Khung pháp lý hoạt động công nghệ tài chính: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

7
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Công nghệ tài chính (Fintech) phát triển nhanh chóng trong thời gian qua đã đem đến những lợi ích nền kinh tế và đời sống xã hội. Bài viết trình bày đánh giá thực trạng khung pháp lý hoạt động Fintech tại Việt Nam; Tìm hiểu kinh nghiệm quốc tế về khung pháp lý hoạt động Fintech; Từ đó chỉ ra một số bài học cho Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khung pháp lý hoạt động công nghệ tài chính: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

Khung pháp lý hoạt động công nghệ tài chính: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam Nguyễn Văn Tâm1, Bùi Thị Thủy2, Trần Thị Xuân Anh3 Học viện Ngân hàng, Việt Nam1,2,3 Ngày nhận: 21/05/2024 Ngày nhận bản sửa: 14/06/2024 Ngày duyệt đăng: 19/06/2024 Tóm tắt: Công nghệ tài chính (Fintech) phát triển nhanh chóng trong thời gian qua đã đem đến những lợi ích nền kinh tế và đời sống xã hội. Tuy nhiên, Fintech cũng làm nảy sinh các rủi ro mới, tác động đến sự ổn định của hệ thống tài chính. Theo đó, khung pháp lý được các quốc gia nhận thức và xây dựng nhằm hướng tới việc quản lý hiệu quả Fintech, đảm bảo sự cân bằng cho việc đổi mới, phát triển của Fintech, đồng thời đảm bảo cho sự ổn định của hệ thống tài chính. Bài nghiên cứu dựa trên tổng quan kinh nghiệm của Trung Quốc, Singapore, Thái Lan và một số quốc gia ASEAN khác về xây dựng khung pháp lý cho hoạt động Fintech trên 2 khía cạnh chính là Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát và Cải cách pháp lý. Theo đó, các bài học rút ra là rà soát, ban hành các quy định pháp luật về doanh nghiệp Fintech, thanh toán điện tử, gọi vốn cộng đồng, cho vay ngang hàng và sớm ban hành quy định về Sandbox nhằm hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động Fintech tại Việt Nam. Từ khóa: Công nghệ tài chính, Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, Khung pháp lý Fintech legal framework: International experiences and lessons for Vietnam Abstract: Financial technology (Fintech) has developed rapidly over the years, bringing benefits to the economy. However, Fintech also provides exposures that impact on the stability of the financial system. Accordingly, the legal framework is recognized and constructed by countries towards effective management of Fintech, ensuring fairness for innovation and development of Fintech, the stability of the Fintech system as well. The research reviwed the experiences of building a legal framework for Fintech activities in China, Singapore, Thailand and some other ASEAN countries, which focusing on two main aspects: Controlled Testing Mechanism and Legal Reform. Therefore, the lessons learned are to review and promulgate legal regulations on Fintech businesses, E-payment, crowdfunding, peer-to-peer (P2P) lending and soon issue regulations on Sandbox the relevant legal lessons will be discussed to complete the legal framework for Fintech activities in Vietnam. Keywords: Financial technology (Fintech), Sandbox controlled testing mechanism, Legal framework. Doi: 10.59276/JELB.2024.06.2742 Nguyen, Van Tam1, Bui, Thi Thuy2, Tran, Thi Xuan Anh3 Email: tamnv@hvnh.edu.vn1, thuybt@hvnh.edu.vn2, anhttx@hvnh.edu.vn3 Organization of all: Banking Academy of Vietnam Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng © Học viện Ngân hàng Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024 12 ISSN 3030 - 4199
NGUYỄN VĂN TÂM - BÙI THỊ THỦY - TRẦN THỊ XUÂN ANH 1. Đặt vấn đề Tại Việt Nam, có sự gia tăng nhanh chóng số lượng các công ty Fintech. Theo Fintech-Công nghệ tài chính là từ viết tắt Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam của Financial Technologies (Bettinger, (2022a), số lượng công ty Fintech trong 1972). Theo cách đơn giản, Fintech là ứng nước đã tăng gấp 4 lần trong vài năm qua, dụng Khoa học- Công nghệ vào ngành Tài từ khoảng 40 công ty vào cuối năm 2016 chính- Ngân hàng. Theo đó, Fintech, bằng lên hơn 200 công ty vào năm 2022. Thống công nghệ tạo ra các mô hình kinh doanh, kê của Acclime (2023) cũng cho thấy số ứng dụng, quy trình hoặc sản phẩm mới lượng các công ty Fintech gia tăng qua các ảnh hưởng quan trọng đến thị trường tài năm, hoạt động trong nhiều lĩnh vực, phân chính, tổ chức, cung ứng dịch vụ tài chính khúc thị trường khác nhau (Hình 1). (Financial Stability Board, 2017). Từ đó, Sự gia tăng của tầng lớp người dân trung có thể hiểu Fintech dùng để mô tả việc sử lưu, dân số am hiểu công nghệ và hệ sinh dụng công nghệ trong cung cấp các dịch vụ thái thương mại điện tử năng động đang tài chính nhằm phát triển các mô hình kinh thúc đẩy lĩnh vực Fintech đang phát triển doanh và những sản phẩm mới cạnh tranh ở Việt Nam, đồng hành cùng các khu vực trong lĩnh vực ngân hàng, bảo hiểm hoặc địa lý trưởng thành ở Châu Á Thái Bình thanh toán (ASIC, 2016). Dương (APAC) như Trung Quốc, Úc và Fintech được sử dụng bởi các khách hàng Singapore. Theo báo cáo của Solidiance là các tổ chức như ngân hàng, công ty tài (2021), quy mô giá trị giao dịch của thị chính, bảo hiểm, doanh nghiệp và người tiêu trường Fintech Việt Nam đạt 4,4 tỷ USD dùng thông thường. Như vậy, theo đối tượng năm 2017 và khoảng 7,8 tỷ USD năm 2020. sử dụng, Fintech được chia thành 2 nhóm Như vậy, quy mô đã tăng 77% trong vòng theo sản phẩm: (1) Giải pháp mang các dịch 03 năm. Theo nghiên cứu của Robocash vụ tài chính đến tận tay người tiêu dùng và (2022), Fintech của Việt Nam đang chứng (2) Giải pháp hỗ trợ hoạt động hệ thống của kiến tốc độ tăng trưởng cao nhất ASEAN các định chế tài chính. Các dịch vụ Fintech sau Singapore và được dự đoán sẽ đạt mức hiện nay cung ứng trong nhiều lĩnh vực khác 18 tỷ USD vào năm 2024. Hiện nay các nhau như thanh toán, quản lý tài chính, công dịch vụ tài chính mà các công ty Fintech ở nghệ ngân hàng, cho vay, tiền kỹ thuật số… Việt Nam tập trung cung cấp là thanh toán, với những sản phẩm đa dạng. chiếm 33% các công ty Fintech (Hình 2). Nguồn: Acclime (2023) Hình 1. Số lượng công ty Fintech tại Việt Nam giai đoạn 2015- 2022 Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng 13
Khung pháp lý hoạt động công nghệ tài chính: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam Nguồn: Fintech News (2022) Hình 2. Tỷ trọng cơ cấu các công ty Fintech tại Việt Nam theo loại dịch vụ cung cấp, 2021 Tính đến cuối tháng 3/2024, NHNN Việt định pháp lý của một số quốc gia, Báo Nam đã cấp giấy phép hoạt động cung ứng cáo kinh nghiệm quốc tế về xây dựng và dịch vụ trung gian thanh toán cho 51 tổ triển khai Fintech Regulatory Sandbox chức không phải là ngân hàng, trong đó có của NHNN (2022b), các báo cáo của các hơn 49 tổ chức, dịch vụ hỗ trợ chuyển tiền tổ chức về thực trạng phát triển hoạt dộng điện tử; 14 tổ chức và dịch vụ ví điện tử Fintech tại các nước và các nghiên cứu (Ngân hàng nhà nước, 2024). trước đó đã công bố trên các tạp chí, báo Fintech phát triển nhanh chóng trong thời cáo chuyên đề nhằm tìm hiểu kinh nghiệm gian qua đã đem đến những lợi ích nền quốc tế về xây dựng khung pháp lý hoạt kinh tế và đời sống xã hội, tuy nhiên, cũng động Fintech, từ đó chỉ ra bài học để xây làm nảy sinh các rủi ro mới, tác động đến dựng khung pháp lý cho hoạt động Fintech sự ổn định của hệ thống tài chính. Theo đó, ở Việt Nam thời gian tới. Nội dung tiếp yêu cầu của khung pháp lý về Fintech phải theo sẽ (1) đánh giá thực trạng khung pháp vừa phải đảm bảo môi trường pháp lý phù lý hoạt động Fintech tại Việt Nam; (2) tìm hợp, tạo điều kiện cho sự phát triển của hiểu kinh nghiệm quốc tế về khung pháp lý hoạt động Fintech, đổi mới sáng tạo, nhưng hoạt động Fintech; (3) từ đó chỉ ra một số đồng thời phải tương xứng với rủi ro nhằm bài học cho Việt Nam. quản lý, kiểm soát, giám sát được các hoạt động đó, đảm bảo cạnh tranh bình đẳng, 2. Thực trạng khung pháp lý hoạt động bảo vệ người tiêu dùng và sự ổn định của Fintech tại Việt Nam hệ thống tài chính- ngân hàng. Nhận thức tầm quan trọng của vấn đề, bài Thời gian qua, đã có những chỉ đạo, định nghiên cứu này dựa trên các văn bản quy hướng cho việc thiết lập khung pháp lý, hệ 14 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024
NGUYỄN VĂN TÂM - BÙI THỊ THỦY - TRẦN THỊ XUÂN ANH thống các quy định cho hoạt động Fintech định số 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 tại Việt Nam. Nghị quyết số 52-NQ/TW của Chính phủ về thanh toán không dùng ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về chủ tiền mặt; Nghị định số 16/2019/NĐ-CP động tham gia cách mạng công nghiệp lần ngày 01/02/2019 sửa đổi, bổ sung một số thứ 4, đã đề ra yêu cầu sớm ban hành khung điều của các Nghị định quy định về điều pháp lý về cơ chế thử nghiệp có kiểm soát kiện kinh doanh thuộc phạm vi quản lý đối với công nghệ, sản phẩm, dịch vụ và nhà nước của Ngân hàng Nhà nước Việt mô hình kinh doanh mới. Từ đó, Chính Nam; Thông tư số 39/2014/TT-NHNN phủ đã thực hiện chủ trương, được thể hiện ngày 11/12/2014 của Ngân hàng Nhà nước thông qua: Quyết định số 999/QĐ-NHNN Việt Nam (NHNN) và được sửa đổi bổ ngày 12/8/2019 phê duyệt Đề án về kinh tế sung bởi Thông tư 23/2019/TT-NHNN chia sẻ; Quyết định số 149/QĐ-TTg ngày ngày 22/11/2019 hướng dẫn về dịch vụ 22/01/2020 phê duyệt Chiến lược tài chính trung gian thanh toán, với những quy định toàn diện quốc gia đến 2025 và định hướng chi tiết về hoạt động thanh toán, trung gian đến năm 2030, Nghị quyết số 50/NQ-CP thanh toán và cung ứng ví điện tử. ngày 17/04/2020 ban hành Chương trình Các cơ quan quản lý đang dần chuyển sang hành động của Chính phủ, Quyết định số sử dụng cách tiếp cận “thử nghiệm và học 749/QĐ-TTg ngày 03/06/2020 phê duyệt hỏi” trong xây dựng các quy định pháp lý Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến đối với các lĩnh vực Fintech. Cụ thể, Chính năm 2025, định hướng đến năm 2030, với phủ ban hành Quyết định số 316/QĐ-TTg nhiệm vụ xây dựng khung pháp lý, kiến tạo ngày 09/3/2021 phê duyệt thí điểm thanh thể chế, môi trường để thử nghiệp và áp toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị dụng các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ và nhỏ bằng tài khoản viễn thông (dưới 10 mô hình kinh doanh số ở Việt Nam… Theo triệu đồng/tháng); NHNN ban hành Thông định hướng ở trên và thực tiễn hiện nay, tư số 16/2020/TT-NHNN ngày 4/12/2020 Việt Nam đang đồng thời triển khai hai sửa đổi Thông tư số 23/2014/TT-NHNN phương thức thiết lập khung pháp lý đối ngày 19/8/2014, thử nghiệm mở tài khoản với hoạt động Fintech: Một là, cải cách quy thanh toán có lượng giao dịch nhỏ (dưới định pháp lý cụ thể đối với một số lĩnh vực 100 triệu/tháng) bằng công nghệ định danh hoạt động Fintech; và hai là, xây dựng cơ điện tử (e-KYC). Đối với lĩnh vực cho chế thử nghiệm có kiểm soát đối với hoạt vay bằng phương tiện điện tử, NHNN đã động Fintech (Sandbox). ban hành Thông tư số 06/2023/TT-NHNN Đối với phương thức tiếp cận về cải cách ngày 28/6/2023 sửa đổi, bổ sung Thông tư quy định pháp lý đối với một số lĩnh vực số 39/2016/TT-NHNN ngày 30/12/2016, hoạt động của Fintech, thời gian qua các trong đó bổ sung các quy định về hoạt cơ quan quản lý đã ban hành các quy định động cho vay những khoản vay giá trị nhỏ pháp lý về nhóm lĩnh vực thanh toán và (dưới 100 triệu đồng) bằng phương tiện cho vay bằng phương thức điện tử. Cụ thể, điện tử; nhận biết, xác minh thông tin nhận đối với lĩnh vực thanh toán là Nghị định biết khách hàng bằng phương tiện điện tử số 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 của (eKYC). Chính phủ về thanh toán không dùng tiền Ngoại trừ khung pháp lý cho lĩnh vực mặt và được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị thanh toán trong hoạt động Fintech và định số 80/2016/NĐ-CP ngày 01/7/2016 cấp tín dụng trên nền tảng công nghệ đã sửa đổi, bổ sung một số Điều của Nghị có những quy định pháp lý cụ thể, thì đối Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng 15
Khung pháp lý hoạt động công nghệ tài chính: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam với các lĩnh vực khác hiện tại các cơ quan Như vậy, hiện tại khung pháp lý hoạt động quản lý nhà nước vẫn tiếp cận trên góc độ Fintech của Việt Nam hiện nay còn nhiều “chờ đợi và quan sát” dẫn đến hầu hết hiện khoảng trống về các quy định cụ thể đối chưa có khung pháp lý toàn diện hoặc quy với các lĩnh vực Fintech, trong khi Cơ chế định pháp lý cụ thể để điều chỉnh, các hoạt thử nghiệm có kiểm soát vẫn chưa được động này dựa trên các quy định về pháp ban hành chính thức. Vấn đề này tiềm ẩn luật chung và rải rác trong các quy định của các nguy cơ rủi ro về sự ổn định hệ thống pháp luật chuyên ngành các ngành nghề, tài chính- ngân hàng, cũng như những hệ lĩnh vực liên quan và còn nhiều thiếu sót. lụy tiêu cực cho các tổ chức và người tiêu Đối với phương thức thứ hai về cơ chế dùng, như cạnh tranh công bằng, bảo vệ thử nghiệm có kiểm soát (Regulatory quyền lợi người tiêu dùng, an toàn hệ thống Sandbox), vấn đề này đã được đề cập về và an ninh mạng. Mặt khác, xu hướng phát chủ trương ở các Nghị quyết, Quyết định triển của Fintech nói riêng, công nghệ và về phát triển kinh tế- xã hội gắn với cách đổi mới sáng tạo nói chung là tất yếu, do mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số và đó, việc xây dựng khung pháp lý ở Việt các chiến lược phát triển ngành. Để thực Nam hiện cũng gắn với hai mục tiêu: một hiện phương thức này, Nghị quyết số 100/ là, thúc đẩy việc phát triển công nghệ, đổi NQ-CP ngày 6/9/2021 của Chính phủ thông mới sáng tạo; và hai là, đảm bảo môi trường qua đề nghị xây dựng cơ chế thử nghiệm có hoạt động thuận lợi, bình đẳng, cạnh tranh kiểm soát hoạt động công nghệ tài chính cho các chủ thể tham gia, bảo vệ người tiêu trong lĩnh vực ngân hàng dưới hình thức dùng và ổn định của hệ thống tài chính- Nghị định của Chính phủ. Hiện tại, NHNN ngân hàng. đang dự thảo xây dựng Nghị định quy định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong 3. Kinh nghiệm quốc tế về khung pháp lĩnh vực ngân hàng đối với các hoạt động: lý hoạt động Fintech Chấm điểm tín dụng; Giải pháp chia sẻ dữ liệu qua giao diện lập trình mở (open API); Theo Ngân hàng Thế giới (2020) có 7 cách Cho vay ngang hàng. Cơ chế thử nghiệm tiếp cận trong xây dựng khung pháp lý hoạt này được NHNN xây dựng với quan điểm động Fintech của các nước trên thế giới: phòng ngừa, hạn chế tối đa rủi ro trong quá (1) Chờ đợi và quan sát (Wait and See); (2) trình thử nghiệm, trên cơ sở đó để đúc kết Thử nghiệm và học hỏi (Test and Learn); các kinh nghiệm, bài học nhằm quản lý (3) Cơ chế quản lý thử nghiệm có kiểm hiệu quả, từ đó xây dựng khung pháp lý soát (Regulatory Sandbox); (4) Miễn/ngoại cho hoạt động Fintech, thúc đẩy đổi mới lệ (Waiver/exemption); (5) Thư không sáng tạo, bảo vệ người tiêu dùng, an ninh phản đối (Letters of No Objection); (6) Các mạng và ổn định hệ thống tài chính. Bản quy định pháp lý khác biệt (Differentiated chất của cơ chế thử nghiệm là nhằm tạo lập Regulation): tương tự như cách tiệp cận; môi trường để các tổ chức triển khai giải (7) Cải cách pháp lý/luật pháp. Các cơ quan pháp thử nghiệm, thông qua việc thiết lập quản lý các nước có những phản ứng pháp Cơ chế thử nghiệm, các cơ quan quản lý có lý khác nhau giữa các hoạt động Fintech. thể theo dõi và đẩy nhanh quá trình hoàn Thực tế, mặc dù có 7 cách tiếp cận được thiện khuôn khổ pháp lý chính thức, tạo áp dụng khi xây dựng các quy định pháp lý điều kiện, cơ sở pháp lý cho các giải pháp cho hoạt động Fintech được các nước trên hoạt động trên thực tế. thế giới áp dụng. Tuy nhiên, phổ biến nhất 16 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024
NGUYỄN VĂN TÂM - BÙI THỊ THỦY - TRẦN THỊ XUÂN ANH là các hình thức: Chờ đợi và quan sát; Thử gia phát triển nhất trong lĩnh vực Fintech nghiệm và học hỏi, Cơ chế thử nghiệm có và tại Châu Á là quốc gia đứng đầu (Global kiểm soát và Cải cách pháp lý/luật pháp Fintech Rankings Report, 2021). Một (Amstad, 2019) (Cấn Văn Lực, 2023). Đối trong những động lực thúc đẩy kết quả với Chờ đợi và quan sát, các cơ quan quản trên là do khung pháp lý hoạt động Fintech lý các nước đã lựa chọn nó cho những hoạt ở Singapore xây dựng khá sớm và đồng động mới mẻ của Fintech để nó tự do phát bộ. Chính phủ và Ngân hàng Trung ương triển nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo và Singapore (MAS) đã tích cực điều chỉnh không làm giảm tính cạnh tranh của nó. các quy định pháp luật và đưa ra nhiều sáng Các cơ quan quản lý trên cơ sở thực tiễn kiến đối mới thử nghiệm cho hoạt động sự phát triển của hoạt động đó để thực hiện Fintech. Một trong những lợi thế khi ban quy định, điều chỉnh pháp lý. Cách thức hành khung pháp lý, đó là việc MAS cùng này được các nước áp dụng trong giai đoạn lúc có thẩm quyền giám sát toàn bộ các tổ đầu của sự phát triển hoạt động Fintech. chức tài chính như ngân hàng, công ty bảo Việt Nam giai đoạn đầu cũng đã thực hiện hiểm, trung gian thị trường vốn, cố vấn tài cách tiếp cận này. Tuy nhiên, thời gian sau chính và các sàn giao dịch chứng khoán. thì sự không nhanh chóng và thiếu sót các Một số quy định về khung pháp lý của quy định pháp lý lại làm cản trở hoạt động MAS về hoạt động Fintech (MAS, 2017) Fintech. Đối với cách tiếp cận Thử nghiệm (MAS, 2020). và học hỏi chỉ phù hợp với một số sản phẩm, dịch vụ có quy mô nhỏ và các cơ quan quản ○ MAS đưa ra một số nguyên tắc chung lý đã có những kinh nghiệm, hiểu rõ bản khi xây dựng khung pháp lý: Một là, quy chất, rủi ro sản phẩm, dịch vụ mới. định không được đi trước sự đổi mới; Hai Do đó, trong nghiên cứu này tập trung vào là, cần áp dụng kiểm tra tính trọng yếu và hai cách thức tiếp cận còn lại trong việc tính tương xứng: Điều này có nghĩa là quy nghiên cứu các kinh nghiệm của các nước định chỉ có hiệu lực khi rủi ro do công nghệ khi xây dựng khung pháp lý cho hoạt động mới gây ra trở thành trọng yếu hoặc vượt Fintech là Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát qua ngưỡng và quy định pháp luật phải và Cải cách pháp lý/luật pháp. Đối với Cơ tương xứng với rủi ro gây ra; Ba là, cần chế thử nghiệm có kiểm soát đây là phương tập trung vào việc cân bằng rủi ro do công thức phổ biến nhất hiện nay đang được các nghệ hoặc giải pháp mới gây ra. cơ quan quản lý áp dụng. Đối với cách tiếp cận Cải cách pháp lý/luật pháp, yêu cầu đặt ○ Đối với các quy định pháp luật hiện hành ra đối với các cơ quan quản lý các nước điều chỉnh hoạt động Fintech là tích hợp vào khuôn khổ pháp lý hiện Singapore không ban hành Luật chung về hành hay cần phải có một mô hình mới với hoạt động Fintech. Các lĩnh vực Fintech những quy định mới hay không. thực hiện theo quy định pháp luật chuyên ngành liên quan. Ngoài ra, trong một số 3.1. Kinh nghiệm của Singapore lĩnh vực đặc thù cần phải có thêm một số loại giấy phép đặc biệt (dịch vụ ngân hàng Theo đánh giá của Ngân hàng thế giới kỹ thuật số, dịch vụ thanh toán, tiền điện (2020), Singapore là quốc gia có hệ sinh tử... Một số quy định cụ thể từng lĩnh vực: thái khởi nghiệp Fintech sôi động tại Châu - Các quy định áp dụng với Fintech trong Á. Singapore đứng thứ 4 trong số 20 quốc lĩnh vực thanh toán: Tùy thuộc vào phạm Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng 17
Khung pháp lý hoạt động công nghệ tài chính: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam vi hoạt động của Fintech, các giải pháp khổ điều chỉnh của Đạo luật cố vấn tài thanh toán điện tử và chuyển tiền có thể chính (FAA). Ngoài ra, nếu robo-advisor phải tuân thủ các quy định liên quan đến hệ cung cấp một nền tảng để thực hiện các thống thanh toán và cơ sở lưu trữ theo Luật sản phẩm đầu tư thì phải có giấy phép theo Thanh toán PSA (the Payment Services Act Luật Chứng khoán và Hợp đồng tương lai 2019). Ngoài ra, các Fintech cần phải có SFA để kinh doanh các sản phẩm trên thị giấy phép liên quan đến hoạt động chuyển trường vốn và quản lý quỹ. tiền nếu dịch vụ thanh toán chuyển tiền ra - Quy định với ngân hàng kỹ thuật số: khỏi quốc gia. Dịch vụ ngân hàng kỹ thuật số là dịch vụ - Các quy định về huy động vốn dự án cần phải xin cấp phép của MAS. Có hai tiền điện tử ICO (Initial Coin Offering) và loại: Digital Full Bank (DFB) và Digital trao đổi tiền điện tử: Theo quan điểm của Wholesale Bank (DWB). DFB sẽ cung cấp MAS, nếu các tiền điện tử (digital token) một loạt các dịch vụ tài chính và nhận tiền cấu thành các sản phẩm của thị trường vốn gửi từ khách hàng bán lẻ, trong khi DWB được quy định theo Luật Chứng khoán và sẽ tập trung vào phục vụ các doanh nghiệp Hợp đồng tương lai SFA (Securities and vừa và nhỏ và các phân khúc bán buôn. Futures act) bao gồm cổ phiếu, trái phiếu, các hợp đồng phái sinh thì phải tuân thủ ○ Quy định về Sandbox về công bố thông tin. Các yêu cầu đối với MAS có quy định về Sandbox đầu tiên vào việc cấp phép cũng có thể áp dụng cho các năm 2016 (MAS, 2016). Các thông số của đối tượng tham gia đợt phát hành. Các thị Sandbox được thiết lập để giải quyết các trường giao dịch thứ cấp các đồng tiền điện rủi ro do dịch vụ hoặc sản phẩm Fintech tử cũng cần phải được MAS chấp nhận tạo ra, các thông số này sẽ được thiết lập hoặc công nhận hợp pháp. Đồng thời, các thông qua cơ chế trao đổi trực tiếp giữa tổ chức Fintech kinh doanh dịch vụ này MAS và doanh nghiệp Fintech và MAS sẽ còn phải tuân thủ theo các quy định về quyết định về các quy định pháp luật có thể phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố. được nới lỏng trong thời gian thử nghiệm MAS không đưa ra các lệnh cấm hoàn toàn Sandbox. MAS đưa ra thêm Sandbox đối với các hoạt động Fintech cụ thể, kể cả Express vào năm 2019, nhằm bổ sung các trong trường hợp sản phẩm đó bị cấm tại quy định của các Sandbox hiện hành được nhiều quốc gia khác (như trao đổi tiền điện phê duyệt nhanh chóng trong 21 ngày. tử hay ICO). Các Fintech cần phải thực Sandbox Express được áp dụng cho các hiện đúng các quy định pháp luật và MAS nhà môi giới bảo hiểm, doanh nghiệp khai sẽ tiến hành giám sát các doanh nghiệp này thác thị trường được công nhân và doanh trong quá trình hoạt động nhằm đảm bảo sự nghiệp chuyển tiền (MAS, 2019). tuân thủ pháp luật. - Các quy định đối với dịch vụ tư vấn kỹ 3.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc thuật số (robo-advisor): MAS ban hành quy định đối với dịch vụ robo-advisor, theo Theo Han, M. and Xu, D (2022), những đó robo-adviser phải được cấp phép nếu họ năm gần đây, hoạt động Fintech của Trung thực hiện hoạt động được điều chỉnh theo Quốc bùng nổ mạnh mẽ. Chính sự phát luật liên quan trừ trường hợp được miễn triển nhanh chóng đó, đòi hỏi các cơ quan trừ, đặc biệt nếu sản phẩm này cung cấp quản lý của Trung Quốc hoàn thiện khung các dịch vụ tư vấn tài chính trong khuôn pháp lý theo hướng siết chặt các quy định 18 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024
NGUYỄN VĂN TÂM - BÙI THỊ THỦY - TRẦN THỊ XUÂN ANH đối với lĩnh vực này. Trong giai đoạn đầu tiếp. Ủy ban điều tiết ngân hàng và bảo của sự phát triển Fintech tại Trung Quốc hiểm Trung Quốc (CBIRC) đã thiết lập (2000-2010), các cơ quan quản lý nước này khuôn khổ pháp lý cho hoạt động cho vay để các hoạt động Fintech tự do phát triển và trực tuyến bằng cách ban hành một số văn chưa bị ràng buộc bởi các không gian pháp bản như: Hướng dẫn quản lý lưu trữ hồ sơ lý. Do sự phát triển quá nóng ở giai đoạn của các trung gian thông tin cho vay ngang trước, ngành Fintech bắt đầu bộc lộ một hàng; Các biện pháp tạm thời để quản lý số rủi ro buộc cơ quan quản lý nhà nước hoạt động kinh doanh của các tổ chức trung phải điều chỉnh chính sách (2010-2015). gian thông tin cho vay trên Internet; Hướng Một số luật riêng biệt đã được ban hành dẫn cho hoạt động kinh doanh lưu ký của cho các lĩnh vực cụ thể, gồm Quy tắc về quỹ cho vay ngang hàng; Hướng dẫn công Cơ quan quản lý các dịch vụ thanh toán do bố Thông tin của Quỹ Cho vay ngang hàng. các tổ chức phi tài chính cung cấp, Thông (PBOC, 2015) tư về rủi ro liên quan đến cho vay ngang - Quy định đối với dịch vụ thanh toán: hàng. Giai đoạn này cũng chứng kiến sự Năm 2010, Ngân hàng Trung ương Trung phát triển của hoạt động cho vay ngang Quốc (PBOC) đã ban hành các Biện pháp hàng (P2P), tuy nhiên do thiếu các khung Hành chính về Dịch vụ Thanh toán do các khổ quy định vững chắc đã dẫn đến những Tổ chức phi tài chính cung cấp và Quy tắc vấn đề rủi ro, gian lận nghiêm trọng trong thực hiện, nêu rõ các tổ chức phi tài chính lĩnh vực này. Chính vì vậy, giai đoạn sau phải có giấy phép kinh doanh thanh toán đó đến nay, các cơ quan quản lý của Trung để tham gia vào các dịch vụ thanh toán và Quốc phải thay đổi cách tiếp cận nhằm chịu sự giám sát và quản lý của PBOC. kiểm soát hoạt động Fintech. Từ việc ban Cho đến năm 2016, PBOC quy định không hành các quy định riêng lẻ sang ban hành chấp nhận đơn đăng ký thành lập các tổ khung pháp lý toàn diện cho Fintech. Từ chức thanh toán mới. Đồng thời, PBOC năm 2015 hàng loạt các văn bản pháp luật, nâng yêu cầu tỷ lệ quỹ dự trữ của nền tảng các tài liệu hướng dẫn cụ thể của các cơ thanh toán từ 20% lên 50% đối với các quan nhà nước được ban hành điều chỉnh tổ chức thanh toán phi ngân hàng. PBOC các hoạt động khác nhau trong lĩnh vực cũng đã ban hành Quy định về các tổ chức Fintech, đồng thời đưa các công ty Fintech thanh toán phi ngân hàng vào năm 2021. vào trong khuôn khổ pháp luật tài chính- (Nguyễn Phương Thảo, 2021) ngân hàng hiện hành. (NHNN, 2022b) - Quy định đối với robo-advisor: Các cơ quan quản lý của Trung quốc đã thực hiện ○ Các quy định pháp luật hiện hành điều ban hành quy định về văn bản đầu tiên về chỉnh hoạt động của Fintech: quản lý robo-advisor ở Trung Quốc vào - Quy định đối với cho vay ngang hàng năm 2018. Quy định yêu cầu cố vấn đầu (P2P lending): Các hoạt động cung cấp tư phải có trình độ chuyên môn phù hợp khả năng tiếp cận tín dụng dễ dàng đều khi sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo để nở rộ, bao gồm ngân hàng kỹ thuật số, tài thực hiện công việc tư vấn đầu tư. Các tổ trợ vốn cổ phần, tài trợ và bán bảo hiểm chức phi tài chính không thể sử dụng robo- trên Internet, quản lý quỹ trực tuyến và cho advisor để thực hiện hoạt động kinh doanh vay P2P. Sự tăng trưởng nhanh chóng đã quản lý tài sản vượt quá phạm vi kinh nhanh chóng tích lũy rủi ro, khiến các cơ doanh của họ hoặc thực hiện hoạt động quan quản lý phải thắt chặt kiểm soát trực kinh doanh đó dưới các hình thức trá hình. Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng 19
Khung pháp lý hoạt động công nghệ tài chính: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam - Một số quy định khác: Cải cách pháp luật có giấy phép được phép thử nghiệm theo đã diễn ra từng phần với việc sửa đổi các các yêu cầu nghiêm ngặt hơn. Tuy nhiên, quy tắc cũ và soạn thảo các quy tắc mới, hiện nay đã cho phép việc tham gia của các nhưng những khoảng trống đã cùng tồn công ty công nghệ lớn. Các sandbox giới tại và chồng chéo. Mặc dù hoạt động kinh hạn trong phạm vi không gian địa điểm doanh ngân hàng kỹ thuật số đang hoạt được chọn trong khoảng thời gian nhất động, luật ngân hàng truyền thống vẫn định, chịu sự quản lý của các PBOC địa được áp dụng, yêu cầu sự chấp thuận của phương và Cục Công tác tài chính (FWB), PBOC. Kể từ năm 2014 đến nay, chỉ có bốn Ủy ban Điều tiết Bảo hiểm và Ngân hàng ngân hàng số đã được cấp phép: WeBank Trung Quốc (CBIRC), Ủy ban Điều tiết được hỗ trợ bởi Tencent, MYbank của Ali Chứng khoán Trung Quốc (CSRC). (Han, Group, AiBank của Baidu và China Citic M. & Xu, D., 2022). Bank. (Cục thông tin Khoa học và công nghệ quốc gia, 2023). Hiện nay ở Trung 3.3. Kinh nghiệm của Thái Lan Quốc chỉ cấm phát hành và kinh doanh các loại tiền kỹ thuật số không chính thức cũng ○ Các quy định pháp luật hiện hành điều như việc thành lập và vận hành các sàn chỉnh hoạt động của Fintech giao dịch tiền kỹ thuật số. Theo báo cáo về Fintech của Thái Lan của tổ chức DLA Pipper (2020), các cơ quan ○ Quy định về Sandbox: quản lý của Thái Lan sau thời gian thử Quy định về Sandbox được triển khai đầu nghiệm Sandbox đã ban hành những quy tiên ở Bắc Kinh vào cuối năm 2019. Quy định pháp lý trong lĩnh vực Fintech. Thái định thực hiện tại một số thành phố lớn của Lan đã ban hành các quy định pháp lý quy Trung Quốc như Bắc Kinh, Thượng Hải, định cụ thể với 6 công nghệ cơ bản được Quảng Châu, Hàng Châu, Thâm Quyến, xác định sẽ tạo động lực phát triển hoạt Trùng Khánh… Theo tính toán, 119 thử động Fintech ở quốc gia này, gồm: thanh nghiệm đã được thực hiện. Hầu hết đều toán QR, công nghệ Blockchain, công nghệ liên quan đến ngân hàng và cho vay số hóa sinh trắc học, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo chiếm một phần đáng kể 90%. Ngoài ra, các và giao thức ứng dụng mở. Cũng theo báo lĩnh vực đã có Sandbox thử nghiệm ở Trung cáo của DLA Pipper (2020) và nghiên cứu Quốc là điện toán đám mây và dữ liệu lớn, của Wing Vasiksiri & Ravenry (2023), một IoT, AI, Blockchain, API, DLT, Kiểm soát số quy định về hoạt động Fintech ở Thái rủi ro, tài chính toàn diện, thanh toán xuyên Lan đáng chú ý như sau: biên giới (B2B-đáng chú ý là Sandbox về Tài sản ảo được thừa nhận tại Thái Lan, tài chính xuyên biên giới thông qua việc trong đó có quy định về phát hành tiền ảo, xây dựng Khu vực Vịnh Lớn Quảng Đông- đồng thời ban hành các công cụ giám sát Hồng Kông- Macao vào năm 2020). các sàn giao dịch tiền điện tử. Chính phủ Tính đến 2022, hệ thống pháp luật của Thái Lan đã ban hành quy định về việc Trung Quốc chỉ cho phép các tổ chức tài phát hành tiền điện tử của Ngân hàng trung chính được cấp phép mới đủ điều kiện đăng ương (CBDC). ký tham gia thử nghiệm. Kết quả có 7 đơn Đối với lĩnh vực thanh toán, BOT cho phép đăng ký được gửi bởi các tổ chức phi ngân người dân được thanh toán bằng chứng hàng. Nó khác biệt đáng kể so với Vương minh nhân dân, số điện thoại di động. BOT quốc Anh và Úc, nơi những người không cũng thiết lập quy định cho phép hoạt động 20 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024
NGUYỄN VĂN TÂM - BÙI THỊ THỦY - TRẦN THỊ XUÂN ANH thanh toán qua biên giới (B2B), với việc (4) các công ty Fintech; và (5) các công ty hợp tác với Cơ quan tiền tệ Singapore, cho công nghệ. Thứ ba, về các loại sản phẩm phép người dùng chuyển tiền đến và đi tới hoặc dịch vụ, các hoạt động sau được quy Singapore thông qua số điện thoại đã đăng định cụ thể: (1) cho vay (không bao gồm ký. Đồng thời, các quy định mở rộng nhằm phát hành công cụ nợ); (2) thanh toán và thiết lập hệ thống thanh toán Fintech riêng chuyển tiền; và (3) các giao dịch tài chính biệt trong các giao dịch quốc tế. khác có đặc điểm hoặc đổi mới tương tự. Thái Lan cũng đã ban hành quy định cụ Về chất lượng, sản phẩm hoặc dịch vụ phải thể về và cho vay ngang hàng (P2P) cho sáng tạo với công nghệ mới chưa có ở Thái phép mọi người tìm kiếm các khoản vay Lan, sản phẩm hoặc dịch vụ có thể giải trực tuyến. quyết các vấn đề về dịch vụ tài chính hoặc Sở Giao dịch Chứng khoán Thái Lan ban phải có lợi cho người tiêu dùng, hoặc hệ hành quy định về nền tảng mới dựa trên thống tài chính của Thái Lan. Thứ tư, về Blockchain để giao dịch trong các công ty quy trình nộp đơn, quá trình xem xét sẽ kéo khởi nghiệp. dài không quá 60 ngày kể từ ngày Ngân hàng Trung ương Thái Lan nhận được đơn ○ Quy định về Sandbox: đăng ký và đầy đủ các tài liệu hỗ trợ. Thứ Thái Lan đã triển khai Sandbox trong năm, các yêu cầu trong quá trình tham gia, Fintech từ khá sớm, từ 2016. Tại Thái Lan, có bốn vấn đề sau đây cần duy trì trong suốt có 3 cơ quản quản lý và ban hành Sandbox quá trình tham gia: (1) các biện pháp bảo vệ là Ngân hàng Trung ương Thái Lan (BOT), người tiêu dùng (Ví dụ: các biện pháp liên Ủy ban Bảo hiểm (OIC) và Ủy ban Chứng quan đến tiền và tài sản và dữ liệu người khoán (SEC). Sandbox tập trung vào 3 lĩnh tiêu dùng, khiếu nại và bồi thường); (2) đủ vực: ngân hàng, chứng khoán và bảo hiểm. hệ thống quản lý rủi ro, bao gồm cả công Việc triển khai Sandbox ở nhiều cơ quan nghệ thông tin (CNTT) và quản lý rủi ro quản lý khác nhau đem lại lợi ích đa dạng không gian mạng; (3) tiết lộ thông tin cho nhưng cũng gây ra những bất lợi như phải khách hàng, ví dụ, các hạn chế và điều kiện thực hiện các thủ tục đăng ký nhiều và phát trong việc sử dụng dịch vụ, thực tế là dịch sinh chi phí của các doanh nghiệp Fintech. vụ đang được thử nghiệm trong Sandbox (Baker MacKenzie, 2017) đăng ký; và (4) các thủ tục đầy đủ và thích Có những điểm chính liên quan đến việc hợp liên quan đến chống rửa tiền và chống thực hiện Sandbox ở Thái Lan. Thứ nhất, tài trợ khủng bố; Thứ sáu, giai đoạn thử những người tham gia vào Sandbox của nghiệm kết thúc… (DLA Pipper, 2020) BOT chỉ có thể cung cấp các sản phẩm hoặc dịch vụ Fintech của họ cho người tiêu dùng 3.4. Tổng hợp các quy định về lĩnh vực trong phạm vi giới hạn đã được BOT chấp hoạt động Fintech tại các nước ASEAN thuận. Thứ hai, về đối tượng được nộp đơn, những người sau đây đủ điều kiện để nộp Các nước trên thế giới đều chú trọng đến đơn: (1) các tổ chức tài chính; (2) các công việc thiết lập khung pháp lý nhằm tạo môi ty trong nhóm kinh doanh của các tổ chức trường cũng như thúc đẩy sự phát triển cho tài chính; (3) các tổ chức phi tài chính dưới hoạt động Fintech. Tùy thuộc vào thể chế, sự giám sát của BOT (ví dụ: các nhà điều trình độ phát triển của từng quốc gia mà hành doanh nghiệp cung cấp các khoản vay cách tiếp cận vấn đề này ở mỗi nước là khác cá nhân dưới sự giám sát, tài chính nano...); nhau, nhưng qua việc xây dựng khung pháp Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng 21
Khung pháp lý hoạt động công nghệ tài chính: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam Nguồn: Cục thông tin Khoa học và công nghệ quốc gia, Bộ Khoa học và công nghệ (2023) lý, các nước đồng Việt Nam thời việc điều chỉnh + + + x x x x x x x x x x - hệ thống pháp lý/ quy định hiện hành, Singapore Thái Lan vừa thực hiện song + + + + + + + + + + + x x x song với các thử nghiệm mà phương thức phổ biến nhất hiện nay đang được + + + + + + + + + + + + + + Bảng 1. Tổng hợp các quy định về lĩnh vực hoạt động Fintech tại các nước ASEAN các cơ quan quản lý áp dụng là Cơ chế Philippine thử nghiệm có kiểm + + + + + + + + + x x x - - soát (Sandbox). Tại khu vực ASEAN, các nước Thái Malaysia Lan, Malaysia, + + + + + + + + + + + + + + S i n g a p o r e , Brunei, Phillipine, Indonesia đã x x - - - - - - - - - - - - thực hiện các Lào Sandbox hoạt Indonesia động (UNSGSA & + + + + + + x x x x x x x x CCAF, 2019). Bên cạnh đó là việc xây dựng và điều chỉnh Brunei Darussalam Campuchia các quy định pháp + + + + + + x x x x x x - - luật của từng lĩnh vực Fintech cụ thể (Bảng 1). 4. Một số bài học + + + + + x x x x - - - - - kinh nghiệm cho Việt Nam x: Đang xây dựng hoặc dự kiến xây dựng +: Có quy định hiện hành được áp dụng Thứ nhất, đối với Chia sẻ, bảo mật và bảo vệ dữ liệu việc rà soát, ban Trung tâm đổi mới và Sandbox hành các quy định Huy động vốn cộng đồng pháp luật đối với các hoạt động Fintech Điện toán đám mây Tài sản tiền điện tử -: Không có quy định Tại Việt Nam, Nghị AI và thuật toán P2P và cho vay Ngân hàng mở định về cơ chế thử Ngân hàng số Tiền điện tử ID quốc gia Blockchain nghiệm có kiểm API mở soát đang được xây e-KYC dựng, lấy ý kiến và 22 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024
NGUYỄN VĂN TÂM - BÙI THỊ THỦY - TRẦN THỊ XUÂN ANH dự kiến sẽ được ban hành trong thời gian định của Chính phủ về việc giao nghiên tới, tuy nhiên nó chỉ điều chỉnh đối với các cứu, ban hành các quy định pháp lý hoặc đối tượng là các tổ chức tham gia. Do đó, cơ chế thử nghiệm đối với lĩnh vực này. cần thiết rà soát, bổ sung các quy định đặc Đối với hoạt động cho vay ngang hàng, hiện thù đối với các hoạt động Fintech trong tại Việt Nam chưa có những quy định pháp từng lĩnh vực thuộc phạm vi điều chỉnh của lý hiện hành điều chỉnh nội dung này ngoài văn bản luật lĩnh vực đó. Dự thảo của NHNN đang đề xuất hoạt động Đối với các quy định liên quan đến doanh này trong cơ chế thử nghiệm Sandbox trong nghiệp Fintech: Cần chú trọng xây dựng thời gian tới. Do đó cần ban hành rõ các tiêu các điều kiện tham gia vào lĩnh vực hoạt chuẩn nhằm siết chặt điều kiện đối với các động Fintech trên 2 khía cạnh: (1) công tổ chức Fintech cung cấp dịch vụ cho vay nghệ, tiêu chuẩn hoạt động và quản lý, ngang hàng, hoặc quy định các trường hợp các giải pháp cung ứng sản phẩm và bảo theo mô hình công ty cho vay tiêu dùng, vệ quyền lợi người tiêu dùng, các quy định công ty tài chính, khống chế số lượng nhỏ pháp luật về ứng dụng dữ liệu, bảo mật theo kinh nghiệm của Trung Quốc. thông tin; (2) các điều kiện về tham gia Thứ hai, về xây dựng quy định về Sandbox hoạt động, lĩnh vực đặc thù được quy định Kinh nghiệm các nước trên thế giới và khu tương tự như các tổ chức tài chính- ngân vực đều cho thấy, các nước đều coi cách hàng truyền thống. Điều này đặc biệt quan tiếp cận theo Cơ chế thử nghiệm có kiểm trọng khi các doanh nghiệp không tham gia soát (Sandbox) đối với hoạt động Fintech là vào cơ chế Sandbox nhằm thực hiện các cần thiết. Cơ chế này cho thấy có những ưu hoạt động Fintech. điểm về việc thúc đẩy các đổi mới sáng tạo Đối với các quy định liên quan đến lĩnh những lĩnh vực mới trong ngành tài chính- vực thanh toán điện tử, các quy định về ngân hàng, nhưng cũng là cơ chế để các cơ cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán quan quản lý có thể đưa các hoạt động mới hiện hành về cơ bản đã tạo cơ sở pháp lý mẻ của Fintech vào một khuôn khổ về phạm cho hoạt động Fintech trong lĩnh vực thanh vi, quy mô và thời gian thử nghiệm nhằm toán. Tuy nhiên, cần quy định rõ thêm các điều chỉnh và từ đó có thể nhân rộng ra trong quy định về chuẩn hóa định dạng đối với phạm vi thực tế rộng lớn. Thực tiễn cho các ứng dụng thanh toán, các cơ chế bảo vệ thấy, các Sandbox trên thế giới đã phát huy người tiêu dùng như kinh nghiệm của một được các ưu điểm, mô hình này được nhân số nước, ví dụ Singapore đã ban hành Luật rộng trong cả các nước đã thực thi Sandbox Thanh toán riêng. và cả các nước đang nghiên cứu cách tiếp Đối với gọi vốn cộng đồng, hiện tại, các cận phù hợp ở nước mình. cơ quan quản lý chưa ban hành về các quy Do vậy, cần sớm ban hành các khung định pháp lý điều chỉnh, mà hoạt động Sandbox cho các hoạt động của Fintech để gọi vốn hiện đang tuân thủ theo quy định thưc hiện các cơ chế thử nghiệm dưới hình chung của Luật Doanh nghiệp, Luật Chứng thức Nghị định của Chính phủ với mục tiêu khoán nói chung. Theo Dự thảo Nghị định thức đẩy công nghệ, đổi mới sáng tạo, tạo về Sandbox trong lĩnh vực Ngân hàng của điều kiện thuận lợi, môi trường cạnh tranh Việt Nam không quy định thử nghiệm đối bình đẳng, bảo vệ người tiêu dùng, thúc với hoạt động này. Bên cạnh đó, Chính phủ đẩy tài chính toàn diện và ổn định của hệ cũng chưa giao cơ quan chức năng nào sẽ thống tài chính-ngân hàng. phụ trách lĩnh vực này. Do đó, cần thiết quy Mặc dù Việt Nam không có cơ quan quản Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng 23
Khung pháp lý hoạt động công nghệ tài chính: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam lý tập trung đối với các lĩnh vực trong hệ tích thực trạng khung pháp lý hoạt động thống tài chính- ngân hàng. Tuy nhiên, Fintech tại Việt Nam; tìm hiểu kinh nghiệm kinh nghiệm các nước cho thấy đối với về khung pháp lý hoạt động Fintech tại các từng lĩnh vực có thể được quản lý bởi từng quốc gia Singrapore, Trung Quốc và Thái cơ quan quản lý chuyên ngành khác nhau. Lan trên 2 khía cạnh chính về Cơ chế thử Do đó, Chính phủ cần chỉ đạo và quy định nghiệm có kiểm soát và Cải cách pháp lý. các cơ quan chức năng theo lĩnh vực như Mặc dù, thực tế cho thấy với mỗi quốc gia Bộ Tài chính (Ủy ban Chứng khoán Nhà khác nhau việc thiết lập khung pháp lý tùy nước, Cục Quản lý giám sát bảo hiểm…) thuộc vào thể chế, trình độ, năng lực phát cần nhanh chóng thiết lập các Sandbox triển và các đặc điểm kinh tế, tài chính, xã thuộc lĩnh vực mình, ngoài lĩnh vực ngân hội… nhưng những kinh nghiệm này có thể hàng đang được xây dựng Nghị định như là bài học xây dựng khung pháp lý cho hoạt hiện nay. Về nguyên tắc, mục tiêu thiết lập động Fintech ở Việt Nam thời gian tới. Các các quy định của Sandbox giai đoạn đầu quy định về lĩnh vực hoạt động Fintech tại cần hướng đến việc thúc đẩy, khuyến khích các nước ASEAN cũng đã dược tổng hợp đổi mới sáng tạo hơn là việc điều tiết chính trong bài viết. Từ đó, các bài học rút ra cho sách nhằm kiểm soát các hoạt động đó. Việt Nam là (1) rà soát, ban hành các quy định pháp luật hiện hành và (2) xây dựng 5. Kết luận quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát. ■ Bài viết dựa trên tổng quan tài liệu đã phân Tài liệu tham khảo Acclime (2023). Vietnam Fintech Brief in 2023. available at: https://vietnam.acclime.com/guides/vietnam-fintech-brief- in-2023/ Amstad, Marlene (2019). Regulating Fintech: Objectives, Principles, and Practices. ADB, Available at SSRN: https:// ssrn.com/abstract=3491982 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3491982 ASIC (2016), Fintech: ASIC’s Approach and Regulatory Issues, Melbourne Money & Finance Conference July 2016, Available at: https://download.asic.gov.au/media/3962105/melbourne-money-and-finance-conference-2016- fintech.pdf Baker MacKenzie (2017). A Guide to regulatory Fintech Sandboxes across Asia Pacific, available at: https://www. bakermckenzie.com/-/media/files/insight/publications/2018/01/qrg_ap_regulatoryfintech_jan18.pdf?la=en Buchak, G., Matvos, G., Piskorski, T., and Seru, A. (2017). Fintech, Regulatory Arbitrage and the Rise of Shadow Banks. NBER Working Paper 23288, https://doi.org/10.1016/j.jfineco.2018.03.011 Bettinger, A. (1972). FINTECH: A Series of 40 Time Shared Models Used at Manufacturers Hanover Trust Company. Interfaces, 2(4), 62–63. http://www.jstor.org/stable/25058931 Cấn Văn Lực (2023). Thực trạng Fintech tại Việt Nam, kinh nghiệm quản lý quốc tế và đề xuất, Tạp chí Ngân hàng, truy cập tại: https://tapchinganhang.gov.vn/thuc-trang-fintech-tai-viet-nam-kinh-nghiem-quan-li-quoc-te-va-de-xuat. htm Cục thông tin Khoa học và công nghệ quốc gia, Bộ Khoa học và công nghệ (2023). Xây dựng chinh sách Fintech ở Châu Á-Thái Bình Dương, Tổng luận Khoa học và công nghệ kinh tế (6), ISSN 0866 – 7721 Chính phủ (2016). Nghị định số 80/2016/NĐ-CP Sửa đổi bổ sung Nghị định số 101/2012/NĐ-CP của Chính phủ về thanh toán không dùng tiền mặt Chính phủ (2019). Nghị định số 16/2019/NĐ-CP Sửa đổi bổ sung Nghị định số 101/2012/NĐ-CP của Chính phủ về thanh toán không dùng tiền mặt Chính phủ (2021), Quyết định số 316/QĐ-TTg ngày 09/3/2021 về việc phê duyệt triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán. Demertzis, M., Merler, S., and Wolff, G. (2017). Capital Markets Union and the Fintech Opportunity. Bruegel Policy Contribution 22, doi: 10.1093/jfr/fjx012 24 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024
NGUYỄN VĂN TÂM - BÙI THỊ THỦY - TRẦN THỊ XUÂN ANH DLA Piper (2020). FinTech products and uses, Investment rules of the world, 1089-1096 Đảng Cộng sản Việt Nam, (2019), Nghị Quyết Số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Financial Stability Board (2019). FinTech and market structure in financial services: Market developments and potential financial stability implications, https://www.fsb.org FinTech News (2021). Vietnam FinTech Startups, http://fintechnews.sg/vietnam-fintech-startups/ Han, M. and Xu, D. (2022). The sandbox approach to fintech regulation: a case study of China. Rev. chil. derecho [online], 49(2), 193-232, http://dx.doi.org/10.7764/r.492.8. Imerman M.B., Fabozzi F.J., (2020). Cashing in on innovation: a taxonomy of Fintech, Journal of Asset Management, 21 (3), 167-177, DOI: 10.1057/s41260-020-00163-4 Johannes Ehrentraud, Denise Garcia Ocampo, Lorena Garzoni, Mateo Piccolo (2020). Policy Responses to Fintech: A Cross-country Overview Issue 23 of FSI insights on policy implementation, ISSN 2522-249X. Bank for International Settlements, Financial Stability Institute, 2020 Ngân hàng Nhà nước (2019). Thông tư 23/2019/TT-NHNN sửa đổi bổ sung Thông tư số 39/2014/TT-NHNN của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam hướng dẫn về dịch vụ trung gian thanh toán. Ngân hàng Nhà nước (2020). Thông tư số 16/2020/TT-NHNN sửa đổi Thông tư số 23/2014/TT-NHNN Ngân hàng Nhà nước (2022a). Tờ trình Dự thảo (Lần 2) Nghị định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát hoạt động Công nghệ tài chính (Fintech) trong lĩnh vực ngân hàng (Nghị định). Ngân hàng nhà nước (2022b), Báo cáo kinh nghiệm quốc tế về xây dựng và triển khai Fintech Regulatory Sandbox Ngân hàng Nhà nước (2023). Thông tư số 06/2023/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung Thông tư số 39/2016/TT-NHNN. Ngân hàng Nhà nước (2024). Tờ trình Dự thảo Nghị định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát hoạt động Công nghệ tài chính (Fintech) trong lĩnh vực ngân hàng (Nghị định); Ngân hàng Nhà nước (2024). Danh sách các tổ chức không phải là Ngân hàng được NHNN cấp giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán (tính đến 29/3/2024), truy cập tại: https://www.sbv.gov.vn/webcenter/ portal/vi/menu/trangchu/tk/hdtt/ctccudvtt?dDocName=SBV592241&_afrLoop=54097049362381023#%40%3 F_afrLoop%3D54097049362381023%26centerWidth%3D80%2525%26dDocName%3DSBV592241%26leftWid th%3D20%2525%26rightWidth%3D0%2525%26showFooter%3Dfalse%26showHeader%3Dfalse%26_adf.ctrl- state%3D7p92t85jk_329 Nguyễn Tường Vân và Nguyễn Xuân Thành (2021). Kinh nghiệm quốc tế trong triển khai cơ chế quản lý thử nghiệm có kiểm soát cho dịch vụ tài chính và gợi ý cho Việt Nam, Tạp chí Thị trường Tài chính Tiền tệ, số 11/2021. Nguyễn Phương Thảo (2021). Tác động của chính sách pháp luật đối với sự phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp Fintech- Kinh nghiệm của một số quốc gia châu Á và gợi ý chính sách cho Việt Nam, Hà Nội, 2021. Nguyễn Văn Tâm (2018). Công nghệ tài chính tại Việt Nam và những thách thức đặt ra, Tạp chí tài chính kỳ 2- Tháng 5/2018, trang 21-23. MAS (2017). A Guide to Digital Tolen Offerings: Monetary Authority of Singapore (MAS). MAS (2016). Fintech Regulatory Sandbox Guidelines: Monetary Authority of Singapore (MAS). MAS (2019). Sandbox Express Guidelines: Monetary Authority of Singapore (MAS). MAS (2020). A Guide to Digital Tolen Offerings: Monetary Authority of Singapore (MAS). [Last updated on 26 May 2020]PBOC (2015). Guiding Opinions on Promoting the Healthy Development of Internet Finance. Wing Vasiksiri & Ravenry (2023). Revolutionizing Transactions: Exploring the Thai Fintech Landscape and the Evolution of its Payments Sector, available at: https://theravenry.com/insights/insights-deck/revolutionizing- transactions-exploring-the-thai-fintech-landscape-and-the-evolution-of-its-payments-sector/ Solidiance (2018). Unlocking Vietnam’s FINTECH Growth Potential-Solidiance White Paper, available at: https:// ycpsolidiance.com/white-paper/unlocking-vietnams-fintech-potential Word Bank (2020). Global Experiences from Regulatory Sandboxes World Bank (2020). How Regulators Respond to Fintech: Evaluating the Different Approaches - Sandboxes and Beyond. Washington, DC: World Bank. UNSGSA & CCAF (2019). Early Lessons on Regulatory Innovations to Enable Inclusive FinTech: Innovation Offices, Regulatory Sandboxes, and RegTech. 10.13140/RG.2.2.28058.70088 Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng 25