lịch sử thế giới (tập 2): phần 2

Lõch Sûã Thïë Giúái<br /> <br /> CHÛÚNG X<br /> <br /> VÙN MINH TÊY PHÛÚNG TRONG<br /> THÚÂI KÒ ÀAÅI TRUNG CÖÍ<br /> 1. Nöng nghiïåp: sinh hoaåt nöng dên.<br /> 2. Cöng nghïå: sinh hoaåt cöng nhên vaâ caách töí chûác<br /> trong ngaânh thuã cöng.<br /> 3. Thûúng nghiïåp phaát triïín – Uy thïë caác thûúng<br /> nghiïåp àöìng minh – Caác cú súã thûúng maäi Bùæc Êu vaâ<br /> Àõa Trung Haãi.<br /> 4. Thaânh thõ trong thúâi Trung cöí.<br /> 5. Àúâi söëng caác vûúng giaã vaâ phuá haâo.<br /> 6. Àúâi söëng tinh thêìn cuãa xaä höåi – giaáo duåc, hoåc<br /> thuêåt, vùn nghïå, kiïën truác.<br /> 7. Nghïå thuêåt kiïën truác: nghïå thuêåt “roman” vaâ nghïå<br /> thuêåt “gothique”.<br /> 8. Tònh hònh vùn nghïå caác xûá lên cêån Phaáp, Anh,<br /> Àûác, YÁ, Y Pha Nho.<br /> 68<br /> <br /> Nguyïîn Hiïën Lï - Thiïn Giang<br /> <br /> 1. Tûâ thïë kó 11 trúã vïì trûúác, àúâi söëng kinh tïë coân thö<br /> lêåu, lêëy nöng nghiïåp laâm cùn baãn; nöng nghiïåp cuäng coân<br /> laåc hêåu, khöng nuöi nöíi dên chuáng.<br /> Àêët àai cuãa laänh chuáa maâ ta goåi chung laâ thaái àõa göìm<br /> coá hai phêìn: möåt phêìn laänh chuáa giûä vaâ bùæt nöng nö caây:<br /> möåt phêìn nhûúâng laåi cho nöng dên tûå do laâm àïí traã thuïë.<br /> Ngoaâi viïåc ruöång nûúng, ngûúâi ta coân laâm caác thûá àöì duâng<br /> taåi chöî: y phuåc, duång cuå. Kinh tïë coá tñnh caách caá nhên, tûå<br /> tuác vaâ tûå nhiïn.<br /> Nhûng dêìn dêìn coá leä vò naån cûúáp giêåt do ngûúâi Normand gêy ra khi hoå àïën xêm lêën, maâ nöng dên tuå hoåp laåi<br /> chung quanh thaânh trò laänh chuáa hoùåc caác tu viïån. Mûåc<br /> söëng cuãa hoå rêët thêëp vò duång cuå sinh saãn coân thö sú, söë<br /> saãn xuêët khöng kõp vúái nhu cêìu. Phên tro laåi khöng àuã.<br /> Möåt nùm tröìng tóa, hoå phaãi cho àêët nghó hai nùm. Söë huï<br /> lúåi phaãi suåt nhiïìu lùæm.<br /> Àïën thïë kó 12, dên söë tùng lïn. Laänh chuáa caãi thiïån<br /> àiïìu kiïån laâm viïåc àïí khuyïën khñch dên lao àöång khai<br /> khêín múã thïm àêët múái. Nhûäng àêët àai bêëy lêu boã hoang<br /> biïën thaânh àêët phò nhiïu. Nghïì chùn nuöi phaát triïín suác<br /> vêåt thïm nhiïìu. Giai cêëp quñ töåc thêëy rùçng nöng dên caâng<br /> àûúåc no àuã thò caâng laâm viïåc àùæc lûåc nïn hoå cuäng núái tay<br /> hún trûúác.<br /> 2. Kô nghïå phaát triïín cuâng möåt mûåc nhû nöng nghiïåp.<br /> Thúå thuã cöng qui tuå vïì caác thaânh thõ. Hoå khöng coân laâm<br /> nhûäng cöng viïåc baáo taåp maâ chuyïn möîi ngûúâi möåt nghïì,<br /> nghïì naâo theo nghïì nêëy. Àïí binh vûåc quyïìn lúåi cho nhau,<br /> 69<br /> <br /> Lõch Sûã Thïë Giúái<br /> <br /> hoå töí chûác thaânh höåi, thaânh phûúâng (corporation) göìm caã<br /> thúå vaâ chuã. Ngûúâi chó huy phûúâng laâ möåt giaám àõnh coá<br /> tuyïn thïå vúái phêån sûå phên xûã höåi viïn khi xaãy ra xung<br /> àöåt, àùåt qui luêåt haån àõnh cöng viïåc laâm vaâ phaåt vaå nhûäng<br /> ngûúâi khöng tuên theo qui luêåt êëy.<br /> Ai muöën laâm thúå phaãi coá chûn trong phûúâng. Ai muöën<br /> gia nhêåp phûúâng phaãi têåp sûå möåt thúâi gian tûâ ba túái mûúâi<br /> hai nùm, tuây theo nghïì. Thúå coá thïí thaânh chuã, nïëu àûúåc<br /> ngûúâi chó huy phûúâng chêëp thuêån vaâ phaãi chõu sûå thi haåch<br /> vïì lñ thuyïët lêîn thûåc haânh. Vïì thûåc haânh ngûúâi thúå êëy phaãi<br /> laâm möåt moán àöì thêåt tinh xaão thuöåc nghïì mònh goåi moán<br /> àöì kheáo (chef-d’oeuvre). Giûäa chuã vaâ thúå khöng coá gò laâ<br /> caách biïåt lùæm; hoå cuâng laâm viïåc trong möåt xûúãng vaâ söëng<br /> möåt caãnh söëng tûúng túå.<br /> Möîi xûúãng hoåp tûâng nhoám böën nùm ngûúâi. Xûúãng êëy<br /> àöìng thúâi cuäng laâ tiïåm baán haâng. Laâm xong moán naâo hoå<br /> baán ngay moán êëy. Coá khi khaách mua àïën taåi chöî xem hoå<br /> laâm vaâ chûåc àïí lêëy haâng. Moán naâo chûa baán àûúåc thò hoå<br /> chûng baây ngay taåi chöî laâm viïåc. Thò giúâ laâm viïåc khöng<br /> nhêët àõnh, thûúâng thò tûâ mùåt trúâi moåc túái mùåt trúâi lùån.<br /> Caác ngaânh thuã cöng hoåp laåi thaânh phûúâng hay thaânh<br /> àûúâng phöë. Búãi vêåy ngaây nay coá nhûäng àûúâng coân giûä laåi<br /> tïn ngaânh thuã cöng(1).<br /> (1) Nhû úã bïn Phaáp coá àûúâng phöë goåi laâ rue des Boucherons (phöë<br /> haâng thõt) d.s. Tisserands (phöë thúå dïåt) des Orfeâvres (phöë thúå baåc<br /> v.v…) nhû úã Haâ Nöåi coá phöë haâng loång, haâng tröëng, haâng buöìm,<br /> haâng àöìng v.v….<br /> 70<br /> <br /> Nguyïîn Hiïën Lï - Thiïn Giang<br /> <br /> Sûå caånh tranh giûäa phûúâng cuäng thûúâng xaãy ra lùæm.<br /> Vò binh vûåc quyïìn lúåi, tiïåm thúå may kiïån tiïåm baán àöì cuä<br /> taåi sao laåi baán quêìn aáo múái. Ngay trong möåt phûúâng giûäa<br /> chuã vaâ thúå baån cuäng thûúâng coá sûå xñch mñch; chuã hay laâm<br /> khoá thúå trong luác thi haåch àïí thúå khöng thïí trúã thaânh chuã<br /> àûúåc maâ caånh tranh vúái mònh. Qui luêåt haån àõnh sûå chïë<br /> taåo tó mó quaá laâm cho oác saáng kiïën cuãa thúå khoá múã mang.<br /> 3. Súã dô nöng nghiïåp vaâ cöng nghïå phaát triïín àûúåc laâ<br /> nhúâ thûúng maäi phaát triïín. Trûúác thïë kó 12 tònh traång thûúng<br /> maäi rêët àònh trïå. Ngûúâi thúå laâm ra moán haâng naâo thò baán<br /> ngay taåi chöî. Nghïì tiïíu thûúng chûa coá. Thûúng nhên ài túái<br /> caác xûá xa, mua vaâ baán caác saãn phêím laå, quñ hoùåc nguyïn<br /> liïåu cêìn thiïët cho kô nghïå. Nhûng caách thûác buön baán êëy<br /> cuäng khöng àuã àiïìu kiïån múã mang. Àûúâng giao thöng àaä<br /> hiïëm maâ giùåc giaä laåi nhiïìu. Thûúng nhên qua laåi àõa phêån<br /> caác laänh chuáa phaãi traã thuïë rêët cao, tiïìn tïå tûâ nûúác naây qua<br /> nûúác khaác khöng nhêët àõnh, kim khñ duâng laâm tiïìn tïå nhû<br /> vaâng, baåc chûa àûúåc saãn xuêët nhiïìu. Tûâ thïë kó 12 trúã ài, àiïìu<br /> kiïån thûúng maäi múái àûúåc caãi thiïån. Àûúâng giao thöng múã<br /> mang; nhûäng núi àeâo nuái coá chöî truá nguå; caác àö thõ coá khaách<br /> saån. Phûúng tiïån chuyïn chúã cuäng àûúåc sûãa àöíi. Ngûúâi ta<br /> biïët àoáng moáng sùæt vaâo chên ngûåa, biïët thùæng tûâng àoaân<br /> ngûåa vaâ xe, vaâ thay vò buöåc dêy vaâo cöí laâm cho ngûåa ngheåt<br /> thúã, ngûúâi ta raâng vaâo baã vai àïí sûác ngûåa khöng giaãm búát.<br /> Trung têm mêåu dõch laâ chúå phiïn hoåp úã nhûäng núi<br /> nhêët àõnh vaâ vaâo ngaây nhêët àõnh. Caác thûúng nhên tuå hoåp<br /> têëp nêåp taåi àoá.<br /> 71<br /> <br /> Lõch Sûã Thïë Giúái<br /> <br /> Àïí binh vûåc quyïìn lúåi cho mònh, boån thûúng nhên<br /> hoåp thaânh àoaân thïí goåi laâ thûúng nghiïåp àöìng minh. Hoå<br /> thûúâng duâng söng ngoâi: vêån taãi bùçng àûúâng söng àaä mau<br /> maâ laåi yïn öín, chùæc chùæn. Caác thûúng nghiïåp àöìng minh<br /> maånh nhêët thûúâng töí chûác vêån taãi haâng hoáa bùçng àûúâng<br /> söng. Hoå chiïëm àöåc quyïìn tûâng con söng. Thûúng thuyïìn<br /> naâo khöng àûúåc àöìng minh muöën qua laåi con söng êëy phaãi<br /> naåp thuïë.<br /> Viïåc buön baán bùçng àûúâng biïín cuäng phaát triïín maånh<br /> nhû àûúâng böå. Tûâ thïë kó thûá 12 trúã ài nhúâ coá haãi àùng doåc<br /> theo ven biïín, nhúâ àõa àöì, nhúâ sûå thöng duång kim chó nam<br /> vaâ sûå caãi thiïån baánh laái taâu(1) maâ sûå chuyïn chúã àûúâng biïín<br /> búát nguy hiïím. Caác thûúng caãng úã Phaáp, nhêët laâ úã Àûác, YÁ<br /> phaát àaåt rêët mau.<br /> Thûúng nghiïåp àöìng minh maånh nhêët laâ La Hanse.<br /> Têìm hoaåt àöång cuãa noá bao truâm khùæp Bùæc Êu. Thaânh lêåp<br /> nùm 1283, maâ àïën cuöëi thïë kó 14. Àöìng minh êëy àaä chi phöëi<br /> àûúåc 90 àö thõ, töí chûác möåt àöåi thûúng thuyïìn vaâ chiïën<br /> thuyïìn, lêën aát caã caác vua chuáa. Noá bùæt vua Àan Maåch phaãi<br /> nhûúâng ngöi, bùæt ngûúâi Thuåy Àiïín, Na Uy phaãi nhêån noá<br /> laâm trung gian trong moåi viïåc mêåu dõch. ÚÃ caác nûúác Nga,<br /> Na Uy, Flandre, Anh, noá àïìu múã höåi buön lúán. Noá laâm chuã<br /> Bùæc Haãi vaâ biïín Baltique. Thuã àö cuãa noá laâ Lubeck. Nhûng<br /> chñnh Bruge múái laâ chöî tuå têåp àuã mùåt caác thûúng nhên<br /> (1) Ngaây xûa baánh laái taâu laâ möåt maái dêìm tra vaâo möåt cêy goång<br /> àoáng phña sau hoùåc bïn höng taâu. Sûå àiïìu khiïín rêët khoá vaâ taâu<br /> khöng thïí ài ngûúåc gioá.<br /> 72<br /> <br />