Khu vực Trung Đông và khả năng mở rộng quan hệ hợp tác với Việt Nam: Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:238

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách "Trung Đông và khả năng mở rộng quan hệ hợp tác với Việt Nam: Phần 2" gồm có 2 chương sau: Chương III: Quan hệ quốc tế và khu vực của Trung Đông; Chương IV: Thực trạng, quan điểm và giải pháp đột phá chiến lược để mở rộng quan hệ hợp tác Việt Nam - Trung Đông. Mời các bạn cùng tham khảo để biết thêm nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khu vực Trung Đông và khả năng mở rộng quan hệ hợp tác với Việt Nam: Phần 2

211 Ch wang III QUAN HÊ QUÓC TE VÀ KHU VL/C CÜA TRUNG DÔNG 1. Quan hê quôc tê và khu vire cüa Trung Oông nhCmg nàm gân dây Trong giai doan phât tn ê n hiên nay, hâu hët câc quôc gia Trung Dông dêu tham già qua trinh toàn câu hôa, hôi nhâp quoc tê và cüng tù dô, câc quan hê quôc tê cüa Trung Dông diïdc md rông, phât triên da dang vói nhiëu tàng nâc, nhiêu loai dôi tâc. Trong chinh sâch cüa nhiéu quoc gia trên th è giói, Trung Dông luôn diidc coi nhu mot dia bàn chien liidc cân tiêp cân và md rông ânh hiïdng, md rông quan hê hdp tâc nhàm tim kiëm câc ldi ich dôi vói câ haï bên. N hàm tim hiëu vé quan hê cüa Trung Dông vói câc dôi tâc lón, truóc hôt cliüng La cân ngliien cûu câc quan hê quoc te nói chung cüa Trung Dông trong nhüng nàm gân dây, de trên cd sd dó di sâu nghiên cûu câc quan hê cüa T rung Dông vói mot so dôi tâc chü yeu cô ânh hddng lón tói tinh hinh khu vue nhd Mÿ, Trung Quoc, Nga,
212 TRUNG DONG VA KHÁ NÄNG MÓ RQNG QUAN HÉ Lien minh chäu Äu vä N hät Ban. Ngoäi ra. chúng ta cüng cän nghién cüu möi quan he khöi däu giüa Trung Döng vói khu vile chäu Á, trong dó có quan he ASEAN - Trung Döng, möt möi quan hé tuy chifa manh, thtfc chät chi möi ö giai doan khöi döng ban dáu trong möt so näm gän däy, nhüng trien vong sé cö y nghia rät quan trong döi vói Viét Nam vi Viét Nam lä möt thänh vién cüa ASEAN, dang cüng cäc thänh vién ASEAN vä cäc niiöc chäu A khác no luc dé diía quan hé höp täc vöi cäc ntfóc Trung Dóng lén möt tám cao mói. 1.1. Nhüng van d é nói bat trong quan hé quóc té c ú a Trung Dóng Trung Dóng lä möt khu vüc có các quan hé quó'c te rät söi dóng vä da dang, dién bien trén nhiéu täng näc khác nhau, trong dó có nhüng ván dé noi cöm nhu cuóc xung dót kéo dái giüa Ixraen vói Palextin vá the giói Aráp, sü cäng thäng ngäy cäng gia täng trong quan hé cüa các nUóc phiiöng Táy vá Ixraen vói Iran má nguyén nhán trüc tiép xuát p h át tü quan diém cho ráng Chính phü Iran hién dang nó lüc dé ph át trién vü khí hat nhán vá sü hién dién cüa các niíóc lón tai khu vüc Trung Dóng. 1.1.1. Van dé xung dót Ixraen - Palextin Cuóc xung dót náy dá kéo dái nüa thé ky nhiíng ván chüa den hói két vá hién ván lä mót ván dé nói cóm trong các hoat dóng quoíc té" tai Trung Dóng. Nhüng dién bien cüa tien trinh hóa binh Trung Dóng dá lói kéo sU tham
Chuvng III QUAN HÉ QUÖC TÉ VA KHU VUC CÜA TRUNG DÖNG 2 1 3 gia khöng chi cüa các quóc gia lién quan ö T run g Dong mä cá sti can thiép theo nhiéu phiídng thúc khác n hau cüa các niíóc lón, các tó chúc quóc té, trong dó nói lén vai tro cüa Nhóm bó tú (bao góm My. Lien höp quóc, Lién minh cháu Au vá Nga) vói nó lUc lám tru n g gian thúc dáy các hoat dóng dám phán. hóa giái, tao láp hóa binh. Thüc té nhüng nám qua cho tháv. cuóc xung dót Ixraen - Palextin ván chiía tim diiöc lói thoát, thám chí dang trö nén cäng th ä n g hön khi Ixraen tiép tue chính sách xäy düng các khu dinh cii tren vüng dät chiém diiöc sau cuóc chién tra n h Aräp - Ixraen näm 1967 - h än h dóng tü läu da bi luät pháp quóc te coi lä bat höp pháp. Lién quan tói ván dé náy, tuyén bó manh mé cüa các quóc gia Aráp üng hó ngiiöi Palextin n h a Libáng, Xyri vá n h ün g ph án úng cüa Ixraen cho tháy cá hai phía déu có láp triiöng tiiöng dói cúng rán vói khá náng tiép tue xáy ra xung dót cüng n h J viéc sän sáng dáp trá các h änh dóng hiéu chién. Cúng vói viéc phong träo H am as noi lén nám quyén tai Palextin vá Ixraen mö chién dich quán sil tai dái Gaza cuói nám 2008, dám phán hóa binh gán nhií be tác trong suót hai nám sau dó. Chi cho tói th án g 9-2010, dám phán hóa binh T rung Dóng mói bát dáu dücfc tái khöi dóng vói cuóc hop tai O asinhtön giüa các nhä länh dao Ixraen vá Palextin. Nhií váy, nhüng dién bién trong nhiéu nám qua cho tháy tién trien cüa ván dé hóa binh T rung Dóng chiía thiíc sü d at diiöc nhií ky vong ban dáu cüa ló trin h hóa bir.h vá ván can rá't nhiéu thói gian, cóng súc dé diía các bén lién quan di theo ló trinh dá dinh.
214 TRUNG OÔNG VA KHÂ NÂNG MÔ RÔNG QUAN HÊ 1.1.2. Van dê quan hê quôc tëcua Iran Trong nhiëu nàm qua, Iran luôn diiçJc nhâc dën nhii mot tâm diëm thu hüt sü chü y cua th é giôi hifông vào khu vue Trung Dông vôi quan ngai sâu sàc vê chiïdng trinh hat nhân cüa nüôc này. “Van de Iran” dâ trd th àn h mot van de quôc te, vi th ë câc dông thâi trong quan hê quôc te cüa quôc gia này luôn bi soi xét và diidc diï luân hët sûc quan tâm, bao gôm nhüng van dê chinh sau: - Quan hê Iran - Ixraen. dây là mot hiên tUdng tiêu biëu mang tinh nghich lÿ và mâu thuân sâu sàc, mot nguy cd nhay câm dê gây ra bat on khu viic và quôc te. Trong khi Iran tim moi câch de phât trien chiïdng trinh hat nhân, coi dô là mot vü khi càn thiët dé bâo vê dat niiôc, thî trâi lai Ixraen coi dô là nguy cd lôn n h à t dôi vôi sü ton vong cüa Nhà niiôc Do thâi. Bô Ngoai giao Ixraen dâ tuyên bô' chinh thûc ràng “không cô môï de doa nào dôi vôi an ninh và on dinh cüa khu vüc Trung Dông lôn hdn moi de doa mà chë dô cap tien tai Tehran dang gây ra ” và Ixraen mong muôn công dông quôc te sü dung “moi bien phâp cô thë” de bàt buôc giôi lânh dao Iran phâi thay doi chinh sâch tiëp tue phât triën chiidng trinh h at nhân cüa m inh1. Nhüng diên bien trong nàm 2010 cho thây, quan hê Iran - Ixraen ngày càng càng thàng, nguy cd xây ra chien tranh là râ't cao, cô thë gây ra nhüng bien dông ldn trong quan hê quôc te cüa khu vüc Trung Dông. 1. Câc tuyên bô' chinh thûc cùa Bô Ngoai giao Ixraen liên quan tôi cuôc khüng hoàng hat nhân Iran.
ChUOng III. QUAN HÊ QUÓC TÉ VA KHU VUC CÜA TRUNG DÔNG 215 - Quan hê Iran - M ÿ: Chinh sâch cüa Mÿ dôi vói Iran kê tù khi Tông thông Obama lên nàm quyén nàm 2008 dà có mot so dieu chînh theo huông “mêm” hdn, eu thë: mot là, han chë, thay dôi câch thûc âp dàt nhüng “già tri Mÿ” dôi vôi câc quôc gia Trung Dông, dàc biêt là the giôi Hôi giâo Aràp; haï là, nô lüc hdn trong câc quan hê hdp tâe vói khu vûc Trung Dông, chia sê và quan tâm tôi ldi ich, cùng nhüng lo ngai cüa câc quôc gia Trung Dông; ba là, quan tâm hdn tôi câc hoat dông thüdng mai, dàu tü, viên trd kinh té, th ân trong hdn trong câc hoat dông quân sü, an ninh, chinh tri. Den giüa nàm 2011, câch tiëp cân môi cüa phia Mÿ tô ra tûdng dôi tich cûc và dâp lai phia Iran cüng dâ cô nhiëu phân üng phü hdp. NhUng dâng tiëc, tù giüa nàm 2011 trd di, nhiêu van de phûc tap môi lai phât sinh, Mÿ và phUdng Tây tàng ciïdng trùng phat Iran, tinh hinh trd nên càng thàng hdn dën müc vào dàu nàm 2012 Iran dâ tuyên bô sè dông cüa eo bien Hormuz, nêu Mÿ tàng ciïdng süc ép và de doa tôi an ninh cüa Iran. Triën vong phuc hoi quan hê chinh thûc Mÿ - Iran trd nên md mit hdn. Iran tuyên bô tiëp tue theo duoi chiidng trinh hat nhân và duy tri quan diëm Hoi giâo cap tien cùng ràn, khiën Mÿ công khai tuyên bô coi quôc gia này là “mot trong nhüng môi bân tâm hàng dàu" cüa hy tru n g càc q u an hê vói khu vUc T ru n g D ông. 1.1.3. S ii hiên diên cua câc nitàc lôn tai Trung Dông Dây là mot trong nhüng van de gây ânh hdông lôn, thâm chi cô lüc dông vai trô chi phôï eue diên Trung Dông,
2 16 TRUNG DÓNG VÁ KHÁ NÁNG MÓ RÓNG QUAN HÉ bdi các nUóc lón có rát nhieu ldi ích tai khu vüc náy, tü ldi ích chién liídc den ldi ích kinh té, xa hói, chính tri vá an ninh. Trong so các nUóc lón, ba quóc gia dóng vai tro chü chót lá My, Lien bang Nga vá Trung Quóc. Mót so’ quóc gia vá khói lien két khác nhu EU, Nhát Bán, An Dó cüng có vai tro quan trong, nhiíng so vói ba quóc gia chü chót néu trén thi ho dóng vai tro thú yéü, nhiéu khi con tuán theo su chi dao cüa ba quóc gia trén. Nhin chung, các nUóc lón dá, dang vá sé tiép tuc can thiép manh váo các van dé cüa Trung Dóng, lám cho búc tranh toán cánh ve quan hé quóc té cüa khu vuc náy trd nén da dang, da chiéu. Tuy mói bén lien quan có nhüng ldi ích riéng cüa minh, nhUng dóng thdi ho cüng có nhüng ldi ích chung trong mót so van dé nhu dáu tranh chóng khüng bó, gin giü hóa binh, báo dám an ninh, ón dinh, phát trien vá chia sé ldi ích vói nhau tai khu vUc. Trong quan hé cüa Trung Dóng vói các nUóc lón, My lá nUóc dóng vai tro noi bát nhát, có ánh hüdng lón nhát vá tü nay den nám 2020 sé tiép tuc dóng vai tro chi phói dói vói khu vüc. Dü có nhüng diéu chinh mang tính tích cüc trong chính sách, My ván sé tiép tuc kién dinh láp trUdng cüng có sü hién dién cüa minh tai khu vUc vá dáy manh cuóc canh tranh vói các nüóc lón khác dé duy tri vi thé dúng dan r ú a m in h Nhin tóng thé có thé kháng dinh: trong nhüng tháp nién qua cüng nhu trong tiídng lai sáp tói (tü nay den nám 2020), Trung Dóng dá vá sé tiép tuc lá mót trong nhüng diém nóng nhát, thám chí lá tám diém xung dót cüa thé
Chuong III QUAN HÉ QUÓC TÉ VA KHU VUC CÜA TRUNG DÓNG 217 giói. Tinh hinh náv se có ánh hiídng r á t lón tói tá t cá các quóc gia bén ngoái. trong dó có Viét Nam. khi quan tám tói viéc md róng quan lié hcip tác vói các mfóc trong khu vUc T rung Dóng. Tníóc thuc té khó khan dó. Viét Nam can có n hüng nó luc vá chính sách thiét thuc dé xáv düng các quan hé hdp tác hinh dang. phü hdp vói luát pháp quóc té vá cüng có ldi vói các n i í ó c Trung Dóng. 1.2. Quan hé quóc té cúa m ót so quóc gia chú chót ó Trung D óng N hüng quóc gia dude nghién cúu trong phán náy chú yéu lá các nUóc Aráp Hói giáo có vai tro rá t quan trong vé kinh té", chính tri. ngoai giao vá luón có ánh hUdng tói háu hét các dién bien, sU kién nói bát tai khu vuc T rung Dóng cüng n h u các hoat dóng quóc té lien quan dén Trung Dóng, dién hinh lá Aráp Xéút, UAE, Cata, Ornan, Cóoét,... O cáp dó toán cáu, mót quóc gia lón cúa T rung Dóng lá A ráp Xéút dá tham gia váo nhóm G-20 góm 20 nén kinh té háng dáu thé giói vói n h iéu h o a t dóng tíc h cUc vá dóng góp lón váo viéc giái quyét các van dé toán cáu, nói bát n h át lá dá tham gia úng phó euóc khúng hoáng kinh té toán cáu giai doan 2007-2009. Nhin chung, các quóc gia Trung D ó n g d ó u d a íh ó h ió n v a i tro tafring dói t ír h ciio t r o n g các quan hé quoc té vá lá dai dién cho thé giói Hói giáo Aráp trong quan hé vói các dói tác bén ngoái. Trén thuc té, các quóc gia Aráp Xéút, UAE. Cata, Óman, Cóoét,... déu lá th á n h vién cüa Phong tráo Khóng lien két vá vé cd bán
2 18 TRUNG DÔNG VÀ KHÁ NÄNG MÔ RÔNG QUAN HÉ. vân thuc thi chính sách dôï ngoai cüa mot quoc gia thành viên trong phong trào, trong tâm là nhüng mue tiêu sau: mot là, bâo dam an ninh quôc già; hai là, khàng dinh vi th é cüa càc quôc gia Hôi giào chü chôt, có vai trò và ânh hUdng tai bán dâo Arâp; ba là, bâo vê ldi ich chung cüa thé giói Arâp và công dong Hoi giào; bon là, tàng cUdng quan hê doàn kët giüa càc quôc gia Hoi giào; nàm là, day manh hdp tâc quôc té dê tàng cUdng hdp tâc giüa câc quôc gia xuat khau dâu mô và phât triën quan hê hdp tâc phù hdp vói câc quôc gia tiêu thu dâu. Diem nhàn cüa quan hê quôc té tai Trung Dông giai doan hiên nay là vai trò tích cüc cüa nhôm câc quôic gia Hoi giâo Arâp trong câc to chüc quôc tê', to chûc khu vüc, diën hình là vai trô cüa nhüng thành viên chü chôt trong Tô’ chüc hôi nghi Hoi giào (OIC), To chûc câc ndôc xuâ't khâu dâu mô (OPEC) và Hôi dong hdp tâc vùng Vinh (GCC). Dây là câc tô chüc khu vüc và quôc te rä t quan trong cüa Trung Dông vói sü tham gia tich ctic cüa nhôm câc quôc gia Arâp, nhüng dÔi tâc quan trong n h ât vói nhiêu nô lue, sâng kien nhàm tàng cUdng tinh liên kêt và hôi nhâp khu vUc giüa câc quôc gia Trung Dông. Trong so câc niíóc Trung Dông, Tho N h ï Kÿ và Ai Cap là h a i quôc g ià lón vói sú c m a n h k in h tê d á n g k ê , d â n sô' dông, diên tich lành thô’ rông và nguón tài nguyên doi dào. Ngoài ra, câ hai quôc gia này dêu diïdc coi là câc quôc gia Trung Dông dàc thù vi Tho Nhï Kÿ có vi tri cüa mot quôc gia A - Au vói sd gàn kêt toàn diên vói câ châu Âu và
ChifOng III QUAN HÉ QUOC TE VA KHU VUC CÜA TRUNG OÔNG 21 9 Trung Dông, trong khi Ai Câp diidc coi là quôc gia A - Phi vói vi tri dia lÿ nâm 0 Bâc Phi nhiïng có gân kêt toàn diên và chàt che vói Trung Dông. Thô N h ï Kÿ là nUôc cô nhüng nét riêng trong câc hoat dông quôc te tai khu vUc Trung Dông. Tù thâp niên dâu thê kÿ XXI, Thô Nhï Kÿ dà cô nhüng chuyën biên dâng kê trong chinh sâch dói ngoai theo huóng da dang hôa câc quan hê quôic té và tàng ciiòng vi th é mot nUÓc lón trong khu vtfc. Nêü n h ü trüôc dây, trong tâm cüa Thô Nhï Kÿ là md rông quan hê vói phiïdng Tây, dàc biêt là vói EU và Mÿ, thi trong giai doan 10 nàm vùa qua, Thô Nh! Kÿ dâ cô stf dieu chînh chinh sâch, tham gia sâu hdn vào câc van de cüa khu vüc Trung Dông. Triiôc nhüng bien dông chinh tri - xâ hôi tai Bàc Phi - Trung Dông tù dàu nàm 2011 dên nay, Thô Nhï Kÿ ngày càng thé hiên vai trò tich oie cüa minh trong câc van de cüa khu vüc. Düôi sü lành dao cüa dâng càm quyén AKP (Dâng Công lÿ và P hât triën), ânh hiïdng cüa Thô Nhï Kÿ trong khu vüc Trung Dông dâ tàn g nhanh , quôc gia này tham gia vào hàu hët câc diên bien kinh té, chinh tri, an ninh khu vüc thông qua mot chinh sâch môi diidc nâng tâm th àn h mot hoc thuyët dói ngoai vói tên goi chü nghîa Ottoman môi (Neo - Ollom anism )’. Vói lioc Lliuyel này, Tliû’ Nhï Kÿ d a n g nô 1. Taspinar, Omer: "Turkey's M iddle East Policies: Between Neo - O ttom anism and Kem alism”, Carnegie Endowment for International Peace, September 2008.
2 20 TRUNG OÔNG VÀ KHÀ NÄNG MÒ RÔNG QUAN HÊ. lüc thtfc hiên mot stf thay dôi cân ban vói ÿ chi chinh tri nhäm tái khàng dinh vi th é khu vüc và quôc te mà quôc già này dà tùng cô tù thòi Dé che Ôttôman. Thô Nhî Kÿ dà tham gia sâu vào hâu hët các van de cua khu vüc Trung Dông nhii cuôc xung dôt Ixraen - Palextin, tham gia tich ctfc vào cuôc chien chông khüng bô' tai Trung Dông do Mÿ ph àt dông, tham gia vào các van de dàm phán liên quan tôi khüng hoâng hat nhân Iran... Viêc thüc thi chính sách môi cüa Tho Nhî Kÿ dâ dông gôp tich cxic cho viêc bâo dâm an ninh, on dinh, giü gin hôa binh tai Trung Dông. Quôc già này dà sü dung “quyên ltfc mêm” de dat tôi các mue tiêu dôi ngoai vë tàng ciïdng vi th é và ành hufdng trong khu vüc. Sü dieu chînh chinh sách cüa Tho Nhî Kÿ thòi gian gàn dây dá giúp quôc gia này cài thiên düdc quan hê vôi mot sô niíóc láng giêng nhu Irác, Iran, Xyri, trong khi vân giü diiçJc quan hê truyén thông dà cô vói Ixraen. Mac dù các diên bien môi vë an ninh, chinh tri, xung dôt trong khu vüc vân con rä t nhiëu vän de chüa diïôc giâi quyët trong quan hê dôi ngoai cüa Tho Nhî Kÿ nói riêng, các hoat dông quôc te tai Trung Dông nói chung, nhüng nhin chung nhüng dánh già môi dây vë tinh hinh Trung Dông dâ cho thâ'y mot sô chuyén bién ticli eue lion. A i Câp là mot niíóc lôn d Trung Dông - Bàc Phi, cô ânh hüdng râ't quan trong tôi nhüng vân de chinh tri, kinh tê', an ninh cüa khu vüc, tham gia tich cüc vào các hoat dông hôa giâi cuôc xung dôt Ixraen - Palextin, là thành viên
Chuong III: QUAN HÊ QUÓC TÉ VA KHU Vl/C CÙA TRUNG DÔNG 221 tich cüc cùa Liên doàn Arâp. là quôc gia nông côt cüa Phong trào Không liên kêt. Các hoat dông ngoai giao. hdp tâc quôc tê cüa Ai Câp vê cd ban gàn vói mue tiêu chung cüa các nüóc dang phát trien, góp phán táng cüdng ánh hüdng cüa nhóm các nüóc dang phát trien trong các van de toán cáu. Nám 2002, Ai Câp dà cùng vói Arâp Xêùt de xuát Sâng kiên hôa binh Arâp (Arab Peace Initiative)1 tai Hôi nghi Thüdng dînh cüa Liên doàn Arâp, nhàm xây düng lô trinh hôa binh cho cuôc xung dôt cüa Ixraen vói các quôc gia Arâp láng giéng. Trong các van de khâc cüa khu vue Trung Dông n h ü cuôc khüng hoâng h at nhân Iran, Ai Câp cüng dâ cùng công dông quôc tê düa ra nhiêu sâng kiën, dông góp cho nô lue hôa giâi. giâm bót càng thàn g cüa các nüóc trong quan hê vói Iran. Tù nàm 2000 den nay, Ai Câp dâ tich cUc tham gia vào cuôc chien chông khüng bô' trên toàn th é giói, trong diëm là tai khu vüc Trung Dông. Các hoat dông quan hê quôc tê cüa Ai Câp nhin chung dëu liên quan tôi n hüng vân de noi bât cüa khu vüc Trung Dông và là mot nhân tô" tao nên sü da dang trong quan hê quôc tê cüa Trung Dông nhüng nàm gán dây. 1.3. H ô i dông Hop tâc vùng Vjnh (GCC) Cár nifóo thuôc Hôi dông HdP tâc vùng Vinh (GCC) düdc th é giói biêt dën vói tü cách là mot mô hinh phát 1. Xem "The Arab Peace Initiative, 2002", al-bab.com, http://www.al-bab.com/arab/docs/league/peace02.htm, 1 October 2005.
222 TRUNG DONG VA KHA NANG m 6 R0NG QUAN H$. trien va hdp tac kinh te dien hinh d khu viic T rung Dong. Tai day, nhiing ldi the ve nguon tai nguyen d&u mo khong chi d in g lai d nguon thu nhap tai chinh ddn thu&n. ma da d&n diidc chuyen hoa th an h nhutng yeu to' dau vao ckn thie't cho viec da dang hoa nen kinh te. V6i nhSng no lUc lien ket khu viic, GCC dang hiidng t6i thanh lap mot thi triidng chung thong nhat, mot dong tien chung de thuc d&y stf thinh viidng trong khoi va thich ling n h a n h v6i nhiing bien dong kinh te - chinh tri toan c^u. Nghien ciiu nhiing dac diem noi bat cua GCC hien nay va quan he hdp tac cua GCC vdi the gidi ben ngoai la nhiem vu quan trong de tim hucfng di hieu qua thuc day quan he Viet Nam - GCC tO nay den nam 2020 va xa hdn. f 1.3.1. Qua trinh hinh thanh va ph a t trien cua GCC GCC diidc th an h lap ngay 25-5-1981 gom sau quoc gia la Baren, Cooet, Cata, Arap Xeut, Cac tieu viidng quoc Arap thong n h a t (UAE) va Oman. GCC co dien tich khoang 2,7 trieu km 2, so dan tinh den nam 2008 la 38 trieu ngiidi. Ngay tCf khi th a n h lap, GCC da hvidng t6i xay dung mot khuon kho phap ly thong n h at ve kinh te, thUdng mai, tai chinh, hai quan, giao thong van tai, giao dye, van hoa, vien thong, thong tin. chinh tri. lugt phap, h an h chinh. Hdp tac kinh te va quan he doi tac la noi dung cd ban cua GCC. Vao nam 1983, GCC da th ie t l^p Khu thUdng mai tu do giQa cac nude th a n h vien nh^m thvtc hien chinh sach m iln thu e trong giao dich thiidng
ChM ng III QUAN h£ QUOC TE VA KHU VUC CUA TRUNG DONG 2 23 mai noi khoi. GCC da tien hanh ap dung bieu thu e quan thong nhat vao nam 1994. Thang 6-1999, GCC dong y phan loai cac hang hoa cua minh de tien tdi th an h lap mot Lien minh hai quan vao nam 2005. Thang 12-2000, Hoi nghi ThUdng dinh cac nUdc GCC l&n thU 21 da thao luan va thong n h a t thanh lap Lien minh hai quan bat dau tU ngay 1-1-2003 de trien khai thuc hien bieu thue nhap khau d mUc 5% d6'i vdi cac hang hoa nhap khau; thong nh at ap dung mUc thue co dinh cho cac hang hoa va dich vu trao doi noi khoi la 0%; tU do hoa hoan toan cac quyen ldi khi dich chuyen von va d4u tU trong cac nude thanh vien. Ve chinh sach dau mo, GCC da tich cUc phoi hdp nh^m duy tri nhUng no luc hdp tac de tra n h nhUng van de phUc tap va bat ldi nay sinh trong san xuat va dinh gia dau mo. Nam 1997, GCC da ap dung he thong ho chieu thong n h a t do bo trUdng Bo Noi vu cac nUdc th a n h vien phe chu&n nham tao dieu kien th uan ldi cho viec di lai trong khoi. Tai Hoi nghi ThUdng dinh lan thU 26 to chUc tai Abu Dhabi (thuoc UAE) trong hai ngay 18 va 19-12-2005, GCC da ban tcii kha nang md rong lien ket khu vUc, du tin h ac k c t n a p tlic m Y e m e n v a G io o c d a n i v a o k h o i. G C r 1 c u n g th o n g n h a t ta p tru n g hdp ta c tr o n g cac lln h vUc k in h te n h u d&y n h a n h lien k e t k in h te tr o n g n h o m GCC, tie n h a n h d am p h a n cac h iep d in h th U d n g m ai tU do (FTA) giUa GCC vdi cac nude dong m in h cua GCC (trii My),
224 TRUNG OÖNG VÄ KHÄ NÄNG MO RÖNG QUAN H$. tien hänh thüc hien möt Lien minh tien te de hinh thänh möt döng tien chung väo näm 2010, th än h läp Ngän h ä n g tr u n g Uöng. GCC th ö n g n h ä t th ü c h ie n th ä n h läp Lien minh häi quan däy du väo näm 2007. Dong thöi, Hoi nghi län näy cüng dä bän töi eäc van de näng lüöng cüa Iran vä Iräc. Tai ky hop th ü 28 dien ra väo thäng 12- 2007, GCC dä tuyen bo th än h läp Thi trüöng chung vüng Vinh, chinh thüc khöi döng tü ngäy 1-1-2008, dänh däu mot buöc tien quan trong trong tien trinh hoi nhäp kinh te cüa khu vuc näy. Ngäy 15-9-2009, Cöoet, Aräp Xeüt, Baren, Cata dä thöng bäo th änh läp Uy ban tien te, möt buöc di tien töi viec thiet läp döng tien chung cho toän khöi GCC. Üy ban tien te se tim thöi diem thich höp de tien hänh th ä n h läp Ngän häng trun g Uöng, lUa chon mot che dö tien te chung cho cäc nUöc th änh vien. Theo cäc nhä länh dao GCC, de tien hänh in möt dong tien mcli, it n h ä t p h ä i m ä t ba näm . Trong k h i do, hai nUöc ä Ä ■ » Oman vä UAE chU a sän säng gia nhäp Uy ban näy vä theo nhieu chuyen gia phän tich thi viec thänh läp mot döng tien chung cüa GCC väo thöi diem näy lä quä tham vong vä khö trö th än h hien thuc. 1.3.2. N hüng däc diem chu yeü cüa GCC a) Cö cäu cüa GCC Cö quan cö quyen lüc cao n hät döng vai trö quyet dinh cüa to chüc GCC lä Hoi dong toi cao, duöi dö lä Höi dong bo triiöng vä cö quan co vai trö dieu hänh cäc hoat döng
Chuang III: QUAN h £ QUÖC TE VÄ KHU VUC CÜA TRUNG DÖNG 2 2 5 thüöng ngäy cüa GCC lä Ban th ü ky. Hoi dong töi cao göm cäc nhä länh dao cüa cäc nüöc th än h vien. Chü tich Hoi dong töi cao düöc bäu ra düa tren cö che luän phien häng näm. Hoi döng töi cao thän h lap möt üy ban giäi quyet tra n h chäp de xü ly cäc van de khi tra n h chäp xay ra. Höi döng bö trüöng bao gom bö trüöng ngoai giao cüa cäc nüöc th änh vien vä cäc bo trüöng ngoai giao cüa cäc nüöc üng cü vien khäc. Chü tich Höi dong bö trüöng düöc chi dinh trong phien hop cüa Höi dong töi cao. Cü ba th ä n g möt län, Höi döng bö trüöng se nhöm hop de trao doi cäc van de cän giäi quyet. Ban thü ky bao göm möt tong th ü ky, möt trö ly tong th ü ky vä möt so th ä n h vien khäc. Ban th ü ky cö tru sö d ät tai Riyah (Aräp Xeüt). Ban th ü ky cö nhiem vu chuän bi bäo cäo, nghien cüu cäc van de d ät ra, thüc thi cäc hoat döng th an h toän tren täi khoän vä chuän bi ngän säch cho GCC. Ban th ü ky tien hän h soan thäo cäc lu at le, nguyen täc vä gänh väc mot phän träch nhiem giüp dö cäc nüöc th ä n h vien thüc hien cäc quyet dinh do Höi dong töi cao vä Höi dong bö trüöng de ra. Nhiem ky cüa Ban th ü ky lä ba näm. b) Däu mö döng vai trö chü dao trong p h ä t trien kinh te cüa GCC S u u n U öc G C C c h ie m tä i 5 0 % t r ü lU dng d a u m o tho' giöi, 19% sän lüöng khai thäc däu mö toän cäu, tren 25% thüöng mai the giöi ve däu mö vä cäc sän phäm tinh loc tü däu. Vüng Vinh düöc dänh giä lä gieng däu cüa the giöi vä däu mö chiem vai trö chü dao trong cö cäu GDP cüa cäc
226 TRUNG BÓNG VÁ KHÁ NÁNG MO RÓNG QUAN HÉ nuóc thánh vién GCC. Mac dú các nuóc GCC da tién hánh caí cách cd cáu kinh té theo huóng da dang hóa, nói lóng các quy dinh cho dáu tu nuóc ngoái, mó rong cd hói phát trien kinh té tu nhán,... nhung cd cáu kinh té GCC ván nghiéng vé dáu mó, dác biet lá ó nhüng nUóc nhu Ornan, Cóoét, Cata, dáu mó chiém tU 42 - 58% GDP. Báng 14: Dóng góp cüa dáu mó trong GDP các nuóc GCC nám 2001 ____________________________ (Ddn vi: % GDP) • Baren Cóoét Óman Cata Aráp Xéút UAE Dáu mó 17,8 43,0 42,7 58,4 28,4 28,0 Cóng nghiép 12,0 6,5 8,3 5,8 14,9 13,9 Xáy di/ng 4,0 2,3 2,0 3,4 6,0 7,0 Bán lé 12,8 6,0 11.4 8,0 13,0 9,2 Tai chính 19,0 6,0 - 3,4 2,0 7,0 Các dich vu khác 10,6 30,0 - - 5,7 9,5 Các ngánh khác 23,8 12,2 35,6 21,0 30,0 25,4 Nguon: Dean A DeRosa: “M easuring the Economic Impact of an EU - GCC FTA”, Journal o f Economic Cooperation 26, 1-2005. Dáu mó cüng dóng vai tro quan trong trong xuát kháu háng hóa vá doanh thu cüa chính phü. Nám 2006, dáu mó chiém tói 77% doanh thu chính phü vá 54,3% kim ngach xuát kháu háng hóa cüa Baren. Tai Cóoét, ty lé tUdng úng
C hw ng III: QUAN HÊ QUÓC TÉ VA KHU Vl/C CÚA TRUNG OÔNG 2 27 là 90,8% và 83,3%; Oman là 64,8% và 76,2%; Cata là 55,2% và 66,1%; Arâp Xêùt là 89,7% và 81,7%; UAE là 80,5% và 38,8%; tinh chung cho cà GCC, dàu mô chiém 85,9% doanh thu chính phú và 67,6% kim ngach xuát khäu evia toàn khói nàm 20061. Do n h ü n g loi th é vé dâu mô, GDP cüa GCC dat rät cao. N àm 2006, GDP cüa sàu nUôc GCC dat 712 tÿ USD, trong dô Arâp Xêüt chiëm mot nüa. Toc dô tàng trüdng GDP luôn d múc cao tù 4 - 11%/nàm trong nhiéu nàm qua là do có su dóng góp rä t lán cüa hoat dóng xuát khäu dâu mo cüa các nUóc này. Mac dú các niíóc GCC hién nay dang ph u thuôc nàng né vào ngành công nghiêp dâu mô, n hu ng ho cüng dang cô gáng da dang hóa cd cáu kinh té de phòng ngùa nguy cd can kiêt nguon tài nguyèn này sau 100 nàm nüa. Nàm 2007, th u nhàp bình quàn dàu ngiidi d GCC dat trung bình 26.900 USD/näm, ngang vói câc niïôc châu Au. GDP bình quân dàu ngiídi d niíóc có thu nhâp dàu ngUdi thäp n h ä t GCC là Oman dat 15.275 USD/näm, cao nhâ't là Cata d a t 62.427 USD/näm. T rù Baren và Oman, các nuóc GCC con lai déu có thu nhàp bình quàn dàu ngUdi già tàng kë tù d àu thâp niên 1980 dén nay, däc biêt trong nhüng nám dâu th é kÿ XXI, thu nhâp bình quân dàu ngüdi d GCC tàn g râ't nhanh do nhüng biën dông có ldi vé già dàu mô th é giói. 1. Tong hdp tù Báo cáo nàm 2008 cüa Ngân hàng Trung lidng Baren, Báo cáo tù nàm 2003 - 2006 cüa Ngân hàng Trung lidng Còoét.
228 TRUNG DÒNG VÀ KHÀ NÀNG MÒ RÓNG QUAN HÉ. Bieu do 5: GDP bình quàn dau ngtfòi d GCC __________________________________ (Ddn vi: nghin USD) 70 60 so ------- Baren 40 ____ C òoét i—— Ó m an 30 . . . Cata A ràp Xéùt 20 ------- UAE 10 0 1975 198 0 1985 199 0 1995 2000 2005 N g u ó n : Salem Nechi: “A ssessing Economic and Financial Cooperation and Integration am ong the G C C Countries” , Journal o f Business & Policy Research, vol. 5, no. 1, Ju ly 20 10 . c) GCC phu thuóc nàng nè vào lao dòng nhàp cii niióc ngoài Do thu nhàp dàu ngiiòi cao, ty lè tham già thi trtfdng lao dòng cua ngiidi dàn Trung Dòng rat thàp. Nàm 1985, ty lé tham già thi triidng lao dòng cùa ngiidi lao dòng bàn dia chi là 25% d Baren, 24,6% d Óman, 21% d Aràp Xèut, 19% d Cata, 18% ò Còoét và 16,5% d UAE. Theo nghièn cùu cùa ILO, lue liidng lao dòng ntlóc ngoài bàt dàu tàp trung ve GCC ké tù dàu thàp nièn 1970 khi càc quòc già
Chaong III QUAN HÉ QUÓC TÉ VÀ KHU VUC CÚA TRUNG DÒNG 2 29 vúng Vinh phát hièn ra dáu mó và md róng phát trien kinh té nhó sü giàu có ve nguòn tài nguyén náy. Trong tháp nién 1970, 1980. các niíóc GCC chú yéu tiép nhán lao dòng nháp cü tú My. cháu Au, các nüóc Aráp và cháu A. So lüdng lao dòng ngUdi nüóc ngoài trong giai doan 1975-1980 d GCC tàng gáp dói, tú 1,1 triéu ngüdi lén 2,85 triéu ngüdi, chiém 33% dán so GCC. So lao dóng den GCC nhiéu nhát là tú các nüóc Aráp nhü Ai Cáp, Yemen và Palextin. Tú giüa tháp nién 1980 dén giüa tháp nién 1990, GCC tiép nhàn ngày càng nhiéu lao dóng dén tú các nüóc cháu A bòi dày là nguòn lao dóng tuy có ky nàng thàp hdn ky nàng cua lao dòng các nUóc cháu Àu và My song có khà nàng bù dàp chi phi lao dóng do nhüng khó khàn kinh té mà các nüóc GCC dang gap phài. Trong thòi gian này, lao dóng d các mióc Aráp dén GCC han ché hdn do nhüng tác dóng tiéu cUc cua cuòc kh üng hoàng vùng Vjnh. l/óc tinh có khoàng 2 trièu ngiidi Aràp dén tú các nüóc lán càn dà m át viéc làm d các nUóc GCC trong giai doan này. Nám 1985, GCC tiép nhán 4,12 trièu lao dóng nUóc ngoáir Ke tù cuòi tháp nién 1990 trd lai dáy, lao dóng niíóc ngoài d Trung Dóng tiép tue tàng nhanh. Dén nám 2010, so lao dóng ngUdi nUóc ngoài d GCC uóc tính khoáng 15,126 triéu ngUdi, c l i i o m 7 0 % d o n oó. Nhüng nUóc tiép nhán lao dóng ngUdi nüóc ngoài nhiéu n h á t trong GCC là Aráp Xéút, Cata, UAE và Còoét. So lao dóng nháp cü vào nhüng nüóc này có xu hüóng gia tàng. Nám 2005, Aráp Xéút tiép nhán 6,336 triéu lao dóng
230 TRUNG DÔNG VÀ KHÄ NÀNG MÒ R0NG QUAN HÊ. 2010 tà n g lèn 7,288 trié u lao dóng, chiém nUóc n go ài, n àm 50% lao dóng nUóc n go ài có m à t d GCC. T a i U A E , so lao dóng nUóc ngoài tà n g tù 2,863 trié u lao dóng n àm 2005 lèn 3,293 trié u lao d óng n àm 2010, là nUóc tiép n h àn lao dóng nUóc n goài lón th ù h ai GCC. C óoét là nUóc tiép n h àn lao dóng nUóc n go ài lón th ú ba ta i GCC, tù k h o a n g 1,869 trié u la o dóng n àm 2005 tà n g lén 2,097 trié u lao dóng n àm 2010. C a ta là nUóc tiép n h à n lao d óng nUóc ngoài lón th ù tu tro n g GCC, tù k h o a n g 712.861 lao dóng n àm 2005 tà n g lé n 1,305 trié u lao dóng n àm 2010. Dày là n h ù n g nUóc có tÿ lé lao d óng nUóc n go ài tro n g tong so d àn r ä t cao, tro n g dó d C a ta là 86,5%, U A E là 70%, C óoét là 68,8% (2010 ). d) T hU dng m ai nói khói ch iém tÿ tro n g nho tro n g tóng già tr i thUdng m ai c ù a GCC M ac dù GCC th eo duoi c h in h sà c h thU dng m a i md cù a r ä t cao g iù a càc nUóc th à n h v ié n v à vói các nUóc k h á c tré n t h é giói, n h u n g thU dng m ai nói k h ó i GCC v â n h a n che. T h e o so lié u c ù a IM F , thU dng m a i nói k h ói GCC tà n g tù 8 t ÿ USD n àm 1980, ch iém 3,77% tó n g k im n gach thUdng m ai toàn khói, lén 67 tÿ USD n àm 2008, ch iém 6% tong k im n g ach thUdng m ai toàn khói. S o liéu n à y cho th à y , tie n trìn h hdp tàc thUdng m ai nói k h ói GCC d ién ra h ét s û r rh à m rh a p T ro n g ao sàvi m iào G C C , chi có B a ro n v à O m a n là có s ü lién k é t thUdng m ai nói k h ói c h à t che hdn cà. N à m 2008, thUdng m ai nói khói GCC chiém 18,43% k im n g ach thUdng m ai cù a B a r e n v à ch iém 20,1% k im n g a c h thU dng m ai c ù a O m an. T ÿ lé g iao dich thUdng