Liken phẳng niêm mạc miệng: Lâm sàng, chẩn đoán và xử trí

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> LIKEN PHẲNG NIÊM MẠC MIỆNG:<br /> LÂM SÀNG, CHẨN ĐOÁN VÀ XỬ TRÍ<br /> Trần Ngọc Liên*, Nguyễn Thị Hồng*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Liken phẳng niêm mạc miệng là một bệnh viêm mạn tính không rõ nguyên nhân. Mặc dù bệnh<br /> tương đối phổ biến ở nước ta nhưng ít được nghiên cứu.<br /> Mục tiêu: Khảo sát một số đặc điểm dịch tễ lâm sàng của liken phẳng niêm mạc miệng và bước đầu xây<br /> dựng cách thức chẩn đoán và xử trí bệnh.<br /> Đối tượng và phương pháp: 20 bệnh nhân được chẩn đoán lâm sàng là liken phẳng niêm mạc miệng điều<br /> trị tại Khoa Răng Hàm Mặt, Đại học Y Dược TP.HCM từ 6/2011 đến 10/2012, và theo dõi trong 6 tháng. Các<br /> bước chẩn đoán và xử trí gồm: hỏi bệnh sử, khám lâm sàng, cấy nấm, chải tế bào, đánh giá yếu tố nguy cơ và khả<br /> năng hóa ác, giải thích cho bệnh nhân và xử trí, điều trị corticoid, và tái khám theo dõi bệnh.<br /> Kết quả: Liken miệng thường xảy ra ở nữ (70%) tuổi trung niên (55%), thường ở hai bên niêm mạc má<br /> (47%). Dạng chợt phổ biến nhất (55%). Tỉ lệ cấy nấm dương tính là 35%, trong đó 25% nhiễm Candida albicans.<br /> Tế bào học cho thấy có các tế bào viêm. Đánh giá 3 tuần sau điều trị cho kết quả có 3 ca khỏi bệnh và 16 ca thuyên<br /> giảm. Sau 6 tuần có 4 ca khỏi bệnh. Tuy nhiên sau 6 tháng có 2 ca tái phát.<br /> Kết luận: Việc chẩn đoán và điều trị liken nên tiến hành sớm, cần giải thích và trấn an bệnh nhân, loại bỏ<br /> yếu tố kích thích, vệ sinh răng miệng sạch, theo dõi lâu dài. Thuốc điều trị chủ yếu là corticoid tại chỗ. Corticoid<br /> toàn thân ngắn ngày dùng cho trường hợp nặng hoặc tái phát. Tuy nhiên, corticoid không hiệu quả cho tất cả<br /> bệnh nhân và khó ngăn ngừa tái phát hoàn toàn. Do vậy, cần tiếp tục nghiên cứu nguyên nhân bệnh sinh để điều<br /> trị hiệu quả.<br /> Từ khoá: Liken phẳng niêm mạc miệng, đặc điểm lâm sàng, chẩn đoán, xử trí.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> ORAL LICHEN PLANUS: CLINICAL FEATURES, DIAGNOSIS AND MANAGEMENT<br /> Tran Ngoc Lien, Nguyen Thi Hong<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 - Supplement of No 2 - 2013: 186 - 192<br /> Background: Oral lichen planus (OLP) is a chronic inflammatory disease of uncertain etiology. Although<br /> OLP is a relatively common disorder, there are very few published studies in our country.<br /> Objectives: To investigate the clinical features of OLP, and to initially establish the process of diagnosis and<br /> management of OLP patients.<br /> Subjects and methods: 20 patients with clinical diagnosis of OLP were examined and treated at the Faculty<br /> of Odonto-Stomatology, HCM City University of Medicine and Pharmacy from June 2011 to October 2012, and<br /> followed up in 6 months. The approach to assessment, diagnosis and treatment for all OLP patients in this study<br /> included: History, examination and diagnosis, fungus culture, brush cytology, assessment of<br /> causative/exacerbating factors, associated diseases and oral cancer risk, patient education and management,<br /> corticosteroid treatment, and long-term review.<br /> Results: OLP most commonly occurred in women (70%) at the middle age (55%), usually in a bilaterally<br /> * Khoa Răng Hàm Mặt, Đại học Y Dược Tp.HCM<br /> Tác giả liên lạc: BS. Trần Ngọc Liên ĐT: 0918347375<br /> <br /> 186<br /> <br /> Email: petitelien@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> symmetrical pattern, involving buccal mucosa (47%). The erosive form was the predominant type in 55% of<br /> patients at initial presentation. Precipitating factors were systemic illness (hypertension, heart disease, diabetes,<br /> hepatitis C, asthma, arthritis) (9 cases), dental procedures (4 cases), stress (1 case), dental trauma (1 case), cheek<br /> biting (1 case). Fungal infection was detected in 35%, among which 25% infected with Candida albicans. Brush<br /> cytology showed inflammatory cells. Three weeks after treatment, 3 cases completely resolved and 16 cases partly<br /> decreased. After 6 weeks, 4 cases completely responded. However, after 6 months, 2 cases were recurrent.<br /> Conclusion: OLP should be identified precisely and treated properly at the earliest. Patient education,<br /> avoidance of potential local precipitating factors and strict oral hygiene and long-term follow up are essential.<br /> Topical corticosteroids are the treatment of choice. Systemic steroids should be limited to the short-term cure of<br /> severe refractory OLP. However, corticosteroids are inadequate in treating all patients and preventing<br /> recurrences. Further clarity on the pathogenesis is needed to modify therapeutic interventions.<br /> Key words: Oral lichen planus, clinical features, diagnosis, management.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Liken phẳng là một bệnh tự miễn gây viêm<br /> <br /> tả đặc điểm tế bào học, và bước đầu xây dựng<br /> phác đồ chẩn đoán và xử trí liken miệng.<br /> <br /> mạn tính ở da và niêm mạc không rõ nguyên<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> <br /> nhân(5,7). Liken phẳng niêm mạc miệng xuất hiện<br /> <br /> Mẫu nghiên cứu<br /> <br /> dưới nhiều dạng khác nhau, tổn thương có thể<br /> <br /> Gồm 20 bệnh nhân liken phẳng niêm mạc<br /> <br /> đau, khó chịu và thường làm bệnh nhân lo lắng.<br /> <br /> miệng tại phòng khám Khoa Răng Hàm Mặt,<br /> <br /> Liken miệng cũng dễ bị bội nhiễm nấm Candida.<br /> <br /> Đại học Y Dược Tp.HCM từ tháng 6/2011 đến<br /> <br /> Có nhiều phương pháp điều trị liken khác nhau,<br /> <br /> tháng 10/2012.<br /> <br /> chủ yếu là sử dụng thuốc kháng viêm corticoid.<br /> <br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> <br /> Điều trị liken là sự thách thức đối với cả bác sĩ<br /> lẫn bệnh nhân, do bệnh thường diễn tiến dai<br /> <br /> Nghiên cứu báo cáo loạt ca.<br /> <br /> dẳng và dễ tái phát, nhất là dạng chợt hay loét.<br /> <br /> Các bước tiền hành<br /> <br /> Hơn nữa, liken được xem là một tổn thương tiền<br /> <br /> Hỏi bệnh sử<br /> <br /> ung thư do có nguy cơ hóa ác (1,6-4,1%)(2,7).<br /> Mặc dù đây là bệnh thường gặp nhất trong<br /> <br /> Cảm giác đau (theo 3 mức độ: không đau,<br /> đau ít, đau nhiều), ghi nhận bệnh toàn thân kèm<br /> <br /> các bệnh ngoài da có biểu hiện ở miệng nhưng<br /> <br /> theo.<br /> <br /> một số bác sĩ Răng Hàm Mặt (RHM) đã không<br /> <br /> Khám lâm sàng<br /> <br /> chẩn đoán được. Tại Phòng khám Khoa RHM,<br /> Đại học Y Dược Tp.HCM có những bệnh nhân<br /> đến khám hay từ nơi khác chuyển đến với<br /> <br /> Xác định vị trí, số lượng và dạng tổn thương,<br /> kích thích tại chỗ.<br /> <br /> yếu tố thuận lợi), xác định các đặc điểm lâm<br /> <br /> Xét nghiệm cận lâm sàng<br /> Cấy nấm, chải tế bào niêm mạc miệng, các<br /> xét nghiệm bổ túc nếu cần (sinh thiết để có<br /> chẩn đoán giải phẫu bệnh, xét nghiệm miễn<br /> dịch để loại trừ các bệnh tự miễn khác như<br /> lupus đỏ, pemphigus).<br /> <br /> sàng của liken về tổn thương ở miệng (số<br /> <br /> Xử trí<br /> <br /> chẩn đoán và/hoặc điều trị chưa phù hợp. Do<br /> đó, thực hiện nghiên cứu này chúng tôi mong<br /> muốn ghi nhận những đặc điểm dịch tễ của<br /> liken miệng (về tuổi, giới tính, nghề nghiệp,<br /> <br /> lượng, vị trí, dạng lâm sàng, triệu chứng), mô<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Theo Sơ đồ 1 (chủ yếu dựa theo qui trình xử<br /> <br /> 187<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> trí của Lavanya năm 2011(7)):<br /> <br /> - Loại bỏ kích thích tại chỗ: lấy vôi răng; kiểm<br /> tra miếng trám, phục hình và thay thế bằng vật<br /> liệu khác khi cần thiết; giải quyết các răng mọc<br /> lệch, răng bén nhọn gây chấn thương, cọ xát.<br /> - Kiểm soát yếu tố toàn thân: bệnh toàn thân,<br /> <br /> hơn; Corticoid toàn thân nếu có dạng chợt<br /> loét, đau nhiều hoặc không đáp ứng điều trị<br /> corticoid tại chỗ: Solupred 20mg dạng viên<br /> nén uống, 1mg/kg/ngày. Nếu không đáp ứng<br /> điều trị hoặc chống chỉ định corticoid sẽ<br /> chuyển bệnh viện Da liễu.<br /> <br /> Tái khám<br /> <br /> tình trạng căng thẳng, phối hợp điều trị chuyên<br /> khoa nếu cần.<br /> <br /> Sau mỗi tuần, giảm liều và ngưng corticoid<br /> toàn thân khi triệu chứng hết hoặc giảm rõ.<br /> <br /> - Nếu tổn thương dạng lưới, không có triệu<br /> chứng: giải thích và trấn an bệnh nhân, hẹn tái<br /> <br /> Đánh giá kết quả điều trị sau 3 tuần, 6 tuần, 6<br /> tháng<br /> <br /> khám để theo dõi.<br /> - Điều trị thuốc gồm thuốc kháng nấm (khi<br /> cấy nấm dương tính): ngậm dung dịch<br /> Fungizone (Amphotericine B) 3 lần mỗi ngày,<br /> trong khoảng 2 tuần; Corticoid tại chỗ:<br /> Fluocinolone acetonide oitment 0,025% thoa 3<br /> lần/ngày. Nếu liken ở nướu răng, nên làm<br /> máng phủ răng và nướu để mang thuốc lâu<br /> <br /> Khỏi hẳn: hết đau, hết viêm, niêm mạc trơn<br /> láng, hồng.<br /> Giảm một phần: hết đau hay từ đau nhiều<br /> chuyển sang đau ít; niêm mạc chuyển từ dạng<br /> teo chợt sang dạng lưới, sần<br /> Không giảm: vẫn đau, tổn thương không bớt.<br /> <br /> Chẩn ñoán Liken<br /> <br /> Không chợt<br /> Không triệu chứng<br /> <br /> Theo dõi<br /> <br /> Chợt / Có triệu chứng<br /> <br /> Tr.chứng nặng<br /> <br /> Tr.chứng nhẹ<br /> Corticoid tại chỗ<br /> ± kháng nấm<br /> <br /> Không<br /> ñáp ứng<br /> Không<br /> chống chỉ ñịnh<br /> corticoid toàn thân<br /> Corticoid toàn thân<br /> ± corticoid tại chỗ<br /> ± kháng nấm<br /> ðáp ứng<br /> hoàn toàn<br /> Theo dõi<br /> <br /> ðáp ứng<br /> hoàn toàn<br /> <br /> Loạn sản/<br /> ác tính<br /> <br /> ðiều trị loạn sản<br /> /ung thư<br /> <br /> Chống chỉ ñịnh<br /> corticoid toàn thân<br /> Không<br /> ñáp ứng<br /> <br /> Tacrolimus hoặc<br /> pimecrolimus<br /> <br /> Theo dõi<br /> <br /> Không ñáp ứng<br /> Retinoid/PUVA<br /> <br /> Sơ đồ 1: Qui trình xử trí liken phẳng niêm mạc miệng.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Trong 20 trường hợp liken miệng, có 14 nữ<br /> (70%) và 6 nam (30%)(Bảng 1). Độ tuổi thường<br /> gặp nhất ở nam là 40-50 tuổi, và ở nữ từ 50-60<br /> tuổi. Bệnh nhân nhỏ nhất 39 tuổi và lớn nhất<br /> 75 tuổi.<br /> <br /> 188<br /> <br /> Bảng 1: Tuổi và giới tính của bệnh nhân liken miệng.<br /> Tuổi<br />