Lõch Sûã Thïë Giúái<br />
<br />
CHÛÚNG X<br />
<br />
VÙN MINH TÊY PHÛÚNG TRONG<br />
THÚÂI KÒ ÀAÅI TRUNG CÖÍ<br />
1. Nöng nghiïåp: sinh hoaåt nöng dên.<br />
2. Cöng nghïå: sinh hoaåt cöng nhên vaâ caách töí chûác<br />
trong ngaânh thuã cöng.<br />
3. Thûúng nghiïåp phaát triïín – Uy thïë caác thûúng<br />
nghiïåp àöìng minh – Caác cú súã thûúng maäi Bùæc Êu vaâ<br />
Àõa Trung Haãi.<br />
4. Thaânh thõ trong thúâi Trung cöí.<br />
5. Àúâi söëng caác vûúng giaã vaâ phuá haâo.<br />
6. Àúâi söëng tinh thêìn cuãa xaä höåi – giaáo duåc, hoåc<br />
thuêåt, vùn nghïå, kiïën truác.<br />
7. Nghïå thuêåt kiïën truác: nghïå thuêåt “roman” vaâ nghïå<br />
thuêåt “gothique”.<br />
8. Tònh hònh vùn nghïå caác xûá lên cêån Phaáp, Anh,<br />
Àûác, YÁ, Y Pha Nho.<br />
68<br />
<br />
Nguyïîn Hiïën Lï - Thiïn Giang<br />
<br />
1. Tûâ thïë kó 11 trúã vïì trûúác, àúâi söëng kinh tïë coân thö<br />
lêåu, lêëy nöng nghiïåp laâm cùn baãn; nöng nghiïåp cuäng coân<br />
laåc hêåu, khöng nuöi nöíi dên chuáng.<br />
Àêët àai cuãa laänh chuáa maâ ta goåi chung laâ thaái àõa göìm<br />
coá hai phêìn: möåt phêìn laänh chuáa giûä vaâ bùæt nöng nö caây:<br />
möåt phêìn nhûúâng laåi cho nöng dên tûå do laâm àïí traã thuïë.<br />
Ngoaâi viïåc ruöång nûúng, ngûúâi ta coân laâm caác thûá àöì duâng<br />
taåi chöî: y phuåc, duång cuå. Kinh tïë coá tñnh caách caá nhên, tûå<br />
tuác vaâ tûå nhiïn.<br />
Nhûng dêìn dêìn coá leä vò naån cûúáp giêåt do ngûúâi Normand gêy ra khi hoå àïën xêm lêën, maâ nöng dên tuå hoåp laåi<br />
chung quanh thaânh trò laänh chuáa hoùåc caác tu viïån. Mûåc<br />
söëng cuãa hoå rêët thêëp vò duång cuå sinh saãn coân thö sú, söë<br />
saãn xuêët khöng kõp vúái nhu cêìu. Phên tro laåi khöng àuã.<br />
Möåt nùm tröìng tóa, hoå phaãi cho àêët nghó hai nùm. Söë huï<br />
lúåi phaãi suåt nhiïìu lùæm.<br />
Àïën thïë kó 12, dên söë tùng lïn. Laänh chuáa caãi thiïån<br />
àiïìu kiïån laâm viïåc àïí khuyïën khñch dên lao àöång khai<br />
khêín múã thïm àêët múái. Nhûäng àêët àai bêëy lêu boã hoang<br />
biïën thaânh àêët phò nhiïu. Nghïì chùn nuöi phaát triïín suác<br />
vêåt thïm nhiïìu. Giai cêëp quñ töåc thêëy rùçng nöng dên caâng<br />
àûúåc no àuã thò caâng laâm viïåc àùæc lûåc nïn hoå cuäng núái tay<br />
hún trûúác.<br />
2. Kô nghïå phaát triïín cuâng möåt mûåc nhû nöng nghiïåp.<br />
Thúå thuã cöng qui tuå vïì caác thaânh thõ. Hoå khöng coân laâm<br />
nhûäng cöng viïåc baáo taåp maâ chuyïn möîi ngûúâi möåt nghïì,<br />
nghïì naâo theo nghïì nêëy. Àïí binh vûåc quyïìn lúåi cho nhau,<br />
69<br />
<br />
Lõch Sûã Thïë Giúái<br />
<br />
hoå töí chûác thaânh höåi, thaânh phûúâng (corporation) göìm caã<br />
thúå vaâ chuã. Ngûúâi chó huy phûúâng laâ möåt giaám àõnh coá<br />
tuyïn thïå vúái phêån sûå phên xûã höåi viïn khi xaãy ra xung<br />
àöåt, àùåt qui luêåt haån àõnh cöng viïåc laâm vaâ phaåt vaå nhûäng<br />
ngûúâi khöng tuên theo qui luêåt êëy.<br />
Ai muöën laâm thúå phaãi coá chûn trong phûúâng. Ai muöën<br />
gia nhêåp phûúâng phaãi têåp sûå möåt thúâi gian tûâ ba túái mûúâi<br />
hai nùm, tuây theo nghïì. Thúå coá thïí thaânh chuã, nïëu àûúåc<br />
ngûúâi chó huy phûúâng chêëp thuêån vaâ phaãi chõu sûå thi haåch<br />
vïì lñ thuyïët lêîn thûåc haânh. Vïì thûåc haânh ngûúâi thúå êëy phaãi<br />
laâm möåt moán àöì thêåt tinh xaão thuöåc nghïì mònh goåi moán<br />
àöì kheáo (chef-d’oeuvre). Giûäa chuã vaâ thúå khöng coá gò laâ<br />
caách biïåt lùæm; hoå cuâng laâm viïåc trong möåt xûúãng vaâ söëng<br />
möåt caãnh söëng tûúng túå.<br />
Möîi xûúãng hoåp tûâng nhoám böën nùm ngûúâi. Xûúãng êëy<br />
àöìng thúâi cuäng laâ tiïåm baán haâng. Laâm xong moán naâo hoå<br />
baán ngay moán êëy. Coá khi khaách mua àïën taåi chöî xem hoå<br />
laâm vaâ chûåc àïí lêëy haâng. Moán naâo chûa baán àûúåc thò hoå<br />
chûng baây ngay taåi chöî laâm viïåc. Thò giúâ laâm viïåc khöng<br />
nhêët àõnh, thûúâng thò tûâ mùåt trúâi moåc túái mùåt trúâi lùån.<br />
Caác ngaânh thuã cöng hoåp laåi thaânh phûúâng hay thaânh<br />
àûúâng phöë. Búãi vêåy ngaây nay coá nhûäng àûúâng coân giûä laåi<br />
tïn ngaânh thuã cöng(1).<br />
(1) Nhû úã bïn Phaáp coá àûúâng phöë goåi laâ rue des Boucherons (phöë<br />
haâng thõt) d.s. Tisserands (phöë thúå dïåt) des Orfeâvres (phöë thúå baåc<br />
v.v…) nhû úã Haâ Nöåi coá phöë haâng loång, haâng tröëng, haâng buöìm,<br />
haâng àöìng v.v….<br />
70<br />
<br />
Nguyïîn Hiïën Lï - Thiïn Giang<br />
<br />
Sûå caånh tranh giûäa phûúâng cuäng thûúâng xaãy ra lùæm.<br />
Vò binh vûåc quyïìn lúåi, tiïåm thúå may kiïån tiïåm baán àöì cuä<br />
taåi sao laåi baán quêìn aáo múái. Ngay trong möåt phûúâng giûäa<br />
chuã vaâ thúå baån cuäng thûúâng coá sûå xñch mñch; chuã hay laâm<br />
khoá thúå trong luác thi haåch àïí thúå khöng thïí trúã thaânh chuã<br />
àûúåc maâ caånh tranh vúái mònh. Qui luêåt haån àõnh sûå chïë<br />
taåo tó mó quaá laâm cho oác saáng kiïën cuãa thúå khoá múã mang.<br />
3. Súã dô nöng nghiïåp vaâ cöng nghïå phaát triïín àûúåc laâ<br />
nhúâ thûúng maäi phaát triïín. Trûúác thïë kó 12 tònh traång thûúng<br />
maäi rêët àònh trïå. Ngûúâi thúå laâm ra moán haâng naâo thò baán<br />
ngay taåi chöî. Nghïì tiïíu thûúng chûa coá. Thûúng nhên ài túái<br />
caác xûá xa, mua vaâ baán caác saãn phêím laå, quñ hoùåc nguyïn<br />
liïåu cêìn thiïët cho kô nghïå. Nhûng caách thûác buön baán êëy<br />
cuäng khöng àuã àiïìu kiïån múã mang. Àûúâng giao thöng àaä<br />
hiïëm maâ giùåc giaä laåi nhiïìu. Thûúng nhên qua laåi àõa phêån<br />
caác laänh chuáa phaãi traã thuïë rêët cao, tiïìn tïå tûâ nûúác naây qua<br />
nûúác khaác khöng nhêët àõnh, kim khñ duâng laâm tiïìn tïå nhû<br />
vaâng, baåc chûa àûúåc saãn xuêët nhiïìu. Tûâ thïë kó 12 trúã ài, àiïìu<br />
kiïån thûúng maäi múái àûúåc caãi thiïån. Àûúâng giao thöng múã<br />
mang; nhûäng núi àeâo nuái coá chöî truá nguå; caác àö thõ coá khaách<br />
saån. Phûúng tiïån chuyïn chúã cuäng àûúåc sûãa àöíi. Ngûúâi ta<br />
biïët àoáng moáng sùæt vaâo chên ngûåa, biïët thùæng tûâng àoaân<br />
ngûåa vaâ xe, vaâ thay vò buöåc dêy vaâo cöí laâm cho ngûåa ngheåt<br />
thúã, ngûúâi ta raâng vaâo baã vai àïí sûác ngûåa khöng giaãm búát.<br />
Trung têm mêåu dõch laâ chúå phiïn hoåp úã nhûäng núi<br />
nhêët àõnh vaâ vaâo ngaây nhêët àõnh. Caác thûúng nhên tuå hoåp<br />
têëp nêåp taåi àoá.<br />
71<br />
<br />
Lõch Sûã Thïë Giúái<br />
<br />
Àïí binh vûåc quyïìn lúåi cho mònh, boån thûúng nhên<br />
hoåp thaânh àoaân thïí goåi laâ thûúng nghiïåp àöìng minh. Hoå<br />
thûúâng duâng söng ngoâi: vêån taãi bùçng àûúâng söng àaä mau<br />
maâ laåi yïn öín, chùæc chùæn. Caác thûúng nghiïåp àöìng minh<br />
maånh nhêët thûúâng töí chûác vêån taãi haâng hoáa bùçng àûúâng<br />
söng. Hoå chiïëm àöåc quyïìn tûâng con söng. Thûúng thuyïìn<br />
naâo khöng àûúåc àöìng minh muöën qua laåi con söng êëy phaãi<br />
naåp thuïë.<br />
Viïåc buön baán bùçng àûúâng biïín cuäng phaát triïín maånh<br />
nhû àûúâng böå. Tûâ thïë kó thûá 12 trúã ài nhúâ coá haãi àùng doåc<br />
theo ven biïín, nhúâ àõa àöì, nhúâ sûå thöng duång kim chó nam<br />
vaâ sûå caãi thiïån baánh laái taâu(1) maâ sûå chuyïn chúã àûúâng biïín<br />
búát nguy hiïím. Caác thûúng caãng úã Phaáp, nhêët laâ úã Àûác, YÁ<br />
phaát àaåt rêët mau.<br />
Thûúng nghiïåp àöìng minh maånh nhêët laâ La Hanse.<br />
Têìm hoaåt àöång cuãa noá bao truâm khùæp Bùæc Êu. Thaânh lêåp<br />
nùm 1283, maâ àïën cuöëi thïë kó 14. Àöìng minh êëy àaä chi phöëi<br />
àûúåc 90 àö thõ, töí chûác möåt àöåi thûúng thuyïìn vaâ chiïën<br />
thuyïìn, lêën aát caã caác vua chuáa. Noá bùæt vua Àan Maåch phaãi<br />
nhûúâng ngöi, bùæt ngûúâi Thuåy Àiïín, Na Uy phaãi nhêån noá<br />
laâm trung gian trong moåi viïåc mêåu dõch. ÚÃ caác nûúác Nga,<br />
Na Uy, Flandre, Anh, noá àïìu múã höåi buön lúán. Noá laâm chuã<br />
Bùæc Haãi vaâ biïín Baltique. Thuã àö cuãa noá laâ Lubeck. Nhûng<br />
chñnh Bruge múái laâ chöî tuå têåp àuã mùåt caác thûúng nhên<br />
(1) Ngaây xûa baánh laái taâu laâ möåt maái dêìm tra vaâo möåt cêy goång<br />
àoáng phña sau hoùåc bïn höng taâu. Sûå àiïìu khiïín rêët khoá vaâ taâu<br />
khöng thïí ài ngûúåc gioá.<br />
72<br />
<br />
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
