I? sd hùu trén ldng sd bIng khoàn tu hùu Ibi phd Nguyèn<br /> Thi?n Thuàt là phò ed 100% chù tu hùu là ngudi Hoa. Trèn thyc té, day là mot con<br /> phò nhd, ngin, chi ed 9 bIng khoàn, trong dd ed tdi 5 là thugc cdng hùu, chù yéu là<br /> cùa Cdng ty tròng bdng BIC Ky vdi nhùng ld dàt rat rdng (hàng nghìn Idi hàng chue<br /> nghìn mèi vudng, nlm d khoàng giao nhau giùa càc phd Hàng Khoai, Cao ThIng va<br /> Nguyèn Thién Thuàt), ma nay chinh là mgt phIn chg BIC Qua, Ddng Xuàn. 4 nhà<br /> thudc sd hùu tu nhàn - ngudi Hoa, nlm d cudi phd, khdng giao cài vdi càc phò khàc<br /> cùng là nhùng lo dlt khòng nhò (ed I ld rdng hon I .OOOm^). Tuy vày, néu chi tinh<br /> theo ly lé phIn tram di nhàn xél vi sy phàn bd vj tri càc ngdi nhà cùa ngudi Hoa<br /> cùng nhu ngudi bàn xù hay ngudi Àu Ibi ed lè chua ihàl chinh xàc. Ò day. chùng<br /> tdi phàn lich trèn co sd cà ly lé phIn tram va sd lugng thyc lé. Nèu theo quan diém<br /> dd, ndi vi mài dò làp trung cùng nhu nhùng khu vyc tàp trung ddng dào ngudi Hoa<br /> d khu phò co Ha Nói ed le Irudc lièn phài nbàc idi phd Hàng Budm. Theo sd liéu<br /> <br /> 1. Co 12 phó càc chù tu hùu hoàn toàn là nguói bàn xù : Hàng Bùt, Cao Thàng, Hàng Chai,<br /> Nguyèn llCru Huàn, Hàng Muli, Hàng Phèn. Hàng Thùng, Hàng Màm, Hàng Tre, Hàng llòm.<br /> Hàng Non, Ha Trung.<br /> <br /> 550<br /> KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHIJNG DÓI THAY QUA TU LIÉU...<br /> <br /> <br /> thòng kè vào nhùng nàm 40 cùa thi ky XX. day là phò ed sd lugng chù tu hùu (56)<br /> là ngudi Hoa dòng nhàt trong càc phò thudc khu vyc phò ed Uà Nói. Ngoài ra, trèn<br /> phò Hàng Budm cdn ed 6 bang khoàn khàc vdi gin 3.000m- là khu vyc Hòi quàn<br /> cùa nguiri Hoa. Ben canh dò, cùng trèn phd này cdn phài kl Idi mot bénh vién cùa<br /> ngudi Hoa va mgt trudng day Phàp ngù cùa long, nhung do Hoa kilu (Hdng Lai Ky)<br /> phy iràch. Khu vyc Hàng Budm dugc vi nhu trung tàm "China Town" d Ha Noi, là<br /> noi sinh song va làm àn tip nàp nhll cùa ngudi Hoa. Phài Idi nàm 1979, khi xày ra<br /> xung ddi d bièn gidi phia BIC Viét Nam, mgt so Idn Hoa kilu d hàng Budm ndi<br /> rièng. Ha Ndi ndi chung mdi di cu vi Trung Quòc boàc sang mot nude thù 3 Ibi ly le<br /> ngudi Hoa mdi giàm hàn.<br /> Làn càn phd Hàng Budm, cdn phài kl tdi càc phò Hàng Ngang, Ma May,<br /> Nguyèn Sièu, Hàng Chièu. Hàng Dudng,... cùng là càc luyén phò vùa ed lugng ngudi<br /> Hoa nhièu va chiém ly lé cao.<br /> Càc phd ed Hoa kièu d dugc md là là nhùng khu vyc giàu ed, dudng sa sach<br /> se. "Trong càc phudng giàu ed, nhu d phd Ma May... do càc Hoa kilu d, dudng<br /> phd dugc giù gin càn ihàn, hai ben là nhùng ngdi nhà gach d?p de... Ldng dudng<br /> gd lèn theo kièu mai rùa, dugc làl bIng nhùng vién dà hòc, mòi ben ed dào mdi rànb<br /> hep va sàu, dùng di thoàl nude mua va nude còng..."'. Hay "phò Hàng Ngang, dà<br /> dugc làl bang nhùng phièn dà càm th^ch Idn là mgt phò lich sy va giàu ed cùa<br /> phudng này"^.<br /> Trong quy hoach va "tlm nhìn" cùa ngudi Phàp, khu phò co khdng phài là noi<br /> dugc dàc bigi quan tàm cài tao hay xày dyng mdi. Cho din cuòi Ibi ky XIX, khu<br /> vyc Ké Chg cho tdi xung quanh hd Hoàn Kilm khdng ed he thòng thoàl nude ty<br /> nhièn nào ngoài ddng Td Ljch cùng mot vài ao, dim. Màc dù da ed mgt so bi?n<br /> phàp làm sach mdi trudng, md rdng va nàn thIng mgt so tuyln phò, phà bd còng<br /> phd,... song ngudn kinh phi chù yéu van dugc thyc dàn Phàp giành cho viéc xày<br /> dyng khu phd mdi cho ngudi Àu (phia nam hd Hoàn Kiém va mgt phIn phia tày Ké<br /> Chg) cùng nhu nhùng dy àn dd sd ve xày dyng càu Long Bién, nhà ga xe lùa, co<br /> sd ha tàng,... Cd lè dd là ly do chù yéu giài thich cho bién tugng rat it ngudi Àu<br /> s;dng xen kè vdi ngudi bàn xù va ngudi Hoa d khu phd ed. Hon nùa, nhùng ngudi<br /> này chù yéu sdng làp trung d càc phd ma ty lé Hoa kièu ddng, hay ndi càch khàc là<br /> nhùng phd tuong ddi Idn, nhu Hàng Chièu, Phùng Hung, Hàng Ngang, Hàng<br /> Budm,... noi viéc budn bàn dièn ra khà sdì ddng trong giai doan nùa dàu thè ky XX.<br /> Rat tièc chùng tdi khdng ed dù tu liéu de khào cùu cy thè ve qudc ljch cùng nhu<br /> <br /> <br /> 1 , 2. Dan theo Nguyèn Thùa Hy, Thàng Long - Ha Nói thè ky XVII-XVIII-XIX, Hòi Su hoc.<br /> Ha Nói, 1993.tr.70.<br /> 551<br /> V1$T NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU<br /> <br /> <br /> nghl nghiép cùa nhùng ngudi Àu này, song theo nhùng cu liéu bién ed ibi hg chù<br /> yéu là ngudi Phàp.<br /> <br /> 4. Co càu sir dung dàt<br /> Màt dò xày dirng va he sé su dung dat là nhùng nhàn ld quan Irgng de lìm hièu<br /> vi quy md va co càu dal dai cùa mgt vùng.<br /> Day là mot thuàt ngù chuyén mdn trong xày dyng, dugc tinh theo ty le dàt xày<br /> dyng trèn toàn bd dién lich ld dal (tinh theo %):<br /> <br /> <br /> Màt dp xày dyng Dién tich dàt xày dyng<br /> (tinh theo %) Tóng di?n tich<br /> <br /> Mài dd xày dyng cùa khu phò eò Ha Ngi theo sd liéu dja chinh giùa thè ky XX<br /> tinh dugc là (264.874/798.959=) 33,15%. Day là mgt ly lé hoàn toàn chua cao. Hién<br /> nay, theo thòng ké vi nhà d Ha Ndi, mài dò xày dyng trong khu phd ed lén tdi hon<br /> 80%'. Màc dù vày, trong tuong quan giùa ba khu vyc: phia tày Ha Ndi (khu vyc<br /> Hoàng thành), khu phò eò va khu phò cu (hay cdn ggi là khu phò Phàp) Ibi khu phò<br /> eò là khu vyc it dugc xày dyng mdi, nhung mài dd dàn so cùng nhu mal dd xày dyng<br /> lai cao nhàt .<br /> Cd Ibi nhàn thly mài dd xày dyng giùa càc phd cùng ed sy khàc biél khà rd<br /> ràng. Khdng ed phò nào mài dg xày dyng lèn tdi 60%), trong dd thip nhll là phd<br /> Cùa Ddng, mal dg xày dyng chi hon 5%. Tuy nhién, thyc ti so li?u cho bill phò<br /> Cùa Ddng là mot con phò khdng Idn (40 bIng khoàn), blu bit càc bIng khoàn ed<br /> mài dd xày dyng khoàng 50%, song mài dd xày dyng d day Ihip chù yéu là do eò 1<br /> ld dlt rll Idn (95.300m') ma di?n tich xày dyng lai chi ed 435m', khiln cho ty 1?<br /> chung cùa cà phd bj giàm di dàng kè.<br /> Tilp din phò Cao ThIng, màt dò xày dyng cùng khà nhd ( 11,88%) vi cùng ed<br /> tdi 5/9 so bIng khoàn là thudc sd hùu cdng, là nhùng ld dàt ed dién lich Idn song lai<br /> xày dyng il khiln ly lé xày dyng chung cùa cà phd giàm.<br /> Da phIn càc phò ed mài dd xày dyng khoàng lù 35 dén 50% tòng dicMi tich. Cd<br /> 10 phò CÓ mài dò xày dyng Idn hon 50% long dién lich dàt. trong dd Idn nhàt là phó<br /> <br /> <br /> 1. Nhilu tàc già. Tini hièu vàn di nhà d cùa Hd Nói: mot kinh nghiém lién vàn hóa trung hgp<br /> tàc dgi hgc. Nxb Truóng Dai hoc Tong hgp Lavai. Quesbec, 2006.<br /> 2. Phillipe Papin. Densité du boati urhain et modes de comtruction à Hanoi 1889-1940 (.Mài do<br /> nhà à dò thi va kiin trùc nhà à Uà Nói 1889-1940).<br /> <br /> 552<br /> KHU PHÓ CÓ HA NÓI N H Q N G DÓI THAY QUA TU LIÉU...<br /> <br /> <br /> Hàng Ddng (59,62%). Day là phó nlm d phia tày cùa khu phò co, nói vdi phò Hàng<br /> Rirai, giao cài vdi phd Hàng Vài va Ld Rèn, thudc loai "trung binh" trong tuong<br /> quan càc phd ed. Cu dàn sinh sdng d day chù ylu là ngudi Viét (chi ed 1 chù hd<br /> Hoa kièu) va 10 mành dal thugc sd hùu cdng (dièn lich dIu rll nhd, Idn nhàt cùng<br /> chi ed 22nr). Càc ld dal d Hàng Ddng cùng khdng Idn, khoàng vài chyc mét vuòng<br /> tdi gàn 200m^ (Idn nhàt là 191 nr). va phIn Idn dIu xày nhà 1 llng hay nhà tam. Cd<br /> lè nhùng ly do trèn dà khièn mal dò xày dyng cùa phò Hàng Ddng cao song phàn bò<br /> khà dòng déu. Nhàn xél này cùng khà phù hgp vdi càc con phò khàc ed mài dò .xày<br /> dyng cao.<br /> <br /> Sy khàc biél ve mal dò xày dyng cdn dugc ibi hién theo nguòn gòc sd hùu:<br /> <br /> Bang 4. He so xày dung ciìa phó co Ha Noi phàn bó theo nguòn góc cu dàn<br /> <br /> Nguon goc sd hiru DT xày dung Tóng di^n tich H^ so xày dirng<br /> Ngudi Viét 201.375 482.821 41,71%<br /> Ngudi Hoa 32.819 74.946 43,79%<br /> Nguin Àu 3.548 12.322 28,79%<br /> Sd hùu cdng 27.132 228.870 11,85%<br /> Tóng 264.874 798.959 33,15%<br /> <br /> Phàn dàt cdng ed mài dò xày dyng thàp nhll (11,85%)) vi dd chù ylu là nhùng<br /> cdng trình cdng cdng nhu dình, chùa, din, miéu hay boi quàn, trudng hgc... mài dò<br /> xày dyng thudng thàp hon nhà d cùa dàn. Thém vào dd, dlt cdng cdn bao gòm<br /> nhùng thùa dàt nhd lé dugc dùng di md rgng, nln chinh càc con dudng, via he hay<br /> làm rànb nude, tue là hoàn toàn khdng ed nhà; hoàc ed thi là nhùng mành dlt rIt<br /> idn, quy hoach de xày chg hay cdng trình cdng cdng nhung Idi thdi dilm làp bIng<br /> khoàn Ibi vàn cdn chua dugc xày dyng.<br /> Trong khu vyc dàn cu phò co, mài do xày dyng cùa ngudi Hoa là cao nhll<br /> (43.79%), ròi din cùa ngudi Viét (41,71%), Ihip nhll là cùa ngudi Àu (28.79%). Sy<br /> chénh l^ch giùa mal dò xày dyng cùa ngudi Viét va ngudi Hoa khdng Idn (xlp<br /> .xi 2%) cho thày phàn bd khdng gian xày dyng ndi chung trong phò ed là tuong<br /> dòi ddng nhàt, khdng ed nhùng hién lugng cà biél. Sy khàc biél Idn chi xuàt<br /> Inièn ddi vdi nhùng nhà thugc sd hùu cùa ngudi Àu. Ò dd, dién lich càc ld dal<br /> déu khà Idn (chù yéu là vài tram mét vuòng) nhung dién lich dành làm san va<br /> khòng gian tròng rat lón, khièn cho mài dò xày dyng thàp hon hàn so vdi nhà<br /> cùa ngudi bàn xù cùng nhu Hoa kièu. Màc dù d trong khu phd ed song nhùng<br /> <br /> 553<br /> VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THI) TU<br /> <br /> <br /> ngdi nhà thudc sd hùu cùa ngudi Àu dà ed mal dò xày dyng thudc loai "ly ludng", gàn<br /> gidng vdi bigi thy.<br /> "H$ sé su dung dat" cùng là mgt thuàt ngù vi xày dyng, dugc tinh bIng ly le<br /> giùa dién lich mài san xày dyng vdi ldng dién lich dal.<br /> Màt dò xày dung va he sé su dung dàt khdng phài lue nào cùng ly lé thuàn vdi<br /> nhau ma trong nhilu trudng hgp chùng ed thè ly lé nghjeh vdi nhau.<br /> Trén long ibi, he so su dyng dlt cùa cà khu phò eò là 37,03%). Day dugc coi là<br /> he so Ihip'. Dilu này ed Ibi ly giài do mài dò xày dyng chung cà khu phò co khòng<br /> cao. Thém vào dd, phIn dién lich gàc 2 va 3 khdng nhiéu, phàn dién lich nhà tam<br /> (nhà Idn) cùng khdng cao, khiln cho long mài san xày dyng hay he sd su dyng dàt<br /> chi ed 37,03%. NIU xem xél theo don vj phò, he so su dyng dàt ed sy chénh lèch<br /> giùa càc phò. Gin nhu hoàn toàn ly lé thuàn vdi màt dd xày dyng, he sd su dung dàt<br /> cao roi chù ylu vào càc phò ed màt dò xày dyng cao. Tuy nhién, cùng khòng eò phò<br /> nào he so su dyng dlt vugt qua 70%. He so này Idn nhll roi vào phd Hàng Ngang<br /> (69,59%), ròi tdi Ld Rèn, Thuòc BIC,... Cd 25 phò - 1/3 so phò eò ed he so su dyng<br /> dlt >50%.<br /> NIU nhìn trén dò thj ed Ibi nhàn thly he so su dung dlt cùa càc phò trong khu<br /> phò eò trù hai phò Cùa Ddng (5,66%) va Cao ThIng (12,23%), blu nhu khdng ed<br /> hién tugng "dot biln". Trudng hgp hai phò này, nhu chùng tdi dà giài thich trong<br /> phIn trén, do ed mgt vài ld dlt cdng khà Idn va chua dugc xày dyng khiln cho ty<br /> trgng xày dyng cùng nhu h^ so su dung dlt cùa cà phò trd nén thIp "bài thudng".<br /> Tyu trung lai, chùng ta ed dugc mgt bue Iranh toàn cành khu phd eò Ha Ndi<br /> nùa dIu Ibi ky XX vdi nhùng con phò Idn nhd khàc nhau, nhà cùa sIp xlp theo<br /> hình òng san sàt nhau, ld xd mài ngdi, chù ylu van là nhà I llng va nhà tam, nhùng<br /> ngdi nhà 2, 3, thàm chi 4 llng - dIu In cùa qua trình dd thj hda kilu phuong Tày dà<br /> ed song chilm mgt ly lé "khiém tòn". Trong càc ngdi nhà dd, khdng gian d, sinh<br /> boat va budn bàn dugc bò tri khà hgp ly, tilt kiém dién lich. Xen kè giùa càc phàn<br /> "nhà" chù ylu là 1 llng va nhà tam Ibi vàn ed khoàng dlt dành làm san, vdi nhiéu<br /> ehùc nàng su dyng, hay nhùng khoàng "khdng gian" khdng Ibi Ihièu dugc de làm<br /> giing trdi, làm hip, hay don giàn là di thdng thoàng, lly gid, lày ành sàng, là noi<br /> chùa hàng hoà... khiln cho mài dò xày dyng cùng nhu he sd su dyng dal noi day<br /> tinh din giùa ibi ky XX chua cao, dIu dudi 50% long dién lich dal.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Theo quy dinh cùa Bò Xày dyng, trong thành phó, he so xày dyng duói 1 dugc coi là thàp<br /> <br /> 554<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2