Lồng ghép kiến thức về cộng đồng người đồng tính, song tính và chuyển giới trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông hiện nay

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 6B, pp. 91-99<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0105<br /> <br /> LỒNG GHÉP KIẾN THỨC VỀ CỘNG ĐỒNG NGƯỜI ĐỒNG TÍNH,<br /> SONG TÍNH VÀ CHUYỂN GIỚI TRONG DẠY HỌC MÔN<br /> GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HIỆN NAY<br /> Lưu Thị Thu Hà, Đoàn Thị Thoa<br /> <br /> Khoa Lí luận Chính trị - Giáo dục Công dân, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Bằng những phương pháp dạy học tích cực, việc lồng ghép kiến thức về cộng đồng<br /> người đồng tính, song tính và chuyển giới (LGBT) vào trong những bài học phù hợp của<br /> môn Giáo dục công dân góp phần nâng cao kiến thức, thái độ của học sinh về LGBT, đồng<br /> thời giúp các em hình thành năng lực hợp tác, biết tôn trọng sự đa dạng, giúp đỡ, chia sẻ,<br /> đồng cảm với những người khác trong cộng đồng. Đó cũng chính là một phẩm chất không<br /> thể thiếu của người công dân trong thời kì đổi mới và hội nhập.<br /> Từ khóa: LGBT, Giáo dục công dân, lồng ghép, tôn trọng sự đa dạng, phương pháp dạy<br /> học.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Hiện nay, số lượng người thuộc cộng đồng những người đồng tính, song tính và chuyển giới<br /> (LGBT) chiếm một vị trí nhất định trong xã hội. Tuy nhiên, cuộc sống của họ gặp phải rất nhiều<br /> thách thức, khó khăn trong vấn đề việc làm, hôn nhân, vấn đề pháp lí và các mối quan hệ xã hội<br /> khác. Một trong những nguyên nhân dẫn đến điều này xuất phát từ sự thiếu hiểu biết hoặc có những<br /> hiểu biết, cách nhìn chưa đúng đắn từ một bộ phận không nhỏ trong cộng đồng xã hội. Chính bởi<br /> vậy, đã có rất nhiều nghiên cứu về cộng đồng LGBT từ những hướng tiếp cận khác nhau nhằm hỗ<br /> trợ, giúp đỡ những người thuộc cộng đồng này.<br /> Tác giả David Campos trong cuốn sách “Understanding gay and lesbian youth” (Hiểu về<br /> những thanh niên đồng tính nam và nữ) xuất bản năm 2005 đã đề cập đến các giải pháp trợ giúp<br /> cho người đồng tính giúp cho các giáo viên, lãnh đạo các trường học chia sẻ, đồng cảm với những<br /> bạn trẻ là đồng tính nam và đồng tính nữ và tạo ra bầu không khí học tập thân thiện trong lớp<br /> học [4].<br /> Tác giả Trương Hồng Quang trong cuốn sách “Người đồng tính, song tính, chuyển giới tại<br /> Việt Nam và vấn đề đổi mới hệ thống pháp luật” xuất bản năm 2014 đã đề cập đến những khó khăn<br /> mà người đồng tính, song tính, chuyển giới gặp phải, trong đó đặc biệt là vấn đề pháp luật. Đồng<br /> thời tác giả cũng đưa ra một số kiến nghị, đề xuất thiết thực nhằm giúp đỡ cộng đồng LGBT [1].<br /> Tác giả Ngô Thị Thanh Mai trong bài báo “Trợ giúp cho người đồng tính nam, đồng tính<br /> nữ, song tính và chuyển giới (LGBT) – những nguyên tắc đạo đức cần tuân thủ” [2] và tác giả<br /> Nguyễn Lê Hoài Anh với bài báo “Thực trạng kì thị và phân biệt đối xử với người đồng tính ở<br /> Ngày nhận bài: 10/5/2016. Ngày nhận đăng: 20/8/2016.<br /> Liên hệ: Lưu Thị Thu Hà, e-mail: hahuongthao90@gmail.com<br /> <br /> 91<br /> <br /> Lưu Thị Thu Hà, Đoàn Thị Thoa<br /> <br /> Việt Nam hiện nay” đăng trên Tạp chí Khoa học trường Đại học Sư phạm Hà Nội đều tiếp cận từ<br /> góc độ chuyên ngành công tác xã hội nhằm cải thiện thái độ, cách nhìn của xã hội với cộng đồng<br /> LGBT [3].<br /> Như vậy, có thể thấy rằng chưa có nghiên cứu nào đề cập đến đến việc cải thiện thái độ của<br /> cộng đồng với LGBT từ góc độ giáo dục, thông qua việc lồng ghép vào các môn học phù hợp ở<br /> trường trung học phổ thông, đặc biệt là môn Giáo dục công dân.<br /> Không chỉ là một trong những môn học quan trọng giúp giáo dục nhân cách cho học sinh,<br /> cung cấp cho học sinh thế giới quan và nhân sinh quan đúng đắn, môn Giáo dục công dân còn giúp<br /> học sinh hình thành những năng lực cần thiết cho người công dân trong tương lai như năng lực<br /> hợp tác, năng lực chịu trách nhiệm, năng lực giao tiếp. Chính bởi vậy, đây cũng là môn học thích<br /> hợp cho việc lồng ghép kiến thức về LGBT, đặc biệt khi cộng đồng LGBT đã được pháp luật thừa<br /> nhận, qua Bộ luật dân sự 2015 và Luật Hôn nhân và gia đình sửa đổi năm 2014.<br /> Việc lồng ghép kiến thức về cộng đồng này trước hết là giúp các em nhận thức tích cực về<br /> bản thân, đồng thời góp phần nâng cao kiến thức, thái độ của học sinh về LGBT hướng tới hình<br /> thành năng lực hợp tác, biết tôn trọng sự đa dạng, giúp đỡ, chia sẻ, đồng cảm với những người khác<br /> trong cộng đồng. Đó cũng chính là một phẩm chất không thể thiếu của người công dân trong thời<br /> kì đổi mới và hội nhập.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Khái quát về LGBT<br /> <br /> 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản về LGBT<br /> LGBT là tên viết tắt của cộng đồng những người đồng tính luyến ái nữ (Lesbian), đồng tính<br /> luyến ái nam (Gay), song tính luyến ái(Bisexual) và hoán tính hay còn gọi là người chuyển giới<br /> (Transgender).<br /> Đồng tính<br /> Đồng tính là từ viết tắt của cụm từ đồng tính luyến ái (homosexuality). Dưới góc độ khoa<br /> học, theo quan điểm của Hiệp hội Tâm lí học Hoa Kì (“American Psychological Asociation” –<br /> APA), đồng tính hoàn toàn không phải là sự rối loạn tâm sinh lí mà là một hiện tượng sinh học tự<br /> nhiên chịu sự tác động qua lại phức tạp của các yếu tố di truyền và yếu tố môi trường tử cung trong<br /> giai đoạn đầu của thai nhi. Các hành vi tình dục đồng giới, quan hệ yêu đương đồng giới là một<br /> trong các dạng thức gắn bó bình thường để đáp ứng các nhu cầu cơ bản của con người về tình yêu,<br /> sự gần gũi và quan tâm [1;tr19].<br /> Đồng tính luyến ái cùng với dị tính luyến ái và song tính luyến ái, là ba dạng chủ yếu của<br /> thiên hướng tình dục con người, thuộc thang liên tục dị tính - đồng tính (Thang Kinsey). Đồng tính<br /> luyến ái bản chất là một biến thể bình thường của tính dục con người, không phải là một "bệnh"<br /> hay sự lệch lạc tâm lí, và không phải là nguyên nhân gây ra các hiệu ứng tâm lí tiêu cực.<br /> Song tính<br /> Song tính tiếng Anh là bisexual là người có xu hướng tính dục song tính (có khả năng bị<br /> hấp dẫn về tình cảm, cảm xúc hay thể chất với cả nam và nữ).<br /> Có nhiều nhận xét về người song tính, trong đó thường xoay quanh việc người song tính<br /> là người lưỡng lự, không dứt khoát, băn khoăn, muốn đặt “hai chân” ở hai nơi, lăng nhăng, tò<br /> mò, nhất thời,. . . Xã hội thường có xu hướng phân mọi thứ ra làm hai hướng đối lập: hoặc nam<br /> hoặc nữ, cùng giới hoặc khác giới mà bỏ qua những khả năng khác. Về thực chất quan niệm này<br /> không đúng, góp phần làm cho sự kì thị người song tính gia tăng. Cũng như đồng tính, cần khẳng<br /> 92<br /> <br /> Lồng ghép kiến thức về cộng đồng người đồng tính, song tính và chuyển giới trong dạy học...<br /> <br /> định song tính là một xu hướng tính dục tự nhiên và thể hiện sự đa dạng của tính dục của loài<br /> người [1,tr23].<br /> Chuyển giới<br /> Để hiểu được khái niệm về người chuyển giới phải đề cập khái niệm bản dạng giới Gender<br /> Identity. Khái niệm này được hiểu là việc một người tự nhận mình mang một giới tính nào (có thể<br /> giống hoặc khác với giới tính sinh học khi được sinh ra) [1;tr 24]. Như vậy, nếu một người sinh<br /> ra và tự nhận mình mang giới tính khác với giới tính khi được sinh ra thì đó là người chuyển giới<br /> transgender. Có hai dạng người chuyển giới là: người chuyển giới nam sang nữ male to female<br /> (MTF) và người chuyển giới từ nữ sang nam female to male (FTM). Ở góc độ xu hướng tình dục,<br /> có thể phân chia thành người chuyển giới đồng tính (người chuyển giới từ nam sang nữ và chỉ yêu<br /> nữ và ngược lại), người chuyển giới song tính (ví dụ: người chuyển giới từ nữ sang nam và có thể<br /> yêu cả nam và nữ) và người chuyển giới dị tính (ví dụ: người chuyển giới từ nữ sang nam và chỉ<br /> yêu nữ giới) [1;tr 24].<br /> Người chuyển giới thì có cơ thể hoàn toàn bình thường, nhưng về mặt tâm lí ủa họ có những<br /> biểu hiện sau:<br /> Tự cho bản thân thuộc giới tính khác: những người này hoàn toàn bình thường về giải phẫu<br /> và sinh học nhưng tự cho bản thân thuộc giới tính khác, một số tìm cách thực hiện ý định chuyển<br /> đổi giới tính bằng các phương pháp phẫu thuật và sinh hóa (tiêm Hormone).<br /> Mong muốn tự cải trang quần áo để biểu lộ thành giới khác: những người này thích mặc<br /> quần áo, đi đứng nói năng như người khác giới (nam ăn mặc, nói chuyện yểu điệu như nữ và ngược<br /> lại, nữ ăn mặc và nói năng mạnh mẽ như nam) để cảm thấy mình khác biệt so với giới tính sinh<br /> học của mình.<br /> <br /> 2.1.2. Những thách thức, khó khăn đối với LGBT<br /> Thứ nhất, những người thuộc LGBT, đặc biệt là người chuyển giới thường gặp phải nhiều<br /> khó khăn trong tình yêu và hôn nhân.Tình yêu của họ thường bị lợi dụng hoặc bị ngăn cản bởi<br /> những định kiến từ xã hội, gia đình. Điều này khiến họ rơi vào trạng thái bi quan, mất niềm tin vào<br /> cuộc sống. Ngoài ra, ở một số quốc gia, do hôn nhân của họ chưa được thừa nhận về mặt pháp lí,<br /> nên họ thường chung sống không đăng kí, và nhận con nuôi.<br /> Thứ hai, vấn đề việc làm là một trong những thách thức với người thuộc cộng đồng LGBT.<br /> Sự kì thị từ xã hội khiến họ khó có thể có cơ hội làm việc trong các cơ quan nhà nước hoặc các<br /> doanh nghiệp, tổ chức khác. Các công việc chủ yếu của họ là các công việc độc lập như dịch vụ<br /> làm đẹp (trang điểm, làm đầu. . . ) hay biểu diễn.<br /> Thứ ba, việc thiếu các thông tin y tế và khả năng tài chính hạn chế khiến họ gặp phải những<br /> khó khăn lớn trong việc chăm sóc sức khỏe. Họ cũng là những đối tượng có nguy cơ cao bị lây<br /> truyền các căn bệnh tình dục như HIV, lậu, giang mai. Bên cạnh đó, một bộ phận trong cộng đồng<br /> LGBT cũng mắc các căn bệnh liên quan đến tinh thần như trầm cảm, tự kỉ do phải đối mặt với<br /> những áp lực trong cuộc sống, sự kì thị, chối bỏ của gia đình, xã hội.<br /> Thứ tư, ở một số quốc gia trong đó có Việt Nam, vấn đề pháp lí vẫn là một trở ngại với<br /> LGBT. Họ gặp nhiều khó khăn trong việc đổi tên và xác định lại giới tính, trong việc công nhận<br /> hôn nhân, các quyền lợi nhân thân và tài sản.<br /> <br /> 2.1.3. Những vấn đề pháp lí liên quan đến LGBT ở Việt Nam<br /> như:<br /> <br /> Bộ luật Dân sự 2015 đã có một số quy định nhằm bảo vệ quyền lợi cho người chuyển giới<br /> <br /> 93<br /> <br /> Lưu Thị Thu Hà, Đoàn Thị Thoa<br /> <br /> Điều 36. Quyền xác định lại giới tính<br /> 1. Cá nhân có quyền xác định lại giới tính.<br /> Việc xác định lại giới tính của một người được thực hiện trong trường hợp giới tính của<br /> người đó bị khuyết tật bẩm sinh hoặc chưa định hình chính xác mà cần có sự can thiệp của y học<br /> nhằm xác định rõ giới tính.<br /> 2. Việc xác định lại giới tính được thực hiện theo quy định của pháp luật.<br /> 3. Cá nhân đã thực hiện việc xác định lại giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng kí thay đổi hộ<br /> tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch; có quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được xác<br /> định lại theo quy định của Bộ luật này và luật khác có liên quan.<br /> Điều 37. Chuyển đổi giới tính<br /> Việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật. Cá nhân đã chuyển đổi giới<br /> tính có quyền, nghĩa vụ đăng kí thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch; có quyền<br /> nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi theo quy định của Bộ luật này và luật khác có<br /> liên quan.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Địa chỉ lồng ghép vấn đề LGBT trong môn Giáo dục công dân cấp Trung<br /> học phổ thông<br /> <br /> Căn cứ vào nội dung chương trình GDCD bậc THPT, có thể xác định các bài học có nội<br /> dung phù hợp để lồng ghép vấn đề LGBT như sau:<br /> Cấp lớp<br /> <br /> TT<br /> <br /> Tên bài<br /> <br /> 1<br /> <br /> Bài 12. Công dân với<br /> tình yêu, hôn nhân và<br /> gia đình.<br /> 1. Tình yêu<br /> <br /> 2<br /> <br /> Bài 13. Công dân với<br /> cộng đồng<br /> 1. Cộng đồng và vai trò<br /> của cộng đồng với cuộc<br /> sống con người<br /> a. Cộng đồng là gì?<br /> <br /> Lớp 10<br /> <br /> 94<br /> <br /> Nội dung kiến thức có thể lồng<br /> ghép<br /> - Tình yêu không chỉ là sự rung<br /> cảm và quyến luyến sâu sắc giữa<br /> hai người khác giới mà còn tồn<br /> tại ở những người cùng giới.<br /> - Những thách thức, khó khăn<br /> mà cộng đồng LGBT gặp phải<br /> trong tình yêu<br /> - Cộng đồng LGBT: Là cộng<br /> đồng những người đồng tính<br /> luyến ái nữ (Lesbian), đồng tính<br /> luyến ái nam (Gay), song tính<br /> luyến ái(Bisexual) và Hoán tính<br /> hay còn gọi là Người chuyển giới<br /> (Transgender).<br /> - Hiện nay cộng đồng này đang<br /> gặp rất nhiều thách thức, khó<br /> khăn trong vấn đề tình yêu, hôn<br /> nhân; vấn đề việc làm; vấn đề<br /> pháp lí.<br /> <br /> Phương pháp<br /> dạy học<br /> - Phương pháp<br /> thảo<br /> luận<br /> nhóm<br /> - Phương pháp<br /> tình huống<br /> <br /> - Phương pháp<br /> đàm thoại<br /> - Phương pháp<br /> thảo<br /> luận<br /> nhóm, lớp.<br /> - Phương pháp<br /> tình huống<br /> <br /> Lồng ghép kiến thức về cộng đồng người đồng tính, song tính và chuyển giới trong dạy học...<br /> <br /> Lớp 11<br /> <br /> - Tự nhận thức về bản thân bao<br /> gồm việc nhận thức giới tính<br /> (bản dạng giới). Điều này khác<br /> với nhận thức về giới tính sinh<br /> học. Nhận thức giới tính không<br /> nhất thiết dựa trên giới tính sinh<br /> học hoặc giới tính được người<br /> khác cảm nhận và cũng không<br /> phải là thiên hướng tình dục.<br /> Nhận thức giới tính có thể là:<br /> nam, nữ, giới tính thứ ba, không<br /> phải nam không phải nữ.<br /> <br /> - Phương pháp<br /> động não<br /> - Phương pháp<br /> thuyết trình kể<br /> chuyện<br /> <br /> 3<br /> <br /> Bài 16 Tự hoàn thiện<br /> bản thân<br /> 1. Thế nào là tự nhận<br /> thức về bản thân.<br /> <br /> 4<br /> <br /> Bài 11 Chính sách dân<br /> số và giải quyết việc làm<br /> 2. Chính sách giải quyết<br /> việc làm<br /> <br /> - Những thách thức, khó khăn<br /> của cộng đồng LGBT trong vấn<br /> đề việc làm.<br /> <br /> - Phương pháp<br /> trực quan<br /> - Phương pháp<br /> thảo<br /> luận<br /> nhóm<br /> <br /> 5<br /> <br /> Bài 4. Quyền bình đẳng<br /> của công dân trong một<br /> số lĩnh vực của đời sống<br /> xã hội.<br /> 1. Bình đẳng trong hôn<br /> nhân và gia đình<br /> <br /> - Những khó khăn của cộng đồng<br /> LGBT trong vấn đề hôn nhân<br /> (chưa được thừa nhận hôn nhân<br /> hợp pháp).<br /> <br /> - Phương pháp<br /> tình huống<br /> - Phương pháp<br /> đàm thoại<br /> <br /> Bài 6. Công dân với các<br /> quyền tự do cơ bản<br /> <br /> - Việc thừa nhận quyền xác định<br /> lại giới tính và chuyển đổi giới<br /> tính trong Bộ luật dân sự 2015.<br /> <br /> - Phương pháp<br /> nêu vấn đề<br /> - Phương pháp<br /> trực quan<br /> <br /> Lớp 12<br /> 6<br /> <br /> Ngoài ra, giáo viên cũng có thể thiết kế các chủ đề tích hợp liên môn (môn Sinh học và môn<br /> GDCD) nhằm làm rõ hơn các kiến thức về LGBT.<br /> <br /> 2.3.<br /> <br /> Ví dụ minh họa<br /> Bài 13. Công dân với cộng đồng<br /> (tiết 1)<br /> <br /> I. Mục tiêu<br /> 1. Về kiến thức<br /> - Nêu được cộng đồng là gì và vai trò của cộng đồng đối với cuộc sống của con người.<br /> - Nêu được thế nào là nhân nghĩa, hòa nhập, hợp tác, các biểu hiện đặc trưng của nhân<br /> nghĩa, hòa nhập, hợp tác.<br /> - Hiểu được nhân nghĩa, hòa nhập, hợp tác là những yêu cầu đạo đức của công dân hiện nay<br /> trong mối quan hệ với cộng đồng nơi ở và lớp học, trường học.<br /> <br /> 95<br /> <br />