Kĩ năng ứng phó với nguy cơ bị lạm dụng tình dục của học sinh tiểu học trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 426 (Kì 2 - 3/2018), tr 44-49<br /> <br /> KĨ NĂNG ỨNG PHÓ VỚI NGUY CƠ BỊ LẠM DỤNG TÌNH DỤC<br /> CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN<br /> Lê Thị Phương Hoa, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên<br /> Nguyễn Phương Anh - Đỗ Minh Ngọc<br /> Lớp 11 Văn, Trường Trung học phổ thông chuyên Thái Nguyên<br /> Ngày nhận bài: 15/01/2018; ngày sửa chữa: 05/02/2018; ngày duyệt đăng: 07/02/2018.<br /> Abstract: The paper focused on clarifying the situation of skills for coping with the risk of sexual<br /> abuse of primary pupils in Thai Nguyen province in terms of awareness, attitudes and behaviors.<br /> Also, the article points out some main causes that affect these skills of the children. Since then, the<br /> paper proposed measures to train the skills for coping with the risk of sexual abuse for primary<br /> pupils in Thai Nguyen province with aim to prevent consequences from sexual abuse for children.<br /> Keywords: Primary school students, skills, sexual abuse, risk of sexual abuse, response.<br /> 2.2. Kết quả nghiên cứu<br /> 2.2.1. Thực trạng trẻ em bị lạm dụng tình dục trên địa<br /> bàn tỉnh Thái Nguyên<br /> Trước khi tìm hiểu kĩ năng ứng phó của HSTH trước<br /> nguy cơ bị LDTD, chúng tôi tìm hiểu thực trạng những<br /> vụ LDTD đã xảy ra trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Kết<br /> quả thu được như sau: Năm 2015 xảy ra 14 vụ, năm 2016<br /> là 10 vụ, nửa đầu năm 2017 là 7 vụ (Nguồn: Phòng điều<br /> tra tội phạm công an tỉnh Thái Nguyên).<br /> Có thể thấy, mặc dù số vụ LDTD trẻ em trên địa bàn<br /> tỉnh Thái Nguyên trong 3 năm gần đây (tính đến tháng<br /> 6/2017) có chiều hướng giảm dần; song qua tìm hiểu,<br /> chúng tôi được biết tính chất các vụ lại phức tạp hơn và<br /> giảm dần về số tuổi, trong đó có đến 80% nạn nhân thuộc<br /> độ tuổi từ 6-10 (HSTH). Đây thực sự là hồi chuông cảnh<br /> báo cho tất cả phụ huynh, nhà giáo dục, toàn xã hội. Đã<br /> đến lúc cần nghiêm túc nhìn nhận vấn đề về sự cần thiết<br /> phải trạng bị cho trẻ kĩ năng tự ứng phó, tự phòng vệ<br /> trước nguy cơ bị LDTD.<br /> 2.2.2. Thực trạng kĩ năng ứng phó của học sinh tiểu học trên<br /> địa bàn tỉnh Thái Nguyên trước nguy cơ bị lạm dụng tình dục<br /> - Thực trạng nhận thức của HSTH về nguy cơ LDTD:<br /> Để đánh giá mức độ kĩ năng ứng phó của HSTH trước<br /> nguy cơ bị LDTD, trước hết phải tìm hiểu nhận thức của<br /> các em về các vấn đề có liên quan như: Những hành vi<br /> được coi là LDTD trẻ em; Thủ đoạn LDTD trẻ em; Nạn<br /> nhân của LDTD trẻ em; Tình huống có nguy cơ xảy ra<br /> LDTD trẻ em; Đối tượng LDTD trẻ em; Hậu quả của<br /> LDTD trẻ em và nguyên nhân của LDTD trẻ em. Kết quả<br /> khảo sát cho thấy:<br /> + Nhận thức của trẻ tiểu học về những hành vi được<br /> coi là LDTD trẻ em chỉ đạt mức trung bình (ĐTB: 2,17).<br /> Nhìn chung, các em bước đầu đã có sự hiểu biết về những<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Vấn nạn lạm dụng tình dục (LDTD) trẻ em hiện nay<br /> đang ngày càng trở nên nhức nhối với tính chất ngày<br /> càng phức tạp. Trẻ bị LDTD có nguy cơ bị căng thẳng<br /> sau chấn thương, thường gặp phải những triệu chứng lo<br /> âu, trầm cảm và ý định tự tử. Những vấn đề này gây ảnh<br /> hưởng đến sự phát triển bình thường của trẻ. Học sinh<br /> tiểu học (HSTH) là một trong những nhóm trẻ có nguy<br /> cơ cao bị LDTD. Do nhận thức chưa đầy đủ, HSTH<br /> thường sống bằng cảm xúc, bằng niềm tin do người lớn<br /> gây dựng nên đôi khi các em dễ bị kẻ xấu lợi dụng, đưa<br /> các em vào những tình huống nguy hiểm. Đối tượng xâm<br /> hại gồm cả người quen, người thân và người lạ. Do đó,<br /> việc rèn luyện kĩ năng ứng phó với tình huống LDTD trẻ<br /> em, giúp HSTH tự bảo vệ mình là rất cần thiết và đòi hỏi<br /> sự chung tay của toàn xã hội.<br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu<br /> Nghiên cứu được thực hiện trên 220 học sinh (HS)<br /> thuộc Trường Tiểu học La Hiên (thuộc một huyện miền<br /> núi tỉnh Thái Nguyên), Tiểu học Đội Cấn (TP. Thái<br /> Nguyên) và Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ em bị thiệt<br /> thòi tỉnh Thái Nguyên. Thời gian khảo sát từ ngày<br /> 15/08/2017 đến 15/12/2017.<br /> Để có được kết quả nghiên cứu khách quan, chúng tôi sử<br /> dụng phối hợp các phương pháp như: điều tra, quan sát, thực<br /> nghiệm, thống kê toán học, nghiên cứu trường hợp điển hình.<br /> Có 3 mức độ đánh giá kĩ năng ứng phó của HSTH trước nguy<br /> cơ bị LDTD là Yếu, Trung bình và Tốt. Mức “Yếu” được đánh<br /> giá bằng điểm trung bình (ĐTB) thấp nhất là 1 và mức “tốt” có<br /> ĐTB cao nhất là 3. Điểm càng cao thì mức độ biểu hiện kĩ năng<br /> ứng phó với nguy cơ bị LDTD càng tốt (mức Tốt: 2,41-3 điểm;<br /> mức Trung bình: 1,71-2,4 điểm; mức Yếu: 1-1,7 điểm).<br /> <br /> 44<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 426 (Kì 2 - 3/2018), tr 44-49<br /> <br /> biểu hiện được xem là LDTD trẻ em, tuy nhiên sự nhận<br /> thức này chưa thực sự đầy đủ. Vẫn còn đến 43% HS<br /> nhầm lẫn hành vi “cầm tay trẻ” là một hành vi LDTD trẻ<br /> em và ngược lại, cũng có gần 60% em cho rằng hành vi:<br /> “cho trẻ xem phim, hình ảnh kích dục và cố tình phơi bày<br /> bộ phận sinh dục của người lớn” không phải là hành vi<br /> LDTD trẻ em. Kết quả này có thể cho phép kết luận về<br /> sự lơi là trong công tác trang bị kiến thức tự phòng vệ<br /> cho các em trước nguy cơ bị lạm dụng từ phía gia đình<br /> và nhà trường.<br /> + Để tìm hiểu về những tình huống có nguy cơ xảy<br /> ra LDTD ở trẻ em, chúng tôi đã xây dựng 06 tình huống<br /> có nguy cơ cao xảy ra LDTD trẻ em. Kết quả khảo sát<br /> cho thấy, nhận thức của HSTH về các tình huống có thể<br /> xảy ra LDTD chỉ đạt mức trung bình (ĐTB: 2,25). Tuy<br /> nhiên, sự nhận thức này không đồng đều giữa các khối<br /> lớp. HS khối 5 nhận thức tốt nhất với hơn 70% số ý kiến<br /> cho rằng, tình huống dễ xảy ra LDTD trẻ em là “đến<br /> những nơi vắng vẻ một mình”. Trong khi đó, HS khối 1<br /> và 2 chỉ có 30% nhận thức đúng về tình huống này. Trên<br /> thực tế, trong thời gian gần đây, liên tiếp xảy ra các vụ<br /> LDTD trẻ em, đặc biệt là xâm hại, dâm ô với trẻ em xảy<br /> ra ở những nơi vắng vẻ, nạn nhân đi một mình. Điểm<br /> đáng lo ngại ở câu hỏi này là 49% HS đã cho rằng, “đi<br /> vệ sinh một mình ở trường” không có nguy cơ xảy ra<br /> LDTD trẻ em. Trong thực tế, đã có rất nhiều vụ LDTD<br /> trẻ em xảy ra ở nhà vệ sinh khi các em đi vệ sinh một<br /> mình ở trường. Khu vực nhà vệ sinh thường tách biệt,<br /> vắng vẻ. Đối tượng LDTD trẻ em có thể lợi dụng điều<br /> này dễ dàng thực hiện hành vi của mình.<br /> + Đối tượng LDTD ở trẻ là ai? Tìm hiểu về vấn đề<br /> này, chúng tôi đã đưa ra 3 phương án cho HSTH lựa<br /> chọn: người lạ; người quen biết, hàng xóm; người thân<br /> trong gia đình. Kết quả thu được cho thấy, nhận thức của<br /> các em về vấn đề này chỉ đạt mức trung bình (ĐTB:<br /> 2,07). Nhiều lí do đã được chỉ ra, trong đó có lí do thuộc<br /> về niềm tin của trẻ đối với người thân quen: hơn 50% các<br /> em HS cho rằng, người thân trong gia đình không phải là<br /> đối tượng gây ra LDTD trẻ em. Sự tin tưởng này hoàn<br /> toàn có cơ sở, song trên thực tế con số về những vụ trẻ<br /> em bị lạm dụng bởi người thân quen đã cho thấy niềm tin<br /> của các em hoàn toàn bị chà đạp bởi dục vọng tầm<br /> thường của một bộ phận người được xem là người quen,<br /> thân của trẻ.<br /> + Về những thủ đoạn mà đối tượng LDTD trẻ em<br /> thường sử dụng: kết quả khảo sát cho thấy, nhận thức của<br /> các em về vấn đề này đạt mức trung bình (ĐTB: 2,17).<br /> Trong đó, 73% HS cho rằng, đối tượng hay sử dụng các<br /> thủ đoạn như cho bánh kẹo, tiền tiêu vặt… Đây cũng là hai<br /> trong số các thủ đoạn mà các đối tượng thường hay sử<br /> dụng nhất để thực hiện hành vi LDTD trẻ em. Các đối<br /> <br /> tượng sẽ lợi dụng sự non nớt, ngây thơ trong sáng của trẻ,<br /> cho các em quà bánh, tiền tiêu vặt, cho đi nhờ xe nhằm lôi<br /> kéo lòng tin, từ đó dụ dỗ trẻ nghe theo lời của mình.<br /> + Nhận thức của HSTH về những nạn nhân của<br /> LDTD trẻ em có nguy cơ bị LDTD. Ở nội dung này, nhận<br /> thức của các em cũng chỉ đạt mức trung bình (ĐTB:<br /> 2,23). Nhiều em vẫn chưa đánh giá đúng về mức độ nguy<br /> cơ bị LDTD của các em HS: 16% HS được phỏng vấn<br /> cho rằng “trẻ em khuyết tật” không có nguy cơ bị LDTD<br /> và 31% HS cho rằng “trẻ em bị nhiễm HIV” không có<br /> nguy cơ bị LDTD. Thực tế, tất cả các trẻ em đều có nguy<br /> cơ bị LDTD; trong đó trẻ em bị khuyết tật, trẻ em bị bỏ<br /> rơi, trẻ em lang thang cơ nhỡ, trẻ em bị đánh đập bạo<br /> hành đặc biệt có nguy cơ cao bị LDTD do các em không<br /> có khả năng tự vệ. Có thể thấy rằng, hoàn cảnh đặc biệt<br /> của trẻ là một trong những yếu tố ảnh hưởng tới nguy cơ<br /> trẻ em bị LDTD.<br /> + Về những hậu quả mà LDTD trẻ em gây ra cho<br /> thấy, nhận thức của các em cũng chỉ đạt mức trung bình<br /> (ĐTB: 2,3). Khảo sát cho thấy, nhìn chung đa số các em<br /> HS khối 4, 5 có nhận thức tốt hơn khi đánh giá mức độ<br /> nghiêm trọng của các hậu quả mà LDTD trẻ em gây ra.<br /> Ba hậu quả mà chủ yếu các em cho rằng rất nghiêm trọng<br /> là: có hành vi tiêu cực, hủy hoại bản thân, tự tử; mang<br /> thai ngoài ý muốn; trở nên xa lánh cộng đồng, sống khép<br /> mình. Nghiêm trọng hơn cả, sau khi bị LDTD, không ít<br /> em có suy nghĩ tìm đến cái chết do bị sốc về mặt tinh<br /> thần. Các em rơi vào trạng thái hoảng sợ và cảm thấy<br /> không có lối thoát, bởi nguyên nhân một phần do xấu hổ,<br /> một phần khác do bị kẻ lạm dụng đe dọa nên các em<br /> không dám thổ lộ cùng ai. Trẻ em là những người đang<br /> trong độ tuổi phát triển, chưa hoàn thiện về mặt thể chất<br /> và tâm sinh lí. Vì vậy, khi trẻ bị LDTD sẽ dẫn đến những<br /> hậu quả lâu dài không chỉ cho trẻ em - nạn nhân trực tiếp<br /> - mà còn gây ra những ảnh hưởng tiêu cực cho gia đình<br /> trẻ bị LDTD và cộng đồng xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn<br /> 62% số trẻ khối 1 không nhận thức đúng về vấn đề này.<br /> + Về những nguyên nhân khiến trẻ em có nguy cơ trở<br /> bị LDTD: kết quả khảo sát cho thấy, nhận thức của các<br /> em đạt mức trung bình (ĐTB: 2,2). Có thể nói tình trạng<br /> LDTD trẻ em hiện nay có chiều hướng gia tăng và hết<br /> sức phức tạp, nếu không nói là rất nghiêm trọng. Một<br /> trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng xâm hại tình<br /> dục đối với trẻ em là môi trường xã hội ngày càng tiềm<br /> ẩn nhiều nguy cơ dẫn đến trẻ em bị xâm hại; những ấn<br /> phẩm đồi trụy, Internet, phim ảnh ngoài luồng có tính<br /> chất khiêu dâm... Chúng ta cũng không thể không kể đến<br /> một nguyên nhân nữa là tâm lí của người Á Đông nói<br /> chung, Việt Nam nói riêng thường kín đáo, không<br /> muốn đề cập đến những vấn đề nhạy cảm. Nhiều nguyên<br /> nhân khiến trẻ bị LDTD đã được chỉ ra, trong đó có<br /> 45<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 426 (Kì 2 - 3/2018), tr 44-49<br /> <br /> nguyên nhân thuộc về sự hạn chế trong kĩ năng ứng phó,<br /> tự phòng vệ của chính các em trước nguy cơ bị LDTD.<br /> Như vậy, kết quả điều tra nhận thức của HSTH trên địa<br /> bàn tỉnh Thái Nguyên về các vấn đề có liên quan đến<br /> LDTD trẻ em cho thấy, nhận thức của các em còn nhiều<br /> hạn chế, chỉ đạt mức trung bình, dao động trong khoảng<br /> điểm từ 2,07-2,3. Trong đó, sự hạn chế nhất trong nhận<br /> thức là về đối tượng gây ra LDTD trẻ em với ĐTB chỉ đạt<br /> 2,07. Chính niềm tin ở các em đối với người quen và thân<br /> đã vô tình trở thành kẽ hở để kẻ xấu lợi dụng, thực hiện<br /> hành vi LDTD với các em. Kết quả trên một lần nữa khẳng<br /> định sự cần thiết phải nâng cao nhận thức cho các em về<br /> nguy cơ xảy ra LDTD để các em có thể tự bảo vệ mình.<br /> So sánh giữa ba trường trong địa bàn tỉnh Thái<br /> Nguyên cho kết quả như sau (xem bảng 1):<br /> <br /> Khả năng tự kiềm chế của HSTH còn yếu, đặc biệt là rất dễ<br /> tổn thương. Trong số 107 HS còn lại, có 61 em (chiếm gần<br /> 28% tổng số khách thể khảo sát) sẽ kiên quyết chống trả và<br /> tìm cách thoát thân, còn lại sẽ bình tĩnh tìm người trợ giúp.<br /> Trong trường hợp này, do các em còn nhỏ, yếu đuối, vớ sức<br /> lực của mình, các em sẽ không thể chống trả, đối phó với<br /> đối tượng LDTD (các đối tượng thường là thanh niên khỏe<br /> mạnh). Do vậy, HS nên bình tĩnh và tìm sự trợ giúp từ<br /> những người có mặt ở gần đó bằng cách gào thét, gây sự<br /> chú ý của mọi người xung quanh. Trong mọi trường hợp,<br /> sự bình tĩnh luôn có vai trò quan trọng, giúp ta có thể tìm ra<br /> cách xử lí tốt nhất cho bản thân.<br /> So sánh giữa các trường trong việc xác định thái độ khi ứng<br /> phó với nguy cơ LDTD cho kết quả như sau (xem bảng 2):<br /> <br /> Bảng 1. So sánh nhận thức của HSTH ba trường về nguy cơ bị LDTD<br /> Điểm trung bình<br /> Trường<br /> Câu 1 Câu 2 Câu 3 Câu 4 Câu 5 Câu 6<br /> La Hiên<br /> 2,06<br /> 2,12<br /> 1,96<br /> 2,06<br /> 2,11<br /> 2,19<br /> Đội Cấn<br /> 2,27<br /> 2,38<br /> 2,15<br /> 2,29<br /> 2,35<br /> 2,43<br /> Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ<br /> 2,43<br /> 2,48<br /> 2,32<br /> 2,33<br /> 2,31<br /> 2,40<br /> em bị thiệt thòi<br /> Bảng 1 cho thấy, sự khác biệt giữa ĐTB của ba trường<br /> Tiểu học La Hiên, Đội Cấn và Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ<br /> em bị thiệt thòi tỉnh Thái Nguyên. Trường Tiểu học La Hiên<br /> có ĐTB nhiều câu và ĐTB của tất cả 7 câu hỏi đều nằm ở<br /> mức Trung bình. Trong khi đó, Trường Tiểu học Đội Cấn và<br /> Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ em bị thiệt thòi lại có ĐTB các<br /> câu cao hơn, nằm ở mức khá, đặc biệt Trường Giáo dục và<br /> Hỗ trợ trẻ em bị thiệt thòi tỉnh Thái Nguyên có ĐTB cao nhất.<br /> Sở dĩ có sự chênh lệch này là do nơi sinh sống và học tập của<br /> các em. Các em HS ở thành phố có mức sống cao hơn, các<br /> em có nhiều cơ hội để được tiếp cận với thông tin, có nhiều<br /> điều kiện để được giáo dục, trau dồi cho nhận thức của mình<br /> về LDTD trẻ em. Đây là một thiệt thòi lớn đối với các em HS<br /> ở các huyện nói chung và ở Tiểu học La Hiên nói riêng. Còn<br /> về Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ em bị thiệt thòi tỉnh Thái<br /> Nguyên, HS khuyết tật có nguy cơ cao bị LDTD, trước<br /> những nguy cơ đó, các em được đặc biệt quan tâm, giáo dục<br /> thường xuyên về LDTD trẻ em. Vì lẽ đó, các em được đánh<br /> giá với ĐTB cao hơn hẳn so với hai trường còn lại.<br /> - Thực trạng thái độ của HSTH trước nguy cơ bị LDTD:<br /> Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy, có tới 113 HS (chiếm tới<br /> hơn 51% tổng số khách thể khảo sát) cho rằng, các em có<br /> thái độ sợ hãi, khóc lóc, van xin đối tượng khi gặp phải tình<br /> huống có nguy cơ có thể bị LDTD. Dường như các em còn<br /> nhỏ, giàu cảm xúc và sống bằng cảm xúc. HSTH rất dễ xúc<br /> động trước các tác động của cuộc sống. Các em thường thể<br /> hiện cường độ cảm xúc mạnh mẽ, khóc cười rất hồn nhiên.<br /> <br /> Câu 7<br /> 2,09<br /> 2,28<br /> <br /> Tổng<br /> 2,07<br /> 2,29<br /> <br /> 2,45<br /> <br /> 2,37<br /> <br /> Bảng 2. So sánh giữa các trường trong việc<br /> xác định thái độ khi ứng phó với nguy cơ bị LDTD<br /> Bình<br /> Kiên quyết<br /> Sợ hãi, khóc<br /> tĩnh<br /> chống trả<br /> lóc van xin<br /> tìm<br /> Trường<br /> đối tượng<br /> người và tìm cách<br /> thoát thân<br /> lạm dụng<br /> trợ<br /> giúp<br /> La Hiên<br /> 61%<br /> 8%<br /> 31%<br /> Đội Cấn<br /> 47%<br /> 28%<br /> 25%<br /> Trường Giáo<br /> dục và Hỗ trợ<br /> 25%<br /> 50%<br /> 25%<br /> trẻ em<br /> bị thiệt thòi<br /> Bảng 2 cho thấy, HSTH tại Trường Giáo dục và Hỗ<br /> trợ trẻ em bị thiệt thòi có sự xác định thái độ đúng đắn<br /> hơn HS hai trường còn lại, đặc biệt là so với Trường Tiểu<br /> học La Hiên. Phần lớn các bạn HS Trường Tiểu học La<br /> Hiên và Đội Cấn sẽ sợ hãi, khóc lóc van xin đối tượng<br /> khi có nguy cơ bị LDTD. Ngược lại, 50% HS tham gia<br /> khảo sát của Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ em bị thiệt<br /> thòi tỉnh Thái Nguyên lại chọn bình tĩnh tìm người trợ<br /> giúp. Phải chăng sự khác biệt này cũng liên quan với môi<br /> trường sinh sống và học tập của các em. Ở Trường Giáo<br /> dục và Hỗ trợ trẻ em bị thiệt thòi tỉnh Thái Nguyên, HS<br /> khuyết tật có nguy cơ cao bị LDTD; trước những nguy<br /> 46<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 426 (Kì 2 - 3/2018), tr 44-49<br /> <br /> cơ đó, các em được đặc biệt quan tâm, giáo dục thường<br /> xuyên về LDTD trẻ em. Vì lẽ đó, các em ở trường này có<br /> thái độ khác hẳn hai trường còn lại.<br /> Như vậy, có thể thấy, khi các em có nhận thức đúng đắn<br /> và đầy đủ về các vấn đề có liên quan đến nguy cơ bị LDTD,<br /> các em sẽ có thái độ đúng đắn và bình tĩnh khi đối diện với<br /> những tình huống này. Kết quả bảng 3 cho thấy, đa số các<br /> em vẫn có thái độ lo sợ, khóc lóc van xin đối tượng lạm<br /> dụng khi đối diện với nguy cơ bị xâm hại. Thiết nghĩ, song<br /> song với việc nâng cao nhận thức cho các em về các vấn đề<br /> có liên quan đến LDTD trẻ em thì việc định hướng cho các<br /> em biết bày tỏ thái độ đúng khi đối diện nguy cơ bị LDTD<br /> cũng là điều cần thiết, không thể không lưu tâm.<br /> - Thực trạng kĩ năng ứng phó của HSTH về các tình<br /> huống gây nguy cơ bị LDTD: Để đánh giá kĩ năng ứng phó<br /> với nguy cơ LDTD của HSTH, chúng tôi xây dựng 7 tình<br /> huống giả định với các đáp án cho sẵn về cách ứng phó trong<br /> từng tình huống để HS lựa chọn. Các tình huống chúng tôi<br /> xây dựng xoay quanh các khía cạnh của nguy cơ trẻ đối diện<br /> với LDTD. Cụ thể:<br /> Tình huống 1: Vào giờ ra chơi ở trường, bác bảo vệ đột<br /> nhiên tới gần bạn, cho bạn bim bim, kẹo, sữa... và rủ bạn vào<br /> phòng bảo vệ của mình. Bạn sẽ làm gì trong tình huống này?<br /> Tình huống 2: Tan học, khi bạn Vy đang chờ người<br /> thân đến đón, có người lạ đến gần và nhận là bạn của mẹ<br /> Vy. Chú ấy bảo rằng, mẹ nhờ đến đón Vy về. Nếu là Vy,<br /> bạn sẽ làm gì trong tình huống này?<br /> Tình huống 3: Trên đường đi học về, bạn bị một người<br /> đàn ông lạ mặt chặn lại. Bạn sẽ làm gì trong tình huống này?<br /> Tình huống 4: Khi bạn Hạnh đang ở nhà một mình thì<br /> có người lạ gõ cửa. Nếu là Hạnh, bạn sẽ làm gì?<br /> Tình huống 5: Khi ở nhà một mình, có hàng xóm,<br /> người quen gõ cửa, bạn sẽ làm gì?<br /> Tình huống 6: Nam và Lan quen nhau trên mạng xã<br /> hội. Hai bạn mới chỉ nói chuyện online chứ chưa bao giờ<br /> gặp mặt. Bỗng một hôm Nam nhắn tin rủ Lan gặp mặt và đi<br /> chơi. Nếu là Lan, bạn sẽ làm gì?<br /> Tình huống 7: Tuấn và Thảo là bạn bè trên mạng xã<br /> hội. Một hôm, Tuấn gửi cho Thảo một số hình ảnh clip<br /> khiêu dâm và rủ rê Thảo cùng thực hiện như trong clip. Nếu<br /> là Thảo, bạn sẽ làm gì?<br /> Chúng tôi kết hợp với quan sát những biểu hiện khi các<br /> em lựa chọn cách xử lí theo tiêu chí: Câu trả lời nhanh hay<br /> chậm, chính xác hay không, thái độ của các em khi trả lời.<br /> Kết quả cho thấy:<br /> - Ở tình huống 1: Có tới 39% chọn phương án sai:<br /> “đồng ý nhận quà và đi theo bác bảo vệ”. Các em cho rằng:<br /> Bác bảo vệ cũng là người thân thuộc, gần gũi với các em ở<br /> trường học. Sự lựa chọn trên hoàn toàn có thể lí giải như<br /> sau: HSTH còn non nớt, ngây thơ, luôn tin tưởng vào mọi<br /> người xung quanh nên các em không hề mảy may suy nghĩ<br /> <br /> về những trường hợp có thể xảy ra. Trong thực tế, có rất<br /> nhiều trường hợp bác bảo vệ lợi dụng sự quen biết để tiếp<br /> cận, sau đó thực hiện hành vi xấu của mình. So sánh giữa<br /> các trường cho thấy, HS Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ thiệt<br /> thòi có kĩ năng tốt hơn cả, sau đó đến Trường Đội Cấn và<br /> Trường La Hiên yếu nhất về kĩ năng ứng phó trong những<br /> tình huống đối diện với nguy cơ bị LDTD. Cụ thể: Trong số<br /> 100 HS của Trường Tiểu học Đội Cấn, có 48% chọn<br /> phương án “khéo léo từ chối và đi ra chỗ khác”; trong số 20<br /> HS của Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ em bị thiệt thòi tỉnh<br /> Thái Nguyên cũng có tới 50% chọn đáp án đó. Tuy nhiên,<br /> tại Trường Tiểu học La Hiên, tỉ lệ HS chọn phương<br /> án “đồng ý nhận quà và đi theo bác bảo vệ” lại chiếm con<br /> số cao nhất (37%).<br /> - Ở tình huống thứ 2: 67% chọn phương án sai đó là<br /> “nghe lời và lên xe”, chỉ có 33% số HS chọn phương án<br /> đúng “đề nghị gọi điện và cho bạn nói chuyện với mẹ”. So<br /> sánh giữa các trường cho thấy, Trường Tiểu học Đội Cấn<br /> có kĩ năng phòng vệ tốt nhất, sau đó đến Trường Giáo dục<br /> và Hỗ trợ trẻ em bị thiệt thòi và cuối cùng là HS Trường<br /> Tiểu học La Hiên. Cụ thể: Trong số 100 em HS của Trường<br /> Tiểu học La Hiên, có 77% các em chọn phương án thứ nhất<br /> nhưng chỉ có 23% chọn phương án thứ ba: “đề nghị gọi điện<br /> và cho bạn nói chuyện với mẹ”. Trường Giáo dục và Hỗ trợ<br /> trẻ em bị thiệt thòi tỉnh Thái Nguyên cũng vậy, có tới 70%<br /> các em HS chọn phương án thứ nhất, chỉ có 30% chọn<br /> phương án thứ ba. Tuy nhiên, tỉ lệ HS chọn phương án thứ<br /> ba của Trường Tiểu học Đội Cấn là ở mức cao nhất (69%).<br /> - Ở tình huống thứ 3: Để các em một mình cũng là một<br /> trong những lí do khiến các em có nguy cơ cao bị LDTD.<br /> Do tuổi còn nhỏ và chưa có nhiều kĩ năng, khi gặp phải câu<br /> hỏi tình huống thứ ba, các em thường sẽ lo sợ, hét toáng lên<br /> và tìm cách thoát thân. Điều đó thể hiện ở con số 62% các<br /> em HS chọn phương án sai. Còn các em có thể bình tĩnh để<br /> đối diện chỉ có 11%. Đối với câu hỏi tình huống thứ ba, cả<br /> ba trường đều có tỉ lệ HS chọn phương án lo sợ, hét toáng<br /> lên và tìm cách thoát thân.<br /> - Ở tình huống thứ 4: Trẻ có thể tự ở nhà một mình hay<br /> không là một câu hỏi cho không ít bậc cha mẹ hiện nay.<br /> Đối với câu hỏi tình huống thứ tư, tỉ lệ HS chọn ba phương<br /> án đầu không có sự chênh lệch nhiều (32%; 30%; 28%)<br /> nhưng tỉ lệ HS chọn phương án cuối cùng lại chỉ có 10%.<br /> Tuy tỉ lệ các em chọn phương án “mở của cho người lạ vào”<br /> vẫn khá cao (33%) nhưng phương án “nhất quyết không mở<br /> cửa” cũng chiếm 30% và “nói dối rằng chìa khóa bố mẹ<br /> không để ở nhà” chiếm 28%. Điều này cho thấy, đối với<br /> người lạ, cha mẹ các em cũng đã có sự dạy dỗ nhất định để<br /> các em tự bảo vệ bản thân. Tuy nhiên, các em vẫn chưa thực<br /> sự có kĩ năng tốt khi chỉ có 10 % chọn phương án “quay vào<br /> nhà và gọi bố mẹ xem như bố mẹ đang ở nhà”. So sánh giữa<br /> các trường cho thấy, kĩ năng tốt hơn hẳn vẫn là các em HS<br /> 47<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 426 (Kì 2 - 3/2018), tr 44-49<br /> <br /> Trường Tiểu học Đội Cấn, sau đó đến Trường Tiểu học La<br /> Hiên và yếu nhất là Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ em bị<br /> thiệt thòi tỉnh Thái Nguyên.<br /> - Ở tình huống thứ 5: Khi để các con ở nhà một mình,<br /> cha mẹ thường nhờ người thân, quen chăm sóc hoặc khóa<br /> cửa lại. Tuy nhiên, người quen, hàng xóm đôi khi lợi dụng<br /> sự quen biết, phụ thuộc, sự ngây thơ và sự tin tưởng của trẻ<br /> để dụ dỗ các em cho mở cửa vào và thực hiện hành vi<br /> LDTD của mình. Trong tổng số 220 em tham gia trả lời, có<br /> tới 49% các em chọn “mở của cho người quen, hàng xóm<br /> vào”, 11 % chọn phương án “nhất quyết không mở cửa”,<br /> 31% các em HS chọn “nói dối rằng không có chìa khóa cửa”<br /> và chỉ có 9% chọn phương án “nói với hàng xóm, người<br /> quen rằng chìa khóa bố mẹ không để ở nhà”. Có thể thấy<br /> rằng, ở tình huống này, các em bộc lộ sự hạn chế về kĩ năng<br /> ứng phó.<br /> - Ở tình huống 6 và 7: Xã hội ngày càng phát triển, điều<br /> kiện tiếp xúc của trẻ với mạng xã hội ngày càng nhiều. Bên<br /> cạnh nhưng mặt tích cực, mạng xã hội cũng có rất nhiều tiêu<br /> cực. Trong số 220 HS tham gia trả lời, tỉ lệ HS chọn phương<br /> án thứ hai (phương án an toàn): “từ chối và nói chuyện này<br /> với bố mẹ” là nhiều nhất. Đối với Trường Tiểu học Đội Cấn,<br /> HS có nhận thức tốt hơn nên kĩ năng cũng tốt hơn, tỉ lệ HS<br /> chọn phương án “không đồng tình” nhiều hơn so với<br /> Trường Tiểu học La Hiên và Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ<br /> em bị thiệt thòi tỉnh Thái Nguyên.<br /> Qua hệ thống câu hỏi tình huống, kết hợp với quan sát,<br /> chúng tôi nhận thấy, đa số các em có kĩ năng ứng phó trước<br /> nguy cơ bị LDTD ở mức khá. Trong đó, Trường Tiểu học<br /> Đội Cấn là trường có kĩ năng ứng phó tốt nhất. Có lẽ bởi các<br /> em có điều kiện sống tốt hơn, đã được gia đình và nhà<br /> trường thường xuyên quan tâm, giáo dục. Tiếp theo là các<br /> em HS của Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ em bị thiệt thòi<br /> tỉnh Thái Nguyên. Tuy rằng so với các bạn cùng trang lứa,<br /> các em có phần thiệt thòi cả về mặt thể chất và tinh thần,<br /> nhưng lại nhận được sự quan tâm đặc biệt từ nhà trường, gia<br /> đình và xã hội nên kĩ năng của các em cũng được nâng cao.<br /> Còn đối với Trường Tiểu học La Hiên, có thể do điều kiện<br /> sống còn chưa được cao, nhiều nơi dân trí còn thấp, các em<br /> chưa được giáo dục về vấn nạn này, đó cũng là một trong<br /> những lí do quan trọng ảnh hưởng đến kĩ năng ứng<br /> phó trước nguy cơ bị LDTD của các em.<br /> 2.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến kĩ năng ứng phó của học<br /> sinh tiểu học trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trước nguy cơ<br /> bị lạm dụng tình dục<br /> Để tìm hiểu nguyên nhân khiến kĩ năng ứng phó của<br /> HSTH trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên chỉ đạt mức trung bình,<br /> chúng tôi tiến hành trò chuyện với 5 HS, 3 giáo viên Trường<br /> Tiểu học La Hiên; 05 HS, 2 giáo viên Trường Tiểu học Đội<br /> Cấn và trao đổi bằng cách viết câu hỏi ra giấy với ba HS, 01<br /> giáo viên của Trường Giáo dục và Hỗ trợ trẻ em bị thiệt thòi.<br /> <br /> Kết quả cho thấy: 82,4% số ý kiến cho rằng, các em yếu kĩ<br /> năng ứng phó với nguy cơ lạm dụng bởi bản thân các em<br /> không được trang bị kiến thức một cách có hệ thống về vấn<br /> đề này; 56,4% số ý kiến cho rằng, các em còn nhỏ, rất khó để<br /> nói cho các em hiểu sâu sắc vấn đề; 32,1% số ý kiến cho rằng,<br /> phụ huynh ít khi nói với con về vấn đề này. Khi chúng tôi đặt<br /> câu hỏi về việc nhà trường có tổ chức tuyên truyền cho HS<br /> thường xuyên không, cả 6 giáo viên được hỏi đều có chung<br /> quan điểm: Nhà trường có tổ chức tuyên truyền nhưng cũng<br /> không thường xuyên, chủ yếu là chỉ tổ chức vào một dịp lễ<br /> nào đó có lồng ghép nội dung này.<br /> Như vậy, có thể khẳng định: Nhận thức không đầy đủ<br /> chính là nguyên nhân sâu xa dẫn đến kĩ năng ứng phó với<br /> tình huống LDTD của HSTH hạn chế. Từ cách nhìn nhận<br /> này có thể thấy, công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức<br /> cho các em còn hạn chế; tiếp đó là do yếu tố chủ quan từ<br /> chính các em - lứa tuổi tiểu học với đặc điểm nổi bật trong<br /> đời sống tâm lí là các em sống bằng cảm xúc, dễ tin người.<br /> Đây cũng chính là khoảng trống để đối tượng xấu lợi dụng<br /> thực hiện hành vi LDTD đối với trẻ.<br /> 2.2.4. Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng ứng phó cho học<br /> sinh tiểu học trước nguy cơ bị lạm dụng tình dục:<br /> - Tổ chức tuyên truyền trực tiếp cho HS tại nhà<br /> trường: Thông qua các giờ chào cờ, sinh hoạt lớp, sinh<br /> hoạt sao và lồng ghép trong các giờ học kĩ năng sống.<br /> Việc tuyên truyền nhằm mục đích cung cấp cho các em<br /> kiến thức về LDTD như: đối tượng LDTD, tình huống<br /> có nguy cơ LDTD… Trên cơ sở đó, định hướng thái độ<br /> phản ứng tích cực cho HS trước nguy cơ bị LDTD;<br /> hướng dẫn, tư vấn cho các em cách để ứng phó khi đối<br /> diện với nguy cơ bị LDTD. Để HS biết cách phòng tránh<br /> LDTD, tự bảo vệ bản thân, hiệu trưởng cần chỉ đạo giáo<br /> viên tuyên truyền, giáo dục cho HS kĩ năng nhận biết và<br /> phòng tránh LDTD bằng các hình thức phong phú, linh<br /> hoạt như tích hợp trong các môn học, lồng ghép trong các<br /> hoạt động ngoài giờ lên lớp, trong tiết sinh hoạt sao. Qua<br /> buổi tuyên truyền, tuyên truyền viên dạy cho các em kĩ<br /> năng tự bảo vệ mình trước những LDTD. Những kĩ năng<br /> ấy có thể là: không để ai vào nhà khi cha mẹ vắng nhà,<br /> phải biết la lên khi bị ai đó ôm vai vuốt tóc, phải biết gây<br /> tiếng động cầu cứu đối với hàng xóm, phải biết hành<br /> động chống trả quyết liệt đối với kẻ muốn LDTD, tránh<br /> đi một mình vào chỗ vắng vẻ hay chỗ thiếu ánh sáng... Các<br /> trường cần tổ chức nhiều hơn những buổi nói chuyện<br /> chuyên đề, tuyên truyền, hướng dẫn cho HS những tình<br /> huống có thể khiến trẻ bị xâm hại và cách tự phòng vệ bản<br /> thân khỏi đối tượng xâm hại. Việc tuyên truyền cần được tổ<br /> chức thường xuyên; nhà trường cần mời những chuyên gia<br /> tâm lí có khả năng truyền tải thông điệp tốt để thu hút sự chú<br /> ý lắng nghe của các em. Ngoài ra, các thầy cô giáo cần lồng<br /> 48<br /> <br />