intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

lịch sử tôn giáo nhật bản: phần 2

Chia sẻ: Nguyễn Thị Hiền Phúc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

73
lượt xem
9
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

phần 2 "lịch sử tôn giáo nhật bản" gồm các phần chính: thế tục và tôn giáo (thời cận thế), cận đại hóa và tôn giáo (thời cận đại). mời các bạn cùng tham khảo chi tiết nội dung tài liệu.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: lịch sử tôn giáo nhật bản: phần 2

PHẦN III: Thế tục và tôn giáo (Thời Cận thế)<br /> CHƯƠNG 7: Thiên chúa giáo và sự sùng bái<br /> đấng cầm quyền<br /> VII.1 SỰ ĐỘT KÍCH CỦA THIÊN CHÚA GIÁO<br /> Cuộc tiếp xúc với tôn giáo mới<br /> Vào năm Tembun (Thiên Văn) thứ 18 (1549), Francisco de Xavie của Dòng Tên<br /> đã đánh dấu lên Kagoshima bước chân đầu tiên đáng ghi nhớ đến Nhật Bản. Đây<br /> chính là sự kiện mở màn cho thời kỳ Thiên chúa giáo vào Nhật Bản. Trong khoảng<br /> hơn 2 năm kể từ năm Tembun 20 (1551), Xavie đã đi truyền giáo ở các địa phương<br /> như Hirado, Yamaguchi, Kyōto, Ōita… và sau đó giao lại cho đệ tử là To-re-ru-su.<br /> Việc truyền bá Thiên chúa giáo đã đạt được những kết quả to lớn, và đến thời điểm<br /> bị cấm vào đầu thế kỷ XVII, họđã có từ ba đến bốn trăm ngàn tín đồ.<br /> Kể từ sau khi Phật giáo được du nhập, Thiên chúa giáo là tôn giáo lớn thứ hai<br /> được đưa từ ngoài vào. Hơn nữa, Phật giáo vốn sinh ra ởẤn Độ và dù có truyền bá<br /> cả văn hóa Ấn Độ và phương Tây thông qua con đường tơ lụa thì về cơ bản vẫn là<br /> nằm trong khuôn khổ của khu vực Đông Á. Khác với điều đó, việc truyền giáo của<br /> đạo Thiên chúa là trực tiếp mang tôn giáo, văn minh của châu Âu, khu vực nằm ở<br /> nửa bán cầu bên kia sang, nên người Nhật đã trực diện với một nền văn hóa khác<br /> hẳn về chất mà trước đó họ chưa hề biết. Đồng thời, dù có đồng tình hay không thì<br /> họ cũng đã bị (được) ném vào trong một môi trường văn hóa mang tính toàn cầu.<br /> Đây không phải là vấn đề về lập trường tôn giáo, mà như người ta vẫn nói Thiên<br /> chúa giáo được đem đến cùng với súng và đại bác, nghĩa là văn minh phương Tây,<br /> nền văn minh vật chất khổng lồ mà người Đông Á chưa bao giờ tưởng tượng đến đã<br /> được đi kèm theo Thiên chúa giáo. Và sự phát triển của Thiên chúa giáo ở Nhật Bản<br /> có liên hệ mật thiết với hoạt động giao thương của các tàu Nam Man.<br /> Sự lý giải Thiên chúa giáo bằng các khái niệm của Phật giáo<br /> Vấn đề đặt ra là Thiên chúa giáo đã được tiếp nhận như thế nào? Bắt đầu từ thời<br /> của Xavie, các giáo sĩ Thiên chúa giáo đã bị các nhà sư Phật giáo yêu cầu tranh luận<br /> ở mọi nơi mà họ đến. Để có thể tranh luận được với các nhà sư, họ đã phải học về<br /> Phật giáo và sử dụng những khái niệm của Phật giáo để truyền tải giáo lý Thiên<br /> chúa giáo. Cũng như trước đây Phật giáo đã mang đối tượng thờ cúng mới được gọi<br /> là Phật đến thì Deus (tức Chúa, Chúa trời - ND) của Thiên chúa giáo cũng có thần<br /> cách mới chưa thấy có ở tôn giáo nào của Nhật Bản. Bởi vậy, họ đã phải bắt đầu từ<br /> việc suy nghĩ xem nên cần phải dịch từ này như thế nào. Khởi đầu Xavie đã dùng từ<br /> trong Phật giáo và dịch Deus thành “Đại Nhật” (Dainichi) làm nhiều người Nhật<br /> <br /> hiểu lầm về khái niệm này, nên sau đó ông chuyển sang phương châm sẽ để nguyên<br /> từ gốc là Deus.<br /> Tuy nhiên, chẳng hạn như trong cuốn sách về giáo lý Thiên chúa giáo được biết<br /> đến nhiều nhất là cuốn Doctrina Christiana thì người ta vẫn luôn thuyết giảng về<br /> Anima (tức linh hồn) và viết: “Con người ta không chỉ toàn thân sắc, mà còn có cả<br /> linh hồn vĩnh cửu”. Khi giải thích về ý nghĩa của Cruz (tức cây thánh giá), cuốn sách<br /> đó đã viết: “Chúa trời, tức Cristo hay Giê-su, người đứng trên cây thánh giá để giải<br /> thoát cho chúng ta đó!”. Như vậy, các nhà truyền giáo phương Tây đã sử dụng rất<br /> nhiều những khái niệm của Phật giáo như “thân sắc” hay “giải thoát”… Một điều<br /> thú vị nữa là họđã dùng từ Tengu (Thiên Cẩu)(105) để chỉ khái niệm Ác ma trong<br /> Thiên chúa giáo. Trong quá trình truyền giáo các giáo sĩ đều luôn đặt ra vấn đề cần<br /> phải tích cực đưa ra nhiều điểm tương đồng với tôn giáo bản địa và cuộc tranh luận<br /> về điển tích Nho giáo xem có nên thừa nhận là tương đồng với Nho giáo ở Trung<br /> Quốc hay không là một trường hợp điển hình. Ngay cả ở Nhật Bản, việc có thừa<br /> nhận Thiên chúa giáo có những điểm tương đồng với Phật giáo hay không cũng<br /> luôn trở thành vấn đề tranh luận giữa các giáo sĩ. Tuy nhiên, trên thực tế họ sẽ rất<br /> khó khăn nếu phải loại bỏ tất cả những từ chuyên dùng trong Phật giáo.<br /> Vì vậy, các nhà truyền giáo không thể làm rõ vị thế riêng của Thiên chúa giáo so<br /> với Phật giáo và Thần đạo. Đặc trưng lớn nhất của Thiên chúa giáo mà cả Phật giáo<br /> và Thần đạo không có là tư tưởng cho rằng, sự sáng tạo ra trời đất được thực hiện<br /> bởi một vị thần duy nhất. Trong phần “Đề mục quan trọng nhất” của cuốn Doctrina<br /> Christiana, người ta đã viết rõ ràng rằng: “Deus, tác giả của công trình sáng tạo ra<br /> trời đất từ một nơi không có gì chỉ có một thần thể mà thôi”. Và đề cao về tính tuyệt<br /> đối của vị thần đó như sau: “Đây chính là vị Chúa trời sẽ cứu giúp chúng ta cả trong<br /> hiện thế và thế giới bên kia”. Đặc biệt, họ còn luôn thuyết giảng về linh hồn và lý<br /> luận nghiêm kỷ về giải thoát cho rằng: “Nếu không phải là con chiên thì không<br /> được cứu rỗi lên thiên đàng” đã củng cố được niềm tin nơi các con chiên, nhưng<br /> một mặt lại gây nên sự phản đối mạnh mẽ từ Phật giáo. Nếu nói về quan điểm vốn<br /> có của Thiên chúa giáo thì vấn đề sáng tạo thế giới hay thế giới bên kia vốn là tiền<br /> đề bắt nguồn từ truyền thống của Đạo Do Thái, còn sự cứu rỗi trong Thiên chúa<br /> giáo vốn chỉ có cứu rỗi ngay trước mắt mà thôi. Tuy nhiên, bản thân tiền đề đó vốn<br /> khác với quan niệm thường thấy trong các tôn giáo của Nhật Bản và trở thành một<br /> vấn đề bị bàn cãi, nên trước hết các nhà truyền giáo đã phải thuyết giảng rõ về điểm<br /> này.<br /> Hơn nữa, cuốn sách còn thuyết giảng về tín ngưỡng đối với Cristo (Giê-su) và<br /> viết: “Dù có phải chết, nhưng vẫn cần phải có sự giác ngộ trong cả lời nói lẫn việc<br /> làm”. Ở đây họ đã nhấn mạnh đến điều kiện nghiêm kỷ của giác ngộ dù có phải<br /> chết, có nghĩa là đã nhấn mạnh hơn tín ngưỡng của Tịnh Thổ Chân tông trong<br /> phong trào Ikkō Ikki để từ đó sinh ra những tín đồ có niềm tin tôn giáo đến mức có<br /> thể chịu đựng qua cả những cuộc đàn áp nguy nan nhất. Đối với những người nắm<br /> chính quyền thì đây là điều đã làm trỗi dậy cảm giác về nguy cơ tiềm ẩn và hiềm<br /> khích trong họ.<br /> <br /> Sự so sánh giữa các tôn giáo phương Đông và phương Tây trong các<br /> cuộc tranh luận<br /> Những cuộc tranh luận giữa giới Phật giáo và Thiên chúa giáo đã diễn ra ngay từ<br /> thời của Xavie, nhưng không chỉ có Phật giáo mà họ còn phê phán các tôn giáo vốn<br /> có của Nhật Bản như Nho giáo hay Thần đạo một cách có hệ thống và lý luận về tính<br /> ưu việt của Thiên chúa giáo. Tiêu biểu trong số đó chính là tác phẩm Diệu Trinh<br /> vấn đáp (Myōtei mondō, viết năm 1605) của Fucan Fabian (1565-1621). Fabian vốn<br /> là một nhà sư tu thiền ở chùa Daitoku-ji, nhưng năm 19 tuổi thì cải giáo sang đạo<br /> Thiên chúa và sau đó gia nhập Dòng Tên. Ông vốn là người thông hiểu và coi trọng<br /> các tôn giáo, kinh điển vốn có ở Nhật Bản, nhưng có lẽ do vấn đề về quan hệ với phụ<br /> nữ mà vào năm 1608 ông đã phải dời Phật giáo đến với Thiên chúa giáo. Tuy<br /> nhiên, sau đó ông đã viết tác phẩm phê phán Thiên chúa giáo có tiêu đề là Phá đề<br /> vũ tử (Hadaiusu, viết năm 1620). Ông là một nhà tư tưởng tôn giáo đã sống một<br /> cuộc đời đầy phong ba của nửa cuối thời kỳ Thiên chúa giáo đàn áp mạnh mẽ.<br /> Diệu Trinh vấn đáp bao gồm 3tập, được viết theo thể hỏi đáp giữa hai ni cô là<br /> Diệu Tú và U Trinh. Kết cấu của tác phẩm này là: Quyển Thượng phê phán một<br /> cách tỉ mỉ các tông phái Phật giáo, Quyển Trung thì phê phán Nho giáo và Thần<br /> đạo, còn Quyển Hạ thì bàn về các giáo lý Thiên chúa giáo. Khi phê phán Phật giáo<br /> và Thần đạo, ở Quyển hạ ông có viết đề cập đến đặc trưng của hai tôn giáo này như<br /> sau: “Cực điểm cuối cùng của Phật pháp đều quy về Không. Cả Phật cũng là Không.<br /> Còn khái niệm sâu sắc nhất của Thần đạo là Âm dương, nên khi nói đến Thần là<br /> người ta nói đến Âm dương”. Sau đó ông còn viết: “Không nghĩa là Vô, nghĩa là thứ<br /> không có gì, nên Phật cũng không có gì là cao quý cả… Hơn nữa, nói đến Âm dương<br /> theo như Thiên chúa giáo của chúng ta là đấng có chất và lượng cao nhất (Materia<br /> prima), nhưng cũng chỉ là một tồn tại vô tâm vô trí” và phê phán cả Thần và Phật<br /> đều không phải là “Chúa thực sự”. Việc Fabian đứng trên lập trường Phật giáo mà<br /> cho là Không nghĩa là Vô vì ông vốn là người đã từng tu thiền, còn việc cho Thần<br /> đạo có nguồn gốc từ Âm dương là vì ông theo cách giải thích của thời trung thế.<br /> Việc phê phán Phật giáo từ tư tưởng Vô không phải đến Fabian mới có, mà<br /> chúng ta có thể thấy ngay từ thời các đệ tử chân truyền của Xavie và cuộc tranh<br /> luận xung quanh Hữu-Vô còn kéo dài cho đến tận thời cận đại sau đó. Trong trước<br /> tác Phá đề vũ tử viết sau khi giã từ Thiên chúa giáo, Fabian đã chuyển sang phê<br /> phán tôn giáo này, nhưng có một điều thú vị là ởđây ông lại nhấn mạnh: “Có những<br /> điều thật bí ẩn hàm chứa trong một chữ Vô“ và đặt nền tảng ở khái niệm Vô này để<br /> phê phán khái niệm Hữu của Thiên chúa giáo với luận điểm: “Chính sự vô trí vô<br /> đức mới là chân thực. Nếu nói Chúa trời là hữu trí hữu đức thì không ổn”. Như vậy,<br /> những cuộc tranh luận khi Thiên chúa giáo được truyền vào Nhật Bản như đề cập ở<br /> trên đã đưa ra được những luận điểm để có thể so sánh các tôn giáo của phương<br /> Đông và phương Tây. Và những luận điểm này vẫn còn đúng cho đến cả hiện nay.<br /> Từ trục xuất các giáo sĩ đến cấm đạo<br /> Mặc dù việc truyền bá Thiên chúa giáo đã gặp phải nhiều sự chống đối và triều<br /> đình có ra lệnh trục xuất các nhà truyền giáo, nhưng ban đầu việc này vẫn diễn ra<br /> <br /> một cách suôn sẻ. Tuy nhiên, vào năm Tenshō thứ 15 (1587), thời của tướng<br /> Toyotomi Hideyoshi đột nhiên người ta ra lệnh trục xuất các giáo sĩ (Bateren<br /> tsuihō-rei) và từđó một đám mây đen đã bao phủ trong tôn giáo này. Tại sao một<br /> người vốn có thiện ý với Thiên chúa giáo như Hideyoshi lại đột nhiên ra lệnh trục<br /> xuất các giáo sĩ như vậy? Trong lệnh đó Hideyoshi có viết: “Nhật Bản là Thần quốc,<br /> nên việc đem tà pháp từ một nước của Cristo đến là điều không chấp nhận được”.<br /> Ông ta đã nêu rõ Nhật Bản là Thần quốc và coi Thiên chúa giáo chống lại điều đó là<br /> Tà giáo. Chúng tôi sẽ trình bày kỹ hơn ở phần sau, nhưng ở đây chỉ xin nói rằng,<br /> Hideyoshi có tham vọng được là người cầm quyền tuyệt đối trong Thần Phật và<br /> dưới uy quyền của Thần Phật. Nhìn từ hình tượng lý tưởng về một người bá chủ<br /> thiên hạ của Hideyoshi, có thể thấy trong Thiên chúa giáo, thứ tôn giáo đưa ra một<br /> trật tự khác hẳn dưới quyền uy của Chúa trời, tiềm ẩn những nguy cơ đe dọa quyền<br /> lực của ông ta.<br /> Lệnh trục xuất các giáo sĩ của Hideyoshi không hẳn là dẫn đến việc cấm Thiên<br /> chúa giáo ngay, nhưng từ sự kiện các thủy thủ tàu São Filipe vào năm Keichō<br /> (Khánh Trường) thứ nhất (1596) tố cáo Thiên chúa giáo có can dự vào việc phổ biến<br /> bản đồ do Tây Ban Nha phát hành, nên Hideyoshi đã chuyển sang trừng trị nghiêm<br /> khắc và dẫn đến sự kiện tuẫn tử vì đạo của 26 giáo sĩở Nagasaki vào năm 1596.<br /> Người ta cho rằng, từ sau khi chính quyền chuyển đổi về tay tướng quân Tokugawa<br /> Ieyasu thì ông ta đã nghiêng theo hướng cấm đạo, nhưng trên thực tế ban đầu do<br /> lợi nhuận khổng lồ từ hoạt động mậu dịch với các tàu Nam Man mà Ieyasu đã ngầm<br /> công nhận việc truyền giáo. Tuy nhiên, từ năm Keichō thứ 18 (1613), sau khi công<br /> bố công văn trục xuất các giáo sĩ do nhà sư Sūden (Sùng Truyền)(106), một cận thần<br /> của Ieyasu thì ông đã thẳng tay cấm Thiên chúa giáo. Văn bản trục xuất đó lại đi<br /> chính diện từ lý luận về Thần quốc như “Nhật Bản vốn là Thần quốc” và cho rằng,<br /> cần phải cấm Thiên chúa giáo vì tôn giáo này sẽ phá hoại trật tự xã hội Nhật Bản<br /> vốn được coi là Phật quốc và Thần quốc. Như vậy, cuối cùng Thiên chúa giáo đã<br /> không thâm nhập được vào trong trật tự của Thần Phật mà bị đào thải khỏi trật tự<br /> này.<br /> Sau đó, những cuộc đàn áp mạnh mẽ đã được thực hiện đối với các con chiên và<br /> kết quả của cuộc nổi loạn Shimabara(107) (Shimabara-no-ran, 1637-1638) để chống<br /> lại những cuộc đàn áp đó là chỉ làm lệnh cấm giáo được tăng cường thêm mà thôi.<br /> Điều này cũng liên quan đến chính sách tỏa quốc của Mạc phủ và làm nên văn hóa<br /> đặc hữu của thời kỳ tỏa quốc, khi mà Nhật Bản chỉ có một mối liên hệ duy nhất với<br /> thế giới là cánh cửa được mở ra ở Nagasaki. Và văn hóa mà người ta thường gọi là<br /> Văn hóa Nam Man này đã để lại những ảnh hưởng trong từng ngóc ngách cuộc<br /> sống của người Nhật cả vào những thời kỳ sau đó.<br /> Những ảnh hưởng không thể bỏ qua của Thiên chúa giáo<br /> Nhìn nhận lại về những nét văn hóa do Thiên chúa giáo mang đến có thể thấy<br /> chúng đã làm hình thành nên trong các tín đồ thời kỳ đầu tiên những nhóm văn sĩ<br /> có trình độ cao bao gồm các trí thức như bác sĩ Manase Dōsan (Khúc Trực Lại Đạo<br /> Tam), phiên chủ Takayama Ukon (Cao Sơn Hữu Cận) và nếu không có lệnh cấm<br /> <br /> Thiên chúa giáo thì không biết đã có bao nhiêu thành tựu lớn lao của hoạt động<br /> giao lưu văn hóa quốc tế như những thiếu niên của đoàn sứ tiết sang Vatican xa<br /> xôi(108) vào những năm niên hiệu Tenshō. Con đường từ lệnh cấm giáo đến chính<br /> sách tỏa quốc một mặt đã giúp cho nền văn hóa, xã hội Nhật Bản tránh được một<br /> cuộc xâm lược đẫm máu của người phương Tây và duy trì được một thời Tokugawa<br /> hòa bình trong suốt 300 năm, nhưng mặt khác lại đem đến một kết cục đáng tiếc là<br /> bóp nát những nụ hoa mới chớm, trong đó tiềm ẩn những giá trị văn hóa mang tính<br /> toàn cầu có khả năng tạo ra nhiều thành tựu lớn lao khác.<br /> Bản thân thứ tôn giáo gọi là Thiên Chúa giáo đã đem đến những tư duy mới<br /> chưa từng có ở Nhật Bản trước đó. Như chúng tôi đã trình bày ở trên, trước khi xuất<br /> hiện vai trò của Chúa Cristo, ở Nhật chưa có một tôn giáo nào đúng nghĩa là Nhất<br /> thần giáo. Chỉ riêng sự sùng tín mạnh mẽ đến mức con người ta có thể vui mừng<br /> ngay cả khi phải tuẫn tử vì đạo đã đủ để làm người dân Nhật Bản rất đỗi ngạc nhiên<br /> và làm cho giới cầm quyền phải khôn nguôi để mắt. Có lẽ chính điều này đã dẫn<br /> đến những cuộc đàn áp thảm khốc hiếm thấy trong lịch sử Nhật Bản. Ngày nay<br /> người ta thường cao giọng tuyên truyền rằng, các tôn giáo đa nguyên vốn có ở Nhật<br /> Bản đã rất khoan dung đối với một tôn giáo nhất nguyên như Thiên chúa giáo và<br /> các tôn giáo đang chung sống một cách hòa bình, nhưng nếu nhìn về những vết<br /> thương còn lại của thời kỳđàn áp đẫm máu con chiên thì rõ ràng chúng ta tuyệt<br /> nhiên không thể nói các tôn giáo của Nhật Bản là khoan dung được.<br /> Hơn nữa, như chúng ta đã phân tích ở chương trước, bản thân các tôn giáo của<br /> Nhật Bản lúc đó đang đi tìm nguồn cội và mang xu hướng trở thành những tôn giáo<br /> nhất nguyên. Từđiều này có thể nói các tôn giáo của Nhật Bản đã đi theo hướng<br /> thích hợp để có thể tiếp thu Thiên chúa giáo. Bởi vậy, việc tiếp thu đó không phải là<br /> bỗng nhiên lao vào một thứ tôn giáo mới lạ từ bên ngoài vào mà là một lịch sử tất<br /> yếu của tư tưởng và việc cho rằng người ta đã đào thải Thiên chúa giáo như một thứ<br /> của lạ trong lịch sử tôn giáo Nhật Bản là không xác đáng.<br /> Nói như vậy, nhưng đương nhiên nếu chỉ xem xét về sự phát triển của Thiên<br /> chúa giáo trong lịch sử tôn giáo Nhật Bản thì không hiểu hết được mà phải công<br /> nhận một sự thực rằng, tôn giáo này đã mang từ bên ngoài vào những ý tưởng, tư<br /> duy hoàn toàn mới chưa từng thấy trong các tôn giáo vốn có của Nhật Bản. Vì bị<br /> tiêu diệt trong các cuộc đàn áp, nên người ta thường đánh giá thấp vai trò mà Thiên<br /> chúa giáo đã làm được trong thời kỳ chuyển biến từ trung thế sang cận thế. Tuy<br /> nhiên, do được tiếp xúc với một tôn giáo ngoại lai là Thiên chúa giáo mà các tôn<br /> giáo vốn có của Nhật Bản buộc phải trang bị thêm những lý luận mới. Hơn nữa,<br /> hình thái tôn giáo tôn thờ người cầm quyền có thể thấy rõ ở Hideyoshi và Ieyasu có<br /> lẽ đã được hình thành sau khi tiếp xúc và cạnh tranh với Thiên chúa giáo. Ngay cả<br /> sau khi cấm giáo thì ảnh hưởng của Thiên chúa giáo đến các học phái như Lan<br /> học(109) hay Thần đạo của Hirata Atsutane (Bình Điền Dốc Dận)(110) đều rất lớn.<br /> Mặc dù ảnh hưởng của Thiên chúa giáo đến thời cận đại của Nhật Bản vẫn rất lớn,<br /> nhưng lại ở vào một vị trí rất kỳ lạ là vẫn bị coi là dị giáo, vẫn bị bài trừ khỏi hệ<br /> thống tôn giáo của Nhật Bản vốn được cấu thành chặt chẽ từ Thần đạo và Phật giáo.<br /> Việc phân tích rõ vị trí, vai trò của Thiên chúa giáo này sẽ giúp chúng ta làm sáng<br /> <br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
5=>2