Kỹ thuật trồng Xoài, Na, Đu Đủ, Hồng Xiêm

Chia sẻ: Nguyễn Bắc Kiều Phong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:71

Thêm vào BST

Báo xấu

602
lượt xem 217
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tập đoàn cây ăn quả ở Việt Nam rất phong phú và đa dạng, trong đó cây ăn quả nhiệt đới như chuối, dứa, mít, xoài, sầu riêng, măng cụt, khế, ổi, hồng xiêm, na, đu đủ v.v... chiếm một vị trí quan trọng về diện tích trồng trọt cũng như sản lượng quả hàng năm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kỹ thuật trồng Xoài, Na, Đu Đủ, Hồng Xiêm

Gs. Ts. TrÇn thÕ tôc Kü thuËt trång xoµi, na, ®u ®ñ, hång xiªm nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp Hµ Néi - 1998 1
môc lôc LêI T¸C GI¶ ................................................................................................. 4 C¢Y NA ........................................................................................................... 5 I. GI¸ TRÞ DINH D−ìNG, ý NGHÜA KINH TÕ ...................................................................5 II. §ÆC TÝNH THùC VËT, §ÆC TÝNH SINH HäC ..............................................................5 III. C¸C GièNG NA ...............................................................................................................7 IV. Y£U CÇU §IÒU KIÖN NGO¹I C¶NH ...........................................................................7 V. Kü THUËT NH¢N GIèNG ...............................................................................................8 VI. Kü THUËT TRåNG, CH¡M SãC.................................................................................11 VII. THU HO¹CH .................................................................................................................15 c¢Y XOµI .................................................................................................... 16 I. GI¸ TRÞ DiNH D¦ìNG, ý NGHÜA KINH TÕ, NGUåN GèC PH¢N Bè .....................16 II. C¸C GIèNG XOµI ë VIÖT NAM ..................................................................................18 III. §ÆC §IÓM H×NH TH¸I, §ÆC TÝNH SINH VËT HäC ................................................24 Iv. §iÒu KiÖN siNH TH¸I .................................................................................................31 V. Kü THUËT NH¢N GIèNG .............................................................................................31 vI. Kü THUËT TRåNG Vµ CH¡M SãC ...........................................................................40 VII. THU HO¹CH Vµ B¶O QU¶N.....................................................................................45 C¢Y HåNG XI£M....................................................................................... 47 I. GI¸ TRÞ DINH D¦ìNG, ý NGHÜA KINH TÕ .................................................................47 II. §ÆC TÝNH THùC VËT, §ÆC TÝNH SINH HäC ............................................................47 III. C¸C GIèNG HåNG Xi£m ............................................................................................52 IV. §IÒU KIÖN SiNH TH¸I .................................................................................................53 V. Kü THUËT NH¢N GIèNG .............................................................................................53 VI. Kü THUËT TRåNG Vµ CH¡M SãC ...........................................................................56 vII. THU HO¹CH Vµ B¶O QU¶N.....................................................................................59 2
c¢Y §U §ñ .................................................................................................. 61 I. GI¸ TRÞ DINH D¦ìNG, ý NGHÜA KINH TÕ .................................................................61 II. NGUåN GèC PH¢N Bè .................................................................................................61 III. C¸C GIèNG §U §ñ PHæ BIÕN ë N¦íC TA .............................................................62 IV. §ÆC §IÓM SINH VËT HäC ..........................................................................................63 V. Y£U CÇU §iÒU KIÖN NGO¹I C¶NH...........................................................................66 VI. Kü THUËT TRåNG TRäT ............................................................................................67 VII. Kü THUËT §Ó GIèNG.................................................................................................70 3
LêI T¸C GI¶ TËp ®oµn c©y ¨n qu¶ ë ViÖt Nam rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, trong ®ã c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi nh− chuèi, døa, mÝt, xoµi, sÇu riªng, m¨ng côt, khÕ, æi, hång xiªm, na, ®u ®ñ v.v... chiÕm mét vÞ trÝ quan träng vÒ diÖn tÝch trång trät còng nh− s¶n l−îng qu¶ hµng n¨m. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y phong trµo trång c©y ¨n qu¶ ë nhiÒu tØnh trong n−íc ®ang ph¸t triÓn m¹nh. NhiÒu xuÊt b¶n phÈm h−íng dÉn kü thuËt trång trät nhiÒu lo¹i c©y ¨n qu¶ ®· cã t¸c dông cung cÊp thªm hiÓu biÕt cho ng−êi trång v−ên vÒ kü thuËt trång, ch¨m sãc, thu h¸i vµ b¶o qu¶n nh»m gióp hä ®Çu t− s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ cao. Cuèn ''Kü thuËt trång xoµi, na, ®u ®ñ, hång xiªm'' sÏ cung cÊp cho b¹n ®äc nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®Æc tÝnh sinh vËt häc, yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh vµ vïng trång thÝch hîp kü thuËt chän gièng, trång trät, ch¨m sãc nh»m th©m canh t¨ng n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng n«ng phÈm. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, chóng t«i cã trÝch dÉn mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc, nh÷ng kinh nghiÖm trång trät vµ th©m canh cña nh÷ng ng−êi lµm v−ên tiªn tiÕn. V× khu«n khæ cuèn s¸ch cã h¹n, chóng t«i kh«ng thÓ nªu hÕt ®−îc tªn c¸c t¸c gi¶ ®· tham gia nghiªn cøu. Mong ®−îc l−îng thø. Do c¸c c©y trång nªu trong s¸ch nµy ®−îc trång trät ë nhiÒu vïng cã ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, khÝ hËu thêi tiÕt vµ ®iÒu kiÖn ch¨m sãc kh¸c nhau, cã thÓ cßn xuÊt hiÖn nhiÒu vÊn ®Ò mµ néi dung cuèn s¸ch ch−a ®Ò cËp ®Õn. Mong ®−îc sù phª b×nh, gãp ý cña b¹n ®äc ®Ó néi dung cuèn s¸ch ngµy cµng hoµn chØnh h¬n. 4
C¢Y NA (Anona squamosa L.) I. GI¸ TRÞ DINH D−ìNG, ý NGHÜA KINH TÕ Na (cßn gäi lµ m·ng cÇu) lµ c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi trång phæ biÕn ë nhiÒu n¬i trong c¶ n−íc. Cïng hä víi na ë n−íc ta cã m·ng cÇu xiªm, nª, b×nh b¸t, v.v... trong 100g phÇn ¨n ®−îc cña na cho ta 66 Calo; 1,6g protein; 14,5g gluxit; 0,12% axit; 30mg vitamin C; 0,54% chÊt bÐo vµ 1,22% xenlul«. Na chñ yÕu dïng ®Ó ¨n t−¬i, lµm n−íc gi¶i kh¸t, lµm r−îu. RÔ, l¸, h¹t na cã thÓ dïng lµm thuèc cho ng−êi (trî tim, tiªu ®éc c¸c vÕt th−¬ng). H¹t na chøa 15 - 45% tinh dÇu dïng lµm thuèc trõ s©u vµ chÕ mü phÈm. Na nguyªn s¶n ë vïng nhiÖt ®íi, tÝnh thÝch nghi réng, sím cho qu¶, n¨ng suÊt cao, Ýt s©u bÖnh, trång trong v−ên nhµ cho thu nhËp cao. ë vïng gß ®åi Hµ T©y 1 ha na gi¸ trÞ s¶n phÈm ®¹t ®−îc 33 triÖu ®ång / 1 n¨m, thu nhËp thuÇn ®¹t 23 triÖu: Vïng nói ®¸ v«i ë §ång M« (tØnh L¹ng S¬n) nhiÒu gia ®×nh lµm giµu nhê trång na. II. §ÆC TÝNH THùC VËT, §ÆC TÝNH SINH HäC Na thuéc nhãm c©y ¨n qu¶ rông l¸ mét phÇn trong mïa ®«ng, th©n gç hoÆc th©n bôi, cao 3 - 5 m, cã nhiÒu cµnh. Cµnh na nhá, mÒm kiÓu cµnh la. L¸ máng h×nh thuÉn dµi hoÆc h×nh trøng, mÆt l¸ mµu xanh lôc, l¸ non cã l«ng th−a, l¸ giµ th× nh½n, vá l¸ cã mïi th¬m. Cuèng l¸ cã l«ng ng¾n, chiÒu dµi kho¶ng 1,5 - 1,8 cm. L¸ rông tr¬ cuèng sau ®ã míi mäc mÇm míi (h×nh 1). H×nh 1. T×nh h×nh mäc cµnh cña na 1- sau khi l¸ giµ rông ®Ó lé mÇm n¸ch; 2- cµnh míi mäc; 3- cuèng l¸ giµ; 4- mÇm n¸ch. 5
Hoa mäc ®¬n hoÆc mäc thµnh chïm 2 - 4 hoa trªn n¸ch l¸ hoÆc ë ®Ønh cña cµnh n¨m tr−íc, hoÆc mäc trªn ®o¹n d−íi cña c¸c cµnh giµ. ChiÒu dµi hoa 2 - 4 cm, mµu xanh vµng mäc chóc ng−îc, cuèng hoa bÐ 1,4 - 2,0 cm. C¸nh hoa xÕp 2 vßng, mçi vßng cã 3 c¸nh, ®µi hoa bÐ mµu xanh. NhÞ ®ùc bÐ nh−ng nhiÒu, t¹o thµnh mét líp bäc ë vßng ngoµi cña c¸c nhÞ c¸i. NhÞ c¸i rÊt nhiÒu xÕp thµnh h×nh chãp trßn vµ nhän (h×nh 2). H×nh 2. Cµnh, qu¶ vµ hoa cña na 1- cµnh, qu¶ vµ hoa ; 2- hoa cña na; 3- c¸nh hoa; 4- ®µi hoa; 5- nhÞ ®ùc; 6- nhÞ c¸i h×nh c¾t däc; 7- nhÞ ®ùc vµ nhÞ c¸i ; 8- nhÞ c¸i. Qu¶ thuéc lo¹i qu¶ kÐp do kÕt hîp rÊt nhiÒu qu¶ nhá l¹i víi nhau mµ thµnh. Qu¶ h×nh tim cã cuèng h¬i lâm, cã ®−êng kÝnh 80 - 90mm, chiÒu cao 60 -75mm, träng l−îng qu¶ 100 - 250g. Vá qu¶ xï x× (m¾t na), thÞt qu¶ mÒm mµu tr¾ng s÷a, khi chÝn ¨n rÊt ngät, cã mïi th¬m ®Æc biÖt, bªn trong cã nhiÒu h¹t cøng mµu ®en hoÆc n©u ®en. C©y na thô phÊn chÐo bëi hoa c¸i th−êng cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn h¹t phÊn tr−íc lóc hoa ®ùc në 1 - 2 ngµy (tung phÊn). Thêi gian thô phÊn ng¾n. C©y thô phÊn tèt vµo kho¶ng 9 - 10 giê hoÆc 14 giê 30' - 17 giê 30' trong ngµy. Thô phÊn nhê c«n trïng. Kinh nghiÖm cña ng−êi trång cho biÕt nÕu hoa në gÆp kh« h¹n hay giã mïa ®«ng b¾c hoÆc gÆp m−a th× viÖc thô phÊn thô tinh sÏ gÆp khã kh¨n, ®Ëu qu¶ Ýt. NÕu gÆp ngµy n¾ng, kh«ng m−a, giã mïa ®«ng nam th× thô phÊn thuËn lîi, ®Ëu qu¶ sÏ tèt. Tõ lóc cã nô ®Õn hoa në kho¶ng 31 - 45 ngµy phô thuéc vµo tr¹ng th¸i sinh tr−ëng cña c©y vµ ®é Èm kh«ng khÝ. NÕu cã ®é Èm phï hîp th× hoa sÏ në sím h¬n. 6
III. C¸C GièNG NA Cho ®Õn nay ch−a cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu thËt ®Çy ®ñ vÒ gièng na ë ViÖt Nam. Qua ®iÒu tra ë c¸c vïng trång thÊy cã nh÷ng gièng na khi qu¶ chÝn cã mµu vá kh¸c nhau : + Lo¹i na mµu xanh: L¸ vµ qu¶ ®Òu mµu xanh, khi qu¶ chÝn vá qu¶ cã mµu xanh nh¹t. + Lo¹i qu¶ mµu n©u: L¸ mµu xanh ®Ëm, qu¶ mµu n©u. + Lo¹i qu¶ mµu vµng nh¹t: L¸ vµ qu¶ cã mµu vµng nh¹t Cßn ë c¸c tØnh miÒn B¾c ng−êi ta ph©n biÖt 2 lo¹i: na dai vµ na bë. + Na dai: Vá máng dÔ t¸ch khái thÞt qu¶, Ýt h¹t, nhiÒu thÞt, thÞt ch¾c, ngät ®Ëm vµ th¬m ngon. H¹t nhá vµ dÔ t¸ch khái thÞt qu¶. Xu h−íng hiÖn nay cña ng−êi lµm v−ên lµ thÝch trång lo¹i na dai v× b¸n ®−îc gi¸ cao, qu¶ sau h¸i cÊt gi÷ ®−îc l©u h¬n so víi na bë. + Na bë: Vá mµu xanh, thÞt bë, khã bãc vá h¬n so víi na dai, qu¶ l¹i th−êng hay bÞ nót, ¨n ngät song thÞt qu¶ kh«ng ch¾c. IV. Y£U CÇU §IÒU KIÖN NGO¹I C¶NH 1. KHÝ HËU Na cã nguån gèc ë vïng nhiÖt ®íi nªn thÝch hîp khÝ hËu Êm ¸p vµ kh«. Tuy vËy c©y vÉn sinh tr−ëng ®−îc trong ®iÒu kiÖn nãng Èm. Na rÊt sî rÐt, chÞu rÐt kÐm v¶i, nh·n vµ chanh. C©y tr−ëng thµnh cã thÓ chÞu ®−îc nhiÖt ®é 0oC trong thêi gian ng¾n, song rông hÕt l¸. Ng−êi ta thÊy ë 40oC c©y ®· bÞ thiÖt h¹i do nhiÖt ®é thÊp, v× vËy Ýt thÊy na mäc ë c¸c ®iÓm vïng cao c¸c tØnh phÝa B¾c, n¬i hµng n¨m cã s−¬ng muèi. Nh−ng nÕu ë c¸c vïng cã nhiÖt ®é mïa hÌ qu¸ cao (trªn 40oC), l¹i bÞ h¹n hoÆc kh« nãng còng kh«ng thÝch hîp cho viÖc thô phÊn thô tinh cña na vµ sù ph¸t triÓn cña qu¶, dÔ g©y nªn hiÖn t−îng rông qu¶ sau khi thô tinh xong, hoÆc nÕu qu¶ cã ph¸t triÓn ®−îc còng rÊt kÐm vÒ n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt. 2. §ÊT TRåNG Na kh«ng kÐn ®Êt, chÞu h¹n tèt, kh«ng thÝch ®Êt óng. ë vïng Vòng Tµu (Bµ RÞa), B×nh ThuËn vµo mïa kh«, sau khi thu ho¹ch qu¶, c©y na rông l¸ mét phÇn. §Êt c¸t sái, ®Êt thÞt nÆng cã vá sß vá hÕn, ®Êt ®¸ v«i ®Òu trång ®−îc na. Nh−ng tèt nhÊt lµ ®Êt cã tÇng dµy, ®Êt rõng míi khai ph¸, ®Êt ®åi ven s«ng suèi, ®Êt ch©n nói ®¸ v«i tho¸t n−íc, nhiÒu mïn, giµu dinh d−ìng lµ thÝch hîp h¬n c¶, ®é pH: 5,5 - 7,4. Na −a kh« ®Ó c©y rông l¸ vµ sÏ mäc chåi hoa. Nãi chung c©y ph©n ho¸ mÇm hoa vµo kho¶ng th¸ng 12 ®Õn th¸ng 1 n¨m sau, ra hoa vµn th¸ng 2 - 3 vµ thu ho¹ch qu¶ vµo cuèi th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9. 7
V. Kü THUËT NH¢N GIèNG 1. GIEO H¹T Ng−êi ta th−êng nh©n gièng b»ng h¹t lµ phæ biÕn v× c©y mäc khoÎ, chèng chÞu tèt vµ dÔ lµm. C©y trång b»ng h¹t nÕu ®−îc ch¨m sãc tèt th× sau 3 n¨m ®· cho qu¶. C¸ch lµm: Chän qu¶ ë c©y na sai qu¶ liªn tôc nhiÒu n¨m, qu¶ ¨n ngon. Chän qu¶ ë ngoµi t¸n ("nh·n cµnh la, na cµnh bæng''), qu¶ chÝnh vô ®em ¨n vµ lÊy h¹t lµm gièng. H¹t ®−îc röa s¹ch 2 - 3 lÇn, hong kh«, phun thuèc trõ nÊm råi cÊt gi÷ vµo n¬i l¹nh (cã thÓ gi÷ ®−îc 3 - 5 n¨m). Tr−íc khi gieo cã thÓ ®Ëp nhÑ cho nøt vá hoÆc chµ lÉn c¸t kh« cho thñng vá ®Ó h¹t nhanh n¶y mÇm (v× vá h¹t r¾n, cã chÊt sõng ng¨n c¶n kh«ng cho n−íc thÊm qua nªn khã n¶y mÇm). Tèt nhÊt lµ gieo h¹t khi míi thu ho¹ch. Sau khi gieo kho¶ng 10 - 20 ngµy th× h¹t n¶y mÇm. NÕu h¹t ®Ó l©u ph¶i tíi 120 ngµy míi n¶y mÇm. Tr−íc khi trång na ra v−ên, ng−êi ta th−êng −¬m c©y con trong bÇu. C¸ch lµm nµy rÊt phæ biÕn v× tiÖn lîi vµ kh«ng lµm th−¬ng tæn ®Õn rÔ nh− c¸ch gieo h¹t vµo v−ên −¬m mµ khi ®em trång ph¶i ®¸nh bÇu. ¦¬m c©y trong bÇu nil«ng cã ®ôc lç ë ®¸y. §−êng kÝnh bÇu 15cm, chiÒu cao 18cm, träng l−îng ®Êt vµ ph©n trång mçi bÇu 1,0 - 1,5kg, trªn 1m2 v−ên −¬m cã thÓ ®Æt ®−îc 30 - 35 bÇu. Trong mçi bÇu cã thÓ gieo 1 - 2 h¹t, khi c©y mäc, chän c©y sinh tr−ëng khoÎ gi÷ l¹i, ch¨m sãc cho ®Õn ®ñ tuæi trång. Nãi chung c©y con tõ 3 - 12 th¸ng tuæi lµ ®em ®i trång ®−îc, nh−ng c©y 3 th¸ng tuæi cßn bÐ, chiÒu cao c©y míi 15 - 20cm trång kh«ng tèt b»ng c©y ®· cã 8 - 12 th¸ng tuæi. §Ó c©y sèng 100% vµ ph¸t triÓn tèt cÇn chó ý kÕt hîp c¶ thêi vô trång. §Êt ®én bÇu cã thÓ dïng ®Êt phï sa, ®Êt bïn ao, cho thªm Ýt l©n, trén ph©n chuång hoai vµ ph©n v« c¬. Tuy nh©n gièng b»ng h¹t cã nh÷ng thuËn tiÖn cho ng−êi trång, song còng cßn mét sè nh−îc ®iÓm nh− trång b»ng h¹t sÏ cã nhiÒu biÕn dÞ vÒ c¸c chØ tiªu kinh tÕ nh− chËm cã qu¶, sè qu¶ trªn c©y kh«ng ®ång ®Òu, tû lÖ ®Ëu qu¶, tû lÖ phÇn ¨n ®−îc so víi qu¶ vµ h¹t, phÈm chÊt qu¶ v.v... V× vËy ngµy nay ë nhiÒu n−íc ng−êi ta ®· thay thÕ ph−¬ng ph¸p gieo h¹t b»ng ph−¬ng ph¸p nh©n gièng v« tÝnh nh− chiÕt cµnh, gi©m cµnh, ghÐp c©y v.v... 8
2. CHIÕT CµNH C¸ch lµm nh− ®èi víi cam, quýt, v¶i, nh·n (h×nh 3): H×nh 3 3. GHÐP CµNH: Thêi vô ghÐp tõ ®Çu mïa m−a ®Õn cuèi mïa m−a a) Gèc ghÐp Dïng c©y gieo b»ng h¹t cña nã hoÆc h¹t cña c©y b×nh b¸t ®Ó t¨ng c−êng tÝnh chÞu óng ngËp, chÞu n−íc. HoÆc h¹t c©y nª, v× c©y nª cã tÝnh chèng chÞu khoÎ, thÝch nghi víi ®Êt xÊu ®Êt chua, tÇng ®Êt máng, chÞu h¹n khoÎ, nh−ng kÐm chÞu n−íc. Na dai ghÐp lªn nª võa chÝn sím, võa sai qu¶. C©y gèc ghÐp cã ®−êng kÝnh th©n ®¹t 1cm trë lªn lµ cã thÓ ghÐp ®−îc. b) Cµnh ghÐp vµ m¾t ghÐp M¾t ghÐp hoÆc cµnh ghÐp th−êng lÊy trªn nh÷ng c©y na ®ang tuæi cho qu¶ ré (cã n¨ng suÊt cao, cho qu¶ liªn tôc, qu¶ ngon), ë c¸c cµnh mäc ë phÝa ngoµi t¸n, sung søc kho¶ng 1 n¨m tuæi - cµnh b¸nh tÎ cã mµu xanh h¬i n©u. Kh«ng nªn lÊy cµnh vµ m¾t ghÐp ë c©y míi bãi qu¶ hoÆc c©y ®· giµ cçi. c) C¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp + GhÐp ¸p : ¸p dông nh− ®èi víi nh·n, xoµi (h×nh 4). + GhÐp chÎ bªn (h×nh 5). Gèc ghÐp : L¸t c¾t vµo gç cã chiÒu dµi kho¶ng 2,5cm, v¸t víi ®é nghiªng 450. 9
cµnh ghÐp : C¾t chÐo ®µi kho¶ng 3 - 4cm, v¸t nghiªng gãc 450. §iÒu quan träng lµ lµm sao khi ®Æt cµnh ghÐp vµo lµ khíp víi gèc ghÐp. Sau ®ã dïng d©y buéc ch¾c, che kÝn ®Ó n−íc m−a kh«ng thÊm vµo ®−îc. Sau 3 tuÇn míi më d©y. NÕu cµnh ghÐp nhó chåi th× c¾t ngän gèc ghÐp vµ chê cho cã l¸ æn ®Þnh míi ®em ®i trång. H×nh 4. GhÐp ¸p H×nh 5. GhÐp chÎ bªn 10
+ GhÐp luån d−íi vá (h×nh 6): Gèc ghÐp: Cã ®−êng kÝnh tõ 1,0 - 3cm, c¾t vá theo h×nh ch÷ U lén ng−îc (∩) dµi 3,5cm, réng gÇn b»ng ®−êng kÝnh gèc ghÐp. Cµnh ghÐp : Chän cµnh b¸nh tÎ cã mµu xanh h¬i n©u, nhiÒu m¾t, trßn c¹nh, c¾t cµnh cã chiÒu dµi 7,5cm trªn ®ã cã Ýt nhÊt 2 m¾t, mÆt l¸t c¾t dµi kho¶ng 2,0 - 2,5cm, mÆt c¾t ®èi diÖn v¸t víi ®é nghiªng 450. Khi ghÐp cho phÝa cã l¸t c¾t dµi ¸p vµo phÇn gç cña gèc ghÐp. GhÐp xong dïng d©y nil«ng buéc chÆt. Sau 3 tuÇn më d©y thÊy m¾t sèng míi c¾t ngän gèc ghÐp. H×nh 6. GhÐp luån d−íi vá VI. Kü THUËT TRåNG, CH¡M SãC 1. CHUÈN BÞ §ÊT C©y na trång ®−îc trªn tÊt c¶ c¸c lo¹i ®Êt nh−ng thÝch hîp nhÊt lµ ®Êt ®åi v× c©y −a chÞu h¹n. Cµy bõa 1 - 2 lÇn, nhÆt s¹ch cá lµm cho ®Êt t¬i xèp, sau ®ã ®µo hè trång. NÕu kh«ng cã ®iÒu kiÖn cµy bõa v× ®Êt dèc th× nªn ®µo hè s©u, cho ph©n vµ r¸c xuèng tr−íc khi trång 1 - 2 th¸ng. Hè s©u vµ réng 50cm, bãn lãt 15 - 20kg ph©n chuång hoai, 0,5kg supe l©n vµ 0,2 kg sunfat kali, lÊp ®Êt ®Çy hè ®Ó chê trång. 11
2. KHO¸NG C¸CH Vµ MËT §é TRåNG Kho¶ng c¸ch thÝch hîp nhÊt lµ 4 x 4m, v× sau 10 n¨m c©y kh«ng che khuÊt lÉn nhau, dÔ ch¨m sãc. Nh−ng nÕu muèn khai th¸c nhanh ®Ó ®¹t s¶n l−îng cao th× cã thÓ trång theo kho¶ng c¸ch 3 x 3m. 3. THêI Vô TRåNG Cã thÓ trång ®−îc ë c¸c mïa trong n¨m: Vô xu©n th¸ng 2 - 3 (tr−íc khi n¶y léc) lµ thêi vô trång tèt nhÊt ®èi víi c¸c tØnh miÒn B¾c. Cã thÓ trång trong mïa hÌ vµo th¸ng 5 - 6 khi cµnh l¸ ®· chuyÓn lôc æn ®Þnh, trõ vïng Trung Bé cã giã t©y kh« nãng. Mïa thu (th¸ng 8 - 9) còng cã thÓ trång ®−îc trõ c¸c vïng cã m−a tËp trung víi l−îng m−a lín. Mïa ®«ng vµo th¸ng 11 - 12 sau khi na rông l¸ ®em trång còng rÊt dÔ sèng. ë nh÷ng n¬i cã mét mïa m−a vµ mét mïa kh« kÐo dµi th× nªn trång vµo ®Çu mïa m−a. 4. C¸CH TRåNG C©y na gieo trong bÇu khi ®em trång chó ý kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn bé rÔ. Khi trång xÐ bá tói nil«ng, ®Æt bÇu vµo gi÷a hè cao h¬n mÆt hè ®é 5cm (hay b»ng mÆt hè), lÊp ®Êt, giËm chÆt vµ t−íi n−íc, sau ®ã c¾m 1 cäc tre hoÆc gç gi÷ c©y khái bÞ giã lay. Giai ®o¹n míi trång nÕu kh«ng cã m−a th× t−íi c¸ch nhËt trong 10 ngµy ®Çu. NÕu trång vµo mïa hÌ n¾ng nãng nªn cã c©y che bãng cho c©y con. 5. CH¡M SãC V−êN S¶N XUÊT a) T−íi n−íc: Trong vßng mét th¸ng sau khi trång nÕu kh«ng m−a, mçi tuÇn t−íi n−íc mét lÇn, v× c©y con rÊt cÇn n−íc ®Ó sinh tr−ëng. §Õn n¨m thø 2 c©y cã thÓ cho qu¶ bãi, lóc nµy n−íc cÇn cho na sinh tr−ëng, ra hoa, kÕt qu¶. NÕu n−íc ®Çy ®ñ c©y sÏ cho nhiÒu qu¶, h¹n chÕ rông qu¶, phÈm chÊt qu¶ tèt. Tuú theo ®é lín cña c©y mçi lÇn t−íi cÇn 10 - 20 lÝt n−íc cho mçi c©y. Cã thÓ t−íi b»ng c¸ch dÉn n−íc vµo r·nh, dïng èng t−íi hoÆc phun m−a vµ ®Ó tiÕt kiÖm n−íc ng−êi ta cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p t−íi nhá giät. b) Lµm cá, xíi x¸o Lµm s¹ch cá cã t¸c dông tèt ®èi víi c©y na v× v−ên nhiÒu cá d¹i lµ n¬i ph¸t sinh nhiÒu s©u bÖnh h¹i c©y vµ c¹nh tranh c¸c chÊt dinh d−ìng víi c©y. Trong v−ên na cã thÓ lµm cá xíi x¸o 3 lÇn vµo c¸c th¸ng 2 - 3, th¸ng 7 - 8 vµ th¸ng 11 - 12. Thêi gian ra hoa ®Ëu qu¶ vµ qu¶ ph¸t triÓn kh«ng nªn cµy xíi ®Ó tr¸nh rông qu¶. Hai lÇn ®Çu cã thÓ xíi n«ng 3 - 5cm, lÇn cuèi xíi s©u 10cm. Trªn ®Êt cã ®é dèc lín, trong mïa m−a chØ nªn c¾t ng¾n cá, gi÷ l¹i mét líp phñ ®Ó b¶o vÖ ®Êt, chèng xãi mßn, gi÷ ®é mµu mì cho ®Êt. Cã thÓ dïng thuèc ho¸ häc ®Ó diÖt cá cho ®ì tèn c«ng, vÝ dô dïng Simadin 8% 150g pha trong 20 lÝt n−íc ®Ó phun cã thÓ trõ ®−îc cá trong thêi gian 3 th¸ng. 12
c) Bãn ph©n §Ó c©y na sím cho qu¶ vµ n¨ng suÊt cao cÇn kÕt hîp bãn ph©n h÷u c¬ vµ ph©n v« c¬ ®ñ sè l−îng vµ ®¸p øng yªu cÇu cña c©y ë c¸c thêi kú sinh tr−ëng, ra hoa kÕt qu¶ trong n¨m. Cã thÓ bãn ph©n cho na theo liÒu l−îng d−íi ®©y: L−îng ph©n bãn cho na theo tuæi c©y Tuæi c©y L−îng bãn (kg/c©y) Lo¹i ph©n 1 - 4 n¨m 5 - 8 n¨m Trªn 8 n¨m H÷u c¬ 15 - 20 20 - 25 30 - 40 §¹m 0,6 - 0,8 1,0 - 1,5 1,5 - 2,0 L©n 0,3 - 0,4 0,5 - 0,8 0,7 - 1,0 Kali 0,2 - 0,3 0,5 - 0,7 0,7 - 1,0 Thêi vô bãn LÇn Th¸ng Môc ®Ých L−îng bãn mçi lÇn bãn H÷u c¬ (kg) L©n (g) §¹m (g) Kali (g) 1 2-3 §ãn hoa, ®ãn léc - - 50 30 2 6-7 Nu«i qu¶, cµnh - - 50 40 3 10 - 11 Bãn lãt kÕt hîp 100 100 - 30 ®æ ®Êt quanh gèc C¸ch bãn : Cuèc r·nh hoÆc hè xung quanh t¸n. NÕu bãn thóc th× cuèc n«ng 10 cm, bãn lãt cuèi n¨m cuèc s©u 20cm. Bãn xong lÊp ®Êt. 6. C¾T TØA C©y na trång sau 3 n¨m cho qu¶; n¨m thø 4, thø 5 trë ®i qu¶ ngµy mét nhiÒu. NÕu ®−îc ch¨m sãc tèt n¨ng suÊt sÏ ngµy cµng cao vµ sÏ kÐo dµi ®−îc thêi gian cho qu¶. Cïng víi viÖc bãn ph©n t−íi n−íc ®Çy ®ñ th× c¾t tØa lµ biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó gãp phÇn kh¾c phôc hiÖn t−îng chãng tµn cña c©y: lµm cho c©y khoÎ, trÎ, h¹n chÕ ®−îc s©u bÖnh h¹i, sai qu¶, qu¶ to vµ phÈm chÊt th¬m ngon, c©y kh«ng cao dÔ ch¨m sãc thu ho¹ch. Hµng n¨m cÇn tiÕn hµnh c¾t tØa cho ®Õn khi c©y giµ kh«ng thÓ cho qu¶ ®−îc n÷a míi chÆt ®i vµ trång míi. TÊt nhiªn lµ ph¶i trång 1 - 2 vô c©y hä ®Ëu ®Ó phôc håi ®é mµu mì vµ c¶i t¹o ®Êt råi míi trång l¹i. 13
1) Tuæi c©y c¾t tØa Nh÷ng n¨m ®Çu khi c©y ch−a ra qu¶ viÖc c¾t tØa lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho t¸n chãng ph¸t triÓn, cµnh ph©n bè ®Òu, c©n ®èi ®Ó tËn dông tèi ®a ¸nh s¸ng vµ dinh d−ìng. Cã thÓ ng¾t ®ät ®Ó h¹n chÕ chiÒu cao c©y. C©y b¾t ®Çu cho thu ho¹ch viÖc c¾t tØa lµ b¾t buéc. §ã lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh c©y na, nhÊt lµ thêi kú khi c©y cã qu¶ nhá, qu¶ th−a tõ n¨m thø 4 - 8 sau khi trång. 2) Thêi vô c¾t tØa Sau khi thu ho¹ch qu¶ xong (sau th¸ng 8 - 9) th× tiÕn hµnh c¾t tØa. 3) Ph−¬ng ph¸p c¾t tØa t¹o h×nh + Víi c©y ch−a cho qu¶: Chñ yÕu lµ t¹o h×nh ®Ó cho khung cµnh v÷ng ch¾c, c©n ®èi, hÊp thu ®−îc nhiÒu ¸nh s¸ng. Khung t¸n cÇn t¹o vµ c¾t tØa theo h×nh kim tù th¸p, hay theo h×nh b¸n cÇu. T¹o h×nh lµm sao cho khung t¸n thÊp ®Ó dÔ ch¨m sãc vµ thu h¸i qu¶. + Víi c©y ®ang thêi kú cho qu¶ vµ cã n¨ng suÊt cao: TØa bá nh÷ng cµnh s©u bÖnh, cµnh mäc yÕu, cµnh mäc lén xén trong t¸n vµ c¸c cµnh v−ît t¹o cho c©y th«ng tho¸ng. + Víi c©y ®· giµ: Cã thÓ c−a gèc, chõa l¹i c¸ch mÆt ®Êt kho¶ng 50 - 60cm ®Ó ''c¶i l·o'' cho c©y, sau ®ã ph¶i chó ý bãn ph©n, t−íi n−íc ®Ó cho c©y mäc cµnh míi. Trong sè nh÷ng cµnh míi mäc chØ nªn gi÷ l¹i 2 - 3 cµnh chÝnh ®Ó sau nµy ph¸t triÓn thµnh khung t¸n míi cña c©y. NÕu bãn ph©n, t−íi n−íc ®Çy ®ñ, ch¨m sãc chu ®¸o th× hai n¨m sau c©y l¹i cã qu¶. Tuæi thä cña c©y na cã thÓ kÐo dµi tõ 10 - 15 n¨m liªn tôc. 7. S¢U BÖNH H¹I Còng nh− nhiÒu loµi c©y ¨n qu¶ kh¸c (cam, quýt, xoµi, nh·n, v¶i) nÕu trång tËp trung th× v−ên c©y th−êng cã rÊt nhiÒu s©u bÖnh h¹i. Trªn c©y na cã c¸c ®èi t−îng s©u h¹i sau: RÖp phÊn chÝch hót dÞch cña l¸ vµ qu¶; s©u ¨n l¸, s©u h¹i nô hoa vµ hoa, s©u ®ôc cµnh, s©u ®ôc qu¶, ruåi vµng, mèi, kiÕn, chim ¨n qu¶ chÝn vµ èc sªn ¨n l¸ v.v... VÒ bÖnh: BÖnh thèi ®en qu¶ lµm cho qu¶ kh« ®en ë trªn c©y; bÖnh muéi ®en trªn l¸ v.v... CÇn chän c¸c lo¹i thuèc trõ s©u bÖnh vµ bè trÝ lÇn phun thÝch hîp ®Ó võa trõ ®−îc s©u bÖnh b¶o vÖ c©y, võa b¶o vÖ ®−îc m«i tr−êng. 8. §IÒU KHIÓN CHO C¢Y RA HOA TR¸I Vô §©y lµ mét biÖn ph¸p nh»m ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ tr−êng - lµm sao ®Ó cã thÓ kÐo dµi thêi gian thu ho¹ch na trong n¨m. ë nh÷ng vïng kh« h¹n côc bé trong n¨m cã thÓ th«ng qua viÖc ®iÒu tiÕt n−íc kÕt hîp víi bãn ph©n (nh− kiÓu ''xiÕt n−íc'' víi v−ên quýt ë §ång b»ng s«ng Cöu Long), lµm c©y ra hoa chËm l¹i (th«ng th−êng hoa quýt ra vµo th¸ng 2 - 3, nh−ng v× h¹n nªn hoa ra chËm h¬n - vµo th¸ng 5 vµ qu¶ chÝn vµo gÇn tÕt ©m lÞch, qu¶ b¸n ®−îc gi¸ h¬n). 14
HoÆc cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p tuèt l¸ sím h¬n so víi hiÖn t−îng rông l¸ tù nhiªn. VÝ dô tuèt hÕt l¸ vµo th¸ng 11 - 12 (rông l¸ tù nhiªn th−êng vµo th¸ng 1) lµm cho c©y ra hoa vµ cho qu¶ sím h¬n. Kinh nghiÖm cña ng−êi trång na (ë Th¸i Lan) lµ kÕt hîp viÖc c¾t tØa víi tuèt l¸ ®Ó cho hoa ra muén h¬n. VÝ dô c¾t tØa vµo th¸ng 5 chän c¾t nh÷ng cµnh non, chØ ®Ó l¹i ®o¹n cµnh b¸nh tÎ cã mµu xanh n©u, sau ®ã tuèt hÕt l¸. Cµnh nµy sÏ mäc chåi míi cã hoa vµ thu ho¹ch vµo th¸ng 10 - 11 C¸c biÖn ph¸p lµm cho na ra qu¶ tr¸i vô ®Òu kÕt hîp víi viÖc bãn ph©n vµ t−íi n−íc. C¸c vïng trång na th−êng ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau, cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu trong n¨m kh¸c nhau nªn chóng t«i chØ giíi thiÖu mét sè nguyªn lý ®Ó b¹n ®äc vËn dông vµo ®iÒu kiÖn cña m×nh sao cho cã kÕt qu¶ nh− ý muèn. VII. THU HO¹CH Qu¶ na khi ®· më m¾t, vá chuyÓn mµu vµng xanh lµ qu¶ ®· giµ, cÇn thu ho¹ch ngay. Mïa thu ho¹ch b¾t ®Çu tõ th¸ng 6 cho ®Õn th¸ng 9 - 10. Thêi gian tõ khi b¾t ®Çu në hoa ®Õn thu ho¹ch qu¶ lµ 110 - 120 ngµy. Qu¶ cho thu ho¹ch sím hoÆc muén phô thuéc nhiÖt ®é, ®iÒu kiÖn cung cÊp n−íc ë n¬i trång. NhiÖt ®é cao, cung cÊp n−íc ®ñ qu¶ to vµ sím ®−îc thu ho¹ch h¬n. Qu¶ h¸i lóc ®· giµ - na më m¾t - khe hë gi÷a c¸c m¾t n«ng vµ h¹t cã mµu ®en hoÆc n©u ®en. Dïng kÐo c¾t lµm sao cho qu¶ mang theo mét ®o¹n cuèng, ®em vÒ rÊm chÝn. ë §µi Loan, cã gièng na Gefener (cña Ixrael) khi chÝn cã ®é ®−êng cao, ®é ngät ®¹t ®Õn 270 Brix. ë vïng ®åi gß Hµ T©y n¨ng suÊt na ®¹t ®Õn 22,5 tÊn/ha (Theo Lª H−ng Quèc, 1994). Trªn mét c©y còng nh− trong mét v−ên ®é lín cña qu¶ còng rÊt kh¸c nhau. T¹m chia theo träng l−îng cña qu¶ lµm 4 lo¹i sau: Lo¹i ®Æc liÖt 3 qu¶/kg, lo¹i qu¶ to 4 - 5 qu¶/kg, lo¹i trung b×nh 7 qu¶/kg vµ lo¹i qu¶ nhá 9 qu¶/kg. 15
c¢Y XOµI (Mangifera indica) I. GI¸ TRÞ DiNH D¦ìNG, ý NGHÜA KINH TÕ, NGUåN GèC PH¢N Bè Xoµi thuéc hä ®µo lén hét (Anacardiaceae) lµ c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi quan träng ë n−íc ta, ®−îc trång phæ biÕn ë nhiÒu vïng trong n−íc ®Ó lÊy qu¶, lÊy gç, lµm c©y bãng m¸t, c©y c¶nh vµ c©y che phñ ®Êt chèng xãi mßn. Qu¶ xoµi chÝn cã mµu s¾c hÊp dÉn, ¨n ngät, mïi th¬m ngon ®−îc nhiÒu ng−êi −a thÝch vµ ®−îc xem lµ mét lo¹i qu¶ quý. Gi¸ trÞ dinh d−ìng cña xoµi theo ph©n tÝch cña c¸c t¸c gi¶ Ê n §é: tû lÖ thÞt qu¶ 70% so víi träng l−îng qu¶ h¹t 13%, tæng sè chÊt tan (®o b»ng chiÕt quang kÕ cÇm tay) 16%, ®é chua 0,2% tÝnh ra axÝt xitric, ®−êng tæng sè 11 - 12%, gi¸ trÞ nhiÖt l−îng 100g lµ 70 Calo. Xoµi giµu vitamin A, B2 vµ C. §Æc biÖt lµ Vitamin A, trong 100g ¨n ®−îc cã ®Õn 4,8mg. Ngoµi ra cßn cã c¸c lo¹i muèi kho¸ng K, Ca, P, S, Cl. Qu¶ xoµi ngoµi ¨n t−¬i cßn dïng lµm ®å hép, lµm møt, n−íc gi¶i kh¸t, cho lªn men lµm r−îu, lµm giÊm v.v..., nh©n h¹t xoµi lµm thuèc s¸t trïng, còng cã thÓ chÕ tinh bét. Hoa dïng lµm thuèc vµ lµ nguån mËt rÊt tèt. L¸ non cã thÓ cho tr©u bß ¨n vµ lµm thuèc nhuém mµu vµng. Tõ n−íc gi¶i cña tr©u bß ¨n l¸ xoµi cã thÓ chiÕt xuÊt ra lo¹i thuèc nhuém mµu vµng cã gi¸ trÞ. PhÇn lín c¸c t¸c gi¶ ®Òu cho r»ng nguån gèc c©y xoµi ë miÒn ®«ng Ê n §é vµ cã thÓ ë c¸c vïng gi¸p ranh nh− MiÕn §iÖn, ViÖt Nam, Malaisia. ë Lµo, Campuchia, ViÖt Nam hiÖn cßn nhiÒu c©y d¹i cïng loµi víi xoµi ¨n ®−îc nh− Mangifera duperreana, M. langenifela (m¾c chai, c©y quÐo). Cho nªn b¸n ®¶o §«ng D−¬ng còng cã thÓ lµ quª h−¬ng cña mét sè gièng xoµi. Theo Raddhara (1949) ë Punjab (Ê n §é) cã c©y xoµi víi chu vi th©n 12,8m vµ chu vi cña hai cµnh lín lµ 2m vµ 4,8m víi chiÒu dµi cµnh t−¬ng øng lµ 28m vµ 32m. T¸n c©y xoµi nµy chiÕm 2.700m2. C©y th−êng xuyªn cho qu¶, vµ theo Wahab, cho 5 tÊn qu¶ hµng n¨m. HiÖn nay trªn thÕ giíi xoµi ®−îc trång ë hÇu hÕt c¸c n−íc trong vïng nhiÖt ®íi trõ nh÷ng n¬i khÝ hËu qu¸ kh¾c nghiÖt nh− m−a qu¸ Ýt, kh« h¹n nÆng, kh«ng cã mét mïa kh« râ rÖt, mét vµi tr−êng hîp khu vùc trång xoµi n»m ngoµi giíi h¹n phÝa B¾c cña vïng nhiÖt ®íi (h×nh 7). 16
H×nh 7: S¬ ®å vïng ph©n bè xoµi trªn thÕ giíi 17
Trªn thÕ giíi hiÖn nay cã 87 n−íc trång xoµi víi diÖn tÝch kho¶ng 1,8 - 2,2 triÖu ha. ë ch©u ¸ xoµi ®−îc trång ë Ê n §é, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka, Mianma, Malaisia, miÒn nam Trung Quèc, Th¸i Lan, Campuchia, ViÖt Nam, Lµo, §µi Loan, Philippin vµ Indonesia. ë phÝa t©y xoµi ®−îc trång ë ¤man, ë vïng nhiÖt ®íi b¾c chÝ tuyÕn, ë Ixrael vµ Li B¨ng. Ngoµi ra xoµi ®−îc trång ë ¤xtr©ylia vµ ë c¸c ®¶o Th¸i B×nh D−¬ng, ë Hawai vµ Tahiti. ë ch©u ¸, Ên §é ®−îc xem lµ v−¬ng quèc xoµi cña thÕ giíi. Cã 1,010 triÖu ha xoµi, hµng n¨m cã kho¶ng 10 triÖu tÊn xoµi (®øng ®Çu c¶ diÖn tÝch vµ s¶n l−îng xoµi thÕ giíi), quü gen vÒ xoµi ë ®©y còng rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, cã 1.106 gièng trång vµ 4 loµi (R.K. Orora vµ V. Ramanatha Rao, 1995). ë ch©u Phi, xoµi ®−îc ng−êi ¶ RËp ®−a vµo rÊt sím, tõ thÕ kû thø 10, ®−îc m« t¶ ë X«mali n¨m 1931 nh−ng m·i ®Õn ®Çu thÕ kû 19 míi ®−îc trång réng r·i ë Ghi Nª, Zimbabuª, Mali, Th−îng V«n ta, C«ng g«, Ni giª, Su ®¨ng, Ai CËp, M« z¨m bÝch, Madagatca, Rªunion, ®¶o M«rit. Xoµi nhËp vµo ch©u Mü tõ Philippin thÕ kû 16 - 17. ë Mü trång nhiÒu ë Florida (ë ngoµi b¾c chÝ tuyÕn), ë Mªhic«, c¸c n−íc Trung Mü, c¸c n−íc vïng Caribª (Cuba, Haiti, Jamaica, Puectorico); c¸c n−íc nam Mü; (Paraguay) vµ phÝa b¾c ¸chentina. Ngoµi vïng nhiÖt ®íi viÖc ph¸t triÓn xoµi sÏ rÊt h¹n chÕ, v× c¸c gièng xoµi kh«ng chØ rÊt nh¹y c¶m víi rÐt mµ cßn cÇn cã nhiÖt ®é trung b×nh trong n¨m t−¬ng ®èi cao, mïa l¹nh nÕu kÐo dµi sÏ lµm gi¶m kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña c©y, dÉn tíi gi¶m n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt qu¶. ë ViÖt Nam xoµi ®−îc trèng tõ nam chÝ b¾c. C¸c tØnh vïng §ång b»ng B¾c Bé vµ §«ng B¾c trång Ýt v× mïa xoµi ra hoa trïng víi mïa ®«ng l¹nh, nhiÖt ®é thÊp l¹i cã m−a phïn do ®ã ®é Èm kh«ng khÝ cao nªn ®Ëu qu¶ kÐm, Ýt cã hiÖu qu¶ kinh tÕ. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra N«ng th«n vµ n«ng nghiÖp n¨m 19941: c¶ n−íc cã 22.447 ha xoµi, trong ®ã vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long cã diÖn tÝch xoµi lín nhÊt 16.286 ha chiÕm 72,55% diÖn tÝch xoµi c¶ n−íc, tiÕp theo lµ c¸c tØnh Duyªn h¶i miÒn Trung 3.064 ha (13,64%), trung du miÒn nói B¾c Bé cã 875 ha (3,98%). C¸c vïng cßn l¹i diÖn tÝch trång xoµi rÊt Ýt (0,12 - 0,44%). TiÒn Giang lµ tØnh trång xoµi nhiÒu nhÊt ë n−íc ta, víi diÖn tÝch 11.197 ha chiÕm 68,75% diÖn tÝch xoµi cña vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ gÇn l/2 diÖn tÝch xoµi c¶ n−íc. Kh¸nh Hoµ lµ tØnh thø 2 cã diÖn tÝch 2.558 ha chiÕm 11,39%. ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c th× S¬n La cã 829 ha chiÕm 3,6% diÖn tÝch xoµi c¶ n−íc. MÊy n¨m gÇn ®©y nhiÒu tØnh nh− Qu¶ng TrÞ, B×nh §Þnh, An Giang, Hµ Giang v.v... còng ®ang ®Èy m¹nh viÖc trång xoµi vµ diÖn tÝch xoµi cã xu h−íng ngµy cµng t¨ng. II. C¸C GIèNG XOµI ë VIÖT NAM Cho ®Õn nay ë ViÖt Nam ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu thËt ®Êy ®ñ vÒ gièng xoµi ë c¸c vïng trong n−íc. KÕt qu¶ ®iÒu tra b−íc ®Çu cña TrÇn ThÕ Tôc (1977, 1987, 1991); D−¬ng Minh, Lª Thanh Phong, Vâ Thanh Hoµng 1993) cho thÊy ngoµi c¸c loµi d¹i vµ b¸n hoang d¹i (quÐo, muçm, xoµi h«i, xoµi muçm, m¾c chai...) hiÖn cã kho¶ng 50 gièng xoµi. 1 Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª, 1995 18
NguyÔn ThÞ ThuËn vµ céng sù (1995) ®iÒu tra vµ kh¶o s¸t gièng xoµi ë c¸c tØnh §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ 2 tØnh §ång Nai, S«ng BÐ thu thËp ®−îc 60 gièng. Trong sè 78 gièng ®iÒu tra ®· chän ®−îc 21 gièng cã nh÷ng ®Æc tÝnh quý vÒ n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt. Mét sè gièng xoµi ®−îc nhiÒu ng−êi biÕt ®Õn vµ trång nhiÒu nh− xoµi c¸t Hoµ Léc, xoµi b−ëi, nh−ng còng cã mét sè gièng xoµi ngon qu¶ to, tû lÖ ®Ëu qu¶ cao cho n¨ng suÊt cao nh− xoµi Xiªm, xoµi Thanh Ca tµu v× sè l−îng c©y trång ch−a nhiÒu nªn hiÖn nay cßn Ýt ®−îc biÕt ®Õn. ë Cam Ranh cã xoµi c¸t tr¾ng vµ c¸t ®en cã chÊt l−îng t−¬ng ®èi ngon, thÞt dÎo, ch¾c mÞn, ngät thanh, lµ nh÷ng gièng ®· thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai vïng Kh¸nh Hoµ. ë miÒn B¾c, Ng« Hång B×nh vµ céng sù (1995 - 1996) ®· ®iÒu tra vïng xoµi ë Yªn Ch©u, Mai S¬n vµ däc ®−êng 6 (tØnh S¬n La) ®· tËp hîp ®−îc 12 gièng trång vµ 7 gièng nöa hoang d¹i. Trªn c¬ së ®iÒu tra thu thËp gièng xoµi trong nh÷ng n¨m qua ë nh÷ng vïng trång xoµi tËp trung, x©y ®ùng c¸c tËp ®oµn gièng xoµi ë c¸c viÖn nghiªn cøu lµ cÇn thiÕt nh»m tiÕp tôc nghiªn cøu, ph©n lo¹i, ®¸nh gi¸, tuyÓn chän vµ lai t¹o c¸c gièng míi cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt th¬m ngon, cã tÝnh thÝch nghi cao víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai t¹i chç ®Ó gãp phÇn më réng diÖn tÝch, t¨ng s¶n l−îng xoµi cña n−íc ta. Mét sè gièng xoµi ®−îc trång nhiÒu ë §ång b»ng s«ng Cöu Long nh− sau. 1. Xoµi c¸t (Hoµ Léc) XuÊt xø tõ huyÖn C¸i BÌ (tØnh TiÒn Giang) vµ C¸i M¬n (tØnh BÕn Tre). Qu¶ cã kÝch th−íc lín, träng l−îng qu¶ 350 - 500g, cã d¹ng h×nh thuÉn dµi, bÇu trßn ë phÇn cuèng. Khi chÝn vá qu¶ cã mµu vµng chanh, thÞt cã mµu vµng t−¬i, dµy, ¨n ngät vµ th¬m. N«ng d©n §ång b»ng s«ng Cöu Long rÊt −a trång v× b¸n ®−îc gi¸ cao. §©y lµ mét gièng quý nh−ng do vá qu¶ máng nªn khã vËn chuyÓn vµ xuÊt khÈu v× dÔ bÞ giËp nÕu chuyªn chë kh«ng cÈn thËn. Thêi gian tõ træ hoa ®Õn chÝn trung b×nh 3 th¸ng r−ìi. Vïng CÇn Th¬ còng cã gièng xoµi c¸t (tr¾ng vµ ®en) qu¶ h¬i nhá h¬n xoµi c¸t Hoµ Léc, nh−ng qu¶ còng cã phÈm chÊt ngon vµ cho n¨ng suÊt kh¸ cao. C©y 10 - 12 tuæi, n¨m ®−îc mïa cã thÓ ®¹t 500 qu¶, 20 tuæi cã thÓ ®¹t 1000 - 1200 qu¶. 2. Xoµi th¬m Trång nhiÒu ë TiÒn Giang, §ång Th¸p, CÇn Th¬. Träng l−îng qu¶ trung b×nh 250 - 300g, vá qu¶ xanh thÉm (th¬m ®en) hay xanh nh¹t (th¬m tr¾ng). So víi xoµi c¸t, xoµi th¬m cho n¨ng suÊt kh¸ cao vµ æn ®Þnh qua c¸c n¨m, trung b×nh ®¹t kho¶ng 200kg qu¶/c©y. Thêi gian tõ khi træ ®Õn chÝn kh¸ sím - 2 th¸ng r−ìi. 3. Xoµi b−ëi (cßn gäi lµ xoµi ''ghÐp'') Lµ mét lo¹i xoµi h«i, qu¶ h¬i gièng xoµi c¸t nh−ng bÐ h¬n. Trung b×nh 250 - 350g/qu¶: Gièng xoµi b−ëi cã xuÊt xø tõ vïng C¸i BÌ (TiÒn Giang). Trång b»ng h¹t c©y cho qu¶ rÊt sím kho¶ng 2,5 - 3 n¨m tuæi kÓ tõ khi gieo. Vá qu¶ dµy nªn cã thÓ vËn chuyÓn ®i xa dÔ dµng. Mïi nhùa th«ng cña qu¶ gi¶m dÇn khi tuæi c©y cµng giµ. Xoµi b−ëi phÈm chÊt kÐm xoµi c¸t, thÞt qu¶ nh·o, ngät võa ph¶i vµ cã mïi nhùa th«ng. Nh÷ng v−ên míi lËp ë TiÒn Giang vµ c¸c tØnh l©n cËn rÊt thÝch trång lo¹i gièng nµy. Ngoµi 3 gièng trªn, lÎ tÎ trong c¸c v−ên gia ®×nh ë trong vïng cßn cã c¸c gièng xoµi t−îng, xoµi voi, xoµi gßn. 19
4. Xoµi t−îng Qu¶ to nhÊt trong c¸c gièng xoµi ë ViÖt Nam. Cã qu¶ nÆng 700 - 800g. C©y ra hoa sím nªn th¸ng 3 ®· cã qu¶ b¸n ë c¸c chî. Qu¶ chÝn mµu vµng nh¹t öng xanh, tr¬n bãng, thÞt qu¶ mµu vµng nh¹t, Ýt x¬, Ýt n−íc, ¨n kh«ng ngät b»ng xoµi c¸t vµ Thanh Ca, vÞ nh¹t, h¬i chua, tho¶ng cã mïi nhùa th«ng. TËp qu¸n cña nh©n d©n th−êng dïng qu¶ giµ chÝn tíi ®Ó ¨n sèng, qu¶ lóc nµy cã vÞ chua ngät, gißn, nhiÒu bét h¬n lµ ®Ó chÝn. 5. Xoµi voi Qu¶ trßn, träng l−îng trung b×nh 190 - 250g. ThÞt qu¶ vµ vá qu¶ mµu vµng t−¬i; nhiÒu n−íc rÊt ngät, th¬m. ThÞt qu¶ mÞn, kh«ng cã mïi nhùa th«ng. PhÈm chÊt qu¶ kh¸ song v× vá máng khã cÊt gi÷ vµ vËn chuyÓn nªn chØ ®Ó tiªu thô t¹i chç. 6. Xoµi gßn Qu¶ trßn, nhá, chØ kho¶ng 180 - 200g. Xoµi nµy còng nh− xoµi t−îng dïng ®Ó ¨n sèng khi qu¶ võa chÝn tíi. Qu¶ giµ nhiÒu bét, ¨n kh«ng chua, thÞt gißn nh− thÞt qu¶ ®u ®ñ xanh nªn cßn ®−îc gäi lµ ''xoµi ®u ®ñ''. Qu¶ chÝn vá mµu xanh cã ®èm vµng, rÊt bãng. ThÞt qu¶ mµu vµng t−¬i, ngät võa, cã mïi nhùa th«ng. 7. Xoµi Thanh Ca §−îc trång ë B×nh §Þnh, Cam Ranh (Kh¸nh Hoµ), B×nh Ch¸nh (thµnh phè Hå ChÝ Minh) vµ trång xen trong v−ên c©y ¨n qu¶ vµ v−ên xoµi ë c¸c tØnh §ång b»ng s«ng Cöu Long. Lµ mét trong nh÷ng gièng ngon ®−îc ng−êi tiªu dïng −a thÝch. §Æc biÖt c©y cã nhiÒu ®ît qu¶ tr¸i vô trong n¨m nªn cµng cã gi¸ trÞ kinh tÕ. Qu¶ h×nh trøng dµi, nÆng trung b×nh 350 - 580g, vá qu¶ mµu vµng t−¬i rÊt bãng nªn hÊp dÉn. ThÞt qu¶ mµu vµng t−¬i tõ ngoµi vµo trong, Ýt x¬, nhiÒu n−íc, nhiÒu bét, ¨n ngon vµ th¬m ngon. Tõ gièng Thanh Ca ë miÒn T©y Nam Bé cã mét dßng t¸ch ra cã tªn lµ Thanh Ca chïm (Mü Tho, R¹ch Gi¸, CÇn Th¬) v× th−êng trªn chïm cã nhiÒu qu¶ (cã chïm 10 qu¶) nÆng trung b×nh mçi qu¶ 200 - 300g. Lóc chÝn thÞt qu¶ cã mµu vµng t−¬i öng ®á kh«ng ®Òu. Qu¶ mäng n−íc, ngät, Ýt bét, h¬i cã mïi nhùa th«ng nªn ng−êi tiªu dïng kh«ng thÝch b»ng xoµi c¸t, Thanh Ca. ë phÝa B¾c vïng Yªn Ch©u - S¬n La th−êng trång nh÷ng gièng sau: 8. Xoµi trøng (xoµi trßn) Yªn Ch©u Lµ s¶n phÈm ®Æc biÖt cña vïng T©y B¾c ë 2 huyÖn Yªn Ch©u, Mai S¬n (tØnh S¬n La). Qu¶ trßn, bÐ, träng l−îng trung b×nh 150 - 220g. ChÝn vµo cuèi th¸ng 5 ®Çu th¸ng 6, vá qu¶ chÝn mµu xanh vµng, vá dµy (thuËn lîi cho vËn chuyÓn ®i xa), tr¬n bãng, thÞt qu¶ vµng ®Ëm, nhiÒu n−íc, ngät ®Ëm vµ th¬m ngon. Nh−îc ®iÓm lµ h¹t to nªn phÇn ¨n ®−îc ch−a cao. 9. Xoµi h«i (Yªn Ch©u) Lµ mét trong 2 gièng trång nhiÒu ë 2 huyÖn däc ®−êng 6 - Yªn Ch©u, Mai S¬n. Qu¶ to h¬n xoµi trßn, h¬i dÑt. Vá dµy qu¶ chÝn mµu xanh vµng, thÞt qu¶ vµng, ¨n ngät nh− xoµi trßn nh−ng cã mïi h«i cña nhùa th«ng nªn cã tªn lµ xoµi h«i. Qu¶ chÝn muén h¬n xoµi trßn Yªn 20