Kinh nghiệm quốc tế về mô hình phát triển khu vực ven đô các thành phố lớn

Chia sẻ: Nguyễn Tình | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

59
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết này nhằm phân tích một số mô hình đô thị hóa khu vực ngoại thành của một số nước trên thế giới, là những bài học kinh nghiệm quý báu cho Việt Nam trong quá trình đô thị hóa. Bài báo đề cập đến các mô hình quy hoạch phát triển khu vực vùng ven của một số nước trên thế giới như: Mỹ, Pháp, Nhật Bản, mô hình quản lý vùng ven - tích tụ đô thị đang diễn ra ở Trung Quốc .

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kinh nghiệm quốc tế về mô hình phát triển khu vực ven đô các thành phố lớn

DIEÃN ÑAØN kinh nghi÷m quËc t’ VEÀ MOÂ HÌNH PHAÙT TRIEÅN KHU VÖÏC VEN ÑOÂ CAÙC THAØNH PHOÁ LÔÙN KTS. Phaïm Thò Nhaâm* ThS. KTS. Nguyeãn Thò Hoàng Dieäp (VIUP) INTERNATIONAL EXPERIENCE ON THE MODEL OF DEVELOPING THE SUBURBAN AREAS OF MAJOR CITIES Scientific research on the process of transition from rural to urban on a large scale in suburban areas around big cities has been mentioned quite a lot in developed countries from many different angles. In the urban planning, many topics have been systematically studied from concepts, characteristics to spatial structure models, suburban development in relation to urban core centers... This article is to analyze some urbanization models of suburban areas of some countries in the world, which are valuable lessons for Vietnam in the process of urbanization. The article addresses the development planning models of suburban areas of some countries in the world such as: The US, France, Japan, the suburban management model - urban accumulation is taking place in China. N ghieân cöùu khoa hoïc quaù trình chuyeån hoaù töø noâng thoân leân ñoâ thò treân dieän roäng taïi vuøng ven ñoâ xung quanh thaønh phoá lôùn ñaõ ñöôïc ñeà caäp khaù nhieàu ôû caùc nöôùc phaùt trieån töø nhieàu goùc ñoä khaùc nhau. Trong lónh vöïc quy hoaïch ñoâ thò, nhieàu chuû ñeà ñaõ ñöôïc nghieân cöùu coù tính heä thoáng töø khaùi nieäm, ñaëc ñieåm ñeán moâ hình caáu truùc khoâng gian, phaùt trieån vuøng ven ñoâ trong moái quan heä vôùi trung taâm loõi ñoâ thò… Baøi vieát naøy nhaèm phaân tích moät soá moâ hình ñoâ thò hoùa khu vöïc ven ñoâ cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi, laø nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm quyù giaù cho Vieät Nam trong quaù trình ñoâ thò hoùa. Baøi vieát ñeà caäp tôùi caùc moâ hình quy hoaïch phaùt trieån khu vöïc vuøng ven cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi nhö: Myõ, Phaùp, Nhaät, moâ hình quaûn lyù vuøng ven ñoâ - tích tuï ñoâ thò ñang dieãn ra ôû Trung Quoác. 1. Kinh nghieäm Myõ - Thaønh phoá ngoaïi oâ - Vaønh ñai ñoâ thò ngoaïi oâ ÔÛ nöôùc Myõ, môû roäng ñoâ thò ñeán vuøng ven ñoâ thaønh phoá lôùn khoâng coù giôùi haïn maø theo nhu caàu söû duïng. Vuøng ven ñoâ ñaõ trôû thaønh vuøng ñaïi ñoâ thò roäng lôùn coù ñaëc tröng khaùc bieät, ôû ñoù “oâ toâ” laø bieåu töôïng vaên hoaù ñoâ thò, coøn cö daân trung löu ñöôïc thoaû maõn sôû höõu nhöõng dinh thöï roäng lôùn vaø tieän nghi. Töø moät thaønh phoá thuoäc ñòa coù chöùc naêng hoãn hôïp vaøo cuoái theá kæ 19 trôû thaønh thaønh phoá chuyeân ngaønh quy moâ lôùn hôn vaøo ñaàu theá kæ 20. Ñaây laø thôøi kì ñoâ thò hoaù laàn thöù nhaát vôùi khoâng gian ñoâ thò ñöôïc phaân taàng xaõ hoäi cuûa khu phoá ngheøo khoù vôùi khu phoá daønh cho giôùi thöôïng löu. 96 SË 103+104 . 2020
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ Thôøi kì ñoâ thò hoaù laàn hai vaøo khoaûng thaäp nieân 70 cuûa theá kæ 20, thaønh phoá tieáp tuïc môû roäng nhanh choùng vaø phaân cöïc, ñoâ thò hoaù vuøng ven dieãn ra nhanh vaø xuaát hieän caùc khu nhaø oå chuoät, nhaø ôû xaõ hoäi vaø khu nhaø taïm. Cuoái theá kæ 20, vuøng ngoaïi oâ tieáp tuïc môû roäng khoâng giôùi haïn hình thaønh thaønh phoá ngoaïi vi, döôùi daïng ñoâ thò phoøng nguû vôùi raát nhieàu khu nhaø ôû daønh cho nhaø giaøu ñoâ thò. Tieán trình phaùt trieån cuûa keát caáu ñoâ thò dieãn ra maïnh meõ vôùi nhöõng ñaëc ñieåm sau: (1) Daân soá taïi khu vöïc trung taâm giaûm nhöng coù chieàu höôùng taêng nhanh taïi vuøng ven ñaëc bieät khu vöïc ven ngoaïi oâ; (2) Löôïng coâng vieäc vaø choã laøm taïi vuøng trung taâm giaûm nhöng taêng nhanh taïi caùc ñoâ thò, thò traán ven ñoâ; (3) Caùc ñoâ thò vaø thò traán ven ñoâ coù moái lieân keát coäng sinh ngaøy caøng chaët cheõ, thu huùt löôïng lôùn lao ñoäng tri thöùc vaø caïnh tranh maïnh meõ vôùi khu trung taâm. Quaù trình môû roäng khoâng gian thaønh phoá xuaát hieän nhöõng hình thöùc keát tuï môùi, nhöõng ñoâ thò veä tinh, trung taâm phuï, thaønh phoá ngoaïi vi ñaõ hình thaønh vaø töï hoaøn thieän nhöõng chöùc naêng cô baûn cuûa thaønh phoá, boå sung nhöõng ngaønh coâng nghieäp thöông maïi hay dòch vuï vaø cö nguï, daàn daø nhöõng ñoâ thò ôû vuøng ven ñoâ phaùt trieån thaønh nhöõng trung taâm môùi coù chöùc naêng gioáng vôùi khu vöïc CBD ñöôïc Joel Gareau (1991) goïi laø thaønh phoá ngoaïi vi (Edge city). Thaønh phoá ngoaïi vi trôû thaønh moät daïng hình Hình 1: Tieán trình môû roäng thaønh phoá taïi Myõ thaùi ñoâ thò môùi taïi caùc thaønh phoá lôùn ôû nöôùc Myõ. Trong ñoù, naêm ñaëc tröng cô baûn cuûa thaønh phoá ngoaïi vi ñöôïc caùc hoïc giaû ñuùc keát bao goàm: (1) Thaønh phoá trong ñoù quy moâ dieän tích khoâng gian vaên phoøng chieám treân 5 trieäu meùt vuoâng vaø laø nôi taäp trung cuûa nhieàu taäp ñoaøn, coâng ty ñaàu naõo; (2) Thaønh phoá coù quy moâ khoâng gian thöông maïi baùn leû treân 600 ngaøn meùt vuoâng; (3) Soá lao ñoäng taïi ñòa phöông cao hôn soá löôïng daân thöôøng truù (tính theo ngaøy), quy moâ ñaát saûn xuaát coâng nghieäp lôùn hôn quy moâ ñaát ôû; (4) Trang bò ñuû nhöõng dòch vuï giaûi trí, tieâu duøng cuûa moät thaønh phoá; (5) Ba möôi naêm tröôùc ñaây khu vöïc naøy hoaøn toaøn khoâng phaûi laø thaønh phoá 1. 1 CHANRLES WOILTH E.City Hình 2: Caùc thaønh phoá ngoaïi vi ôû Myõ edge:contemporary discourses on Nguoàn: http://www.columbia.edu/cu/gsapp/courses/urban_design/fall95/fall3.html urbanism, 2005. SË 103+104 . 2020 97
ÔÛ nhöõng khu ñaát troáng, caùc chính trò gia ñòa phöông tìm ra bieän phaùp cho noâng daân tham Hình 3: Ñoâ thò phoøng nguû (vuøng ngoaïi oâ thaønh phoá Los Angeles) gia caùc döï aùn “noâng nghieäp - ñoâ thò” coù söï hoã trôï cuûa Nhaø nöôùc. Taùc ñoäng cuûa quaù trình toaøn caàu hoaù laøm cho saûn xuaát noâng nghieäp ôû vuøng ven ñoâ bò aûnh höôûng bôûi caùc nhu caàu ñaàu tö phaùt trieån haï taàng, KCN, khu ñoâ thò. Tình traïng ñaàu tö khoâng lieân tuïc, thöôøng bò giaùn ñoaïn bôûi nhieàu aùp löïc töø caùc nhaø phaùt trieån ñaát ñai baát ñoäng saûn. Moät soá cö daân thaønh thò ñaõ haønh ñoäng ñeå khaéc phuïc nhöõng nguy haïi gaây suy thoaùi noâng nghieäp ven ñoâ. Hoï töï hình thaønh caùc toå chöùc lieân keát xaõ hoäi, coá gaéng khoâi phuïc nhöõng gì coøn soùt laïi trong vuøng ven ñoâ, tìm caùch giaûm khoaûng caùch veà quan heä giöõa ngöôøi tieâu Thaønh phoá ngoaïi oâ nöôùc Myõ phaùt trieån lan khoâng gian ñoâ thò môû roäng, trong ñoù khoâng duøng vôùi ngöôøi saûn xuaát, coù theå trôû thaønh nôi roäng vôùi phaïm vi lôùn, tyû leä chieám ñaát vuøng gian noâng nghieäp xung quanh ñoâ thò coù vai giao löu vaên hoaù ñoâ thò - noâng thoân, tìm hieåu ngoaïi oâ lôùn hôn nhieàu laàn so vôùi vuøng loõi ñoâ troø ngaøy caøng quan troïng. Khoâng gian noâng noâng nghieäp saïch... Khoâng gian noâng nghieäp thò. So vôùi ñieàu kieän soáng ôû caùc ñoâ thò lôùn, nghieäp ven ñoâ khoâng chæ cung caáp rau quaû ñoâ thò “Farmland” laø moät caáu thaønh thieát yeáu vuøng ngoaïi oâ nöôùc Myõ cung caáp nhaø ôû tieän haøng ngaøy, maø coøn mang laïi veû ñeïp caûnh taïo neân moâi tröôøng soáng coù chaát löôïng hôn nghi giaù reû coù quyeàn sôû höõu rieâng vaø caûnh quan vaø tham gia baûo toàn di saûn vaên hoaù noâng ñoái vôùi caùc khu ñònh cö noâng thoân ven ñoâ. Do quan ñeïp ñeõ. Tuy nhieân, vuøng ngoaïi oâ nöôùc thoân. Vaønh ñai xanh (Green Belt) ôû ngoaïi vi ñoù, caùc nhaø chính trò gia ñòa phöông ñaõ khôûi Myõ gaëp nhieàu baát caäp laõng phí ñaát ñai vaø cuûa trung taâm ñoâ thò loõi laø moät trong nhöõng xöôùng nhieàu saùng kieán nhaèm phuïc hoài vaø ña naêng löôïng. chính saùch quan troïng trong quy hoaïch toång daïng hoaù saûn phaåm noâng nghieäp ven ñoâ ôû theå phaùt trieån vuøng ñoâ thò. Ñeå kieåm soaùt phaùt caùc caáp khaùc nhau. Caùc saùng kieán naøy nhaèm 2. Kinh nghieäm Phaùp - Noâng trieån môû roäng ñoâ thò töï phaùt, caàn thieát phaûi baûo taêng cöôøng tính beàn vöõng cuûa noâng nghieäp nghieäp ñoâ thò trong vaønh ñai xanh toàn nhöõng khu ñaát röøng vaø khu ñaát troáng roäng ven ñoâ vaø söï tham gia cuûa coäng ñoàng vaøo vuøng Ile-de-France lôùn, coi chuùng laø tieàm naêng cuûa phaùt trieån beàn vieäc quaûn lyù ñaát ñai. Töø hôn 30 naêm nay, vuøng Ile-de-France vöõng. Coâng cuï baûo toàn ña daïng heä sinh thaùi ñang tieán haønh quy hoaïch phaùt trieån vuøng töï nhieân ñaõ ñöôïc aùp duïng treân caùc khu röøng. n Vuøng Ile-de-France môû roäng vaø moái quan heä giöõa xaõ hoäi ñoâ thò - noâng thoân. Ñeán nhöõng naêm 1960, nhaän thöùc veà thieân nhieân vaø khoâng gian môû trong caùc thaønh phoá vaãn bò haïn cheá veà khaùi nieäm vaø phöông thöùc quaûn lyù ñoái vôùi caùc coâng vieân, vöôøn coâng coäng, caùc tuyeán ñöôøng troàng caây xanh, chuû yeáu thuoäc caùc phoøng ban chuyeân traùch quaûn lyù ñoâ thò. Khoâng gian noâng nghieäp ñöôïc hieåu thuoäc veà noâng thoân. Vuøng ven ñoâ luoân coù traïng thaùi bieán ñoäng veà khoâng gian xaây döïng vaø khoâng gian troáng. Maëc duø, vuøng ven ñoâ coøn hieän dieän nhöõng caùnh ñoàng noâng nghieäp, nhöng noù khoâng phaûi laø moät xaõ hoäi noâng thoân. Nhöng vuøng ven ñoâ chöa phaûi laø moät ñoâ thò thaät söï vì söï hieän dieän vaø söï khoâng töông hôïp cuûa caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp ñoâi khi taïo ra söï phieàn toaùi cho cö daân (tieáng oàn, muøi hoâi, buïi baån). Khu vöïc löôõng cö, nöûa ñoâ thò nöûa noâng thoân coù nhieàu caûnh quan ñoái laäp veà loái soáng. Cö daân môùi soáng trong vuøng ven ñoâ coù caû töø noäi thaønh ra hoaëc töø noâng thoân di cö ñeán. Khi vuøng Ile-de-France môû roäng Hình 4: Sô ñoà phaân vuøng ñoâ thò ôû caùc khu vöïc cuûa vuøng Ile-de-France khoâng gian hình thaønh moät vöông mieän 98 SË 103+104 . 2020
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ xung quanh thaønh phoá, ñaõ ñaåy caùc hoaït ñoäng ñoâ thò di chuyeån töø Töø naêm 1970, coù söï thay ñoåi veà nhaän thöùc ñoái vôùi moâi tröôøng töï noäi thaønh ra xa hôn. nhieân. Thieân nhieân ñöôïc naâng cao giaù trò, laø moät nguyeân taéc môùi trong toå chöùc khoâng gian ñoâ thò vaø vuøng ñoâ thò. Ban ñaàu, baûo toàn thieân nhieân ñaët troïng taâm giöõ gìn caûnh quan hoang sô ñaët xa thaønh phoá. Chính quyeàn aùp duïng coâng cuï quaûn lyù vaø chính saùch coâng taïo ra caùc Vöôøn quoác gia. Vuøng ven ñoâ ñaõ trôû thaønh khu vöïc coù söï keát hôïp giöõa khung caûnh noâng thoân (tónh laëng, taàm nhìn ñeïp nhö tranh veõ, thieân nhieân...) vaø caùc tieän nghi ñoâ thò (coâng aên vieäc laøm, giaùo duïc…). Chöùc naêng cuûa khoâng gian xanh laø: Coâng vieân vöôøn hoa ñoâ thò, caùnh röøng hieän höõu daønh cho giaûi trí, vaø coâng vieân töï nhieân khoâng coù giaù trò sinh thaùi nhöng deã tieáp caän töø khu ôû ñeán ñoù. Beân caïnh nhöõng thò traán naøy, nhieàu cö daân ñoâ thò ñaõ choïn soáng trong caùc trang traïi xa thò traán. Khoaûng naêm 1980, noâng nghieäp trôû thaønh moät daïng thöùc moâ hình ñoâ thò töï nhieân. Ngöôøi daân ñoâ thò ñaõ trôû neân quan taâm hôn ñeán caùc hoaït ñoäng giaûi trí ngoaøi trôøi nhö theå thao (ñi boä ñöôøng daøi, chaïy boä, cöôõi ngöïa vaø ñi xe ñaïp) hoaëc ñi boä (tìm hieåu heä thoáng noâng thoân). Hình 5: Sô ñoà phaân boá khoâng gian troáng vuøng Ile-de-France Töø ñoù, khoâng gian xanh trôû thaønh moät phaàn cuûa khoâng gian cö truù ñoâ thò, cho duø ñoù laø khoâng gian xanh noâng nghieäp hay röøng roäng lôùn ñöôïc nuoâi troàng hoaëc töï nhieân. Coäng ñoàng ñòa phöông ngaøy caøng trôû neân maïnh meõ veà tinh thaàn ñoaøn keát vaø gaén boù maät thieát hôn. Nhöõng töø nhö ‘di saûn ñòa phöông’ ñöôïc coi troïng, coù yù nghóa khaùc bieät so vôùi caùc coäng ñoàng khaùc, ñöôïc ñaët ra trong caùc chính saùch môùi ôû ñòa phöông. Noâng nghieäp ñöôïc quaûn lyù baèng phaùp lyù theo nhieàu caùch khaùc nhau nhö: thöïc phaåm coù chaát löôïng, thöïc phaåm töôi maùt, thöïc phaåm hoã trôï söùc khoeû... Töø ñoù, laøm taêng moái lieân keát thaân thieän giöõa ngöôøi noâng daân vaø ngöôøi daân thaønh thò. n Quy hoaïch vuøng Ile-de-France Quy hoaïch toång theå ñaàu tieân cuûa vuøng Ile-de-France chæ ñeà caäp ñeán nhöõng khu vöïc ñoâ thò hieän taïi vaø thò traán töông lai, trong khi noâng nghieäp thì khoâng. Nhöng töø giöõa nhöõng naêm 70, vaønh ñai noâng nghieäp ñöôïc cô caáu laïi vaø toå chöùc trôû thaønh quy moâ khu vöïc, bao goàm taát caû Hình 6: Quy hoaïch khu vöïc röøng vuøng Ile-de-France caùc vuøng thuoäc Ile-de-France. Quy hoaïch toång theå naêm 1976: tìm kieám söï caân baèng giöõa thaønh phoá vaø thieân nhieân. Nhaø nöôùc ñaët muïc tieâu hieän ñaïi hoaù noâng nghieäp, neân noâng nghieäp Phaùp ñaõ ngaøy caøng trôû neân naêng ñoäng. Boä Moâi tröôøng thaønh laäp naêm 1971 cho thaáy xaõ hoäi ngaøy caøng quan taâm ñeán moâi tröôøng thieân nhieân. Quy hoaïch toång theå naêm 1994 taïo ra moät vaønh ñai xanh xung quanh thaønh phoá daøy ñaëc cuûa Paris. Caùc khu röøng vaø ñaát noâng nghieäp chieám moät nöûa dieän tích vuøng ñöôïc baûo veä nghieâm ngaët nhö caây xanh vaø khoâng gian caûnh quan. Vaønh ñai xanh ñuû maïnh veà maët phaùp lyù ñeå ngaên ngöøa söï phaùt trieån cuûa ñoâ thò. Caùc khoâng gian môû xanh ñöôïc khuyeán khích ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu cuï theå cuûa thaønh thò: tieän nghi noâng thoân bao goàm caûnh quan (trích daãn laàn ñaàu tieân trong moät taøi lieäu quy hoaïch), caùc khu vöôøn vaø vöôøn coäng ñoàng. Beân trong vaønh ñai xanh, noâng nghieäp laø ña chöùc naêng: noù khoâng chæ saûn xuaát ra haøng hoaù noâng nghieäp maø coøn ñoùng goùp caùc tieän nghi noâng thoân. Ngoaøi vaønh ñai naøy, noâng nghieäp chæ ñöôïc coi Hình 7: Quy hoaïch khu vöïc noâng nghieäp vuøng Ile-de-France laø moät neàn kinh teá. SË 103+104 . 2020 99
Quy hoaïch toång theå naêm 2010: vuøng Ile-de-France ñöôïc nghieân q Coù moät söï ñoåi môùi thöïc söï giöõa lieân keát ngöôøi noâng daân vôùi caùc cöùu ñònh höôùng trôû thaønh khu vöïc sinh thaùi ñaàu tieân ôû chaâu AÂu nhaø cung caáp thöïc phaåm vaø nhaø cung caáp tieän nghi ñoâ thò. Caùc (Nascimento, 2006). Khaùi nieäm “vuøng sinh thaùi” bao goàm moät dieän chính saùch phaùt trieån ñoâ thò cho pheùp ngöôøi daân thaønh thò hieåu roõ tích lôùn vôùi ñaëc ñieåm sinh thaùi thoáng nhaát: moâi tröôøng, taøi nguyeân hôn nhöõng quy ñònh veà hoaït ñoäng treân caùc khu ñaát noâng nghieäp thieân nhieân, daân soá... Thaùch thöùc ñoái vôùi quy hoaïch ñoâ thò ôû vuøng trong ñoâ thò. Ile-de-France ñoái vôùi khaùi nieäm vuøng sinh thaùi laø keát hôïp phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vôùi söï toân troïng moâi tröôøng taïi quy moâ vuøng ñoâ thò Baøi hoïc kinh nghieäm ñoái vôùi Vieät Nam laø: baèng caùch giöõ khoâng gian xanh môû lôùn (caû ñaát töï nhieân vaø ñaát canh (1) Kieåm soatù vieäc phaùt trieån ñoâ thò daøn traûi ôû chaâu AÂu giuùp thaønh taùc), thuùc ñaåy hoaø nhaäp xaõ hoäi (nhaø ôû, tieáp caän vôùi thò tröôøng lao phoá phaùt trieån beàn vöõng hôn veà xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Ñeå kieåm soaùt ñoäng…) vaø giao thoâng coâng coäng... vuøng ven caùc ñoâ thò Vieät Nam, vaønh ñai xanh caàn ñöôïc aùp duïng trong quy hoaïch caùc thaønh phoá nhö Haø Noäi, Haûi Phoøng, Thanh Vöôøn töï nhieân caáp vuøng (tieáng Phaùp: parc naturel reùgional hay Hoaù… nhaèm muïc tieâu kieåm soaùt khoâng cho hình thaønh döï aùn ñoâ thò PNR) laø coâng cuï thöïc hieän yù töôûng “vuøng sinh thaùi”. Vöôøn töï nhieân kieåu phaân taùn (kieåu ñoâ thò nhaûy coùc). Tuy nhieân, sau khi ñoà aùn quy laø toå chöùc coâng coäng taïi Phaùp thuoäc nhaø caàm quyeàn ñòa phöông vaø hoaïch ñöôïc duyeät, khoâng coù chính saùch hoã trôï thöïc hieän vaønh ñai Chính phuû quoác gia, bao phuû leân nhöõng khu vöïc thoân queâ coù ngöôøi xanh. Vì vaäy coâng cuï vaønh ñai xanh ñoâ thò Vieät Nam ñaõ khoâng trôû cö truù vaø coù veû ñeïp noåi baät, nhaèm baûo veä caûnh quan vaø di saûn cuõng thaønh hieän thöïc trong quaûn lyù ñoâ thò. nhö thieát laäp phaùt trieån kinh teá beàn vöõng trong khu vöïc. PNR ñaët ra caùc muïc tieâu vaø höôùng daãn veà quaûn lyù cö truù cuûa con ngöôøi, phaùt (2) Coâng cuï quy hoaïch khoâng ñuû ñieàu kieän ñeå kieåm soaùt phaùt trieån trieån kinh teá beàn vöõng vaø baûo veä moâi tröôøng töï nhieân döïa treân caûnh traøn lan ôû vuøng ven ñoâ. Moät soá coâng cuï ñöôïc söû duïng hieäu quaû ôû quan vaø di saûn ñoäc ñaùo cuûa moãi coâng vieân. Caùc coâng vieân thuùc ñaåy caùc nöôùc phaùt trieån laø Luaät quaûn lyù taêng tröôûng, hình thaønh ranh giôùi caùc chöông trình nghieân cöùu sinh thaùi vaø giaùo duïc coâng coäng khoa taêng tröôûng ñoâ thò, mua quyeàn phaùt trieån, chuyeån nhöôïng quyeàn hoïc töï nhieân. Tính ñeán naêm 2014, ôû Phaùp coù 49 PNR. phaùt trieån, quyõ tín duïng khai thaùc ñaát ñai. Döï aùn noâng nghieäp ñoâ thò trong vaønh ñai xanh “PAU” laø saùng kieán (3) Noâng nghieäp ñoâ thò laø lieân minh gaén keát ñoâ thò - noâng thoân ôû cuûa cö daân ñòa phöông veà phaùt trieån noâng nghieäp ñoâ thò trong vuøng ven ñoâ. vaønh ñai xanh nhaèm duy trì khoâng gian sinh thaùi noâng nghieäp xung quanh ñoâ thò vaø cung caáp nhöõng thöïc phaåm töôi soáng, ñaëc 3. Kinh nghieäm Trung Quoác - Quaûn lyù vuøng ven ñoâ bieät mang laïi söï gaàn guõi veà caûnh quan giöõa thaønh phoá vaø noâng - Tích tuï ñoâ thò thoân, boå sung caùc tieän nghi cho khu vöïc ñoâ thò vaø noâng thoân. ÔÛ Trung Quoác, trong nhöõng thaäp nieân vöøa qua ñaõ dieãn ra tieán trình Coäng ñoàng ñòa phöông ban haønh ñieàu leä quaûn lyù phaùt trieån döï aùn ñoâ thò hoaù maïnh meõ vôùi vieäc traûi qua boán giai ñoaïn taêng tröôûng, tích noâng nghieäp ñoâ thò, coù söï tham gia cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc tuï hình thaønh caùc chuøm ñoâ thò. Quaù trình tích tuï ñoâ thò ñöôïc taùc ñoäng ñòa phöông trong phaùt trieån noâng nghieäp ñòa phöông, tuy nhieân bôûi caùc ñoäng löïc kinh teá, toaøn caàu hoùa, tin hoïc hoùa, coâng nghieäp khoâng theå ñöôïc coi laø moät trôû ngaïi cho tính caïnh tranh. Caùc döï hoùa môùi, thoâng tin, hoã trôï chính saùch vaø neàn kinh teá tri thöùc; töø caùc aùn noâng nghieäp ñoâ thò laø chieán löôïc giöõ gìn khoâng gian xanh môû thaønh phoá trôû thaønh caùc khu vöïc ñoâ thò, caùc vaønh ñai ñoâ thò lôùn vaø ña chöùc naêng trong vuøng Ile-de-France. Giöõ khoâng gian noâng moät megalopolis (MIR). nghieäp ven ñoâ cho caùc khu vöïc phoøng hoä choáng laïi caùc nguy cô do thieân tai töï nhieân (chaùy, luõ luït...), caûi thieän vi khí haäu cho phaùt trieån ñoâ thò vaø coâng nghieäp (nhaø maùy, saân bay, ñöôøng cao toác...) vaø giaûm caùc baát caäp xaõ hoäi (caùc khu ñònh cö baát hôïp phaùp, baõi raùc khoâng ñöôïc kieåm soaùt…) thuoäc traùch nhieäm cuûa chính quyeàn quaûn lyù ñaát ñai. Phaàn keát luaän q Caùc saùng kieán ñòa phöông ñaõ aûnh höôûng ñeán phaùt trieån beàn vöõng cuûa thaønh phoá vaø cö daân ñòa phöông ñaõ nhaän thöùc ñöôïc traùch nhieäm cuûa mình. Ñieàu naøy laøm giaûm söï phaân taùch xaõ hoäi giöõa noâng daân vaø thò daân. q Trong khuoân khoå cuûa PNR vaø PAU, noâng nghieäp ñoâ thò vuøng ven ñoâ khoâng chæ laø khoâng gian saûn xuaát cung caáp thöïc phaåm töôi soáng haøng ngaøy cho cö daân ñoâ thò, noù coøn laø khoâng gian caûnh quan, cô sôû haï taàng coù taùc duïng giaûi quyeát caùc baát caäp cuûa ñoâ thò tröôùc BÑKH. Nhöõng nguyeân taéc naøy phuø hôïp vôùi khaùi nieäm quy hoaïch ñoâ thò hieän ñaïi veà phaùt trieån thaønh phoá beàn vöõng, khoâng gian töï nhieân Hình 8: Caùc giai ñoaïn phaùt trieån chuøm ñoâ thò ñaõ khoâng xung ñoät vôùi hoaït ñoäng noâng nghieäp vaø khoâng gian noâng (Nguoàn: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/ nghieäp khoâng xung ñoät vôùi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò. S0169204617300439) 100 SË 103+104 . 2020
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ Caùc tieâu chí ñeå xaùc ñònh söï tích tuï ñoâ thò laø daân soá, caáu truùc khoâng Caùc ñoâ thò môùi hình thaønh ôû vuøng ven ñoâ ñöôïc xaùc laäp “töø döôùi leân” gian, maïng löôùi giao thoâng keát noái, coâng nghieäp, lieân keát vuøng, coù xu höôùng taêng, bôûi noù phaûn aùnh quaù trình tích tuï theo nhu caàu phöông thöùc môû roäng ñoâ thò, chöùc naêng ñoâ thò. Xaùc ñònh söï tích tuï thò tröôøng, ñöôïc lieân keát chaët cheõ giöõa ñoâ thò - noâng thoân, töø ñoù hoäi ñoâ thò nhaèm phaùt hieän hình thaønh ñoâ thò, töø ñoù ban haønh caùc chính tuï loái soáng ñoâ thò. Ñaëc tính naøy ñoâi luùc trôû neân phoå bieán ôû vuøng ven saùch tích hôïp, caùc keá hoaïch xaây döïng cô sôû haï taàng phuø hôïp. ñoâ thaønh phoá lôùn. Tuy nhieân khoâng phaûi luùc naøo caû hai hình thöùc ñoâ thò hoùa ñoù cuõng ñöôïc thöøa nhaän trong heä thoáng laäp keá hoaïch chính Vieäc xaùc ñònh moät vuøng naøo ñoù ñaõ trôû thaønh ñoâ thò khi coù: (1) hôn thöùc cuûa Trung Quoác. Do ñoù vuøng ven ñoâ caùc ñoâ thò lôùn laø cô hoäi ba thaønh phoá lôùn vôùi daân soá hôn 20 trieäu ngöôøi (vaø moät trong ba ñeå chính quyeàn caáp TW vaø ñòa phöông thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi. thaønh phoá lôùn - coát loõi - coù hôn 5 trieäu ngöôøi); (2) GDP bình quaân Nhöng ñaõ coù nhieàu moâ hình ñoâ thò khoâng beàn vöõng ñöôïc xaây döïng ñaàu ngöôøi treân 10.000 USD; (3) daân soá phi noâng nghieäp lôùn hôn treân thöïc tieãn, gaây neân taùc ñoäng tieâu cöïc. Khoâng gioáng nhö ñoâ thò 50%; (4) caùc ngaønh coâng nghieäp phi noâng nghieäp treân 70% GDP phoøng nguû ôû ngoaïi oâ thaønh phoá nöôùc Myõ, vuøng ven ôû Trung Quoác (ôû giai ñoaïn giöõa ñeán cuoái cuûa coâng nghieäp hoùa vaø ñoâ thò hoùa); (5) coù nhieàu ñoâ thò “ma”, theo thoáng keâ coù ñeán 50 thaønh phoá coù tyû leä tyû leä trung taâm GDP cuûa loõi vöôït quaù 45%; (6) tyû leä phuï thuoäc vaøo nhaø boû troáng cao vaø 64 trieäu caên hoä khoâng coù ngöôøi ôû. xuaát khaåu treân 30%; (7) maät ñoä kinh teá hôn 15 trieäu RMB (2,5 trieäu USD)/km2; vaø (8) baèng chöùng roõ raøng veà vaønh ñai kinh teá baùn kính 4. Kinh nghieäm Nhaät - Moâ hình ñoâ thò neùn vaän chuyeån nöûa giôø, moät giôø vaø hai giôø. Ñoâ thò hoaù vuøng ven thaønh phoá lôùn ôû Nhaät Baûn khôûi ñaàu töø cuoái theá kyû 19 khi nöôùc naøy ñang trong quaù trình ñoâ thò hoaù dieãn ra nhanh Caùc tieâu chí naøy phaûn aùnh quaù trình tích tuï ñoâ thò, toác ñoä phaùt trieån choùng, buoäc thôøi Minh Trò coù nhöõng noã löïc quy hoaïch thaønh phoá kinh teá xaõ hoäi vaø söï hoäi nhaäp toaøn caàu hoaù. theo höôùng phaân vuøng phaùt trieån. Nhaèm hieän ñaïi hoaù Tokyo vaø caùc vuøng ñoâ thò vôùi caùc ñòa loä sang troïng vaø caùc coâng trình vó ñaïi nhö ôû Khi söï tích tuï ñoâ thò ñöôïc xaùc ñònh, caùc keá hoaïch, chính saùch vaø xaây Paris hay Luaân Ñoân, Nhaø nöôùc ñaõ hình thaønh theå cheá khuyeán khích döïng cô sôû haï taàng coù theå ñöôïc phoái hôïp töø caáp trung öông ñeán caáp phaùt trieån môùi caùc ngaønh coâng nghieäp vaø heä thoáng ñöôøng saét ñoâ thò. ñòa phöông ñeå ñaûm baûo hoäi nhaäp laâu daøi vaø phaùt trieån beàn vöõng. Naêm 1920, khu vöïc ñoâ thò cuûa Tokyo baét ñaàu phaùt trieån ôû rìa thaønh phoá lòch söû, caùc nhaø maùy xí nghieäp coâng nghieäp naëng ôû khu vöïc ngoaïi vi, gaây neân xung ñoät nghieâm troïng vôùi cö daân ñòa phöông. Caùc vaán ñeà ñoâ thò vaø xaõ hoäi ngaøy moät gia taêng daãn ñeán hình thaønh boä Luaät Quy hoaïch (1919). Tuy nhieân, Luaät Quy hoaïch naêm 1919 cuõng khoâng ngaên ñöôïc phaùt trieån töï phaùt caùc khu nhaø ôû ñôn leû daøy ñaëc cho coâng daân taàng lôùp trung löu môùi noåi ôû ngoaïi oâ Tokyo. Naêm 1930, Chính phuû trieån khai yù töôûng “vaønh ñai xanh” hoïc taäp töø moâ hình ñoâ thò cuûa Anh, nhaèm kieåm soaùt phaùt trieån môû roäng vuøng ven ñoâ. Hình 9: Ngoaïi vi ñoâ thò nhö khoâng gian taêng tröôûng vaø xung ñoät: Söï phaùt trieån cuûa caùc thò traán môùi ôû Trung Quoác Thöïc teá ñoâ thò hoaù vuøng ven ñoâ ôû Trung Quoác khoâng theo ñònh höôùng coù saün töø Chính phuû, caùc hình thaùi ñoâ thò noåi leân ôû caùc vuøng ngoaïi vi khoâng lieàn maïch, rôøi raïc. Khoâng gian ñoâ thò ñöôïc môû roäng bôûi chính saùch chính thöùc vaø phi chính thöùc. Coù hai moâ hình phaùt trieån ñoâ thò ôû vuøng ven ñoâ, cuï theå: (1) Moâ hình ñoâ thò thaønh laäp môùi töø ñònh höôùng cuûa Chính phuû cho pheùp môû roäng thaønh phoá trung taâm vuøng; vaø (2) Moâ hình ñoâ thò môùi ñöôïc hình thaønh töø nhu caàu tích tuï ñoâ thò ôû vuøng noâng thoân. Phaùt trieån caùc ñoâ thò môùi ôû vuøng ven ñoâ ñöôïc xaùc laäp töø ñònh höôùng quy hoaïch ñoâ thò cuûa Nhaø nöôùc “töø treân xuoáng” coù xu höôùng giaûm do khoâng khaû thi vaø khoâng phuø hôïp vôùi xu theá thò tröôøng. Hình 10: Môû roäng khu daân cö vuøng Tokyo SË 103+104 . 2020 101
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ YÙ töôûng “vaønh ñai xanh” cuûa Tokyo khoâng thöïc hieän ñöôïc bôûi chính quyeàn khoâng theå tröng thu mua ñaát, phaàn lôùn ñaát ñai ñöôïc baùn cho noâng daân ñòa phöông khi caûi caùch ruoäng ñaát sau chieán tranh. Tröôùc naêm 1960, Nhaät Baûn vaãn laø moät quoác gia “noâng thoân” coù hôn nöûa gia ñình soáng ôû noâng thoân. Thôøi kyø taùi thieát sau chieán tranh, söï taêng tröôûng kinh teá vaø ñoâ thò nhanh choùng trong thaäp nieân 50 vaø 60 daãn ñeán tình traïng taäp trung daân cö ôû Tokyo, Osaka vaø vaønh ñai quanh caùc thaønh phoá naøy, taïo thaønh trung taâm Tokaido Megalopolis, nôi sau naøy dieãn ra söï phaùt trieån coâng nghieäp vaø ñoâ thò maïnh meõ. Vieäc taäp trung daân cö vaø ngaønh ngheà daãn ñeán tình traïng söû duïng ñaát böøa baõi gaây taéc ngheõn, oâ nhieãm moâi tröôøng vaø che khuaát aùnh saùng maët trôøi. Vuøng ven Tokyo ñaõ taêng daân soá nhanh choùng vaø phaùt trieån töï phaùt bôûi caùc coâng trình xaây döïng baùm theo heä thoáng ñöôøng saét maø khoâng bò kieåm soaùt bôûi keá hoaïch söû duïng ñaát vaø chính saùch “vaønh ñai xanh”. Cuoäc khuûng hoaûng moâi tröôøng nhö bò maát quyeàn ñöôïc Vaán ñeà quy hoaïch ñoâ thò theá kyû 20 cuûa q Nhöõng khu chung cö ñöôïc môû roäng ôû caùc höôûng aùnh saùng maët trôøi, chòu ñöïng tình Tokyo laø môû roäng vaø taêng tröôûng ñoâ thò vuøng ngoaïi oâ laøm taêng khoaûng caùch ñi laïi traïng oâ nhieãm khoùi buïi giao thoâng, nhaø ôû hoaù taêng nhanh. Ñoâ thò hoaù vuøng ven gaây ra söï thieáu huït caùc phöông tieän coâng chaät heïp laø haäu quaû cuûa taêng tröôûng kinh thaønh phoá lôùn ôû Nhaät Baûn phaûi ñoái maët vôùi coäng vaø moâi tröôøng sinh hoaït vaên hoaù; teá nhanh choùng vaø môû roäng ñoâ thò khoâng nhöõng vaán ñeà veà: ñöôïc ñieàu tieát, daãn ñeán nhöõng phaûn q Caùc vuøng ven bieån ñöôïc phaùt trieån trôû laïi khaùng maïnh meõ ñoái vôùi chính saùch cuûa q Khu vöïc trung taâm ñöôïc duøng cho caùc vôùi caùc khu vaên phoøng vaø chung cö cao Chính phuû, daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa Luaät khu thöông maïi vaø dòch vuï lôùn thay vì caùc taàng, cung caáp nhaø ôû cho nhöõng cö daân töø Quy hoaïch naêm 1968 vaø söûa ñoåi Luaät Xaây cöûa haøng kinh doanh nhoû leû, khu daân cö caùc vuøng khaùc ñeán sinh soáng; döïng naêm 1970. truyeàn thoáng; q Tyû leä daân cö soáng ôû caùc vuøng ven ñoâ ngaøy caøng taêng daãn ñeán tình traïng thieáu huït caùc phöông tieän giao thoâng vaø phuùc lôïi coâng coäng. Ngöôøi Nhaät ñaõ tích luyõ ñöôïc nhöõng kinh nghieäm veà quy hoaïch lieân quan tôùi nhöõng moâ hình cuûa phöông Taây, heä thoáng quy hoaïch caùc thaønh phoá chuû yeáu ñöôïc moâ phoûng theo moâ hình naøy, taïo ra nhöõng keát quaû raát khaùc nhau xeùt veà maët ñoâ thò vaø chính saùch. Phaùt trieån ñoâ thò Tokyo löu yù tôùi naêm ñaëc ñieåm cuûa quaù trình ñoâ thò hoaù ôû Nhaät Baûn: q Söï taäp trung nguoàn löïc Nhaø nöôùc cho phaùt trieån kinh teá ñoâ thò; q Söï lieân keát loûng leûo giöõa coâng taùc quy hoaïch vaø xaõ hoäi; q Söï thoáng trò cuûa chính quyeàn Trung öông; q Söï öu tieân cho caùc coâng trình coâng coäng Hình 11: Quy hoaïch phaân vuøng phaùt trieån so vôùi caùc coâng trình phuïc vuï ñôøi soáng (Nguoàn: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305900600000027) caù nhaân; 102 SË 103+104 . 2020
Höôùng ñi beàn vöõng cho caùc ñoâ thò trong tieán trình q Truyeàn thoáng töï chuû laâu ñôøi cuûa caùc vuøng Ngaøy nay, vieäc soaïn thaûo vaø ban ñoâ thò hoaù. ven ñoâ. haønh chính saùch theo phöông phaùp 3. Nghieân cöùu kinh nghieäm veà phaùt trieån ñoâ thò cuûa “Machizukuri” ñaõ trôû thaønh traøo löu ôû Nhaät Baûn vaø caùc nöôùc chaâu AÙ - ALMEC Nikken Sekkei Moät trong nhöõng nhaân toá khaùc bieät aûnh haàu heát caùc chính quyeàn ñòa phöông vì (1998). 4. Nhöõng bieân giôùi ñoâ thò môùi: Quaù trình ñoâ thò hoùa höôûng tôùi söï phaùt trieån cuûa quy hoaïch ñoâ Luaät Quy hoaïch ñoâ thò söûa ñoåi cho pheùp vuøng ven ñoâ vaø taùi laõnh thoå hoùa ôû Ñoâng Nam AÙ. thò ôû Nhaät Baûn laø vai troø thöù yeáu cuûa coäng ngöôøi daân chính thöùc tham gia vaøo quaù 5. Nguyeãn Vaên Huaân (2012): Lieân keát vuøng töø lyù luaän ñoàng xaõ hoäi trong quaù trình, thöïc tieãn laäp trình quy hoaïch vaø phaân quyeàn caùc chính ñeán thöïc tieãn. chính saùch quy hoaïch hoaëc taïo ra nhöõng quyeàn ñòa phöông. Tuy vaäy, phaàn lôùn caùc 6. Traàn Troïng Hanh (2015): Quy hoaïch vuøng - Nhaø xuaát baûn Xaây döïng. hình aûnh veà moät cuoäc soáng thaønh thò toát chính saùch theo phöông phaùp tieáp caän 7. Tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá TP.HCM: Caùc phöông phaùp ñeïp. Quyeàn löïc taäp trung cuûa Chính phuû “Machizukuri” do boä maùy naém quyeàn ñöa phaân tích vuøng vaø ien vuøng – Taøi lieäu dòch, 2008. Trung öông ñaõ ngaên caûn söï phaùt trieån ra coøn mang tính töï veä vaø chöa coù ñaày ñuû 8. Chieán löôïc cuûa caùc vuøng ñoâ thò lôùn – Taøi lieäu dòch chuyeân moân quy hoaïch ôû caáp ñòa phöông cô sôû phaùp lyù. tieáng Phaùp. 9. Vaên phoøng ñieàu phoái Chöông trình muïc tieâu quoác vaø haïn cheá söï phaùt trieån caùc caùch tieáp gia xaây döïng noâng thoân môùi giai ñoaïn 2010-2020, Boä caän khaùc ñoái vôùi vaán ñeà quy hoaïch vì Treân ñaây laø moät soá noäi dung böôùc ñaàu xaây NN&PTNT, 2014, Höôùng daãn theo doõi vaø ñaùnh giaù chaát löôïng cuoäc soáng. Tuy vaäy, tình hình döïng cô sôû cho vieäc ñònh höôùng phaùt trieån keát quaû thöïc hieän Chöông trình muïc tieâu quoác gia xaây döôøng nhö ñaõ thay ñoåi nhanh choùng trong khu vöïc ven ñoâ cuûa caùc ñoâ thò lôùn, seõ laø döïng noâng thoân môùi 2010-2020. 10. WHO, Cuïc Quaûn lyù moâi tröôøng y teá - Boä Y teá nhöõng naêm gaàn ñaây. Vaø ñieàu quan troïng tieàn ñeà cho caùc nghieân cöùu saâu hôn vaø cuï vaø Unicef, 2012, Vietnam Water and Sanitation laø nhöõng caûi thieän moâi tröôøng töø caùc saùng theå hôn nhaèm quy hoaïch phaùt trieån khu vöïc Assessment Report in 2011. kieán cuûa ngöôøi daân ñaõ ñöôïc coi troïng vaø ven ñoâ beàn vöõng. ñoùng vai troø chuû ñaïo trong söï trôû laïi cuûa Quoác teá 1. Overcoming the Ecological Underdevelopment of xaõ hoäi daân söï. * Phoù Vieän tröôûng - Vieän Quy hoaïch ñoâ thò the Metropolis - Jeb Brugmann (1993). vaø noâng thoân quoác gia (VIUP) 2. Metropolitan Governance and Planning in Nhöõng thay ñoåi veà söï tham gia cuûa ngöôøi Transition, Asia Pacific Cases - NCRD & NCUA, daân ñaõ trôû neân phoå bieán, vôùi teân goïi Nagoya Japan (1998). Ngaøy nhaän baøi: 25/3/2020 3. TOR EAP Sustainable Development on the Urban “Machizukuri” maø coù theå goïi noâm na laø “quaù Ngaøy göûi phaûn bieän: 26/3/2020 Fringe – IURD, UC Berkely (2005). trình ra quyeát ñònh taäp theå” hay “phaùt trieån Ngaøy duyeät ñaêng: 15/4/2020 4. Peri-Urbanisation in Europe/PLUREL (2010). coäng ñoàng”. AÙp duïng caùch tieáp caän naøy vôùi 5. Mariassunta Galli, Sylvie Lardon, Elisa Marraccini, caùc döï aùn do chính quyeàn ñòa phöông quaûn Taøi lieäu tham khaûo: Enrico Bonari: Agricultural management in peri-urban Trong nöôùc areas (2009). lyù daàn trôû neân moät thöïc tieãn ñöôïc chaáp nhaän 1. Chieán Löôïc khoâng gian quoác gia - Nhaät Baûn. Taøi 6. Urbandevelopment in the Philippines: Trends and roäng raõi nhaèm caûi thieän moâi tröôøng trong lieäu dòch. Challenges of Urban Space Utilization in the Cities of nhöõng naêm thaäp kyû 90. 2. Voõ Höõu Hoøa (2011). Phaùt trieån noâng nghieäp ñoâ thò: Cebu and Lapulapu. SË 103+104 . 2020 103