La bàn từ hàng hải part 10

Chia sẻ: Asdhdk Dalkjsdhak | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

110
lượt xem 26
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

5.1 Những trường hợp cần thiết phải hiệu chỉnh la bàn 5.1.1 Những nguyên nhân gây ra độ lệch la bàn: Các tàu chạy biển hiện nay đều được đóng bằng sắt thép. La bàn từ trang bị trên tàu, do ảnh hưởng của từ trường sắt thép trên tàu sinh ra, tác dụng vào la bàn, gây ra độ lệch rất lớn. Nhất là đối với tàu đóng mới, độ lệch có thể đạt tới vài chục độ. Trong quá trình hoạt động, trạng thái từ trường của la bàn không phải là cố định, mà biến đổi theo...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: La bàn từ hàng hải part 10

C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn vµ ph−¬ng ph¸p lËp ®é lÖch cßn l¹i Ch−¬ng 5 Ch−¬ng 5 C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn vµ ph−¬ng ph¸p lËp b¶ng ®é lÖch cßn l¹i 5.1 Nh÷ng tr−êng hîp cÇn thiÕt ph¶i hiÖu chØnh la bµn 5.1.1 Nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra ®é lÖch la bµn: C¸c tµu ch¹y biÓn hiÖn nay ®Òu ®−îc ®ãng b»ng s¾t thÐp. La bµn tõ trang bÞ trªn tµu, do ¶nh h−ëng cña tõ tr−êng s¾t thÐp trªn tµu sinh ra, t¸c dông vµo la bµn, g©y ra ®é lÖch rÊt lín. NhÊt lµ ®èi víi tµu ®ãng míi, ®é lÖch cã thÓ ®¹t tíi vµi chôc ®é. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i tõ tr−êng cña la bµn kh«ng ph¶i lµ cè ®Þnh, mµ biÕn ®æi theo sù biÕn ®æi cña s¾t thÐp trªn tµu vµ c¸c ®iÒu kiÖn tõ ho¸ trong thiªn nhiªn : nh− tµu bÞ va ch¹m m¹nh, bÞ m¾c c¹n, tµu n»m l©u trªn mét h−íng cè ®Þnh, tµu vµo söa ch÷a lín, v.v. C¸c tr−êng hîp nµy ®Òu cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn tr¹ng th¸i tõ tr−êng cña tµu g©y ra ®é lÖch la bµn. La bµn tõ sau mét thêi gian dµi sö dông, kim trô vµ c¸c bé phËn c¬ häc kh¸c cã thÓ bÞ mßn vµ h− háng, g©y ra ®é lÖch la bµn lín. Do vËy ta ph¶i tiÒn hµnh b¶o d−ìng vµ söa ch÷a la bµn theo ®Þnh k× hµng n¨m. 5.1.2 C¸c tr−êng hîp cÇn ph¶i hiÖu chØnh la bµn + Tµu ®ãng míi + Tµu vµo nhµ m¸y söa ch÷a lín theo ®Þnh k× + Tµu bÞ chÊn ®éng m¹n nh−: va ch¹m m¹nh, bÞ m¾c c¹n, tµu bÞ ph¸o kÝch... + VÞ trÝ la bµn thay ®æi do kiÕn tróc buång l¸i thay ®æi + Sau khi tµu chuyªn chë mét khèi l−îng s¾t thÐp lín. + La bµn sau khi sö dông 12 th¸ng cÇn kiÓm tra vµ khö ®é lÖch. + Trong qu¸ tr×nh tµu ch¹y biÓn nÕu kiÓm tra la bµn cã ®é lÖch δ > ± 5O, nªn cho khö l¹i ®é lÖch la bµn. 5.2. Thø khö c¸c lùc ®é lÖch Ph©n tÝch ®Çy ®ñ c¸c lùc t¸c dông vµo la bµn g©y ra ®é lÖch, ta chia lµm 6 lo¹i: + §é lÖch cè ®Þnh + §é lÖch b¸n vßng chÝnh + §é lÖch bµn vßng phô + §é lÖch phÇn t− vßng do lùc D’ λH sinh ra + §é lÖch phÇn t− vßng do lùc E’ λH sinh ra + §é lÖch tµu nghiªng 112
C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn vµ ph−¬ng ph¸p lËp ®é lÖch cßn l¹i Ch−¬ng 5 Trong qu¸ tr×nh hiÖu chØnh la bµn, nam ch©m vµ s¾t non ®−îc ®Æt tËp trung quanh la bµn nªn chóng cã t¸c dông lÉn nhau. Do ®ã thø tù khö c¸c lùc ®é lÖch lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, nã cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®é chÝnh x¸c cña ph−¬ng ph¸p hiÖu chØnh Thø tù ®é lÖch ®−îc tiÕn hµnh nh− sau: 5.2.1 §èi víi tµu ®ãng míi Gåm 4 b−íc: - §Æt 2 qu¶ cÇu s¾t non khö ®é lÖch phÇn t−, c¸c thái s¾t non Flinder khö ®é lÖch khi tµu thay ®æi vÜ ®é tõ vµo vÞ trÝ gi¸ ®ì trªn th©n la bµn, vÞ trÝ vµ sè l−îng c¸c thái s¾t non cã thÓ tham kh¶o c¸c tµu cïng lo¹i hoÆc ®Æt vµo vÞ trÝ theo kinh nghiÖm cña ng−êi hiÖu chØnh. B−íc nµy coi nh− khö s¬ bé ®é lÖch phÇn t− vµ ®é lÖch b¸n vßng phô -Khö ®é lÖch tµu nghiªng: ®Æt nam ch©m ch¼ng ®øng vµo vÞ trÝ trong th©n la bµn, th−êng ®Æt ®Çu ®á quay lªn khi tµu ®ãng ë b¾c b¸n cÇu. - Khö ®é lÖch b¸n vßng: b»ng c¸ch ®Æt c¸c thanh nam ch©m theo chiÒu däc vµ chiÒu ngang vµo vÞ trÝ vµ ®iÒu chØnh ®Ó khö lùc B’λH vµ C’λH - Khö bæ sung ®é lÖch phÇn t− do lùc D’λH sinh ra. NÕu hai qu¶ cÇu s¾t non dÞch chuyÓn nhiÒu so víi vÞ trÝ ban ®Çu th× cÇn ph¶i khö l¹i ®é lÖch b¸n vßng. - §èi víi tµu ®ãng míi, khi khö ®é lÖch cÇn ph¶i tiÕn hµnh theo 4 b−íc trªn ®−îc gi¶i thÝch nh− sau: - NÕu tiÕn hµnh khö ®é lÖch bµn vßng tøc lµ c¸c thanh nam ch©m vÜnh cöu ®· ®−îc ®Æt ë vÞ trÝ thÝch hîp, sau ®ã míi tiÒn hµnh khö ®é lÖch phÇn t−. Tr−êng hîp nµy 2 qu¶ cÇu s¾t non c¶m øng rÊt m¹nh lµm cho ®é lÖch b¸n vßng thay ®æi, ®ång thêi hÖ sè s¾t non a vµ e do 2 qu¶ cÇu sinh ra sÏ ¶nh h−ëng ®Õn ®é lÖch tµu nghiªng vµ ¶nh h−ëng ®Õn hÖ sè la bµn λ. VËy tõ nh÷ng lÝ do trªn, ®é lÖch phÇn t− cÇn ph¶i khö s¬ bé tr−íc. - C¸c thái s¾t non Flinder khö ®é lÖch b¸n vßng phô kh«ng nh÷ng sinh ra hÖ sè s¾t non +c, mµ cßn sinh ra hÖ sè d¹ng +k. Do ®ã +k sÏ ¶nh h−ëng ®Õn ®é lÖch tµu nghiªng. V× vËy khö ®é lÖch b¸n vßng phô cÇn tiÕn hµnh tr−íc khi khö ®é lÖch tµu nghiªng. - NÕu ®é lÖch tµu nghiªng khö sau ®é lÖch b¸n vßng th× khi khö ®é lÖch tµu nghiªng, tøc lµ lµm cho tµu bÞ nghiªng sÏ sinh ra ®é lÖch b¸n vßng bæ sung. Ngoµi ra nam ch©m th¼ng ®øng ®Ó tõ ho¸ c¸c thái s¾t non th¼ng ®øng Flinder còng sinh ra ®é lÖch b¸n vßng bæ sung. V× vËy ®é lÖch tµu nghiªng cÇn ph¶i khö tr−íc ®é lÖch b¸n vßng. 5.2.2 §èi víi tµu cò (tøc lµ la bµn trªn tµu ®· ®−îc khö ®é lÖch, nay cÇn ph¶i khö l¹i). TiÕn hµnh theo c¸c b−íc sau: Nam ch©m th¼ng ®øng khö ®é lÖch tµu nghiªng vµ c¸c thái s¾t non Flinder khö ®é lÖch b¸n vßng phô ®· ®−îc ®Æt vµo vÞ trÝ thÝch hîp, kh«ng cÇn khö l¹i ®é lÖch trªn 113
C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn vµ ph−¬ng ph¸p lËp ®é lÖch cßn l¹i Ch−¬ng 5 Khö ®é lÖch bµn vßng chÝnh B’λH vµ C’λH. Khö ®é lÖch phÇn t− D’λH . 5.3. C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn tõ 5.3.1 C«ng t¸c chuÈn bÞ §Ó c«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn ®¹t hiÖu qu¶ cao cÇn lµm tèt c«ng t¸c chuÈn bÞ sau: KiÓm tra toµn bé la bµn tõ: KiÓm tra vÞ trÝ la bµn tõ trªn tµu theo ®óng quy ph¹m tøc lµ la bµn chuÈn ph¶i ®Æt ë trªn mÆt ph¼ng trôc däc tµu trªn boong th−îng vµ c¸ch c¸c thiÕt bÞ hµng h¶i trªn boong th−îng theo ®óng quy ®Þnh. KiÓm tra kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña chËu la bµn nh− ®é nh¹y kim tõ, dung dÞch vµ bät khÝ, nÕu dung dÞch vµng è vµ thiÕu cÇn ®−îc bæ sung hoÆc thay míi dung dÞch. KiÓm tra nam ch©m tõ trong th©n la bµn vµ nam ch©m tõ dù phßng ®−îc b¶o qu¶n trong hép chuyªn dông. Sè l−îng nam ch©m ph¶i ®ñ vµ m«men tõ lín.v.v. KiÓm tra biÓu xÝch ®o ph−¬ng vÞ cña la bµn ho¹t ®éng b×nh th−êng, nÕu h− háng cÇn sña ch÷a hoµn chØnh. KiÓm tra ®é c©n b»ng cña tµu b»ng ®ång hå Clin«meter trªn th©n la bµn. ChuÈn bÞ tr−êng khö ®é lÖch. Dùa trªn h¶i ®å vµ kh¶o s¸t thùc tiÔn ®Ó chän chËp tiªu khö ®é lÖch la bµn ph¶i ®¶m b¶o ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cña tr−ëng khö ®é lÖch nh− : sãng < cÊp II, giã < cÊp III, ®é s©u H > 6T (T lµ mín n−íc tµu), ®ñ ®é réng quay trë, tÇm nh×n xa vµ ®é nh¹y cña chËp tiªu tèt. LËp tr−íc c¸c ph−¬ng ¸n ®iÒu ®éng tµu khö ®é lÖch la bµn ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn sau: an toµn hµng h¶i vµ ®é chÝnh x¸c cao. 5.3.2 Ph−¬ng ph¸p hiÖu chØnh la bµn 5.3.2.1 B¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p. B¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é lÖch riªng δ cña la bµn lµ so s¸nh gi÷a ph−¬ng vÞ la bµn PL víi ph−¬ng vÞ ®Þa tõ Pd hoÆc so s¸nh gi÷a h−íng ®i la bµn HL víi h−íng ®i ®Þa tõ Hd. Ta cã c«ng thøc x¸c ®Þnh δ nh− sau: (5.1) δ = Pd - PL hoÆc δ = Hd - HL (5.2) Tr−êng hîp so s¸nh víi h−íng la bµn con quay HLq biÕt sai sè la bµn con quay ∆Lq, ta cã c«ng thøc sau : δ = HLq + ∆Lq - d - HL (5.3) Trong ®ã d : ®é lÖch ®Þa tõ tai khu vùc hiÖu chØnh la bµn. 114
C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn vµ ph−¬ng ph¸p lËp ®é lÖch cßn l¹i Ch−¬ng 5 5.3.2.2. Ph−¬ng ph¸p s¬ bé khö ®é lÖch la bµn §Ó rót ng¾n ®−îc thêi gian ®iÒu ®éng tµu khö ®é lÖch la bµn, cÇn lµm tèt c«ng t¸c khö s¬ bé ®é lÖch nh− sau: + Tham kh¶o c¸c tµu cïng lo¹i ®Ó ®Æt tr−íc c¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch phÇn t−, khö ®é lÖch b¸n vßng phô, khö ®é lÖch tµu nghiªng vµ khö ®é lÖch b¸n vßng chÝnh vµo c¸c vÞ trÝ theo kinh nghiÖm cña c¸n bé hiÖu chØnh. +Sö dông c¸c h−íng cña tµu n»m trïng hoÆc gÇn trïng 4 h−íng chÝnh vµ 4 h−íng phÇn t−. Khi tµu cßn n»m cÇu c¶ng hoÆc c¸c h−íng ®i trªn luång tr−íc khi rêi khu vùc tr−êng khö ®é lÖch ®Ó ®Æt c¸c thiÕt bÞ khö cho phï hîp. 5.3.2.3. Ph−¬ng ph¸p chÝnh thøc khö ®é lÖch la bµn tiÕn hµnh nh− sau Tr−íc khi khö ®é lÖch chÝnh thøc, ph−¬ng ¸n ®iÒu ®éng tµu ®· ®−îc chuÈn bÞ. Ph−¬ng ¸n nµy ph¶i th«ng qua thuyÒn tr−ëng, ®−îc thuyÒn tr−ëng nhÊt trÝ vµ thèng nhÊt ph−¬ng ¸n ch¹y tµu cho hîp lÝ vµ an toµn hµng h¶i. TiÕn hµnh ®iÒu ®éng tµu ch¹y 6 h−íng ®Ó khö ®é lÖch. Trong ®ã ch¹y 4 h−íng chÝnh N, S, E,W ®Ó khö ®é lÖch b¸n vßng chÝnh vµ ch¹y 2 h−íng phô ®Ó khö ®é lÖch phÇn t−. Trong qu¸ tr×nh ch¹y tµu yªu cÇu trªn mçi h−íng tµu ®Òu ph¶i c¾t chËp tiªu, æn ®Þnh mòi tµu tr−íc khi c¾t chËp tiªu tõ 3 phót ®Õn 5 phót. Khi c¾t chËp tiªu, nhanh chãng ®o ph−¬ng vÞ la bµn, x¸c ®Þnh ®é lÖch δ vµ tiÕn hµnh khö ®é lÖch. TiÕn hµnh ®iÒu ®éng tµu khö ®é lÖch nh− trªn ®Õn khi ®é lÖch cßn l¹i trªn 6 h−íng n»m trong giêi h¹n cho phÐp δ [± 30 , ta tiÕn hµnh ch¹y tµu 8 h−íng lÇn cuèi x¸c ®Þnh ®é lÖch cßn l¹i trªn 8 h−íng gåm 4 h−íng chÝnh N, S, E, W vµ 4 h−íng phÇn t− NE, SE, SW, NW. KÕt qu¶ ®é lÖch trªn 8 h−íng nh− sau : δN, δNE, δE, δSE, δS, δSW, δW vµ δNW Sau khi cã kÕt qu¶ ®é lÖch trªn 8 h−íng ta tiÕn hµnh lËp b¶ng ®é lÖch cßn l¹i theo tiÕt 5.4 5.4. Ph−¬ng ph¸p lËp b¶ng ®é lÖch cßn l¹i 5.4.1 Sù cÇn thiÕt ph¶i lËp b¶ng ®é lÖch cßn l¹i §é lÖch riªng la bµn δ dï tiÕn hµnh khö b»ng bÊt kú ph−¬ng ph¸p nµo còng kh«ng thÓ triÖt tiªu hÕt ®−îc sai sè, cho nªn mçi la bµn trªn tµu sau khi khö ®é lÖch vÉn tån t¹i mét ®é lÖch nhÊt ®Þnh. §é lÖch nµy n»m trong kho¶ng giíi h¹n cho phÐp δ ≤ ± 30 , ta ph¶i tiÕn hµnh lËp b¶ng ®é lÖch cßn l¹i vµ vÏ ®−êng cong biÓu diÔn trÞ sè ®é lÖch. §−êng cong ®é lÖch th−êng biÕn thiªn theo qui luËt cã d¹ng sin hoÆc h×nh cos. B¶ng ®é lÖch nµy cã ý nghÜa quan träng trong qu¸ tr×nh hµng h¶i. Theo Solas 74 ch−¬ng 5 ®iÒu 19 vµ theo theo ®¨ng kiÓm tµu biÓn VN th× b¶ng ®é lªch nµy ®−îc coi nh− mét giÊy chøng nhËn ®é lÖch la bµn, ®−îc cÊp cho mçi la bµn chuÈn trªn tµu. B¶ng ®é lÖch nµy cã gi¸ trÞ trong thêi gian lµ 12 th¸ng vµ ®−îc niªm yÕt trªn buång thao t¸c h¶i ®å, ®Ó sö dông trong qu¸ tr×nh tµu ch¹y biÓn. 115
C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn vµ ph−¬ng ph¸p lËp ®é lÖch cßn l¹i Ch−¬ng 5 5.4.2 Ph−¬ng ph¸p lËp b¶ng ®é lÖch cßn l¹i §Ó lËp b¶ng ®é lÖch cßn l¹i cña la bµn tõ ta tiÕn hµnh theo 3 b−íc sau ®©y: - B−íc 1: ®iÒu ®éng tµu ch¹y theo 8 h−íng: N, NE, E, SE, S, SW, W, NW. TiÕn hµnh khö ®é lÖch vµ x¸c ®Þnh ®é lÖch cßn l¹i trªn 8 h−íng ®−îc ký hiÖu nh− sau: δN, δNE, δE, δSE, δS, δSW, δW vµ δNW - B−íc 2: tÝnh 5 hÖ sè gÇn ®óng A, B, C, D, E - B−íc 3: LËp b¶ng ®é lÖch cßn l¹i vµ vÏ ®−êng cong biÓu diÔn trÞ sè ®é lÖch. §Ó tÝnh 5 hÖ sè gÇn ®óng A, B, C, D, E ta cã 2 ph−¬ng ph¸p: 1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n theo c«ng thøc: Dùa vµo c«ng thøc ®é lÖch c¬ b¶n ®· ®−îc lËp, ta cã: δ = A + BsinHd + CcosHd + Dsin2Hd + Ecos2Hd Dùa vµo kÕt qu¶ x¸c ®Þnh ®é lÖch cßn l¹i trªn 8 h−íng theo b−íc 1, ta cã : δN, δNE, δE, δSE, δS, δSW, δW vµ δNW VËy ta viÕt ®−îc c«ng thøc ®é lÖch øng víi 8 h−íng nh− sau: Hd = 00 => δN = A + Bsin00 + Ccos00 + Dsin00 + Ecos00 Hd = 450 => δNE = A + Bsin450 + Ccos450 + Dsin900 + Ecos900 Hd = 900 => δE = A + Bsin900 + Ccos900 + Dsin1800 + Ecos1800 Hd = 1350 => δSE = A + Bsin1350 + Ccos1350 + Dsin2700 + Ecos2700 (5.4) Hd = 1800 => δS = A + Bsin1800 + Ccos1800 + Dsin3600 + Ecos3600 Hd = 2250 => δSW = A + Bsin2250 + Ccos2250 + Dsin4500 + Ecos4500 Hd = 2700 => δW = A + Bsin2700 + Ccos2700 + Dsin5400 + Ecos5400 Hd = 3150 => δNW = A + Bsin3150 + Ccos3150 + Dsin6300 + Ecos6300 Chó ý: * C¸c gãc lín h¬n 3600 th× ta trõ ®i 3600 * C¸c gãc phÇn t−: 450, 1350, 2250, 3150 cã gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña sin vµ cos b»ng nhau ta cã thÓ ký hiÖu chung lµ S45 Thay c¸c gi¸ trÞ hµm sè l−îng gi¸c vµo, ta cã 8 ph−¬ng tr×nh sau: =A+C + E δN δNE = A + B S45 + C S45 + D δE = A + B - E. δSE = A + B S45 - C S45 - D δS = A - C + E. (5.5) δSW = A - B S45 - C S45 + D δW = A - B - E. δNW = A - B S45 + C S45 - D 116
C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn vµ ph−¬ng ph¸p lËp ®é lÖch cßn l¹i Ch−¬ng 5 + TÝnh hÖ sè A: Céng hai vÕ cña 8 ph−¬ng tr×nh cña hÖ ph−¬ng tr×nh (5.5). Ta cã δN+ δNE+ δE+ δSE+ δS+ δSW+ δW + δNW = 8A δ N + δ NE + δ E + δ SE + δ S + δ SW + δW + δ NW A= (5.6) 8 + TÝnh hÖ sè B: hÖ sè B xuÊt hiÖn trªn 6 ph−¬ng tr×nh cña hÖ ph−¬ng tr×nh (5.5). Ta nh©n 2 vÕ cña mçi ph−¬ng tr×nh víi hÖ sè cña B råi céng l¹i Ta cã: δNES45 + δE + δSES45+ δSW(- S45) + δW(-1) + δNW(- S45) = 2B + 4Bsin2450 VËy: (δE - δW) + (δNE - δSW) S45 + (δSE - δNW) S45 = 4B Suy ra: δ E − δW δ NE − δ SW δ SE − δ NW + * S 45 + * S 45 2 2 2 B= (5.7) 2 + TÝnh hÖ sè C: hÖ sè C xuÊt hiÖn trªn 6 ph−¬ng tr×nh cña hÖ ph−¬ng tr×nh (5.5) Ta nh©n 2 vÕ cña mçi ph−¬ng tr×nh víi hÖ sè cña C råi céng l¹i Ta cã : δN + δNE. S45 + δSE. (- S45) + δS.(- 1 ) + δSW.(- S45) + δNW. S45 = 2C + 4C.sin2450 VËy: (δN - δS) + (δNE - δSW ). S45 + (δSE - δNW ). (- S45) = 4C Suy ra : δN −δS δ NE − δ SW δ SE − δ NW + * S45 + * S45 2 2 2 C= (5.8) 2 + TÝnh hÖ sè D : hÖ sè D xuÊt hiÖn trªn 4 ph−¬ng tr×nh cña hÖ ph−¬ng tr×nh (5.5) Ta nh©n 2 vÕ cña mçi ph−¬ng tr×nh víi hÖ sè cña D råi céng l¹i Ta cã : δNE - δSE + δSW - δNW = 4D Suy ra δ NE + δ SW δ SE + δ NW − 2 2 D= (5.9) 2 117
C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn vµ ph−¬ng ph¸p lËp ®é lÖch cßn l¹i Ch−¬ng 5 + TÝnh hÖ sè E : hÖ sè D xuÊt hiÖn trªn 4 ph−¬ng tr×nh cña hÖ ph−¬ng tr×nh (5.5). Ta nh©n 2 vÕ cña mçi ph−¬ng tr×nh víi hÖ sè cña E råi céng l¹i ta cã : (δN - δE )+ (δS - δW) = 4E Suy ra δ E + δ ¦W δN +δS − 2 2 E= (5.10) 2 + Tõ c¸c c«ng thøc tÝnh 5 hÖ sè A, B, C, D, E ta sö dông m¸y tÝnh bá tói, tÝnh to¸n cho kÕt qu¶ nhanh hoÆc ng−êi ta sö dông m¸y vi tÝnh lËp tr×nh theo 5 c«ng thøc tÝnh A, B, C, D, E cho kÕt qu¶ nhanh vµ chÝnh x¸c cao. 2) TÝnh c¸c hÖ sè A, B, C, D, E mét c¸ch ®¬n gi¶n nguêi ta sö dông s¬ ®å b¶ng 5.1 nh− sau: Khi nghiªn cøu lËp s¬ ®å chó ý tíi c¸c nöa tæng vµ hiÖu ®é lÖch trªn c¸c h−íng ng−îc nhau: (δN + δS )/ 2 , (δE + δW)/ 2 , (δNE - δSW)/ 2 , (δSE - δNW)/ 2 Nghiªn cøu s¾p xÕp chóng thÕ nµo ®Ó ta chØ cÇn tÝnh mét lÇn cã thÓ sö dông cho tÊt c¶ c¸c bµi to¸n tÝnh hÖ sè. Ch¼ng h¹n tÝnh nöa tæng (δN + δS )/ 2 , ng−êi ta viÕt vµo dßng ®Çu cña cét III vµ cétVII. Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nµy ®−îc sö dông ®Ó tÝnh hÖ sè A vµ E. Nöa hiÖu (δNE - δSW)/2 ®−îc ghi ë dßng ®Çu cét IV, sau ®ã nh©n víi S45 vµ ghi vµo dßng ®Çu cét V vµ VI, nã ®−îc sö dông ®Ó tÝnh hÖ sè B vµ C. Víi c¸ch lËp s¬ ®å nh− vËy ta cã thÓ t¹o ra ®−îc nh÷ng hµng vµ cét t−¬ng øng c¸c c«ng thøc tÝnh c¸c hÖ sè. Sau khi ®iÒn c¸c sè vµo b¶ng ta chØ viÖc céng ®¹i sè theo hµng hoÆc cét sÏ ra c¸c hÖ sè cÇn thiÕt. TÝnh to¸n theo s¬ ®å c¸c sè h¹ng chÝnh x¸c tíi 0,01O, th× c¸c hÖ sè cã ®é chÝnh x¸c tíi 0,1O. Theo c¸c hÖ sè tÝnh to¸n ®−îc, ta cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc chÊt l−îng cña c«ng viÖc khö ®é lÖch vµ ®iÒu kiÖn tõ lµm viÖc cña la bµn. NÕu nh− c¸c hÖ sè B, C tÝnh to¸n ®−îc cã gi¸ trÞ nhá th× ®iÒu dã chøng tá r»ng ®é lÖch b¸n vßng ®· ®−îc khö tèt. §é lín cña hÖ sè D thÓ hiÖn chÊt l−îng khö ®é lÖch phÇn t− do lùc D’ λH g©y ra. 118
C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn vµ ph−¬ng ph¸p lËp ®é lÖch cßn l¹i Ch−¬ng 5 B¶ng tÝnh c¸c hÖ sè (®é chÝnh x¸c 0o , I) I II III IV V VI VII VIII IX X Nöa Nöa VII+ VIII VII+ VIII trªn d−íi I + II I - II cña cña 2 2 2 2 δ δ III III HL HL M M.IV M M.IV -0,3 + +0,15 - = +0O,9 -1,5O N S -0,30 +1,2 0 - 1 +1,2 0O,45 0,6 E -,25 + 0,32 - = +0O,1 NE SW -0,6 -0,25 +0,35 S45 +0,25 S45 +0,25 0O,58 0,9 D +0O,2 +1O,0 E W +0,60 -0,4 i -0,4 0 - +0,47 ∑ +0O,2 =A -0O,3 +2O,1 SE NW +0,90 -1,2 S45 -0,85 -S45 +0,85 ½∑ + 0,25 + 2,3 KiÓm tra X + XI = VII - 1,25 - - KiÓm tra III + IV = I -1,0O +2,3 ∑ ∑ =C ½ ½ B= -0O,5 +1O,15 ∑ ∑ B¶ng 5.1 3. TÝnh to¸n vµ lËp b¶ng ®é lÖch cßn l¹i + TÝnh to¸n vµ lËp b¶ng ®é lÖch cßn l¹i theo c¸c hÖ sè A, B, C, D, E lµ giai ®o¹n cuèi cïng cña c«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn + B¶ng ®é lÖch trªn tõng h−íng ta chØ cÇn thay c¸c gi¸ trÞ A, B, C, D, E vµ gi¸ trÞ h−íng t−¬ng øng vµo c«ng thøc. Nh− vËy ®Ó tÝnh ®é lÖch 24 hoÆc 36 h−íng, ta ph¶i gi¶i 24 hoÆc 36 bµi to¸n, mçi bµi to¸n chØ kh¸c nhau ë tõng h−íng ®i. Ta cã 3 ph−¬ng ph¸plËp b¶ng ®é lÖch: Sö dông m¸y tÝnh bá tói - Dùa vµo c¸c c«ng thøc tÝnh 5 hÖ sè ®é lÖch gÇn ®óng, ta cã A, B, C, D, E hay vµo c«ng thøc ®é lÖch c¬ b¶n dïng m¸y tÝnh bá tói tÝnh ®−îc ®é lÖch trªn 24 h−íng hoÆc trªn 36 h−íng, qua c¸c gi¸ trÞ sin vµ cos cña mçi h−íng ®i t−¬ng øng Sö dông ph−¬ng ph¸p lËp b¶ng (b¶ng mÉu sè 5.2) - §Ó ®¬n gi¶n trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n ®é lÖch vµ ®ì nhÇm lÉn, ng−êi ta tÝnh to¸n b¶ng ®é lÖch theo s¬ ®å b¶ng 5.2 (tham kh¶o) §Ó rót ra c¬ së cña s¬ ®å tÝnh b¶ng 5.2, ta viÕt l¹i c«ng thøc tÝnh ®é lÖch d−íi d¹ng sau: δ = D.sin2HL + EcosHL + A + BsinHL + CcosHL (5.11) - Hai thµnh phÇn ®Çu cña c«ng thøc Dsin2HL vµ Ecos2HL lµ 2 thµnh phÇn g©y ra ®é lÖch phÇn t−, nã phô thuéc vµo h−íng ®i la bµn HL. Khi tÝnh gi¸ trÞ cña chóng ë trªn h−íng ®i bÊt k× HL vµ h−íng ng−îc l¹i víi nã HL2 th× chóng cã cïng gi¸ trÞ vµ dÊu. 119
C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn vµ ph−¬ng ph¸p lËp ®é lÖch cßn l¹i Ch−¬ng 5 B¶ng tÝnh ®é lÖch trªn 24 h−íng la bµn (qua 15O mét) δ = [ ( Dsin2HL + Ecos2HL ) + A] ± ( BsinHL + CcosHL ) §é lÖch §é lÖch D = -0O6 E = -0O4 A = +0O2 B = -0O5 C = +1O2 phÇn t− b¸n vßng DOM BO0 COM M M EM I + II III + A M M V + VI - I M II III IV - V - VI VII 0O - 0O40 - 0O40 - 0O20 0O + 1O20 + 1O20 0 I 0 I S30 - 0,30 S60 - 0,35 - 0,65 - 0,45 S15 - 0,13 S75 + 1,16 + 1,03 S60 - 0,52 S30 - 0,20 - 0,72 - 0,52 S30 - 0,25 S60 + 1,04 + 0,79 I - 0,60 0 0 - 0,60 - 0,40 S45 - 0,35 S45 + 0,85 + 0,50 S60 - 0,52 - S30 + 0,20 - 0,32 - 0,12 S60 - 0,43 S30 + 0,60 + 1,17 S30 - 0,30 - S60 + 0,35 + 0,05 + 0,25 S75 - 0,48 S15 + 0,31 - 0,17 0 0 -I + 0,40 + 0,40 + 0,60 I - 0,50 0 0 - 0,50 - S30 0,30 - S60 + 0,35 + 0,65 + 0,85 S75 - 0,48 - S15 + 0,31 - 0,79 - S60 + 0,52 - S30 + 0,20 + 0,72 + 0,90 S60 - 0,43 - S30 - 0,60 - 1,03 -I + 0,60 0 0 + 0,60 + 0,80 S45 - 0,35 - S45 - 0,85 - 1,29 - S60 + 0,52 S30 - 0,20 + 0,32 + 0,52 S30 - 0,25 - S60 - 1,04 - 1,29 - S30 + 0,30 S60 - 0,35 - 0,05 + 0,15 S15 - 0,13 - S75 - 1,16 - 1,29 B¶ng 5.2 B¶ng ®é lÖch δ δ HL HL IV + VII IV - VII - VIII - IX N 0O + 1O0 S 180O - 1O4 15 + 0,6 195 - 1,5 30 + 0,3 210 - 1,3 NE 45 + 0,1 SW 225 - 0,9 60 0 240 - 0,3 75 + 0,1 255 + 0,4 E 90 + 0,1 W 270 + 1,1 105 + 0,1 285 + 1,6 120 - 0,1 300 + 2,0 SE 135 - 0,4 NW 315 + 2,0 150 - 0,8 330 + 1,8 165 - 1,1 345 + 1,4 sin2HL2 = sin2(HL1 + 180O) = sin2HL1 (5.12) cos2HL2 = cos2(HL1 + 180O) = cos2HL1 (5.13) Dùa vµo biÓu thøc to¸n häc ta còng thÊy l¹i tÝnh chÊt c¬ b¶n cña ®é lÖch phÇn t− - ®é lÖch trªn c¸c h−íng ®èi nhau th× cã gi¸ trÞ vµ dÊu nh− nhau. Dùa vµo tÝnh chÊt nµy ta chØ cÇn tÝnh c¸c gi¸ trÞ Dsin2HL vµ Ecos2HL trªn 12( hay 18) øng víi 24 (hay36) h−íng ®· b¾t ®Çu tõ h−íng 0O, cßn c¸c h−íng ng−îc l¹i, ta lÊy ngay gi¸ trÞ ®· tÝnh ë trªn h−íng thuËn. - Hai thµnh phÇn BsinHL vµ CcosHL g©y ra ®é lÖch b¸n vßng, gi¸ trÞ cña tÝch sè BsinHL vµ CcosHL ë trªn c¸c h−íng ®èi nhau cã cïng gi¸ trÞ nh−ng ng−îc dÊu sin2HL2 = sin2(HL1 + 180O) = - sin2HL1 (5.14) cos2HL2 = cos2(HL1 + 180O) = - cos2HL1 (5.15) 120
C«ng t¸c hiÖu chØnh la bµn vµ ph−¬ng ph¸p lËp ®é lÖch cßn l¹i Ch−¬ng 5 Dùa theo tÝnh chÊt nµy ta còng chØ cÇn tÝnh gi¸ trÞ BsinHL vµ cosHL trªn nöa vßng, cßn nöa vßng sau trªn c¸c h−íng ng−îc ta lÊy cïng gi¸ trÞ víi h−íng thuËn nh−ng ®æi dÊu ng−îc l¹i. - Ngoµi ra trong c«ng thøc cßn thµnh phÇn A’, thµnh phÇn nµy lµ ®é lÖch cè ®Þnh, nã kh«ng phô thuéc vµo h−íng ®i cña tµu. NÕu ta kÝ hiÖu: Dsin2HL + Ecos2HL = α A=β BsinHL + CcosHL = γ Ta cã thÓ viÕt c«ng thøc tÝnh ®é lÖch nh− sau: δ(0O - 180O) = α + β + γ δ(180O - 360O) = α + β - γ (5.16) Trong s¬ ®å tÝnh b¶ng 5.2, thµnh phÇn Dsin2HL tÝnh to¸n ghi vµo cét I. Thµnh phÇn Ecos2HL ghi vµo cét II. Tæng cña 2 cét nµy lµ α nã ®−îc ghi vµo cét III. Cét IV lµ tæng ®¹i sè cña α vµ A, tøc lµ cét IV lµ tæng cña (α + β), thµnh phÇn nµy kh«ng thay ®æi khi ta tÝnh ®é lÖch trªn c¸c h−íng tõ 0O - 180O còng nh− tõ 180O - 360O. Thµnh phÇn BsinHL vµ CcosHL ®−îc tÝnh ghi vµo cét V vµ VI tæng cña chóng lµ γ ®−îc ghi vµo cét VII. ë b¸n vßng ®Çu gãc lÖch ®−îc tÝnh theo c«ng thøc δ = α + β - γ, tøc lµ ë trong s¬ ®å tÝnh lµ tæng cña cét IV vµ VII. ë b¸n vßng sau δ = α + β - γ, trong s¬ ®å tÝnh lµ hiÖu cña cét IV vµ VII. TÝnh to¸n trong b¶ng 5.2, ®é chÝnh x¸c tÝnh tíi 0O,01, cßn ®é lÖch ®−îc tÝnh qui trßn 0O,1. Qui trßn nµy phï hîp víi yªu cÇu trong bµi to¸n hµng h¶i. §Ó tÝnh to¸n thuËn lîi, ta ®−a tÊt c¶ c¸c hµm l−îng gi¸c trong c«ng thøc vÒ hµm sè sin. TÝch sè gi÷a c¸c hÖ sè vµ hµm sin ®−îc x©y dùng thµnh b¶ng tÝnh s½n trong c¸c b¶ng tÝnh hµng h¶i. B¶ng ®é lÖch ®−îc tÝnh cho c¸c h−íng c¸ch nhau 10O hoÆc 15O, tøc lµ tÝnh trªn 36 hay 24 h−íng. Víi c¸c la bµn khö tèt, ®é lÖch cßn l¹i nhá, th× ta chØ cÇn tÝnh cho c¸c h−íng c¸ch nhau 15O, tøc la cÇn tÝnh trªn 24 h−íng, cßn trªn c¸c h−íng trung gian ta coi ®é lÖch tØ lÖ thuËn víi h−íng ®i, ta sö dông ph−¬ng ph¸p néi suy tØ lÖ thuËn ®Ó tÝnh cho c¸c h−íng ®i trung gian. Ta tiÕn hµnh kiÓm tra ®é chÝnh x¸c cña b¶ng theo ph−¬ng ph¸p quan s¸t, nÕu sai kh¸c gi÷a gi¸ trÞ tÝnh theo b¶ng vµ quan s¸t kh«ng qu¸ 0O,3 th× ®é chÝnh x¸c ®¶m b¶o. NÕu sai kh¸c 121