Làng nghề gốm sứ Bình Dương và phát triển du lịch ở địa phương

HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> LÀNG NGHỀ GỐM SỨ BÌNH DƢƠNG VÀ PHÁT TRIỂN DU<br /> LỊCH Ở ĐỊA PHƢƠNG<br /> Văn Thị Thùy Trang*<br /> Phan Anh Tú**<br /> <br /> 1. Dẫn nhập<br /> Bình Dương là một tỉnh ở khu vực miền Đông Nam Bộ, vùng đất xưa - nay tồn tại và<br /> phát triển mang đậm nét văn hoá làng nghề thủ công truyền thống, vang danh cả trong nước và<br /> ngoài nước. Nghề gốm sứ ở Bình Dương là một những nghề thủ công truyền thống lâu đời, có<br /> vị trí quan trọng trong cuộc sống cộng đồng cư dân Bình Dương sau hơn 310 năm hình thành và<br /> phát triển. Nghề gốm không những đóng góp vào giá trị sự tăng trưởng kinh tế, mà còn sự thể<br /> hiện nét văn hóa, lịch sử truyền thống của vùng đất Bình Dương.<br /> <br /> 2. Khái lƣợc về dòng gốm Bình Dƣơng<br /> Ra đời vào khoảng giữa thế kỷ XIX, gốm sứ Bình Dương là sự kết nối từ trong quá khứ<br /> của gốm tiền – sơ sử Nam Trung bộ cùng với sự phát triển gốm thủ công truyền thống của cư dân<br /> Việt – Hoa định cư trên vùng đất Thủ Dầu Một – Bình Dương. Được thiên nhiên ưu đãi, với<br /> nguồn nguyên liệu phong phú tại chỗ, gốm sứ Bình Dương cùng với gốm Sài Gòn, Biên Hòa<br /> hình thành nên một tam giác gốm sứ không chỉ nổi tiếng trong khu vực Đông Nam Bộ mà còn ở<br /> các khu vực miền Tây, miền Trung và cả Campuchia với các loại sản phẩm như lu, khạp, hũ, vại,<br /> đặc biệt là các loại lu. Các loại sản phẩm là gốm mỹ nghệ như chậu cảnh, đôn voi, tượng,... thị<br /> trường tiêu thụ chủ yếu là các trung tâm tỉnh lỵ, trung tâm huyện và các thành phố.<br /> Trong những thập niên cuối thế kỷ XX và đầu của thể kỷ XXI, gốm sứ Bình Dương<br /> bước vào thời kỳ mới: gốm sứ công nghiệp hiện đại, đổi mới về công nghệ, kết hợp các nguyên<br /> liệu, quy trình kỹ thuật sản xuất, mẫu mã đa dạng hơn, men màu, trang trí mỹ thuật,.. đại điện là<br /> dòng sản phẩm gốm sứ mỹ nghệ cao cấp Minh Long I. Sản phẩm của Minh Long I có chất<br /> lượng cao, trên 15.000 mẫu mã, chủng loại, vừa mang phong cách hiện đại, vừa mang đậm nét<br /> truyền thống văn hóa dân tộc từ lũy tre làng, cậu bé chăn trâu,... những giá trị đạo đức, đến các<br /> di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh Việt Nam được người tiêu dùng trong và ngoài<br /> nước tin tưởng và đón nhận. Với công nghệ và kỹ thuật tiên tiến đã được áp dụng nhằm nâng<br /> cao giá trị sản phẩm, đa dạng về mẫu mã. Nghề gốm sứ hôm nay không những đạt về kỹ thuật<br /> trong sáng tạo đồ gốm sứ mà còn dùng kỹ thuật, mỹ thuật biến những vật dụng hằng ngày thành<br /> những hiện vật có tính chất nghệ thuật mang đậm màu sắc văn hoá Việt Nam.<br /> Hiện nay ở Bình Dương có ba trung tâm sản xuất gốm ở Chánh Nghĩa, Tân Phước<br /> Khánh và Lái Thiêu. Theo dòng sản phẩm gốm truyền thống Bình Dương tạo nên các trường<br /> phái chính: Quảng Đông, Phúc Kiến và Triều Châu.<br /> - Trường phái Quảng Đông (lò Quảng): sử dụng men nhiều màu, hoa văn cách điệu, trang<br /> nhã,… chuyên sản xuất tượng thờ và trang trí, các loại chậu, các đôn voi, siêu, nồi, hũ,<br /> thạp, đèn, nghiêm mài mực, bình xách nước, gốm xây dựng,…<br /> - Trường phái Triều Châu (lò Tiều): sử dụng men xanh trắng, nét vẽ đa dạng phong phú có<br /> tính nghệ thuật gợi cảm, chuyên sản xuất đồ gốm gia dụng: chén, đĩa, tô,… và các loại<br /> bình, gối, chậu kiểng,…<br /> <br /> *<br /> Nhà nghiên cứu, Phó ban Quản lí Di tích và Danh thắng tỉnh Bình Dương<br /> **<br /> TS, Giảng viên Khoa Văn Hóa Học, Trường ĐHKHXH&NV ĐHQG - TP.HCM<br />  HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> -Trường phái Phúc Kiến (lò Phúc Kiến): sử dụng men màu đen, men da lươn, hoa văn<br /> trang trí sinh động và tạo dáng đẹp, chuyên sản xuất các loại như: chóe, lu, vại, hũ, vịm,<br /> kiệu, khạp, tỉn, cối đâm tiêu,…<br /> Ở mỗi dòng gốm về cấu tạo hình dạng, kích thước, hoa văn trang trí, men màu,... được<br /> thể hiện trên sản phẩm gốm đều mang một nét đặc trưng riêng, làm nên bản sắc chung của gốm<br /> sứ Bình Dương và tạo nên nét đặc thù riêng cho gốm Bình Dương so với gốm Biên Hòa, gốm<br /> Sài Gòn,... trong khu vực và cả nước. Đặc biệt, gốm men của Bình Dương đã tạo nên dòng gốm<br /> men nhiều màu bình dị, dân dã, sản phẩm đa dạng, phong phú, giản dị nhưng cũng trau chuốt,<br /> sinh động, thể hiện nét phóng khoáng của người Nam Bộ.<br /> <br /> 3. Đặc điểm văn hóa của dòng gốm Bình Dƣơng<br /> Có rất nhiều ấn phẩm khác nhau viết về các loại hình sản phẩm gốm Lái Thiêu<br /> như trong Gốm Việt Nam từ đất nung đến sứ của Trần Khánh Chương mô tả về phong cách gốm<br /> Lái Thiêu (Bình Dương) mặc dù nó sản xuất ở Thủ Dầu Một hay Tân Phước Khánh, với các sản<br /> phẩm dân dụng trang trí hoa lam, trang trí vẽ trên men (nung qua lửa hai lần ở nhiệt độ thấp) với<br /> các hoa văn trang trí theo lối “tả thực” vẽ hoa, lá, hoa điểu, hoa điệp, liên - áp phong cảnh sơn<br /> thủy với ba màu chính: đỏ - tím (màu mã não), lam, lục, (xanh lá cây),… Tiêu biểu nhất là loại<br /> sản phẩm gốm hoa văn con gà, cây chuối nổi tiếng. Bên cạnh các loại gốm trên, các lọ hoa chỉ<br /> dùng màu men phủ lên các sản phẩm: xanh lam, xanh lá cây, men nâu, men “lốm đốm”, tạo dáng<br /> giản dị, màu men tinh tế, không sử dụng hoa văn,… của gốm Lái Thiêu. Kỹ thuật gốm này được<br /> Trường Mỹ Thuật Biên Hòa và lò Thành Lễ của vùng Lái Thiêu tìm tòi từ năm 1960, về sau rất<br /> ưa dùng như các loại men giả cổ bóng mịn với các màu lục, nâu nhạt, xám, vàng cam, ngọc bích,<br /> huyết dụ hay loại men thạch dụng với các màu xanh rêu, xanh, xanh chói bạc, nâu sản phẩm lò<br /> Thành Lễ trước năm 1975. 1<br /> Một tác phẩm khác viết về “ ốm ut o t ng t u t n p ố<br /> Minh”, dựa vào loại hình, chức năng và đề tài trang trí của các sản phẩm đã chia các sản phẩm<br /> gốm Lái Thiêu (Bình Dương) trưng bày tại bảo tàng thành ba nhóm: đồ gia dụng (bát, đĩa, vịm,<br /> chân đèn, bình, chậu, chén, khay trà, ống cắm, bình trà, thố, lọ hoa,…); nhóm đồ dùng trong thờ<br /> cúng (tượng thờ, bát nhang,…); và nhóm đồ trang trí (tượng người, tượng động vật, đôn, chân<br /> đèn cách điệu,…). Quyển sách cũng đưa ra nhận xét gốm Lái Thiêu đa dạng về sản phẩm, đặc<br /> sắc về đề tài trang trí thể hiện nghĩa phong phú như Long Vân, Long hàm Thọ, Phụng hàm<br /> Thư, Lư ng Long tranh châu, Ngư Long hí thủy,… Bên cạnh đó, biểu tượng mang nghĩa tốt<br /> lành và sức mạnh như: Ngư, Phúc, Hạc, Hổ cũng khá phổ biến. Hoa văn trang trí trên gốm Lái<br /> Thiêu mang đậm yếu tố “tả thực” như hoa lá, hoa điểu, hoa điệp, liên áp, phong cảnh sơn thủy,<br /> cụm hoa lá, cây chuối, con gà,… mang hơi thở của thiên nhiên Nam Bộ,…2<br /> Từ các nguồn tài liệu khảo sát về văn hóa dân gian, tín ngư ng và lễ hội chùa Bà Bình<br /> Dương (Thủ Dầu Một), miếu Phước n (khu 7, phường Chánh Nghĩa), chùa ng Bổn (Thị trấn<br /> Lái Thiêu), đình Bà Lụa (Thủ Dầu Một), miếu Quan Công (Tân Phước Khánh),… trên địa bàn<br /> tỉnh đều có ghi nhận sự tương quan mật thiết giữa nghề gốm, cộng đồng người Hoa và các tín<br /> ngư ng thờ cúng tại những nơi này. Đồng thời tại đây, còn lưu giữ hoặc mang dấu ấn, đường<br /> nét kiến trúc của những cổ vật gốm Bình Dương như tượng thờ, lư hương, bình chậu hoa, tượng<br /> trang trí, hoặc chí ít cũng có những chén bát dĩa gốm Bình Dương đã và đang được dùng tại<br /> đây.<br /> <br /> <br /> 1<br /> Trần Khánh Chương (2001, tr. 185-195).<br /> 2<br /> Khánh Hồng, 2007, tr.73-75<br />  HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> Hiện nay, nghề gốm Bình Dương trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội<br /> nhập quốc tế. Trên địa bàn tỉnh Bình Dương có trên 284 lò gốm sứ, công nghệ hiện đại nung ga,<br /> nung điện được sử dụng, các cơ sở sản xuất chuyển đổi công nghệ, nâng cao năng suất, chất<br /> lượng và thẩm mỹ sản phẩm đáp ứng cho thị trường xuất khẩu. Bình Dương tiến hành công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa các ngành nghề, trong đó đặt biệt là các lò gốm. Từ đó sản phẩm gốm<br /> sứ Bình Dương đã đảm bảo thỏa mãn nhu cầu sử dụng trong nước từ hàng gia dụng bình dân cho<br /> đến hàng sứ men cao cấp. Hệ thống các chợ, siêu thị, đại l phân phối gốm sứ Bình Dương đáp<br /> ứng các nhu cầu tiêu dùng của người dân trong cả nước. Thương hiệu gốm Bình Dương gốm Lái<br /> Thiêu có mặt hầu hết ở các tỉnh thành. Một số thương hiệu lớn như Minh Long I, Cường Phát với<br /> sản phẩm đồ ăn, tách trà, đồ mỹ nghệ,… dùng trong gia đình, nhà hàng, hay gốm bán sứ mỹ<br /> nghệ trang trí sân vườn như Phước Dũ Long, Kiến Hồng, Kiến Xương,… nổi tiếng cả trong và<br /> ngoài nước. Riêng gốm sứ xây dựng Việt Nam, theo số liệu gần đây, hàng năm trên 80 sản<br /> phẩm gạch ốp lát và sứ vệ sinh được tiêu thụ ở thị trường nội địa và đã đem đến sự hài lòng cho<br /> nhu cầu lựa chọn của người tiêu dùng, bởi vì chất lượng và mẫu mã đã khá cạnh tranh với sản<br /> phẩm nhập ngoại cùng loại 3.<br /> 4. Giải pháp bảo tồn và phát huy di sản gốm sứ Bình Dƣơng<br /> Hiện nay, toàn tỉnh Bình Dương có 284 lò doanh nghiệp cở sở sản xuất gốm sứ tập trung<br /> ở Thuận An, Tân Uyên và Thủ Dầu Một. Đây cũng là ba cái nôi ra đời của ngành gốm sứ Bình<br /> Dương (gồm Chánh Nghĩa, Tân Phước Khánh và Lái Thiêu). Đó cũng chính là l do đưa đến<br /> việc tỉnh Bình Dương chiếm trên 70 trong tổng kim ngạch xuất khẩu gốm sứ trong cả nước 4.<br /> Ngành gốm sứ sử dụng nguồn lao động đáng kể, hiện có 11.000 lao động hoạt động trong<br /> lĩnh vực này. Các thành phần kinh tế chính bao gồm: kinh doanh chiếm 95 ; doanh nghiệp có<br /> vốn đầu tư nước ngoài chiếm 5 . Sản phẩm gốm sứ xuất khẩu chiếm 80 ở các thị trường xuất<br /> khẩu chính là c, New Zealand, Hoa kỳ và Mexico; 20 tiêu thụ ở thị trường nội địa5.<br /> Bảo tồn phát huy ngành gốm sứ Bình Dương cần được xúc tiến kèm theo các chính sách<br /> phù hợp của tỉnh, cụ thể như sau:<br /> - n l p rung tâm đ o t o ng n cứu v ứng dụng p ục vụ ng n gốm sứ tỉn ìn<br /> Dương.<br /> Do tỉnh Bình Dương có nguồn lực nghệ nhân dồi dào, đa dạng, UBND tỉnh cần quy<br /> hoạch các nghệ nhân lão thành trong nghề, có kinh nghiệm nhằm đạo tạo công nhân có tay nghề<br /> cung cấp cho các cơ sở trong tỉnh. Bên cạnh đó, Trường này có bộ phận nghiên cứu bảo tồn,<br /> sáng tạo các mẫu mã gốm sứ mang đặc trưng riêng. Chiêu mộ bộ phận kỹ sư chuyên nghiên cứu<br /> về men màu và các kỹ thuật ứng dụng trong nghề gốm. Trường đào tạo này góp phần nâng cao<br /> chất lượng sản phẩm gốm sứ trong tỉnh. Các chủ cơ sở Doanh nghiệp có môi trường, cơ hội học<br /> tập, nâng cao chất lượng sản phẩm. Nòng cốt của Trường này là các nghệ nhân lão thành, các kỹ<br /> sư hóa chất, men màu,… nhằm bảo tồn và phát triển bền vững ngành gốm sứ.<br /> - o t n c c lò gốm cổ:<br /> Trên địa bàn tỉnh, theo kết quả nghiên cứu cho thấy Chánh Nghĩa là nơi có nghề gốm xưa<br /> nhất so với các nơi khác trong tỉnh. Hầu hết những lò gốm xưa ở Bình Dương hiện nay đều sản<br /> xuất những sản phẩm bình dân như lu, vại, chén đá hoặc chén ông tiên,… Về mặt thu nhập kinh<br /> tế sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc tiêu thụ do cơ chế tiêu dùng của thị trường. Tuy nhiên, việc<br /> <br /> <br /> 3<br /> Gốm sứ xây dựng Việt Nam phát triển và hội nhập.<br /> http://www.langnghevietjsc.com/index/gom%20su/tin%20tuc/thamluan4.html<br /> 4<br /> Trích phỏng vấn ông L Ngọc Minh, ngày 16.11.2010.<br /> 5<br /> Trích tài liệu g băng Hội thảo Festival gốm sứ Bình Dương.<br />  HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> bảo tồn và duy trì loại hình gốm dân dụng (bình dân) cũng cần được sản xuất và bảo lưu. Do đó,<br /> tỉnh cần có những quyết sách hợp l để dòng gốm bình dân của Bình Dương vẫn được sản xuất.<br /> Đề nghị UBND tỉnh quy hoạch bảo tồn ba lò gốm kiểu lò ống có tuổi thọ xưa trên ở ba<br /> trung tâm sản xuất gốm của Bình Dương có kết cấu nguyên vẹn nhất (Tân Phước Khánh, Chánh<br /> Nghĩa, Lái Thiêu). Các cơ quan hữu quan cần tạo điều kiện cho ba cơ sở này tiếp tục sản xuất kết<br /> hợp làm điểm tham quan du lịch làng nghề. Đồng thời, UBND tỉnh cần có những chính sách hỗ<br /> trợ về vốn và hoạch định chiến lược sản xuất cho các lò gốm. Cụ thể chọn lò nào thì cần có sự<br /> phối hợp thẩm định của các chuyên gia nghiên cứu lò nung, gốm sứ các ban ngành như: Sở Công<br /> Thương, sở Văn hóa, thể thao và Du lịch, Hiệp hội gốm sứ của tỉnh, Ban quản l di tích, Bảo<br /> tàng tỉnh,.. để đưa ra sự chọn lựa tối ưu nhất.<br /> Ngoài ra, dọc theo hạ lưu sông Đồng Nai còn lưu giữ về nghề gốm tiền sử qua các di chỉ<br /> khảo cổ học như di tích Cù Lao Rùa, Dốc Chùa đã được xếp hạng di tích cấp quốc gia. Và những<br /> lò gốm đầu tiên hình thành vào những năm 80 của thế kỷ XIX bên bờ sông và kinh rạch Lái<br /> Thiêu (rạch Tân Thới), rạch Bà Lụa và rạch Ông Tía (Thủ Dầu Một),… các sản phẩm gốm còn<br /> lưu lại trên các công trình văn hóa, kiến trúc nghệ thuật như đình, chùa, miếu, nhà cổ. Ban quản<br /> lý Di tích và Danh thắng Bình Dương có nhiệm vụ tiến hành khảo sát, lập hồ sơ khoa học trình<br /> xếp hạng di tích cấp Quốc gia và cấp Tỉnh.<br /> <br /> - Quy o c l ng ng ề s n xuất gốm sứ<br /> Bình Dương có vị trí thuận lợi về tự nhiên, khí hậu và sông nước, các vườn cây ăn trái<br /> thuộc khu vực đồng bằng ven sông Sài Gòn, sông Đồng Nai đến các dãy núi như Núi Cậu, núi<br /> Châu Thới,… đây sẽ là tiền đề quan trong cho việc phát triển các loại hình du lịch tham quan, du<br /> lịch sinh thái, nghỉ dư ng, du lịch thể thao,…có hệ thống di tích lịch sử, văn hóa tương đối đa<br /> dạng từ các di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật, khảo cổ, danh lam thắng cảnh, đây là điều kiện<br /> thuận lợi trong việc khai thác các loại hình du lịch văn hóa.<br /> Trước tình hình di dời và ổn định sản xuất tại các khu vực như hiện nay tạo ra nhiều thay<br /> đổi đáng kể trong bức tranh làng nghề gốm đã được định hình từ xưa đến nay. Theo kiến của<br /> nhiều nhà nghiên cứu và các nhà quản l và các doanh nghiệp, mong muốn xúc tiến quy hoạch<br /> khu vực bảo tồn ngành gốm sứ của tỉnh. Hưng Định được xem là khu vực còn số lượng cơ sở sản<br /> xuất lâu đời và mang tính tập trung, do đó nhà nước cần có chính sách kịp thời cần khoanh vùng<br /> bảo tồn đối với ngành gốm của tỉnh. Theo nhận định của giới chuyên môn, theo tốc độ sản xuất<br /> hiện nay, khoảng 10 năm nữa Bình Dương dễ bị mai một ngành nghề thủ công gốm sứ6. Do vậy<br /> việc quy hoạch làng nghề gốm sứ của tỉnh là rất cần thiết và cấp bách.<br /> Du lịch làng nghề gốm: Bình Dương được xem là một trong những trung tâm phát triển<br /> nghề gốm nổi tiếng khu vực Đông Nam Bộ, với các thương hiệu gốm nổi tiếng trong và ngoài<br /> nước như: Minh Long, Cường Phát, Nam Việt, Đại Hồng Phát,…Từ những thương hiệu đó, Bình<br /> Dương đang khai thác làng nghề gốm để phục vụ khách đến tham quan tìm hiểu về gốm sứ với<br /> các điểm tham quan như: Trung tâm thương mại Minh Sáng Plaza, Lò lu Đại Hưng – một di tích<br /> cấp tỉnh, làng gốm Tân Phước Khánh,…<br /> Hiện nay trên địa bàn tỉnh Bình Dương còn 284 lò cơ sở kinh doanh và sản xuất đồ gốm<br /> sứ. ngoài ra dọc theo Đại lộ Bình Dương (quốc lộ 13 đi ngang tỉnh), có hàng chục cửa hàng,<br /> công ty, shwroom trưng bày và bán sản phẩm gốm sứ đa dang chuẩn loại, phong phú màu sắc,…<br /> các thương hiệu như gốm sứ cao cấp Minh Long I, Cường Phát, Minh Long II, Kim Phát, Minh<br /> Phương, Thuận Phát, Minh Cường, Gốm 1 5,…đã mang sản phẩm gốm sứ Bình Dương tiếp cận<br /> thị trường trong nước và trên thế giới.<br /> 6<br /> Theo ông L Ngọc Minh, trích phỏng vấn ngày 16.11.2010.<br />  HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> - Thành l p B o tàng gốm sứ ìn Dương:<br /> Song song với quy hoạch làng nghề, việc thành lập bảo tàng gốm sứ tại Bình Dương cũng<br /> cần được triển khai, nhằm sưu tầm, trưng bày, giới thiệu những sản phẩm tiêu biểu của các dòng<br /> gốm sứ Bình Dương qua các thời kỳ, giới thiệu được những nét độc đáo của từng dòng gốm sứ.<br /> Đồng thời công tác tổ chức các cuộc trình diễn, hội thảo chuyên đề, tổ chức lễ hội, và các khu<br /> tham quan du lịch làng nghề cũng cần được tính đến.<br /> <br /> 5. Kết luận<br /> Hơn 154 năm (1860 - 2014) hình thành và phát triển, nghề gốm Bình Dương tuy có lúc<br /> thăng trầm nhưng liên tục phát triển, góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của<br /> Bình Dương. Trong suốt chiều dài lịch sử 154 năm ấy, lưu dân người Việt, Hoa và các cộng<br /> đồng cư dân bản địa, đã chung lưng đấu cật, khai dựng cuộc sống cùng với sự giao thoa văn hóa<br /> nhiều miền để kết tinh thành bản sắc văn hóa đặc trưng của người Bình Dương, mà điển hình là<br /> các ngành nghề truyền thống. Nét đẹp, văn hóa, trình độ cảm thụ mỹ thuật và khả năng tạo dựng<br /> cuộc sống của người dân Bình Dương được thể hiện rõ trên các họa tiết của ngành thủ công<br /> truyền thống gốm sứ, đã chinh phục trái tim và trí tuệ của nhiều người thuộc nhiều miền khác<br /> nhau trong nước và trên thế giới.<br /> Đặc biệt là nghề truyền thống gốm sứ Bình Dương với điều kiện thiên nhiên ưu đãi về vị<br /> trí, địa hình, nguyên liệu, con người cần cù lao động đã đưa nghề gốm từ lúc hình thành, đã<br /> không ngừng phát triển trở thành một trung tâm gốm sứ nổi tiếng của vùng đất Nam kỳ Lục tỉnh.<br /> Hiện nay ngoài các sản phẩm gốm truyền thống đa dạng như gốm dân dụng, gốm mỹ thuật, các<br /> lò gốm Bình Dương còn được bổ sung thêm bằng các sản phẩm phục vụ ngành công nghiệp như<br /> sứ cách điện,… Tuy nhiên, kỹ thuật sản xuất nhìn chung vẫn còn bảo lưu những đặc điểm truyền<br /> thống kết hợp với một số công đoạn sử dụng máy móc như: mô tơ quay, máy bơm phun, một số<br /> công đoạn đã tự động hóa, nhưng sức người và đôi bàn tay khéo léo vẫn là chính.<br /> Ngày nay Bình Dương là một trong các tỉnh thành nằm trong vùng trọng điểm phát triển<br /> kinh tế phía Nam. Trong giai đoạn hiện nay, để có thể hội nhập vào nền kinh tế khu vực và thế<br /> giới cùng với cả nước, Bình Dương đã và đang tiến hành thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa<br /> trong tất cả các ngành nghề, trong đó đặc biệt là nghề gốm sứ. Cùng với nông nghiệp, ngành<br /> gốm đã đóng vai trò quan trọng trong đời sống của cư dân, vùng đất này ngay từ khi mới được<br /> hình thành. Đến nay, vị trí của ngành gốm Bình Dương không những không mất đi mà còn tăng<br /> thêm giá trị văn hóa tinh thần và có nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc<br /> dân tộc qua những sản phẩm nghề thủ công truyền thống.<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Ban chấp hành Đảng Bộ Tỉnh Bình Dương (2003), Lịch sử Đ ng Bộ Tỉn ìn Dương<br /> (1930-1975), Nxb Chính Trị Quốc Gia - Hà Nội.<br /> 2. Bùi Chí Hoàng (2007), " ìn Dương v n ững vấn đề kh o cổ học tiền sử", Thông tin<br /> Khoa học Lịch sử số 9 Hội Khoa học Lịch sử Bình Dương.<br /> 3. Diệp Minh Cường (2003). Gốm men nhiều màu Lái Thiêu. Nam Bộ Đất và người, tập 2.<br /> Hội KHLS TP.HCM, NXB Trẻ, tr.411-415.<br /> 4. Diệp Minh Cường (2005). Tranh gà trên gốm Lái Thiêu. Nam Bộ Đất và người, tập 3. Hội<br /> KHLS TP.HCM, NXB Trẻ, tr.549-554.<br /> 5. Đặng Văn Thắng (1998). Bàn thêm về gốm Sài Gòn. Sài Gòn TPHCM thế kỷ XX. Kỷ yếu<br /> hội thảo.<br /> 6. Huỳnh ngọc Trảng, Nguyễn Đại Phúc (1997), ượng gốm Đ ng Nai - a Định.<br />  HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> 7. Hùynh Ngọc Trảng, Nguyễn Đại Phúc. Gốm ây a S òn xưa. NXb Trẻ, 66tr.<br /> 8. Huỳnh Ngọc Trảng, Trương Ngọc Tường, Nguyễn Đại Phúc. ốm u o t ng<br /> u t c ương . a t c v p ố l ệu.<br /> 9. Khánh Hồng (2007), ốm ut o t ng t u t n p ố n . In<br /> trong: Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh 20 năm hình thành và phát triển (1987-<br /> 2007), tr.73-75.<br /> 10. Ngô Thị Phương Lan (2005). S n xuất gốm sứ ở Lái Thiêu: s n xuất hộ g a đìn trong bối<br /> c nh kinh tế thị trường. Nam Bộ Đất và người, tập 3. Hội KHLS TP.HCM, NXB Trẻ,<br /> tr.411-415.<br /> 11. Ngô Thị Phương Lan(2002), Household production and maket economy: a perspective<br /> from pottery production in Lai Thieu, South Vietnam. M.A thesis, Department of<br /> Anthropology University of Toronto, 79p.<br /> 12. Nguyễn n Dương, Trường K , Lưu Ngọc Vang (1992). Gốm Sứ S ng . NXB Tổng<br /> Hợp Sông Bé, 102tr.<br /> 13. Nguyễn Đức Thạch (1998), Đất sét, Nxb Đồng Nai.<br /> 14. Nguyễn Minh Giao (2001). Sự phát triển của ngành tiểu thủ công nghiệp gốm sứ tỉnh Bình<br /> Dương trong t ời kỳ 1986 – 2000. Luận Văn Thạc Sĩ KHLS, TP.HCM, 120tr.<br /> 15. Nguyễn Sơn Dũng (1997). Làng nghề gốm Lái Thiêu, huyện Thu n An ìn Dương. Luận<br /> văn Thạc sĩ văn hóa.<br /> 16. Nguyễn Thị Hoài Hương. Lò gốm ìn Đức (Sông Bé). NPHMVKCH, 1995.<br /> 17. Nguyễn Thị Nguyệt (1997), "Gốm m nghệ Biên Hòa thành tựu của văn óa Đ ng Nai"<br /> Văn hóa nghệ thuật (số 5/1997), trang 42- 44.<br /> 18. Nguyễn Trọng Pháp (2001), "Gốm Biên Hòa vớ đề tài Ph t Giáo". Nguyệt San Giác Ngộ<br /> (số 68) Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam, trang 36- 43.<br /> 19. Phan An (1999) "Về các nghề thủ công ở ìn Dương" Thủ Dầu Một - Đất lành chim đậu,<br /> Nxb Văn Nghệ Thành Phố Hồ Chí Minh.<br /> 20. Phan Đình Dũng, Nguyễn Văn Thông, Nguyễn Yên Tri (2004) ốm n òa Nxb Tổng<br /> Hợp Đồng Nai.<br /> 21. Phí Ngọc Tuyến (2005), Nghề gốm ở Thành phố H Chí Minh từ thế kỷ XVIII đến nay.<br /> Luận án tiến sĩ Khoa học Lịch sử, Trường Đại Học Khoa Học Xã hội và Nhân văn thành<br /> phố Hồ Chí Minh.<br /> 22. Sở Văn hóa – Thông tin tỉnh Bình Dương, Sơ k o về t n ngưỡng, lễ hội dân gian và<br /> truyền thống tỉn ìn Dương (1 8), Xí nghiệp in Tỉnh Bình Dương.<br /> 23. Thư Viện tỉnh Bình Dương, 2010. ư mục gốm – sứ ìn Dương.344tr.<br /> 24. Trần Khánh Chương (2001), ốm V ệt Nam từ đất nung đến sứ, Nxb Mỹ Thuật, Hà Nội.<br /> 25. Trần Nhất Tâm (chủ biên) (1998), M thu t ìn Dương xưa v nay, Hội văn học Nghệ<br /> thuật Bình Dương.<br /> 26. Trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Trang trí Đồng Nai (1992), Giáo trình gốm Đ ng Nai (dùng<br /> để giảng dạy trong trường Mỹ Thuật Trang Trí).<br /> 27. UBND tỉnh Bình Dương Quyết địn số QĐ- ND ng y 1 1 8 v v p duyệt<br /> đ ều c ỉn bổ sung quy o c t ăm dò k a t c k o ng s n tỉn ìn Dương đến năm<br /> 2010.<br /> 28. Võ Công Nguyên (1993), "Gốm m nghệ trong gốm Đ ng Nam ộ - sắc thái<br /> 29. văn óa v ý ng ĩa k n tế", Tạp chí Khoa học Xã hội (số 17/1993), trang 82- 85.<br />  HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1 Choé men vàng (da 01 1930- Cao: 86 cm Cổ nứt, bụng<br /> bò) 6 quai trang trí 1940 Đkm: 32 nứt<br /> nổi rồng đuổi trái cầu cm<br /> lửa Đkđ: 28 cm<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Choé men xanh trắng 01 1940- Cao: 18cm Núm nắp bị<br /> vẽ lân 1950 Ñkm: 8cm bể, nắp nứt<br /> Ñkñ: 10cm dán lại<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Choé men nhiều màu, 01 ~ Cao: 48cm Nguyên vẹn<br /> vai có 4 quai. Thân 1950 Ñkm: 19cm<br /> trang trí nổi rồng mặt Ñkñ: 19cm<br /> nạ, bên trên có ghi<br /> dòng chữ Việt màu<br /> xanh dương “lò<br /> Quảng Hiệp Hưng”<br /> <br /> Choé men nhiều màu, 01 1950- Cao: 56cm Gần đáy có<br /> 4 quai, miệng đứng 1960 Ñkm: 22cm gắn 1 cái vòi<br /> có gờ, vẽ rồng 5 Ñkñ: 21cm đồng có khoá<br /> móng và quả địa cầu,<br /> gần đáy trang trí cách<br /> điệu hình cánh sen<br /> <br /> Choé men nhiều màu, 01 ~ Cao: 52cm Nguyên vẹn<br /> vai có 6 quai. Thân 1960 Ñkm: 21cm<br /> trang trí nổi “tam Ñkñ: 18cm<br /> hùng” rồng – cọp –<br /> chim đại bàng<br /> <br /> <br /> Hũ men xanh trắng, 01 ~ Cao: 22cm Nguyên vẹn<br /> sát miệng vẽ hồi văn 1920 Ñkm: 12cm<br /> chữ “công”, thân vẽ Ñkñ: 14cm<br /> hoa cúc.<br /> HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> Hũ hình tháp men 01 1960- Cao: 21 cm Nguyên vẹn<br /> nhiều màu vẽ phong 1965 Đkm: 10<br /> cảnh sơn thủy (có cm<br /> nắp) Đkđ: 9 cm<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bình nước (củ tỏ ) 01 1940- Cao: Nguyên vẹn<br /> men xanh trắng vẽ 1950 26,5cm<br /> hoa mẫu đơn và chim Ñkm:<br /> bạch đầu 01 4,8cm<br /> Dĩa lót men xanh Ñkñ: 10cm<br /> trắng vẽ dây lá Cao: 3cm<br /> Ñkm:<br /> 18,8cm<br /> Ñkñ:<br /> 14,5cm<br /> Bình (có vòi, quai), 01 ~ Cao: Nguyên vẹn<br /> men xanh trắng, mặt 1940 12,5cm<br /> sau có nhiều chữ Hán Ñkm: 8cm<br /> viết tháu, vẽ cổ đồ Ñkñ: 7,5cm<br /> đáy có 2 chữ Hán<br /> “Như Hợp”<br /> Ấm tr (có vòi, quai), 01 ~ Cao: Nứt quai<br /> men nhiều màu, vẽ 1940 12,5cm<br /> cây tùng, con chim và Ñkm: 7cm<br /> 4 chữ Hán “Trung Ñkñ: 6cm<br /> Quốc xuất phẩm”.<br /> Trên nắp có 4 chữ<br /> Hán “Nhất phiến<br /> băng tâm”<br /> Bình tích men nhiều 01 1930- Cao: 13cm Nguyên vẹn<br /> màu, vẽ chim hút mật 1940 Ñkm:<br /> và hoa hồng. Có dòng 6,7cm<br /> chữ Hán “Nam Phong Ñkñ: 11cm<br /> từ xưởng tạo” (Xưởng<br /> lò Nam Phong chế<br /> t o Nam)<br /> Bình tích men xanh 01 1940- Cao: Vòi gãy gắn<br /> nhiều màu vẽ hoa 1950 23,5cm lại<br /> thảo côn trùng, 4 chữ Ñkm:<br /> Hán “Quảng Phước 15,5cm<br /> Thành xuất phẩm” Ñkñ: 21 cm<br /> HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> Ấm tr (có vòi, quai 01 ~ Cao: 9,5cm Nguyên vẹn<br /> đ ng) men xanh 1950 Ñkm:<br /> trắng, vẽ phong cảnh 5,5cm<br /> sơn thuỷ, trúc, dơi, Ñkñ: 7,5cm<br /> núm nắm cách điệu<br /> hìng trái đào. Đáy có<br /> 2 chữ Hán “N ư<br /> Hợp”<br /> Thố men xanh trắng 01 ~ Cao: 15cm Nguyên vẹn<br /> (nắp không núm) vẽ 1940 Ñkm:<br /> đề tài “b t bửu” 15,7cm<br /> Ñkñ:<br /> 11,5cm<br /> <br /> Thố (có quai cầm, 01 ~ Cao: 18cm Nắp bể dán<br /> kiểu p ương tây) men 1940 Ñkm: 19cm lại<br /> nhiều màu, vẽ kết Ñkñ:<br /> hợp phun màu đề tài 12,5cm<br /> “hoa điểu”<br /> Thố (có quai cầm, 01 ~ Cao: 20cm Nguyên vẹn<br /> kiểu p ương tây) men 1940 Ñkm:<br /> nhiều màu, vẽ đề tài 19,5cm<br /> “cúc phượng” Ñkñ:<br /> 13,3cm<br /> Thố (có quai cầm) 01 ~ Cao: Mẻ nắp<br /> men nhiều màu, vẽ đề 1940 14,5cm<br /> tài “ngư tảo” Ñkm: 17cm<br /> Ñkñ: 12cm<br /> <br /> Thố (có quai cầm) 01 ~ Cao: Nứt miệng<br /> men nhiều màu, vẽ 1950 23,5cm<br /> hoa mẫu đơn và chim Ñkm: 21cm<br /> bạch đầu. Thân và Ñkñ: 14cm<br /> nắp có đề chữ Hán<br /> “Duyệt An xuất phẩm<br /> – c t tường thọ lão”<br /> Thố tròn men nhiều 02 ~ Cao: Nứt 1 đường<br /> màu, vẽ đề tài “hoa 1950 18,5cm ở miệng<br /> điểu”, thân có 4 chữ Ñkm:<br /> Hán “Trường mệnh 16,5cm<br /> phú quí”, nắp có 4 Ñkñ: 10cm<br /> chữ Hán “Thiên tử<br /> vạn tôn”<br />  HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> Thố tròn (dáng trái 02 ~ Cao: 9,5cm Nguyên vẹn<br /> táo) men xanh trắng 1950 Ñkm:<br /> vẽ hoa mai và bàn 8,3cm<br /> chiền (trong bát bảo) Ñkñ: 5cm<br /> Thố (dáng trái táo) 01 ~1950 Cao: 21cm Thân thố bị<br /> men nhiều màu vẽ Đkm: 20cm thẩm thấu<br /> “tiêu kê”, 4 chữ Hán Đkđ: 15cm<br /> “Phước Hiệp Hưng<br /> tác”<br /> <br /> Thoá troøn (daùng 01 ~ Cao: Nứt nắp nhỏ<br /> traùi taùo) men 1950 19,5cm<br /> nhieàu maøu, veõ ñeà Ñkm:<br /> taøi “sen le” 18,7cm<br /> Ñkñ: 13cm<br /> <br /> Thố (dáng trái táo) 01 ~1960 Cao: 19cm Thẩm thấu<br /> men nhiều màu vẽ Đkm: 18cm<br /> “tiêu kê”, 2 chữ Hán Đkđ:<br /> “cát tường” 12,5cm<br /> <br /> <br /> ỐNG NHỔ<br /> Ống nhổ men xanh 01 ~ Cao: 19 cm Nguyên vẹn<br /> trắng vẽ “tiêu kê” 1950 Đkm: 21<br /> cm<br /> Đkđ:<br /> 15,5cm<br /> Ống cắm đũa men 01 ~ 19,2x10x7c Nguyên vẹn<br /> nhiều màu vẽ hoa 1950 m<br /> mẫu đơn – bướm<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ống cắm đũa men 01 ~ 18,5x8,5x6 Nguyên vẹn<br /> nhiều màu vẽ ngư 1950 cm<br /> tảo, 4 chữ Hán màu<br /> đen bên hông “thiên<br /> tử ? ?” và 2 chữ Hán<br /> “bình an”<br /> <br /> BÌNH LỌC NƯỚC<br />  HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> Bình lọc nước men 01 ~ Cao: Không nắp,<br /> xanh trắng vẽ “tứ 1940 36,6cm không vòi<br /> tiên” trong nhóm bát Ñkm:<br /> tiên, phía trên có 7 19,5cm<br /> chữ Hán, 3 chữ giữa Ñkñ: 18cm<br /> “vương lão cát”, 4<br /> chữ còn lại “đính tịnh<br /> – lương trà”<br /> GỐI<br /> Gối men nhiều màu 01 ~ 17x13x7,5c Mẻ cạnh nhỏ<br /> vẽ đề tài “ngư tảo”. 2 1940 m<br /> cạnh bên có đề chữ<br /> Hán “ âm Đ o<br /> Xương t c”<br /> Gối men nhiều màu 01 ~ 16x14x7cm Mẻ cạnh nhỏ<br /> vẽ hoa, bướm, trúc 1940<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VỊM<br /> Chậu (thau) men 01 ~ Cao: 15cm Nứt lò ở lòng<br /> nhiều màu, vẽ hoa 1940 Ñkm: 39cm chậu<br /> hồng, hoa chanh Ñkñ:<br /> 22,5cm<br /> Vịm ngoài men vàng 01 ~1950 Cao: 8cm Nguyên vẹn<br /> (da lươn) trong men Đkm: 23cm<br /> nhiều màu vẽ “ngư Đkđ: 14cm<br /> tảo”<br /> CHÉN –BÁT-DĨ<br /> CÁC LOẠI<br /> Tượng men xanh 01 ~ Cao: 9,5cm Nứt 3 đường<br /> trắng, bên trong lòng 1920 Ñkm: 25cm<br /> tô có dấu ve lòng. Ñkñ: 12cm<br /> Bên ngoài vẽ hoa cúc<br /> và chữ Thọ.<br /> Dĩa men xanh trắng 01 ~ Cao: 3cm Nguyên vẹn<br /> miệng bịt đồng vẽ 1920 Ñkm:<br /> dây lá 13,2cm<br /> Ñkñ: 7,5cm<br /> HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> Dĩa quả tử men xanh 01 1920- Cao: 3 cm Nguyên vẹn<br /> trắng vẽ hoa lá, chữ 1930 Đkm: 33,5<br /> Phước cm<br /> Đkđ: 15,5<br /> cm<br /> <br /> Chén men trắng rạn, 01 ~ Cao: 6cm Nguyênvẹn<br /> chữ S.C.I 1930 Ñkm:<br /> 12,5cm<br /> Ñkñ: 6cm<br /> Dĩa men nhiều màu 04 ~ Cao: 4cm Khờn miệng<br /> vẽ “tiêu kê” 1940 Ñkm: 17cm<br /> Ñkñ: 8cm<br /> <br /> <br /> <br /> Dĩa quả tử men xanh 01 ~ Cao: 6cm Nguyên vẹn<br /> trắng vẽ phong cảnh 1940 Ñkm: 32cm<br /> sơn thuỷ hữu tình Ñkñ: 15cm<br /> <br /> <br /> <br /> Dĩa men xanh trắng 05 1940- Cao: 2,8cm Nguyên vẹn<br /> in đề tài “trúc lâm 1950 Ñkm:<br /> thất hiền” 8,2cm<br /> Ñkñ: 4,2cm<br /> Dĩa men xanh trắng 01 1940- Cao: 2,2cm Nguyên vẹn<br /> miệng bịt đồng vẽ 1950 Ñkm: 10cm<br /> hoa hồng Ñkñ: 5,8cm<br /> <br /> <br /> <br /> Cối giả thuốc men 01 ~ Cao: 12,5 Nguyên vẹn<br /> xanh trắng vẽ đường 1950 cm<br /> viền ở miệng Đkm: 10,5<br /> cm<br /> Đkđ: 8 cm<br /> Chén đựng mủ cao su 05 1950- Cao: 6 cm Nguyên vẹn<br /> men trắng ngà miệng 1960 Đkm: 12<br /> hình phiểu, bên ngoài cm<br /> không phủ men Nguyên vẹn<br /> 03<br /> Chén đựng mủ cao su 1950- Cao: 7 cm<br /> men trắng ngà miệng 1960 Đkm: 14<br /> hình phiểu, bên ngoài cm<br /> HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> không phủ men<br /> Dĩa quả tử men xanh 01 ~ Cao: 5cm Nguyên vẹn<br /> trắng vẽ mẫu đơn 1960 Ñkm: 31cm<br /> phượng Ñkñ: 17cm<br /> <br /> <br /> <br /> Dĩa quả tử men xanh 01 1955- Cao: 5cm Nứt 1 đường<br /> trắng vẽ cúc dây 1960 Ñkm: 38cm từ miệng<br /> Ñkñ: 24cm xuống thân<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Dĩa quả tử men nhiều 01 1960- Cao: 6 cm Nguyên vẹn<br /> màu, vẽ dây lá, lòng 1970 Ñkm:<br /> da có dấu ve lòng 31,5cm<br /> Ñkñ: 16cm<br /> <br /> <br /> Tượng hổ men vàng 01 ~ 21,5x9x14, Nguyên vẹn<br /> (da lươn) 1970 5cm<br /> <br /> <br /> <br /> Tượng mục đồng cởi 01 ~ 18x8x10cm Nguyên vẹn<br /> trâu men nhiều màu 1970<br /> (vàng, xanh lục,<br /> h ng)<br /> <br /> Tượng phật Di Lặc 01 1950- 12x11x9cm Nguyênvẹn<br /> men nhiều màu, hai 1960<br /> chân để trước bụng<br /> <br /> <br /> Tượng ông Địa men 01 ~1960 12,5x12,5x Nguyênvẹn<br /> nhiều màu, đầu vấn 10cm<br /> khăn, tay trái tựa đầu<br /> hổ, chân trái giắt<br /> ngang trước bụng<br /> HỘI THẢO “LÀNG NGHỀ VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH”<br /> <br /> <br /> Bình hoa men nhiều 01 ~ Cao: Nguyeân<br /> màu, vẽ mẫu đơn trĩ, 1950 38,5cm veïn<br /> đáy có 2 chữ Hán Ñkm: 5cm<br /> “ n ợp” Ñkñ:<br /> 10,5cm<br /> <br /> <br /> <br /> Bình hoa men xanh 01 ~ Cao: 49cm Nguyeân<br /> traéng, veõ töù thôøi 1950 Ñkm: 20cm veïn<br /> “mai lan cuùc truùc”. Ñkñ: 14cm<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Đôn voi nhiều màu 01 1940- Dài: 60cm Mẻ đầu vòi<br /> (xanh ve chai nâu, 1950 Rộng:<br /> trắng xan dương), 25cm<br /> đế có hiệu lò bằng Cao: 56cm<br /> chữ Hán “Hưng Luân<br /> Thái tạo”<br /> Đôn trống lục giác 01 ~ Cao: 44 cm Nguyên vẹn<br /> men nhiều màu, chạm 1960 Đkm: 23<br /> thủng hoa sen, lan, cm<br /> cúc, trúc, mai Đkđ: 23 cm<br /> <br /> Chậu hoa men nhiều 01 1930- Cao: 36cm Nguyên vẹn<br /> màu (xanh ve chai, 1940 Đkm: 56cm<br /> nâu xan dương) 4 ô Đkđ: 36cm<br /> đắp nổi “lựu – cúc –<br /> phật thủ - sen”<br /> Chậu hoa treo tường 01 ~ 15x14x10c Nguyên vẹn<br /> men nhiều màu, trang 1940 m<br /> trí hình chim và trái<br /> vải<br />