Lô gích của các hiện tượng phi lô gích trong ca dao, tục ngữ người Việt

Tập 183, Số 07, 2018<br /> <br /> Tập 183, số 07, 2018<br /> <br /> 183(07)<br /> N¨m<br /> <br /> 2018<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc vµ C«ng nghÖ<br /> <br /> Journal of Science and Technology<br /> <br /> CHUYÊN SAN KHOA HỌC XÃ HỘI – NHÂN VĂN – KINH TẾ<br /> Môc lôc<br /> <br /> Trang<br /> <br /> Hoàng Thị Phương Nga - Mô hình du lịch văn học “Làng Vũ Đại ngày ấy”<br /> <br /> 3<br /> <br /> Phạm Thị Thu Hoài, Trần Thị Thanh - Tiếng lóng trong truyện về đề tài giáo dục của Văn Thành Lê<br /> <br /> 9<br /> <br /> Ngô Thị Thanh Nga, Phạm Thị Hồng Vân - Vài nét về các phương thức thể hiện tình vợ chồng trong văn<br /> học trung đại Việt Nam<br /> <br /> 15<br /> <br /> Nguyễn Thị Thắm, Nguyễn Minh Sơn - Ý thức đối thoại của Nguyễn Ngọc Tư với văn học truyền thống thông<br /> qua những nhân vật nữ trong tập truyện Không ai qua sông<br /> <br /> 21<br /> <br /> Đặng Thị Thùy, Nguyễn Diệu Thương - Lô gích của các hiện tượng “phi lô gích” trong ca dao, tục ngữ<br /> người Việt<br /> <br /> 27<br /> <br /> Đinh Thị Giang - Những nhân tố ảnh hưởng đến lối sống của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ hiện nay<br /> <br /> 33<br /> <br /> Nguyễn Diệu Thương, Nguyễn Thị Lan Hương - Phương thức tạo hàm ý trong tiểu phẩm trào phúng<br /> <br /> 39<br /> <br /> Nguyễn Thu Quỳnh, Vì Thị Hiền - Từ ngữ chỉ đồ gia dụng trong tiếng Thái ở tỉnh Điện Biên<br /> <br /> 45<br /> <br /> Nguyễn Thị Thu Oanh, Hoàng Thị Mỹ Hạnh - Vị thế, vai trò cầm quyền của Đảng Cộng Sản Việt Nam giai<br /> đoạn 1945 - 1975 và một số bài học kinh nghiệm<br /> <br /> 51<br /> <br /> Đỗ Hằng Nga, Phạm Quốc Tuấn - Việc thu thuế trong làng xã qua tư liệu hương ước cải lương tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 57<br /> <br /> Lê Văn Hiếu - Hiệu quả hoạt động của mô hình “ban tuyên vận” xã, phường, thị trấn và “tổ tuyên vận” thôn, bản, tổ<br /> dân phố ở tỉnh Lào Cai trong giai đoạn hiện nay<br /> <br /> 63<br /> <br /> Thái Hữu Linh, Nguyễn Thị Thu Hiền, Nguyễn Thị Thanh Hà - Vai trò của hậu phương Bắc Thái trong cuộc<br /> tổng tiến công Mậu Thân năm 1968<br /> <br /> 69<br /> <br /> Phạm Anh Nguyên - Sức hấp dẫn trong Hài đàm của Phan Khôi<br /> <br /> 73<br /> <br /> Nguyễn Thị Hường, Nguyễn Thị Mão, Nguyễn Tuấn Anh - Nâng cao hiệu quả tổ chức các hoạt động ngoại<br /> khoá trong dạy học môn giáo dục công dân ở các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Thái<br /> Nguyên hiện nay<br /> <br /> 79<br /> <br /> Nguyễn Văn Dũng, Đào Ngọc Anh - Thực trạng thể chất của sinh viên không chuyên thể dục thể thao Trường<br /> Đại hoc Sư phạm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 85<br /> <br /> Trần Bảo Ngọc, Lê Ngọc Uyển, Bùi Thanh Thủy và cs - Thực trạng xếp loại tốt nghiệp sinh viên diện cử<br /> tuyển ở trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên giai đoạn 2013-2017<br /> <br /> 91<br /> <br /> Nguyễn Thúc Cảnh - Nghiên cứu xây dựng hệ thống bài tập có nội dung thực tế trong giảng dạy cơ học cho<br /> học sinh trung học phổ thông<br /> <br /> 97<br /> <br /> Hà Thị Kim Linh, Chu Thị Bích Huệ - Giáo dục kiến thức pháp luật cho phụ nữ vùng dân tộc thiểu số ở huyện<br /> Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 105<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Hồng, Nguyễn Thị Khánh Ly, Vũ Kiều Hạnh - Tăng cường sự tham gia của sinh viên<br /> vào các hoạt động học tiếng Anh trong lớp học đông nhiều trình độ của sinh viên năm thứ nhất trường Đại học<br /> Y Dược – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 111<br /> <br /> Phạm Thị Huyền, Vũ Thị Thủy - Vận dụng phong cách nêu gương theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng<br /> phong cách làm việc đối với cán bộ chủ chốt ở nước ta hiện nay<br /> <br /> 117<br /> <br /> Đàm Quang Hưng - Thiết kế bài học khoa học lớp 4, lớp 5 theo hướng tìm tòi thực nghiệm<br /> <br /> 123<br /> <br /> Hoàng Thị Thu Hoài - Những khó khăn trong việc dạy và học từ vựng tiếng Anh chuyên cho sinh viên chuyên<br /> ngành điều dưỡng, trường Cao đẳng Y tế Thái Nguyên và một số giải pháp đề xuất<br /> <br /> 129<br /> <br /> Nguyễn Lan Hương, Văn Thị Quỳnh Hoa - Những nhân tố ảnh hưởng đến khả năng nói tiếng Anh của sinh<br /> viên năm thứ nhất trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 135<br /> <br /> Vũ Kiều Hạnh - Những yếu tố quyết định đến mức độ đọc hiểu của sinh viên năm thứ hai tại trường Đại học<br /> Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 141<br /> <br /> Nguyễn Thị Quế, Hoàng Thị Nhung - Hỏi đúng để tự học và học tập cộng tác thành công – hướng tới xây<br /> dựng người học ngoại ngữ độc lập trong bối cảnh hội nhập khu vực và quốc tế<br /> <br /> 147<br /> <br /> Ngô Thị Thu Hà, Nguyễn Thị Hoài Thu - Ứng dụng các phương pháp giảng dạy tích cực nhằm nâng cao chất<br /> lượng dạy – học tiếng Việt cho học viên quốc tế tại Học viện Kỹ thuật Quân sự<br /> <br /> 153<br /> <br /> Dương Văn Tân - Đánh giá hiệu quả áp dụng trò chơi vận động trong phát triển thể lực chung cho sinh viên<br /> trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 159<br /> <br /> Bùi Thị Hương Giang - Nâng cao năng lực giao tiếp giao văn hóa trong dạy và học ngoại ngữ<br /> <br /> 165<br /> <br /> Trần Hoàng Tinh, Nông La Duy, Phạm Văn Tuân - Xây dựng trung đội tự quản trong quản lý giáo dục tính<br /> kỷ luật cho sinh viên tại trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh trong giai đoạn hiện nay<br /> <br /> 171<br /> <br /> Trần Thị Yến, Khổng Thị Thanh Huyền - Sử dụng hình thức đọc chuyên sâu để nâng cao khả năng viết học<br /> thuật cho sinh viên chuyên ngành tiếng Anh<br /> <br /> 177<br /> <br /> Đỗ Thị Hồng Hạnh, Hoàng Mai Phương - Đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Chợ Mới,<br /> tỉnh Bắc Kạn<br /> <br /> 183<br /> <br /> Trần Thùy Linh, Trần Lương Đức, Nguyễn Thị Thùy Trang - Cách tiếp cận của pháp luật cạnh tranh liên<br /> minh châu Âu về hành vi lạm dụng mang tính trục lợi<br /> <br /> 189<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Hà, Phạm Việt Hương - Xây dựng bộ tiêu chí và chỉ số kinh tế phù hợp để đánh giá quản<br /> lý rừng bền vững ở huyện Định Hóa<br /> <br /> 195<br /> <br /> Đinh Thị Hoài - Truyền thông marketing sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trung tâm Học liệu Đại<br /> học Thái Nguyên<br /> <br /> 201<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Xuân - Nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của khách hàng sử dụng dịch vụ<br /> khách sạn tại Thanh Hóa, Việt Nam<br /> <br /> 207<br /> <br /> Dương Thị Tình - Đóng góp của xuất khẩu hàng hóa tới tăng trưởng kinh tế của tỉnh Yên Bái<br /> <br /> 213<br /> <br /> Lê Minh Hải, Trần Viết Khanh - Phân tích tổ chức không gian lãnh thổ du lịch tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 219<br /> <br /> Hà Văn Vương - Vận dụng lý thuyết Ecgônômi trong tổ chức môi trường làm việc tại văn phòng chi nhánh may<br /> Sông Công II - Công ty Cổ phần Đầu tư và Thương mại TNG<br /> <br /> 227<br /> <br /> Mai Anh Linh, Nguyễn Thị Minh Anh - Đánh giá chất lượng dịch vụ và sự hài lòng của khách hàng: nghiên<br /> cứu thực nghiệm tại siêu thị Lan Chi, Thái Nguyên<br /> <br /> 233<br /> <br /> Đinh Hồng Linh, Nguyễn Thu Nga, Nguyễn Thu Hằng - Sử dụng hàm Loga siêu việt để đánh giá hiệu quả<br /> kinh doanh của các ngân hàng Việt Nam<br /> <br /> 239<br /> <br /> Đặng Thị Thùy và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 183(07): 27 - 32<br /> <br /> LÔ GÍCH CỦA CÁC HIỆN TƯỢNG “PHI LÔ GÍCH”<br /> TRONG CA DAO, TỤC NGỮ NGƯỜI VIỆT<br /> Đặng Thị Thùy, Nguyễn Diệu Thương*<br /> Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TOM TẮT<br /> Bài viết này được đưa ra nhằm lí giải sự bất hợp lí, sự “phi lô gích” hình thức trong một số bài ca<br /> dao, tục ngữ. Để làm được điều đó, chúng tôi đã vận dụng các phương pháp nghiên cứu lý thuyết,<br /> các phương pháp đặc thù (miêu tả, phân tích nghĩa) và phương pháp nghiên cứu liên ngành. Việc lí<br /> giải sự “phi lô gích” này sẽ đem lại những hiểu biết sâu sắc và toàn diện hơn về ca dao, tục ngữ<br /> nói riêng và về văn hóa, văn học dân gian nói chung. Từ đó, chứng minh sự phong phú, đa dạng<br /> nhưng thống nhất trong lối sống, tư duy dân tộc được thể hiện qua ca dao, tục ngữ Việt Nam.<br /> Từ khóa: phi lô gích, lô gích, ca dao, tục ngữ, tư duy người Việt<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ *<br /> Nếu lô gích “là những mối liên hệ tất yếu có<br /> tính quy luật giữa các sự vật và các hiện<br /> tượng trong hiện thực khách quan, cũng như ý<br /> nghĩ, tư tưởng trong tư duy, trong lập luận<br /> của con người” [1, tr.5] thì, ngược lại, “phi lô<br /> gích” lại là sự bất hợp lí trong mối liên hệ<br /> giữa các sự vật và các hiện tượng trong hiện<br /> thực, tư duy và lập luận của con người.<br /> Mặc dù, hiện tượng “phi lô gích” trong ca<br /> dao, tục ngữ người Việt không phải là phát<br /> hiện mới vì đã được một số tác giả đề cập.<br /> Nhất là các nhà nghiên cứu văn học dân gian.<br /> Tuy vậy, các tác giả mới chỉ nhận thấy mà<br /> chưa có phương pháp tiếp cận để lí giải hệ<br /> thống, chính xác. Phải đến tác giả Nguyễn<br /> Đức Dân [1], phương pháp tiếp cận, lí giải<br /> có sức thuyết phục mới được đặt ra. Tác giả<br /> đã sử dụng phép lô gích mệnh đề, xét các<br /> câu thành ngữ, tục ngữ trong mối quan hệ<br /> với văn hóa để lí giải hiện tượng trên. Tuy<br /> nhiên, tác giả mới chỉ dừng lại một số câu<br /> tiêu biểu và chưa tìm hiểu trong ca dao.<br /> Thêm vào đó, tác giả chưa chú ý phân tích,<br /> lý giải theo phương pháp tiếp cận đặt trong<br /> ngữ cảnh. Về vấn đề này, Lê Công Tuấn<br /> cũng có những phát hiện thú vị trong bài viết<br /> “Về hiện tượng trái nghĩa qua một số câu tục<br /> ngữ” [2]. Vì vậy, chúng tôi sẽ nghiên cứu<br /> hiện tượng “phi lô gích” trong ca dao tục<br /> ngữ người Việt dựa vào 3 phương pháp tiếp<br /> cận đã kế thừa từ hai tác giả trên.<br /> *<br /> <br /> LÍ GIẢI CÁC HIỆN TƯỢNG “PHI LÔ<br /> GÍCH” TRONG CA DAO, TỤC NGỮ<br /> NGƯỜI VIỆT<br /> Để lí giải được sự “phi lô gích” trong các câu<br /> ca dao, tục ngữ có cấu trúc phức tạp, chúng<br /> tôi thực hiện mã hóa những câu ca dao, tục<br /> ngữ đó dưới dạng đẳng thức (bất đẳng thức).<br /> Các phạm trù sẽ được kí hiệu bằng các chữ<br /> cái với mối quan hệ thứ bậc hiển nhiên giữa<br /> yếu tố trội và yếu tố kém. Dựa vào các phép<br /> toán mệnh đề, ngữ cảnh và văn hóa Việt để<br /> phân tích và tìm ra bản chất của chúng.<br /> Lí giải mối quan hệ “phi lô gích” giữa<br /> lượng - chất<br /> Hiện tượng “phi lô gích” khi nói đến con<br /> người trong lao động sản xuất được thể hiện<br /> trong các câu tục ngữ sau:<br /> (1) Một người lo hơn kho người làm. [3, tr.335]<br /> (2) Khôn độc không bằng ngốc đàn. [4, tr.332]<br /> Câu tục ngữ (1) đã đề cao trí tuệ cá nhân (một<br /> người lo) trong sự so sánh với sức mạnh của<br /> tập thể (kho người làm). Câu (2) đề cao tinh<br /> thần tập thể (ngốc đàn) hơn trí tuệ cá nhân<br /> (khôn độc). Như vậy, đã có sự “mâu thuẫn”<br /> giữa (1) với (2). Sự “mâu thuẫn” này có thể lí<br /> giải như sau:<br /> Câu tục ngữ (1) đề cập đến phạm trù số<br /> lượng, trí tuệ, sự cần cù và được thể hiện<br /> bằng những từ ngữ mang nghĩa biểu trưng<br /> tương ứng (một người/ kho người; biết lo; hay<br /> làm). Trong phạm trù số lượng, một người<br /> mang yếu tố kém (kí hiệu là –x), kho người<br /> <br /> Tel: 0948210155; Email: dieuthuong2212@gmail.com<br /> <br /> 27<br /> <br /> Đặng Thị Thùy và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> mang yếu tố trội (kí hiệu là x). Có thể khái<br /> quát thành hệ thức sau:<br /> Số lượng kém + trí tuệ > số lượng trội + sự<br /> cần cù<br /> - x + A > x + B (mà: –x < x với mọi trường<br /> hợp) -> A > B (nghĩa là: trí tuệ > sự cần cù).<br /> Trong câu (2) đề cập đến phạm trù: số lượng<br /> (độc/ đàn), phẩm chất, trí tuệ (khôn/ ngốc).<br /> Có thể khái quát như sau:<br /> Trí tuệ trội + số lượng kém < số lượng trội +<br /> trí tuệ kém<br /> A –x < - A + x 2A < 2x<br /> A < x (x được đề cao)<br /> Nghĩa là: phạm trù số lượng (trội) được đánh<br /> giá cao hơn phạm trù trí tuệ. Như vậy, câu tục<br /> ngữ (1) không có sự mâu thuẫn với (2). Bởi<br /> câu (1) đề cao trí tuệ trên sự cần cù, câu (2)<br /> đề cao phạm trù số lượng trên phẩm chất, trí<br /> tuệ. Có thể hiểu như sau:<br /> Sự cần cù < số lượng (tập thể) > trí tuệ.<br /> Sự cần cù là đức tính nổi bật dễ thấy ở người<br /> lao động. Đức tính chăm chỉ, chịu thương<br /> chịu khó được đánh giá rất cao và có thể bù<br /> đắp được những mặt thiếu sót khác (cần cù bù<br /> thông minh). Tuy nhiên, khi đem ra so sánh<br /> với phạm trù số lượng (tính cộng đồng tập<br /> thể), sự cần cù lại kém quan trọng hơn. Tương<br /> tự như vậy, phạm trù trí tuệ khi đứng riêng rẽ<br /> được đánh giá cao (hoa thơm ai chẳng nâng<br /> niu, người khôn ai chẳng kính yêu mọi bề [7,<br /> tr.138]). Đặc biệt, khi so sánh trí tuệ, sự cần<br /> cù với số lượng, phạm trù số lượng được đặt<br /> cao hơn. Bởi, xuất phát từ lối sống trọng tình<br /> và cách ứng xử dân chủ dẫn đến tâm lí coi<br /> trọng cộng đồng, tập thể. Tính cộng đồng<br /> nhấn mạnh vào sự đồng nhất giữa các thành<br /> viên. Lối sống này đã làm cho ý thức về con<br /> người cá nhân bị thủ tiêu. Tính cộng đồng này<br /> khiến cho khái niệm “giá trị” trở nên tương<br /> đối. Cái tốt nhưng nếu tốt riêng rẽ thì sẽ trở<br /> thành cái xấu (khôn độc không bằng ngốc<br /> đàn). Ngược lại, cái xấu nhưng mà xấu tập<br /> thể thì trở nên bình thường. Người Việt có<br /> câu: “toét mắt là tại hướng đình, cả làng toét<br /> mắt chứ mình em đâu!”. Chính lối sống này<br /> đã kéo theo các quan niệm: xấu đều hơn tốt<br /> lỏi [6, tr.89]; chết một đống còn hơn sống một<br /> 28<br /> <br /> 183(07): 27 - 32<br /> <br /> người [7, tr.74]. Tính chất nước đôi chính là<br /> một đặc điểm tính cách của dân tộc Việt:<br /> người Việt đồng thời vừa có tin thần đoàn kết<br /> tương trợ lại vừa có óc tư hữu, ích kỉ, cào<br /> bằng; vừa có tính tập thể hòa đồng lại vừa có<br /> óc bè phái.<br /> Lí giải mối quan hệ “phi lô gích” giữa số<br /> lượng toàn vẹn và số lượng không toàn vẹn<br /> (3) Thà rằng ăn cả quả sung<br /> Còn hơn ăn nửa trái hồng dở dang. [5]<br /> Cha ông ta đề cao sự toàn vẹn trong cấu trúc<br /> so sánh với sự không toàn vẹn. Như vậy, một<br /> sự vật, hiện tượng dù có chất lượng tốt (trái<br /> hồng) nhưng không còn toàn vẹn, đầy đủ (dở<br /> dang) sẽ bị đánh giá kém hơn sự nguyên vẹn<br /> của sự vật, hiện tượng có chất lượng kém (cả<br /> quả sung).<br /> Bên cạnh đó lại có những câu đề cao chất<br /> lượng hơn số lượng:<br /> (4) Thà rằng ăn nửa trái hồng<br /> Còn hơn ăn cả chùm sung chát lè. [4, tr.405]<br /> Trong cấu trúc so sánh và phép đối (nửa/ cả,<br /> trái hồng/ chùm sung), cha ông đề cao sự<br /> không toàn vẹn của sự vật có chất lượng tốt<br /> (nửa trái hồng) hơn sự vật có cấu tạo toàn<br /> vẹn nhưng chất lượng kém hơn (cả chùm<br /> sung). Như vậy, câu ca dao (4) và (5) đề cập<br /> đến hai phạm trù: số lượng (cả, nửa), chất<br /> lượng (chát của quả sung, ngọt của trái hồng).<br /> Ta có hệ thức sau:<br /> (3) Số lượng toàn vẹn + chất lượng kém > Số<br /> lượng không toàn vẹn + chất lượng trội.<br /> x - A > -x + A (vì -A < A, mà x - A > -x + A)<br /> -> x > -x (x được đề cao. Nghĩa là đề cao tính<br /> toàn vẹn)<br /> (4) Số lượng không toàn vẹn + chất lượng trội<br /> > số lượng toàn vẹn + chất lượng kém.<br /> -x + A > x - A (vì -x < x, mà -x + A > x – A)<br /> -> A > -A (A được đê cao. Nghĩa là phạm trù<br /> chất lượng được đề cao hơn so với phạm trù<br /> số lượng).<br /> Điều này có thể lí giải thông qua văn hóa, lối<br /> sống của người Việt. Người Việt là dân tộc<br /> trọng tình, trọng nghĩa. Trong cuộc sống,<br /> người Việt Nam sống có lý có tình nhưng vẫn<br /> thiên về tình và rất coi trọng sự toàn vẹn, đặc<br /> <br />