La bàn từ hàng hải part 5

Chia sẻ: Asdhdk Dalkjsdhak | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

98
lượt xem 26
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kiểm tra thiết bị khử độ lệch được thực hiện ở trên bờ, đặt la bàn trên một bàn xoay. Đầu tiên kiểm tra bộ phận gá các nam châm dọc. Công việc tiến hành như sau: tháo tất các thanh nam khử ra khỏi thân, đặt vòng phương vị về số chỉ 0 vành góc mạn, xoay bàn xoay gán la bàn để thấy số chỉ ở dưới lăng kính là 1800 (S)dùng máy Côlôngga đo thành phần từ trường nằm ngang H, đặt thanh đo Côlôngga về số chỉ 1/3H, sau đó cho hai thanh nam châm vào...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: La bàn từ hàng hải part 5

La bµn tõ hµng h¶i vµ c¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch Ch−¬ng 3 KiÓm tra thiÕt bÞ khö ®é lÖch ®−îc thùc hiÖn ë trªn bê, ®Æt la bµn trªn mét bµn xoay. §Çu tiªn kiÓm tra bé phËn g¸ c¸c nam ch©m däc. C«ng viÖc tiÕn hµnh nh− sau: th¸o tÊt c¸c thanh nam khö ra khái th©n, ®Æt vßng ph−¬ng vÞ vÒ sè chØ 0 vµnh gãc m¹n, xoay bµn xoay g¸n la bµn ®Ó thÊy sè chØ ë d−íi l¨ng kÝnh lµ 1800 (S)dïng m¸y C«l«ngga ®o thµnh phÇn tõ tr−êng n»m ngang H, ®Æt thanh ®o C«l«ngga vÒ sè chØ 1/3H, sau ®ã cho hai thanh nam ch©m vµo bé phËn g¸ di chuyÓn bé phËn g¸ ®Ó cho sè W cña mÆt sè vÒ d−íi l¨ng kÝnh cña vßng ph−¬ng vÞ, khi nµy lùc cña thanh khö däc ®· triÖt tiªu mÊt 2/3H, cßn 1/3H do C«l«ngga triÖt tiªu. Bá C«l«ngga ra khái la bµn, bé phËn nh¹y c¶m (mÆt sè) sÏ xoay trë vÒ ®Þnh h−íng theo kinh tuyÕn , lóc nµy lùc ®Þnh h−íng cña mÆt sè mÆt sè la bµn lµ 1/3H. NÕu bé phËn g¸ nam ch©m ë vÞ trÝ ®óng, tøc lµ n»m trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu, th× c¸c nam ch©m sÏ kh«ng t¸c dông lùc vµo kim la bµn theo h−íng kh¸c, lóc ®ã kim la bµn chØ ®Þnh h−íng theo lùc 1/3H, ë d−íi l¨ng kÝnh ta thÊy sè chØ 1800 (S) cña mÆt sè. NÕu sè chØ kh¸c ®i, chøng tá bé phËn g¸ ë vÞ trÝ kh«ng ®óng, cÇn ®iÒu chØnh l¹i. C¸ch ®iÒu chØnh nh− sau: vÆn láng c¸c vÝt ®Þnh vÞ èng ®ång g¾n c¸c bé phËn g¸, xoay trßn nhÑ èng ®ång, võa xoay võa quan s¸t mÆt sè, tíi khi nµo sè chØ ë d−íi l¨ng kÝnh lµ 1800, sai sè 002 th× ngõng xoay èng ®ång, vÆn chÆt c¸c vÝt ®Þnh vÞ l¹i. VÞ trÝ chÝnh x¸c cña trôc ®ång ®−îc chØ ë v¹ch chia phÝa trªn cña trôc. KiÓm tra bé phËn g¸ c¸c thanh khö ngang. TiÕn hµnh kiÓm tra bé phËn g¸ thanh khö ngang ta kh«ng ph¶i ®o l¹i lùc H vµ khö bít mét phÇn lùc H, bëi v× ta ®· biÕt c¸c thanh khö däc ®ang khö 2/3H råi, do ®ã ta chØ viÖc tiÕp tôc tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc kiÓm tra ®−îc tiÕn hµnh nh− sau : + Th¸o bá c¸c thanh nam ch©m däc nh−ng kh«ng thay ®æi vÞ trÝ bé phËn g¸, xoay vßng ph−u¬ng vÞ vÒ sè chØ 900 vµnh gãc m¹n, xoay bµn xoay g¾n la bµn ®Ó thÊy sè chØ d−íi l¨ng kÝnh lµ 1800 cña mÆt sè, sau ®ã cho c¸c thanh khö ngang vµo bé phËn g¸ vµ c¸c thanh däc trong lÇn kiÓm tra thanh däc, xoay cho bé phËn g¸ n»m theo chiÒu ngang cña th©n la bµn. VÆn láng c¸c ®inh vÝt ®Þnh vÞ trôc g¾n c¸c bé g¸ , khi nµy ®Çu b¾c cña c¸c thanh khö ë vÒ phÝa ®u«i, vÞ trÝ cña thanh ngang lóc nµy n»m t−¬ng tù nh− thanh däc ë lÇn kiÓm tra vÞ trÝ c¸c thanh däc. Sau khi xoay bé g¸ tõ 2 ®Õn 3 phót ta tiÕn hµnh ®äc sè chØ d−íi l¨ng kÝnh, nÕu thÊy sè chØ lµ 1800 cña mÆt sè th× vÞ trÝ bé phËn g¸ lµ ®óng nÕu kh¸c ®i th× vÞ trÝ lµ sai vµ ph¶i ®iÒu chØnh l¹i b»ng c¸ch xoay èng ®ång g¾n bé phËn g¸, khi ®· yªu cÇu vÆn chÆt c¸c ®inh vÝt ®Þnh vÞ l¹i, ghi vÞ tfrÝ tiªu chuÈn cña trôc ®ång theo sè chØ ë v¹ch phÝa ®Çu trªn cña trôc. Theo nguyªn t¾c chung nÕu ®· kiÓm tra vÞ trÝ thanh däc thËt chÝnh x¸c th× vÞ trÝ thanh ngang còng ®óng, nÕu kh«ng ®óng th× chøng tá r»ng cÊu t¹o bé phËn g¸ c¸c thanh däc vµ ngang kh«ng vu«ng gãc víi nhau. Trong truêng hîp nh− vËy, nÕu ®Ó cho trôc ë vÞ trÝ thanh däc lµ ®óng th× ë bé phËn g¸ thanh ngang sÏ sai hoÆc ®Ó bé g¸ thanh ngang ®óng th× bé g¸ thanh däc sÏ sai, la bµn cã t×nh tr¹ng nh− vËy kh«ng nªn sö dông nã ë trªn tµu lµm c«ng cô chØ h−íng, muèn sö dông cÇn ph¶i ®−a ®i söa l¹i . 63
La bµn tõ hµng h¶i vµ c¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch Ch−¬ng 3 Ngoµi c¸c néi dung cÇn kiÓm tra, hiÖu chØnh nh− ®· tr×nh bµy ë trªn, ng−êi ta cßn ph¶i kiÓm tra l¹i m«men tõ cña bé phËn nh¹y c¶m, cña c¸c thanh khö xem cã ®¹t kü thuËt kh«ng. Xong c«ng viÖc nµy ë trªn tµu kh«ng cho phÐp tiÕn hµnh ®−îc, nã chØ ®−îc tiÕn hµnh trong phßng thÝ nghiÖm cã thiÕt bÞ ®o . 3.4 ®Æt la bµn tõ trªn tµu Lùa chän vµ ®Æt chÝnh x¸c vÞ trÝ la bµn trªn tµu phô thuéc vµo rÊt nhiÒu ®iÒu kiÖn: Tõ tr−êng tµu, sù lµm viÖc cña c¸c thiÕt bÞ, kh¶ n¨ng thuËn tiÖn trong qu¸ tr×nh sö dông. VÞ trÝ ®Æt la bµn cÇn ®−îc lùa chän ngay trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ tµu, khi lùa chän cÇn tho¶ m·n c¸c yªu cÇu sau: 1. La bµn, ®Æc biÖt la bµn chuÈn, cÇn ph¶i ®Æt trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu, nÕu kh«ng cã ®iÒu kiÖn th× cè g¾ng ®Æt ë gÇn mÆt ph¼ng trôc däc tµu . 2. kho¶ng c¸ch tèi thiÓu tõ la bµn tíi c¸c thiÕt bÞ cã tõ tÝnh, tíi vËt liÖu s¾t tõ cÊu t¹o tµu nªn nh− sau: Tíi mÆt boong, xµ 1.5 ®Õn 2 mÐt. N¾p hÇm, c¸nh cöa thÐp 2 ®Õn 3 mÐt. Qu¹t m¸y 4 ®Õn 6 mÐt. Xuång cøu sinh 12 ®Õn 15 mÐt. M¸y ph¸t ®iÖn c«ng suÊt nhá 6 ®Õn 7 mÐt. M¸y ph¸t ®iÖn c«ng suÊt lín 10 ®Õn 12 mÐt. La bµn tõ kh¸c 3 mÐt. MÆt ph¶n ¶nh la bµn con quay 0.8 mÐt. M¸y l¸i ®iÖn tù ®éng 0.8 mÐt. MÆt ph¶n ¶nh m¸y ®o s©u 2.1mÐt. §Ìn pha nhá 4 mÐt. §Ìn pha lín 6 ®Õn 7 mÐt. M¸y ph¸t v« tuyÕn ®Þªn 3.5 ®Õn 4 mÐt. 3. §Ó cã thÓ lÊy ®−îc ph−¬ng vÞ tíi môc tiªu trªn bê, ph−¬ng vÞ c¸c thiªn thÓ la bµn ë trªn tµu ph¶i ®Æt ë n¬i cã thÓ quan s¸t ®−îc toµn bé ch©n trêi. Tr−íc hÕt ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu ®¹t la bµn ë trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu, sau n÷a lµ tho¶ m·n yªu cÇu vÒ ®iÒu kiÖn tõ tÝnh cho la bµn lµm viÖc tèt nhÊt. Trong tr−êng hîp nh− vËy cã thÓ coi hÖ sè ®é lÖch cè ®Þnh A’ vµ hÖ sè ®é lÖch phÇn t− E’ ë la bµn gÇn b»ng kh«ng. MÆt kh¸c ®Æt la bµn ph¶i tho¶ m·n gi¶m tíi møc tèi thiÓu sù ¶nh h−ëng cña tõ tr−êng bªn ngoµi tíi mÆt sè. C¸c la bµn ®Æt xa c¸c nguån ph¸t sinh tõ th× hÖ sè lùc ®Þnh h−íng λ gÇn b»ng mét vµ ®é lÖch d− cña nã nhá. 64
La bµn tõ hµng h¶i vµ c¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch Ch−¬ng 3 Trªn nh÷ng con tµu do nhiÒu nguyªn nh©n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc yªu cÇu nh− trªn, ®Æc biÖt lµ mÆt giíi h¹n vÒ mÆt kÝch th−íc tµu th× ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn lµm viÖc b×nh th−êng cho la bµn, c¸c cÊu tróc tµu, c¸c trang bÞ kh¸c ë trùc tiÕp gÇn la bµn cÇn ph¶i chÕ t¹o b»ng vËt liÖu v« tõ tõ tÝnh hoÆc b»ng c¸c hîp kim tõ tÝnh, ch¼ng h¹n nh− c¸c bé phËn: Cabin th−îng, v¸ch c¸c buång, cét trèng, lan can. §iÒu kiÖn tõ cho la bµn ®Æc biÖt tèt lµ ®Æt ë trªn nh÷ng con tµu chÕ t¹o b»ng hîp kim v« tõ tÝnh, c¸c vËt liÖu v« tõ tÝnh vµ c¸c vËt liÖu tæng hîp míi v« tõ tÝnh. §Æt la bµn trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu MÆt ph¼ng ®èi xøng th¼ng ®øng ®i qua träng t©m cña mÆt sè vµ ®i qua v¹ch 00 vµ 1800 vµnh gãc m¹n cÇn ph¶i trïng víi mÆt ph¼ng trôc däc tµu. La bµn ®Æt trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu, tøc lµ ph¶i ®Æt träng t©m mÆt sè n»m trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng ®i qua giao tuyÕn cña mÆt boong th−îng vµ mÆt ph¼ng trôc däc tµu. §−êng trôc däc tµu ®−îc ®¸nh dÊu b»ng sîi chØ nhá hoÆc vÏ b»ng phÊn, vÞ trÝ ®−êng trôc däc tµu cã thÓ x¸c ®Þnh theo b¶n thiÕt kÕ tµu hoÆc theo c¸ch ®o trùc tiÕp ë trªn tµu. Theo yªu cÇu ®Æt la bµn ë trªn cÇn x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®Æt la bµn vµ ®¸nh dÊu ®Æt vÞ trÝ b»ng phÊn hoÆc b»ng bót d¹. §Æt lãt vµo chç ®Æt la bµn vµi líp v¶i b¹t ®· quÐt s¬n mi-ni-um (Ph304). §Ó lµm tÊm ®Öm gi÷a mÆt boong vµ ®Õ la bµn nªn ®Æt mét tÊm gç cøng th−êng lµ gç såi, gç dÎ hoÆc c¸c lo¹i gç kh¸c, vµo n¬i võa lãt v¶i b¹t. S¬ bé x¸c ®Þnh ®−êng trôc däc tµu trªn tÊm gç, n¬i ®Þnh ®Æt la bµn. Sau ®ã x¸c ®Þnh chÝnh x¸c vÞ trÝ ®Æt la bµn nh− sau: ®Çu tiªn ta t×m hai tiªu n»m trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu, ch¼ng h¹n nh− cét cê,vµ cét treo bãng neo ë mòi, ph¶i chän hai tiªu sao cho mét tiªu ë phÝa tr−íc (phÝa mòi tµu) vµ mét tiªu ë phÝa sau (phÝa l¸i tÇu) cña n¬i ®Æt la bµn . §Æt la bµn vµo n¬i ®Þnh ®Æt, xoay vßng ph−¬ng vÞ vÒ sè chØ 00 vµ 1800 vßng gãc m¹n, xª dÞch th©n la bµn sao cho mÆt ph¼ng ng¾m chøa hai tiªu võa chän. Dïng phÊn hoÆc bót d¹ ®¸nh dÊu vÞ trÝ ®Æt la bµn, ®¸nh dÊu vÞ trÝ c¸c bu-l«ng ®Þnh vÞ, bá la bµn ra, khoan c¸c lç ®Þnh vÞ qua gç, qua mÆt boong g¾n la bµn, sau ®ã ®Æt la bµn vµo, dïng bu-l«ng (th−êng lµ b»ng ®ång thau hoÆc hîp kim vo tõ tÝnh) cè ®Þnh th©n la bµn vµo mÆt boong. ®Æt la bµn xong ta tiÕn hµnh kiÓm tra chÝnh x¸c l¹i vÞ trÝ la bµn xem cã n»m trong mÆt ph¼ng trôc däc kh«ng tøc lµ kiÓm tra xem mÆt ph¼ng quan s¸t vµ mÆt ph¼ng trôc däc tµu cã hoµn toµn trïng nhau kh«ng. C¸ch kiÓm tra nh− sau: chän mét cÆp vËt tiªu n»m trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu, mét ë phÝa mòi mét ë phÝa l¸i , ®o gãc m¹n tíi vËt tiªu sau l¸i (gãc gi÷a vËt tiªu phÝa mòi vµ phÝa l¸i) hai lÇn råi céng l¹i, nÕu tæng gãc m¹n b»ng 3600 ± 002 th× vÞ trÝ ®Æt ®óng, nÕu sè chØ lín hoÆc nhá h¬n giíi h¹n cho phÐp trªn th× ph¶i xª dÞch th©n la bµn mét chót ®Ó khi nµo ®¹t ®−îc tæng gãc m¹n lµ 3600±002 . Nh÷ng con tµu m¸y chÝnh lµm viÖc g©y rung ®éng nhiÒu th× ph¶i g¾n vµ th©n la bµn hai d©y ch»ng b»ng ®ång ë hai phÝa m¹n tµu, d©y ch»ng ®−îc ®Þnh vÞ víi mÆt boong b»ng mét vÝt c¨ng ®Ó ®iÒu chØnh ®é c¨ng hai ®©y ®−îc ®Òu. 65
La bµn tõ hµng h¶i vµ c¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch Ch−¬ng 3 §èi víi mét la bµn bÊt kú nµo theo ph−¬ng ph¸p trªn ta còng cã thÓ ®Æt ®−îc nã vµo trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu, ch¼ng h¹n nh− la bµn l¸i. §èi víi la bµn l¸i v× nã n»m trong buång l¸i nªn h−íng quan s¸t bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu, do vËy ta ph¶i x¸c ®Þnh vÞ trÝ mÆt ph¼ng trôc däc tµu theo c¸ch ®· tr×nh bµy ë trªn, sau ®ã dïng phÊn v¹ch ®−êng trôc däc tµu lªn mÆt boong phÝa tr−íc vµ phÝa sau buång l¸i, la bµn ®−îc ®Æt trªn ®−êng v¹ch nµy. Sau khi ®Æt ta kiÓm tra mÆt ph¼ng ng¾m cña la bµn b»ng c¸ch lîi dông mét vËt tiªu gi¶ phÝa mòi tµu n»m trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu vµ mét d©y hoÆc mét cét tù t¹o kh¸c ë phÝa tr−íc la bµn còng n»m trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu. Quan s¸t qua mÆt ph¼ng ng¾m nÕu thÊy c¶ hai tiªu n»m trong mÆt ph¼ng ng¾m th× la bµn ®· ®Æt ®óng, nÕu kh«ng n»m trong mÆt ph¼ng ng¾m th× ph¶i xª dÞch l¹i la bµn cho chóng ®Òu n»m trong mÆt ph¼ng ng¾m. §Æt la bµn trong mÆt ph¼ng song song víi mÆt ph¼ng trôc däc tµu . Nh− trªn ®· ®Ò cËp tíi, víi nh÷ng con tµu kh«ng cho phÐp ®Æt la bµn trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu th× ta ph¶i ®Æt ra ngoµi mÆt ph¼ng trôc däc tµu. Ch¼ng h¹n nh− nh÷ng con tµu ë ngay phÝa tr−íc cabin bè trÝ mét cÇn cÈu hµng cã kÝch th−íc lín, lµm c¶n trë cho viÖc quan s¸t phÝa tr−íc, v× thÕ la bµn l¸i kh«ng ®Æt ®−îc ë mÆt ph¼ng trôc däc tµu ®−îc mµ ta ph¶i ®Æt lÖch ra ngoµi. hoÆc mét sè tµu ®¸nh c¸ cì nhá, cabin nhá ng−êi ta còng ®Æt la bµn ra ngoµi mÆt ph¼ng trôc däc tµu. Víi nh÷ng con tµu kh«ng thÓ ®Æt ®−îc la bµn ë trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu, th× ta ph¶i ®Æt theo nã ë trong mÆt ph¼ng song song víi mÆt ph¼ng trôc däc tµu, tøc lµ mÆt ph¼ng ng¾m cña la bµn khi vßng ph−¬ng vÞ víi sè chØ 00 vßng gãc m¹n, ph¶i song song víi mÆt ph¼ng trôc däc tµu. §Ó ®Æt la bµn ngoµi mÆt ph¼ng trôc däc tµu ®−îc ®¬n gi¶n ta lîi dông ngay la bµn chuÈn ®Æt ë trong mÆt ph¼ng trôc däc tµu vµ mét vËt tiªu xa. T¹i vÞ trÝ ®Æt la bµn ta còng tiÕn hµnh kh©u chuÈn bÞ vµ g¾n la bµn vµo mÆt boong nh− ®· tr×nh bµy ë trªn, chØ cã kh¸c lµ tr−íc khi ®Æt la bµn ta vÏ mét ®−êng song song víi mÆt ph¼ng trôc däc tµu ®i qua níi ®Æt la bµn, mÆt ph¼ng ng¾m khi vßng ph−¬ng vÞ ë sè 00 vßng gãc m¹n n»m theo mÆt ph¼ng song song nµy. Khi ®Æt la bµn xong ta tiÕn hµnh ®iÒu chØnh, c¸ch ®iÒu chØnh nh− sau: chän mét vËt tiªu ë xa, dïng la bµn chuÈn ®o gãc m¹n tíi vËt tiªu ®ã víi ®é chÝnh x¸c lµ ±002. Sau ®ã dïng la bµn võa ®Æt dïng ®o gãc m¹n vËt tiªu xa Êy so s¸nh hai gãc m¹n ®ã b»ng nhau. NÕu sai kh¸c kh«ng qu¸ ±002 th× la bµn ®Æt ®· ®óng yªu cÇu, nÕu sai kh¸c th× ph¶i ®iÒu chØnh l¹i la bµn võa ®Æt b»ng c¸ch xoay nhÑ la bµn theo trôc th¼ng ®øng ®Ó gãc m¹n xÊp xØ víi gãc m¹n la bµn chuÈn, ®Ó ®¹t kÕt qu¶ nhanh ta lµm nh− sau: ®Æt vßng ph−¬ng vÞ la bµn võa ®Æt vÒ sè chØ gãc trong m¹n cña la bµn chuÈn, xoay nhÑ la bµn ®Ó nh×n thÊy vËt tiªu xa mÆt ph¼ng ng¾m, vÝt chÆt c¸c bu-l«ng ®Þnh vÞ l¹i, nhiÖm vô chØnh la bµn ®· hoµn thµnh. §é chÝnh x¸c ®Æt la bµn kiÓu nµy tuú thuéc vµo kho¶ng c¸ch tõ la bµn tíi vËt tiªu vµ gãc m¹n ®o ®−îc. 66
La bµn tõ hµng h¶i vµ c¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch Ch−¬ng 3 Trong tr−êng hîp tÇm nh×n xa bÞ h¹n chÕ, nÕu chän vËt tiªu ë chÝnh ngang la bµn th× cã thÓ chän vËt tiªu ë cù ly nhá h¬n. Cù ly D cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc sau: D = 600.d (tÝnh b»ng mÐt) ë ®©y d lµ kho¶ng c¸ch gi÷a la bµn chuÈn vµ la bµn võa ®Æt, tÝnh b»ng mÐt. Kho¶ng c¸ch D cßn cã thÓ trän nhá h¬n n÷a nÕu nh− vËt tiªu n»m trªn cïng mét ph¼ng th¼ng ®øng víi mÆt ph¼ng th¼ng ®øng ®i qua träng t©m cña c¶ hai la bµn hoÆc rÊt gÇn mÆt ph¼ng th¼ng ®øng ®i qua hai la bµn. 3.5 C¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch la bµn §Ó cã thÓ khö ®é lÖch la bµn mét c¸ch nhanh chãng, ®¹t ®é chÝnh x¸c cÇn thiÕt vµ cã thÓ tiÕn hµnh ®−îc trong mäi t×nh huèng cña biÓn, bÕn ®Ëu, ng−êi ta ®· nghiªn cøu vµ chÕ t¹o ra nhiÒu m¸y mãc thiÕt bÞ phô trî cho viÖc khö ®é lÖch la bµn, d−íi ®©y sÏ giíi thiÖu mét sè m¸y th«ng dông ë Liªn X« vµ mét sè n−íc kh¸c ®ang cã nhiÒu −u ®iÓm h¬n c¶. 3.5.1 M¸y ®o tõ lùc C« l«ng ga Khö ®é lÖch b»ng ph−¬ng ph¸p Colongga dïng m¸y ®o tõ lùc. M¸y ®o tõ lùc gåm nhiÒu lo¹i do nhiÒu n−íc chÕ t¹o. Lo¹i m¸y phæ biÕn trªn thÕ giíi do nhµ b¸c häc Cologga s¸ng chÕ gäi lµ m¸y ®o tõ lùc Colongga dùa trªn nguyªn lý cÊu t¹o nh− sau: 3.5.1.1 Nguyªn lý cÊu t¹o m¸y ®o tõ lùc C« l«ng ga. Nguyªn lý ®o ph©n lùc H vµ H'. (H×nh 3.17) Nam ch©m ®o S N Ta biÕt H lµ ph©n lùc n»m ngang cña ®Þa tõ o tr−êng v× vËy ta dïng m¸y ®o trªn bê ®−îc H vµ ®o d−íi tµu ®−îc H’ dùa vµo nguyªn lý sau: S + Kim la bµn ®Æt ë vÞ trÝ n chÞu t¸c dông cña n N Nam ch©m phô f2 n ph©n lùc H. PhÝa trªn theo chiÒu th¼ng ®øng ng−êi ta N S f ®Æt mét thanh nam ch©m ®o song song víi kim nam n n H(H’) ch©m la bµn, sao cho ®Çu N cña nam ch©m ®o trïng f1 víi ®Çu N kim nam ch©m. Khi ®ã lùc t¸c dông cña hai H×nh 3.17 cùc nam ch©m ®o vµo kim la bµn lµ f1 vµ f2 hîp thu ®−îc lµ f ng−îc chiÒu víi ph©n lùc H. §iÒu chØnh kim nam ch©m ®o lªn hoÆc xuèng ®Õn khi lùc f = -H, ta x¸c ®Þnh ®−îc kho¶ng c¸ch tõ nam ch©m ®o ®Õn kim nam ch©m On = d. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc kho¶ng c¸ch d chÝnh x¸c, ng−êi ta dïng mét nam ch©m phô N’S’ ®Æt vu«ng gãc víi nam ch©m ®o vµ n»m trong kho¶ng c¸ch d. §iÒu chØnh nam ch©m ®o NS ®Õn khi f = -H tøc lµ kim la bµn chØ chÞu lùc t¸c dôngcña nam ch©m phô N’S’ lµm cho mÆt sè kim la bµn quay ®i mét gãc 90o. 67
La bµn tõ hµng h¶i vµ c¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch Ch−¬ng 3 Khi ®· biÕt ®−îc kho¶ng c¸ch d ¸p dông c«ng thøc: H1 = M/d3 ta sÏ tÝnh ®−îc ph©n lùc n»m ngang H = M/d3 Trong ®ã: - M lµ m«men tõ cña nam ch©m ®o - d lµ kho¶ng c¸ch On võa x¸c ®Þnh. Ta biÕt Z lµ ph©n lùc th¼ng ®øng cña ®Þa tõ tr−êng v× vËy ta dïng m¸y ®o trªn bê ®−îc Z vµ ®o d−íi tµu ®−îc Z’ dùa vµo nguyªn lý sau: Kim la bµn ®−îc treo ë vÞ trÝ n chÞu t¸c dông cña ph©n lùc th¼ng ®øng, ®Þa tõ tr−êng Z(Z’) lµm kim bÞ nghiªng (h×nh vÏ nÐt ®øt). PhÝa trªn theo chiÒu th¼ng ®øng ng−êi ta ®Æt mét thanh nam ch©m ®o th¼ng ®øng cã ®Çu S quay lªn t¹o ra mét lùc f ng−îc chiÒu víi Z(Z’). §iÒu chØnh nam ch©m ®o lªn xuèng ®Õn khi f = -Z(-Z’) quan s¸t kim la bµn trë vÒ vÞ trÝ n»m ngang, ta x¸c ®Þnh ®−îc kho¶ng c¸ch On = d. Nguyªn lý ®o ph©n lùc th¼ng ®øng Z (Z'). (H×nh 3.18) S o N f Kim bÞ nghiªng n N S n n Z(Z’) H×nh 3.19 Hinh 3.18 ¸p dông c«ng thøc H2 = 2M/d3 ta tÝnh ®−îc trÞ sè ph©n lùc Z(Z’) theo c«ng thøc: Z(Z’) = 2M/d3 (3.1) Trong ®ã: M lµ m«men tõ cña nam ch©m ®o. - d lµ kho¶ng c¸ch võa x¸c ®Þnh. - 3.5.1.2 CÊu t¹o m¸y ®o tõ lùc C« l«ng ga ( H×nh 3.19) H×nh d¹ng vµ cÊu t¹o cña m¸y C« l«ng ga ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh 3.19. 68
La bµn tõ hµng h¶i vµ c¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch Ch−¬ng 3 Bé phËn chÝnh cña C« l«ng ga lµ thanh nam ch©m ®o. Nã ®−îc chÕ t¹o b»ng hîp kim cã tõ tÝnh cao, cã lùc kh¸ng tõ lín. Khi sö dông tÝnh chÊt tõ cña nã bÒn v÷ng, kh«ng thay ®æi tõ tÝnh theo thêi gian. Nam ch©m ®o ®−îc chÕ t¹o d¹ng h×nh hép, kÝch th−íc 95x10x10mm. M«men tõ cña nã kho¶ng 1700 ± 150CGSM. §Çu b¾c cña nã ®−îc ®¸nh dÊu b»ng mét vÖt h»n, trªn phÇn nµy cã mét c¸i chèt b»ng ®ång thau ®Ó ®Þnh h¹n khi cho thanh nam ch©m ®o vµo lç bé phËn g¸. Bé g¸ nam ch©m cã mét ®Üa xoay, nhê ®Üa xoay nam ch©m ë vÞ trÝ n»m ngang hoÆc th¼ng ®øng. Bé phËn g¸ nam ch©m do ®−îc tr−ît trªn mét c¸i th−íc, trªn ®ã cã c¸c v¹ch chia. Th−íc v¹ch bªn tr¸i lµ sè chØ gi¸ trÞ cña lùc n»m ngang, tÝnh theo ®¬n vÞ th−íc ®o ®é lÖch, nã tÝnh theo c«ng thøc (1.8). Trªn mçi phÇn kh¸c nhau gi¸ trÞ cña mét v¹ch chia trªn th−íc còng kh¸c nhau. Trªn phÇn tõ 30 - 100 mçi v¹ch chia øng víi 1 ®¬n vÞ th−íc (± ®) Trªn phÇn tõ 100 - 150 mçi v¹ch chia øng víi 2 ®¬n vÞ th−íc (2t® ) Trªn phÇn tõ 150 - 350 mçi v¹ch chia øng víi 5 ®¬n vÞ th−íc (5t®) Trªn phÇn tõ 350 - 720 mçi v¹ch chia øng víi 10 ®¬n vÞ th−íc (10t® ) §Êu chØ sè ®o trªn th−íc khi ®äc ®−îc v¹ch ë trªn bé phËn g¸ nam ch©m ®o. Khi ®o lùc ë trªn la bµn 127 YKII - M sö dông dÊu chØ víi sè "5". VÝ dô: Trªn h×nh 3.20 mçi v¹ch chia øng víi hai ®¬n vÞ th−íc ®o, tõ trªn xuèng ta thÊy dÊu chØ sè ®o ë vÞ trÝ trong v¹ch thø 3, theo h×nh vÏ ta cã sè chØ kho¶ng 144t® céng víi mét phÇn vµ sè lÎ cña v¹ch thø 3. §Ó t×m sè lÎ ta x¸c ®Þnh tû lÖ theo v¹ch gÇn nhÊt xong ®em nh©n víi gi¸ trÞ kÑp gi÷a hai v¹ch ta sÏ cã sè lÎ. Theo h×nh vÏ th× dÊu chØ n»m ë vÞ trÝ kho¶ng 0,3 kho¶ng gi÷a hai v¹ch, vËy sè lÎ sÏ lµ: 0,3 x 2 = 0,6 ®¬n vÞ th−íc ®o. §Çu d−íi cña th−íc ®o ®−îc g¾n lªn mét c¸i ®Üa trßn, ®Üa nµy ®−îc g¾n víi th©n cña cèc g¾n C« l«ng ga b»ng bèn ®inh vÝt, cèc nµy ®−îc g¾n víi ®Õ C« l«ng ga b»ng 3 vÝt. KÝch th−íc cña ®Õ ph¶i phï hîp víi b¹c g¾n C« l«ng ga ë trªn thang b¾c ngang vßng ph−¬ng vÞ la bµn. §Ó ®iÒu chØnh vÞ trÝ cña thanh ®o C« l«ng ga cã trôc n»m trong mÆt ph¼ng ng©m, ®Ó C« l«ng ga vµ b¹c g¾n C« l«ng ga ë trªn thang cã c¸c r·nh tr−ît vÝt ®Þnh vÞ - H×nh 3.19. §iÒu chØnh tæng hîp vÞ trÝ cña ®Õ 69
La bµn tõ hµng h¶i vµ c¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch Ch−¬ng 3 tr−íc, cèc vµ b¹c g¾n ta cã thÓ cã ®−îc vÞ trÝ ®óng cña thanh ®o khi tiÕn hµnh ®o tõ lùc. Mét bé phËn quan träng n÷a cña m¸y C« l«ng ga lµ thanh nam ch©m phô, nã ®−îc ®Æt ë trong lç phÝa d−íi ®Õ cña th−íc, nã ®−îc ®Þnh vÞ b»ng mét ®inh vÝt h·m. Thanh nam ch©m nµy cã d¹ng h×nh trô, dµi 66mm, ®−êng kÝnh 5mm, m«men tõ cña nã cÇn ph¶i cã kho¶ng 200 ± 40CGSM. Mét ®Çu cña thanh phô cã r·nh vßng trßn, r·nh ®ã ®¸nh dÊu cùc b¾c cña nam ch©m. Thanh phô ®−îc ®Æt vu«ng gãc víi thanh nam ch©m ®o. C« l«ng ga cã mét bé phËn di chuyÓn bé phËn g¸ thanh nam ch©m ®o khi ®o tõ lùc. Bé phËn g¸ ®−îc di chuyÓn lªn hay xuèng theo hai c¸ch : C¸ch thø nhÊt lµ vÆn láng vÝt ®Þnh vÞ bé phan¹ g¸ víi thanh tr−ît, sau ®ã lÊy tay di chuyÓn bé phËn g¸ tr−ît trªn th−íc vÒ phÝa trªn hay d−íi tuú theo ý muèn. C¸ch thø hai lµ vÆn láng vÝt ®Þnh vÞ bé phËn g¸, vÆn chÆt vÝt ®Þnh vÞ víi thanh tr−ît, quay v« l¨ng phÝa d−íi th× thanh tr−ît sÏ di chuyÓn lªn hoÆc xuèng ®em theo c¶ bé phËn g¸ di chuyÓn lªn hoÆc xuèng tuú theo ý muèn. C« l«ng ga ®−îc dùng trong hép gç h×nh hép ch÷ nhËt, trong hép ®ùng ngoµi m¸y ra cßn cã c¸c thiÕt bÞ kh¸c nh− sau: 1. Nam ch©m æn ®Þnh, dïng ®Ó triÖt tiªu dao ®éng cña mÆt sè khi ®o tõ lùc. 2. KÝnh lóp ®Ó soi ®Ønh kim trô. 3. Thái ®¸ mµi h×nh hép ®Ó mµi ®Ønh kim trô 4. Tuèc - n¬ - vÝt èng dïng ®Ó th¸o vµ g¾n kim trô khi kiÓm tra nã ë trong chËu la bµn. 5. Tuèc - n¬ - vÝt ®ång thau, sö dông ®Ó ®iÒu chØnh m¸y C« l«ng ga. 6. Sîi d©y dïng ®Ó thay thÕ d©y v¹ch chuÈn khi chóng bÞ biÕn h×nh 7. C¸c ®inh vÝt dù tr÷ cña bé phËn g¸ thanh ®o C« l«ng ga 8. GiÊy kiÓm nhËn * C¸ch sö dông C« l«ng ga ®o tõ lùc Trong c«ng t¸c khö ®é lÖch ng−êi ta th−êng sö dông C« l«ng ga ®Ó ®o thµnh phÇn tõ tr−êng n»m ngang H vµ tõ tr−êng th¼ng ®øng Z cña tr¸i ®Êt (ë trªn tÇu lµ H' vµ Z'). MÆt kh¸c ng−êi ta còng sö dông nã ®Ó ®o gi¸ trÞ c¸c thµnh phÇn h×nh chiÕu trªn hai trôc ngang x vµ y. §Ó ®o ®−îc thµnh phÇn lùc n»m ngang ta ph¶i chuÈn bÞ m¸y - §Æt thanh ®o vµo bé phËn g¸, ®Çu b¾c ë phÝa v« l¨ng quay - §Æt thanh nam ch©m phô vµo, ®Çu b¾c còng ë phÝa v« l¨ng quay. * §o thµnh phÇn H cña tõ tr−êng qu¶ ®Êt ë trªn bê. §Ó ®o ®−îc thµnh phÇn tõ tr−êng n»m ngang H cña qu¶ ®Êt ta tiÕn hµnh c¸c b−íc sau: 1. T¸ch chËu la bµn ra khái th©n, ®em chËu la bµn lªn bê ®Æt lªn g¸ ba ch©n. N¬i thÝ nghiÖm ph¶i kh«ng cã ¶nh h−ëng cña s¾t tõ, ®iÖn tõ …. nghÜa lµ ë n¬i tõ tr−êng qu¶ ®Êt kh«ng bÞ ¶nh h−ëng bëi c¸c tõ tr−êng kh¸c. 2. G¾n vßng ph−¬ng vÞ vµo chËu la bµn, xoay vßng ph−¬ng vÞ ®Ó d−íi l¨ng kÝnh thÊy sè chØ 1800 (S) cña mÆt sè tøc lµ mÆt ph¼ng quan s¸t n»m trong kinh tuyÕn tõ, kiÓm 70
La bµn tõ hµng h¶i vµ c¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch Ch−¬ng 3 tra l¹i vÞ trÝ vßng ph−¬ng vÞ theo vßng gãc m¹n, vÞ trÝ m¸y øng víi vßng gãc m¹n b»ng 00. 3. ChuÈn bÞ C« l«ng ga ®Ó ®o lùc n»m ngang. §Æt C« l«ng ga vµo èng b¹c g¾n C« l«ng ga vµo vßng ph−¬ng vÞ. C« l«ng ga ®−îc ®Æt sao cho trôc cña thanh nam ch©m ®o n»m trong mÆt ph¼ng quan s¸t, ®Çu b¾c h−íng vÒ phÝa b¾c tõ. 4. §iÒu chØnh bé phËn g¸ thanh nam ch©m ®o ®Ó thÊy d−íi l¨ng kÝnh vßng ph−¬ng vÞ sè chØ 2700 (W) cña mÆt sè, sai sè ± 003. 5. §äc sè chØ cña lùc theo thang th−íc lùc n»m ngang. * §o lùc H' trªn mét h−íng tÇu bÊt kú: §Ó ®o lùc H' ta ph¶i tiÕn hµnh nh− sau: 1. §Ó tµu n»m trªn h−íng la bµn theo yªu cÇu. 2. §Æt vßng ph−¬ng vÞ lªn la bµn sao cho mÆt ph¼ng quan s¸t n»m trong mÆt ph¼ng kinh tuyÕn la bµn, nghÜa lµ ë d−íi l¨ng kÝnh vßng ph−¬ng vÞ sÏ thÊy sè chØ 1800 (S) cña mÆt sè. KiÓm tra vÞ trÝ vßng ph−¬ng vÞ theo vßng gãc m¹n. 3. §Æt C« l«ng ga vµo vßng ph−¬ng vÞ, ®Ó trôc cña thanh ®o n»m trong mÆt ph¼ng quan s¸t, ®Çu b¾c cña thanh ®o h−íng vÒ phÝa B¾c. 4. Thay ®æi vÞ trÝ bé phËn g¸ thanh ®o ta thÊy ë d−íi l¨ng kÝnh sè chØ 2700 (W) cña mÆt sè, sai sè cho phÐp ± 00,2 - 00,3. 5. §äc sè chØ lùc theo th−íc lùc n»m ngang. Thµnh phÇn lùc n»m ngang H' nh− ta ®· biÕt cã thÓ chiÕu lªn hai trôc x vµ y. Thµnh phÇn chiÕu trªn trôc x ký hÞªu lµ X'. Cßn h×nh chiÕu trªn trôc y ký hiÖu lµ y'. X' = H'cosK' (3.2) Y' = H'sinK' (3.3) ë ®©y K' lµ h−íng ®i la bµn Lùc X' lµ tæng hîp tÊt c¶ c¸c lùc däc t¸c dông vµo mÆt sè la bµn ®Æt ë trªn tµu (ph−¬ng tr×nh passon 3.2). Lùc Y' lµ tæng hîp tÊt c¶ c¸c lùc ngang t¸c dông vµo mÆt sè la bµn ë trªn tÇu (ph−¬ng tr×nh passon 3.3). DÊu vµ h−íng cña lùc X' vµ Y' phô thuéc vµo h−íng ®i cña tÇu thuéc gãc phÇn t− nµo. DÊu cña X' d−¬ng khi tÇu n»m ë trªn c¸c h−íng ®i thuéc gãc phÇn t− NE vµ NW, ©m ë trong c¸c gãc phÇn t− SE vµ SW. DÊu cña Y' ©m ë trong c¸c gãc phÇn t− NE vµ SE d−¬ng trªn c¸c h−íng ®i ë gãc phÇn t− SW vµ NW (h×nh 3.21). §o c¸c thµnh phÇn h×nh chiÕu däc vµ ngang b»ng C« l«ng ga còng t−¬ng tù nh− ®o H vµ H', dïng t¸c dông cña thanh nam ch©m ®o ®Ó khö c¸c thµnh phÇn h×nh chiÕu. 71
La bµn tõ hµng h¶i vµ c¸c thiÕt bÞ khö ®é lÖch Ch−¬ng 3 §iÒu ®ã cã nghÜa lµ trong tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp trôc cña thanh nam ch©m ®o ph¶i n»m ë trong mÆt ph¼ng chøa lùc cÇn ®o, khi ®o X' th× trôc cña nã ph¶i n»m theo mÆt ph¼ng trôc däc tÇu, cßn ®o lùc Y' th× trôc cña nã ph¶i vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng trôc däc tÇu. Ch¼ng h¹n nÕu yªu cÇu ®o lùc X' trªn h−íng ®i la bµn NO trªn h−íng nµy lùc X' h−íng vÒ phÝa mòi tÇu, nghÜa lµ cã dÊu d−¬ng. (h×nh 3.21). C¸ch ®o nh− sau: §Æt vßng ph−¬ng vÞ vÒ sè 00 vßng gãc m¹n, tøc lµ mÆt ph¼ng quan s¸t n»m theo mÆt ph¼ng trôc däc tÇu, ®Æt C« l«ng ga vµo vßng ph−¬ng vÞ (kh«ng cã nam ch©m phô) ®Æt sao trôc däc cña thanh nam ch©m ®o n»m trong mÆt ph¼ng quan s¸t, ®Çu b¾c cña thanh h−íng vÒ phÝa h−íng cña lùc cÇn ®o ë ®©y h−íng vÒ phÝa mòi tÇu. Khi nµy nam ch©m ®o sÏ t¸c dông vµo mÆt sè la bµn mét lùc F ng−îc chiÒu víi lùc X', nghÜa lµ nã cã t¸c dông triÖt tiªu lùc X', nÕu thay ®æi gi¸ trÞ lùc F th× sÏ cã lùc F = X', tøc lµ nã triÖt tiªu hoµn toµn lùc X'. Khi lùc X' bÞ triÖt hoµn toµn th× mÆt sè la bµn chØ cßn thµnh phÇn lùc ngang Y' (H×nh 3.22), tøc lµ trôc ns cña mÆt sè vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng trôc däc tÇu vµ ë d−íi l¨ng kÝnh sÏ thÊy sè chØ 2700 (W) cña mÆt sè. * §o lùc th¼ng ®øng Z vµ Z' b»ng C« l«ng ga Thµnh phÇn tõ tr−êng th¼ng ®øng Z cña tr¸i ®Êt vµ lùc th¼ng ®øng Z' ë trªn tÇu ®−îc ®o ®Ó khö ®é lÖch nghiªng, ®Ó kiÓm tra ®é nghiªng kim trô cña mÆt sè. Lùc Z vµ Z' ®−îc ®o b»ng m¸y C« l«ng ga. §Ó ®o lùc Z vµ Z' ta ph¶i xoay vÒ d−íi nÕu vÞ trÝ ®o ë phÝa b¾c xÝch ®¹o tõ, cßn nÕu vÜ ®é tõ nam th× ng−îc l¹i. §o lùc Z vµ Z' kh«ng cÇn sö dông thanh nam ch©m phô nªn ta bá nã ra xa la bµn. §o thµnh phÇn lùc Z ®−îc tiÕn hµnh theo thø tù sau: 1. Chän n¬i kh«ng chÞu ¶nh h−ëng cña tõ tr−êng phô ë trªn bê, ®em chËu la bµn vµ mÆt sè nghiªng ®Æt lªn gi¸ ba ch©n (chËu mÆt sè nghiªng ta sÏ nghiªn cøu sau). 2. §Æt vßng ph−¬ng vÞ cïng víi C« l«ng ga ®· chuÈn bÞ ®Ó ®o lùc th¼ng ®øng Z lªn chËu mÆt sè nghiªng. 3. §iÒu chØnh vÞ trÝ bé phËn g¸ thanh nam ch©m khö ®Ó ®−a kim mÆt sè nghiªng vÒ vÞ trÝ n»m ngang. 4. §äc sè chØ trªn thang th−íc lùc th¼ng ®øng. §o lùc th¼ng ®øng Z' ë trªn tµu ®−îc tiÕn hµnh nh− sau: 1. §Æt tµu trªn mét h−íng ®i la bµn nµo ®ã. 2. Thay chËu la bµn b»ng chËu mÆt sè nghiªng 3. §Æt vßng ph−¬ng vÞ cïng víi C« l«ng ga ®· chuÈn bÞ ®Ó ®o lùc th¼ng ®øng vµo chËu mÆt sè nghiªng. 4. §iÒu chØnh vÞ trÝ thanh nam ch©m ®o ®Ó mÆt sè nghiªng vÒ vÞ trÝ n»m ngang. 5. §äc sè ®o trªn th−íc lùc th¼ng ®øng. 72