Luận văn đề tài: Cơ chế thị trường trong thời kỳ quá độ lên Chủ Nghĩa Xã Hội ở Việt Nam

Chia sẻ: Nguyen Uyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

96
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Theo các nhà sử học, đất nước ta đã trải qua bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước, chống thù trong giặc ngoài. Trong chiến tranh, Đảng và Nhà nước ta đã lãnh đạo nhân dân một cách sáng suốt và kiên định đánh đuổi bè lũ lang sói xâm lăng. Từ một nước bị thống trị dưới ách đế quốc thực dân và bị kìm hãm về mọi mặt kinh tế - chính trị - xã hội dưới thời phong kiến, đất nước ta đã vươn lên đánh đổ các xiềng xích để đi theo con đường...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn đề tài: Cơ chế thị trường trong thời kỳ quá độ lên Chủ Nghĩa Xã Hội ở Việt Nam

LUẬN VĂN: Cơ chế thị trường trong thời kỳ quá độ lên Chủ Nghĩa Xã Hội ở Việt Nam
A. Lời nói đầu Theo các nhà sử học, đất nước ta đã trải qua bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước, chống thù trong giặc ngoài. Trong chiến tranh, Đảng và Nhà nước ta đã lãnh đạo nhân dân một cách sáng suốt và kiên định đánh đuổi bè lũ lang sói xâm lăng. Từ một nước bị thống trị dưới ách đế quốc thực dân và bị kìm hãm về mọi mặt kinh tế - chính trị - xã hội dưới thời phong kiến, đất nước ta đã vươn lên đánh đổ các xiềng xích để đi theo con đường Chủ Nghĩa Xã Hội. Không phải ngẫu nhiên mà giữa lúc các nước Đông Âu, Liên Xô, Cu Ba và một số nước trong hệ thống các nước Xã Hội Chủ Nghĩa bị tan dã hay khủng hoảng mà nước ta vẫn bỏ qua chế độ Tư Bản Chủ Nghĩa vẫn kiên định chọn con đường Xã Hội Chủ Nghĩa. Sở dĩ vậy là Đảng và Nhà nước ta nhận thấy chỉ có chế độ Xã Hội Chủ Nghĩa mới thực sự là Nhà nước của dân, do dân và vì dân, mới thực hiện được công bằng và tiến bộ xã hội, đoàn kết dân tộc vững bền. Song song với việc ổn định chính trị và bảo vệ Tổ Quốc, Đảng và Nhà nước ta đã lãnh đạo nhân dân xây dựng một nền kinh tế vững mạnh để đảm bảo đời sống nhân dân và dần dần sẽ cải thiện nâng cao đời sống nhân dân và xây dựng đất nước phồn vinh giàu mạnh. Để thưc hiện mục tiêu đó, Đảng và Nhà nước ta nhận thấy nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp không còn phù hợp nữa, bởi nó kìm hãm sự phát triển kinh tế quá nhiều của đất nước nói chung và sự tư duy, sáng tạo của con người, ức chế sự phát triển của kinh tế cá thể. Từ năm 1986, nước ta thực hiện đổi mới, bước sang thời kỳ ”mở cửa” hội nhập vào xu hướng phát triển chung của thế giới, xu hướng toàn cầu hoá, xoá bỏ nền kinh tế “khép kín”. Nền kinh tế thị trường hoạt động theo cơ chế thị trường là một yêu cầu cần thiết đối với chúng ta để hoà nhập vào nền kinh tế thế giới. Nhận thấy vai trò quan trọng và tính cấp thiết của c ơ chế thị trường trong thời đại ngày nay và vai trò to lớn của Nhà nước trong điều tiết, quản lý kinh tế nước ta là vấn đề “nổi cộm” nên êm thiết nghĩ đề tài “Cơ chế thị trường trong thời kỳ quá độ lên Chủ Nghĩa Xã Hội ở Việt Nam” rất đáng được quan tâm. Vậy làm thế nào để bước vào cơ chế thị trường mà nước ta vẫn giữ gìn được những phong tục, tập quán, những tinh hoa,
truyền thống của dân tộc lại đưa kinh tế phát triển năng động, có hiệu quả cao theo định hướng Xã Hội Chủ Nghĩa và hợp với đặc điểm, xu thế của thời đại, xu thế toàn cầu hoá thì phải cần đến vai trò kinh tế của Nhà nước để phát huy những tính tích cực và hạn chế những tiêu cực của cơ chế thị trường. B. Nội dung. I. Cơ chế thị trường. 1. Khái niệm và nội dung cơ chế thị trường. Cơ chế kinh tế là nguyên tắc là phương thức vận hành của nền kinh tế. Bất cứ một nền kinh tế của một quốc gia, một khu vực nào cũng đều vận động theo một cơ chế nhất định. Trong nền kinh tế tự nhiên thì cơ chế vận hành là cơ chế tự sản tự tiêu, trong nền kinh tế chỉ huy thì cơ chế vận hành là cơ chế kế hoạch hoá tập trung, trong nền kinh tế hàng hoá thì cơ chế vận hành là cơ chế thị trường. Trước hết ta hãy phân tích khái niệm kinh tế hàng hoá và kinh tế thị trường. Kinh tế hàng hoá là một kiểu tổ chức kinh tế xã hội mà trong đó sản phẩm sản xuất ra là nhằm mục đích để bán, trao đổi trên thị trường, sản xuất ra để cho người khác tiêu dùng chứ không phải cho chính người sản xuất ra nó tiêu dùng. Kinh tế thị trường là kinh tế hàng hoá phát triển ở trình độ cao mà ở đó tất cả các yếu tố đầu vào đều thông qua hình thái hàng hoá cũng như các yếu tố đầu ra đó là sản phẩm hàng hoá và dịch vụ đều thông qua thị trường và do thị trường quyết định. Trong nền kinh tế thị trường tất cả các hoạt động kinh tế đều vận động theo các quy luật kinh tế vốn có của thị trường như quy luật giá trị, quy luật cung – cầu, quy luật cạnh tranh v.v… Nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường có nghĩa là nền kinh tế chịu sự tác động của một hệ thống các quy luật kinh tế khách quan nhất là những quy luật vốn có của thị trường. Từ đó có thể đi đến kết luận cơ chế thị trường là cơ chế tự điều chỉnh nền kinh tế hàng hoá do sự tác động của các quy luật kinh tế khách quan vốn có của thị trường, nhằm giải quyết 3 vấn đề cơ bản của nền kinh tế là: sản xuất cái gì, sản xuất như thế nào, sản xuất cho ai.
Trong cơ chế thị trường lợi nhuận vừa là động lực vừa là mục đích của các doanh nghiệp, còn giá cả thị trường là 1 phạm trù trung tâm, nó vừa phát tín hiệu cho các chủ thể biết nên sản xuất cái gì, sản xuất bằng phương tiện gì và sản xuất cho ai. Giá cả thị trường còn có chức năng phân phối nguồn lực và điều chỉnh quan hệ cung cầu. II. Vì sao nước ta lại có xu thế chuyển từ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường. Nước ta đi lên từ một nền kinh tế rất thấp kém, đó là nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp, tự cung tự cấp và sản xuất nông nghiệp là chủ yếu. Hơn nữa, do trình độ khoa học kỹ thuật thấp kém, công cụ lao động rất thô sơ, lạc hậu với “con trâu đi trước cái cày theo sau” trong một nền kinh tế “khép kín”, mua bán theo phiếu Nhà nước phát nên sức sản xuất hạn chế và không đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng của nhân dân. Hơn nữa, sau khi đã quét sạch tàn dư phong kiến và đánh đuổi đế quốc thực dân giành chính quyền nước ta vẫn bị 30 năm chiến tranh tàn phá và 19 năm bị Mỹ cấm vận; vì thế, nền kinh tế đã kém phát triển lại càng ít có điều kiện để nhìn ra bên ngoài, tiếp cận thị trường thế giới để có động lực phát triển bị hạn chế trong một thời gian khá dài đó nên mặc dù lao động đông nhưng trình độ tay nghề và trình độ văn hoá ở mức trung bình thấp ; tài nguyên phong phú đa dạng song trữ lượng lại ở mức vừa và nhỏ , điều kiện khai thác lại khó khăn , thiếu vốn và trình độ công nghệ lạc hậu nên nền kinh tế n ước ta rất khó để phát triển mà thậm chí bị tụt hậu nửa thế kỷ so với thế giới về trình độ khoa học - công nghệ và sự phát triển kinh tế. Nhưng hiện nay, chúng ta đã nhận thức đúng đắn bản chất và những khuyết điểm của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp là không phù hợp với nền kinh tế thị trường hiện nay ở trong nước nói riêng và trên thế giới nói chung mà nền kinh tế đó phải vận hành theo cơ chế thị trường là hợp lý . Vậy những đặc trưng của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp là gì ? Và làm thế nào là vận động theo cơ chế thị trường của nền kinh tế và cơ chế thị trường có những ưu, nhược điểm gì mà đã phủ định được cơ chế tập trung quan liêu bao cấp và ưu, nhược điểm của nó có mâu thuẫn như thế nào mà phải cần đến vai trò kinh tế của Nhà nước . 1.Những đặc trưng cơ bản của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp
Cơ chế tập trung quan liêu bao cấp là biểu hiện của nền kinh tế tự nhiên mà ở đó tất cả cáchoạt động kinh tế đều xuất phát từ nhu cầu của con người. Nó vận hành theo nguyên tắc tâm sinh lý. Nó có những đặc trưng cơ bản là:  Trong cơ chế tập trung chỉ huy Nhà nước quản lý nền kinh tế bằng mệnh lệnh hành chính là chủ yếu. Điều này thể hiện ở việc Trung Ưong đưa kế hoạch xuống bằng một hệ thống chỉ tiêu pháp lệnh .  Các cơ quan hành chính - kinh tế can thiệp quá sâu vào hoạt động sản xuất kinh doanh của các đơn vị kinh tế cơ sở, làm giảm tính chủ động sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của đơn vị, đồng thời lại không có cơ chế ràng buộc trách nhiệm vật chất trước những quyết định của mình.  Nền kinh tế vận hành theo chế độ bao cấp tràn lan, lấy mục tiêu hoàn thành kế hoạch là chính chứ không phải là hiệu quả kinh tế.  Duy trì và phát triển chế độ công hữu tư liệu sản xuất dưới hai hình thức toàn dân và tập thể là chủ yếu. Ngược lại, sở hữu tư nhân cùng với các thành phần kinh tế khác ngoài kinh tế quốc doanh và kinh tế tập thể bị coi là “phi Xã Hội Chủ Nghĩa” không được coi trọng phát triển.  Trong nền kinh tế quan hệ hàng hoá tiền tệ bị coi nhẹ mà tất cả các quan hệ kinh tế đều thông qua chế độ cấp phát và giao nộp sản phẩm vì vậy hạch toán kinh tế chỉ là hình thức. Chế độ bao cấp được thể hiện dưới các hình thức: Bao cấp qua giá, chế độ cung cấp và cấp phát vốn của ngân sách mà không có cơ chế chặt chẽ ràng buộc vật chất với người được cấp phát vốn.  Bộ máy quản lý kinh tế của nhà nước từ Trung ương đến cơ sở hết sức cồng kềnh kém năng động. Đội ngũ cán bộ kém năng lực và chuyên môn nhưng hết sức cửa quyền và quan liêu. Từ tất cả những đặc điểm của cơ chế kế hoạch hoá tập trung như đã phân tích lại được triển khai trong một thời gian quá dài vì vậy tất yếu dẫn đến tình trạng quan liêu bao cấp trì trệ. Từ đó tạo thành lực cản kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế.
Từ khi nước ta bước vào thời kỳ đổi mới Đảng ta khẳng định phải nhanh chóng chuyển nền kinh tế nước ta sang nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận hành theo c ơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước định hướng XHCN. 2. Những ưu điểm của cơ chế thị trường. So với cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, cơ chế thị trường có những mặt tích cực mà thay thế phủ định được cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. Cơ chế thị trường được xác định là cơ chế thích hợp nhất đối với nền kinh tế hàng hoá và kinh tế thị trường bời vì nó có những ưu điểm sau:  Cơ chế thị trường kích thích hoạt động của chủ thể kinh tế và tạo điều kiện thuận lợi để phát triển tính năng động tự do của các chủ thể và dẫn đến hiệu quả kinh tế ngày càng cao.  Cơ chế thị trường có khả năng thoả mãn mọi nhu cầu của nền kinh tế cả về sản phẩm hữu hình và vô hình và bao gồm cả những nhu cầu cho sản xuất và đời sống.  Cơ chế thị trường kích thích đổi mới kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất. Sức ép cạnh tranh buộc những người sản xuất phải giảm chi phí sản xuất cá biệt đến mức tối thiểu bằng cách áp dụng phương pháp sản xuất tốt nhất như không ngừng đổi mới kỹ thuật và công nghệ sản xuất, đổi mới sản phẩm, đổi mới tổ chức sản xuất và quản lý kinh doanh, nâng cao hiệu quả.  Cơ chế thị trường thực hiện phân phối các nguồn lực kinh tế một cách tối ưu. Trong nền kinh tế thị trường, việc lưu động, di chuyển, phân phối các yếu tố sản xuất, vốn đều tuân theo nguyên tắc của thị trường.  Cơ chế thị trường tạo ra những quyết định kinh tế mềm dẻo nhất, tối ưu hơn các quyết định của nhà nước trước đây. Vì vậy, nếu thích nghi nhanh với biến động của nền kinh tế. 3. Những nhược điểm của cơ chế thị trường Cùng với những mặt tích cực thúc đẩy nền kinh tế hàng hoá phát triển thì cơ chế thị trường cũng tồn tại những hạn chế không thể khắc phục được. Những hạn chế đó là:
 Cơ chế thị trường sẽ dần đến sử dụng lãng phí các nguồn tài nguyên khi chạy theo động lực lợi nhuận cá nhân dẫn đến ô nhiễm môi trường, sử dụng lãng phí tài nguyên.  Cơ chế thị trường sẽ dẫn đến phân phối thu nhập không công bằng tạo ra sự phân hoá giầu nghèo.  Cơ chế thị trường tất yếu đẻ ra các tệ nạn vốn có của thị trường như hàng thật hàng giả, tham nhũng, chốn thuế,..v..v..  Cơ chế thị trường khó tránh khỏi những thăng trầm của nền kinh tế như tình trạng khủng hoảng lạm phát, thất nghiệp. 4. Vai trò và chức năng quản lý của nhà nước Tuỳ thuộc vào chế độ xã hôị, giai đoạn lịch sử và từng quốc gia khác nhau mà vai trò kinh tế của Nhà nước có những biểu hiện khác nhau. Vai trò kinh tế nhà nước có trước chủ nghĩa tư bản độc quyền dưới hình thức thuế và pháp luật. Theo Ăngghen thì các nhà nước này ở bên trên, bên ngoài các quá trình kinh tế. Đó là sự can thiệp gián tiếp của nhà nước vào nền kinh tế. ở nước ta, Đảng thực hiện lãnh đạo kinh tế chủ yếu thông qua Nhà nước. Đây là một đặc điểm mới, chỉ có được sau khi Đảng có chính quyền lãnh đạo xây dựng đất nước. Đảng lãnh đạo kinh tế bao hàm nhiều ý nghĩa, chủ yếu thông qua Nhà nước. Như vậy, Nhà nước là một công cụ thuận lợi mà qua đó Đảng lãnh đạo nền kinh tế nước nhà. 4.1. Tại sao ở nước ta, nền kinh tế vận động theo cơ chế thị trường cần có sự quản lý của nhà nước. - Cơ chế thị trường có những mặt tích cực như thúc đẩy lực lượng sản xuất và kỹ thuật phát triển tiến bộ, thúc đẩy sản xuất hàng hoá phát triển, cạnh tranh nhưng đồng thời nó cũng làm nảy sinh mặt tiêu cực như phân hoá những người sản xuất hàng hoá, gây khủng hoảng kinh tế, gây thất nghiệp và nhiều tệ nạn xã hội v.v... Do đó cần có sự quản lý của Nhà nước để khắc phục những hạn chế, những phát sinh tiêu cực đó. Sự quản lý của Nhà nước còn nhằm hướng sự phát triển kinh tế theo những mục tiêu, phương hướng nhất định, hạn chế mặt tiêu cực và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Hơn nữa, sự quản lý của Nhà nước được thực hiện thông qua các công cụ rất có hiệu lực.
- Nhà nước Xã Hội Chủ Nghĩa với tư cách là người đại diện cho lợi ích của nhân dân, của toàn xã hôị, có nhiệm vụ quản lý đất nước về hành chính, kinh tế và xã hội. - Nhà nước là người đại diện cho sở hữu toàn dân về tư liệu sản xuất, có nhiệm vụ quản lý các xí nghiệp thuộc khu vực kinh tế Nhà nước . 4.2. Chức năng kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị trường ở thời kỳ quá độ lên Chủ Nghĩa Xã Hội: - Nhà nước ở nước ta phải đảm bảo sự ổn định chính trị Kinh tế và Xã hội thiết lập 1 khuôn khổ pháp luật để tạo những điều kiện cần thiết cho hoạt động Kinh tế. Sở dĩ ở nước ta vấn đề ổn định chính trị được đặt lên hàng đầu bởi vì chính trị nó là điều kiện là tiền đề cho kinh tế. Để đảm bảo sự ổn định kinh tế – chính trị thì nhà nước VN sau khi thiết lập hệ thống pháp luật thì phải tạo ra hành lang pháp lý cho tất cả các hoạt động kinh tế bằng cách đưa ra những điều luật cơ bản về quyền sở hữu đối với tài sản, quy định những chi tiết cho Doanh nghiệp trong nền kinh tế. - Nhà nước phải định hướng cho sự phát triển kinh tế bằng việc nhà nước xác định các chiến lược kinh tế xã hội, hình thành ra các kế hoạch hay quy hoạch phát triển của nền kinh tế. Đồng thời nhà nước phải trực tiếp đầu tư vào 1 số ngành kinh tế mũi nhọn để tạo ra sức mạnh kinh tế giúp cho nhà nước thực hiện chức năng quản lý và điều tiết cũng như hướng dẫn các thành phần kinh tế phát triển theo mục tiêu đã định hướng. - Nhà nước phải đảm bảo cho nền kinh tế hoạt động có hiệu quả. Muốn vậy, nhà nước cần phải thực hiện các biện pháp để ngăn chặn các tác động xấu, tiêu cực từ phía bên ngoài đối với nền kinh tế. Đồng thời, để đạt mục tiêu hiệu quả thì nhà nước cần phải tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh chống độc quyền để nâng cao tính hiệu quả của hoạt động thị trường. - Nhà nước phải hạn chế hay khắc phục và sửa chữa các khuyết tật do cơ chế thị trường tạo ra qua đó mà tạo ra sự công bằng trong XH. Để đạt được mục tiêu công bằng thì nhà nước cần phải có cơ sở chiến lược trong việc phân phối tổng sản phẩm và thu nhập quốc dân, 1 mặt để đảm bảo thúc đẩy nền Kinh tế tăng trưởng và phát triển bền vững nhưng mặt khác là để tạo ra môi trường công bằng nhằm cải thiện đời sống nhân dân.
4.2.1. Chức năng kinh tế của nhà nước thông qua nhiệm vụ tổ chức toàn bộ nền kinh tế quốc dân ở tầm vĩ mô và vi mô, trong đó quản lý kinh tế vĩ mô là chủ yếu. 3.3.1.1. Quản lý kinh tế ở tầm vĩ mô. Thực hiện chức năng kinh tế này, Nhà nước sử dụng các công cụ có hiệu quả nh ư hệ thống luật pháp, đặc biệt là luật pháp kinh tế,hệ thống các chính sách kinh tế - xã hội trước hết là chinh sách vè tài chính , tín dụng, tiền tẹ ngân hàng; kế hoạch hoá dịnh hướng phát triể kinh tế ; lực lượng dự trữ quốc gia; kinh tế Nhà nước. Những công cụ trên với tư cách là hệ thống công cụ để định hướng phát triển nền kinh tế và chỉ đạo hoạt động, đảm bảo cho nền kinh tế quốc dân phát triển theo định hương Xã Hội Chủ Ngiã và mục tiêu đề ra, đảm bảo những cân đối vĩ mô cần thiết. Thực hiện tốt vai trò người chủ sở hữu toàn bộ tài sản quốc gia, Nhà nước có quyền và có trách nhiệm quản lý, phân bố mọi nguồn lực và đất nước để sử dụng có hiệu quả cao nhất , kiểm tra ,kiểm soát hoạt động kinh tế. Tạo mọi điều kiện cần thiết cho cho các quá trình tăng trưởng và phát triển ổn định bền vững quá trình hội nhập nền kinh tế khu vực và toàn cầu đưa đất nước tiến kịp trình độ chung của thế giới. Đầu tư vào câc ngành kinh tế mũi nhọn , các ngành dược lựa chọn để phát triển kinh tế theo định hướng Xã Hội Chủ Nghĩa. Tạo môi trường và điều kiện thuận lợi cho các hoạt động kinh tế như : ổn định chính trị xã hội , thiết lập kuôn khổ pháp luật , chính sách nhất quán , ổn định môi trường kinh doanh , khống chế tỷ lệ lạm phát, chống khủng hoảng kinh tế và phát triển mặt tích cực , hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trường. Đề ra và thực hiện các chính sách xã hội cần thiết phân phối và phân phối lại thu nhập quốc dân theo mục tiêu kinh tế xã hội đã xác định. 3.3.1.2. Quản lý các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế Nhà nuớc. Doanh nghiệp Nhà nước là những đơn vị kinh tế trong đó phần tài sản chủ yếu thuộc sở hữu Nhà nước. Vì thế, Nhà nước có quyền và có trách nhiệm kiểm tra quản lý các doanh nghiệp này.
Nhà nước không trực tiếp sử dụng tài sản mà giao quyền hạn và nghĩa vụ sử dụng tài sản Nhà nước cho các doanh nghiệp bằng văn bản pháp luật. Vì thế, chính cán bộ công nhân viên của doanh nghiệp trực tiếp sử dụng tài sản Nhà nước Nhà nước không trực tiếp chỉ đạo kinh doanh mà thông qua các cơ quan chức năng, Nhà nước chỉ thực hiện các chức năng chủ yếu sau: Quyết định thành lập hay phá sản doanh nghiệp. Quyết định phương hướng kinh doanh chủ yếu của doanh nghiệp và nghĩa vụ của nó đối với Nhà nước . Bổ nhiệm , miễn nhiệm một số chức danh của doanh nghiệp . Ban hành chính sách cần thiết có tính pháp lệnh đối với doanh nghiệp. Kiểm tra việc thực hiện các chính sách đó tại các doanh nghiệp. Hai chức năng quản lý trên của Nhà nước có quan hệ chặt chẽ với nhau. Bởi vì, kinh tế Nhà nước là một trong những phương tiện vật chất để Nhà nước quản lý vĩ mô nền kinh tế. Để làm tốt hai chức năng trên cần phải giải quyết tốt, đúng đắn mối quan hệ và sự khác nhau giữa chức năng quản lý Nhà nước về kinh tế và vai trò người đại diện chủ sở hữu tài sản công của Nhà nước với chức năng quản lý sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp; đồng thời đòi hỏi Nhà nước phải sử dụnh một cách đồng bộ, có hiệu quả cao các loại công cụ, các biện pháp khác nhau, bao gồm cả biện pháp hành chính và biện pháp kinh tế. Một mặt, đảm bảo sự phù hợp với điều kiện tâm lý, truyền thống, thực tế của đất nước, của dân tộc.Mặt khác, phải đáp ứng yêu cầu, phát triển nền kinh tế năng động có hiệu quả cao theo định hướng Xã Hội Chủ Nghĩa phù hợp với đặc điểm xu hướng của thời đại. 3.3.1.3. Công cụ để Nhà nước thực hiện vai trò chức năng của mình. Hệ thốnng pháp luật: Đặc biệt là luật kinh tế phải đầy đủ, đồng bộ, đồng nhất không ngừng được hoàn chỉnh và có đủ hiệu lực để thực hiện nó. Thông qua công cụ này, Nhà nước tạo ra hành lang để lập và duy trì kỷ cương trật tự hướng dẫn các doanh nghiệp hoạt động theo pháp luật, chống mọi hoạt động làm ăn phi pháp.
Kế hoạch hoá nền kinh tế quốc dân: Đây là công cụ quan trọng của Nhà nước để hoạch định các chương trình định hướng, mục tiêu trong từng thời kỳ. Kế hoạch hoá nền kinh tế quốc dân hoạt động tự giác, có ý thức của Nhà nước để quản lý toàn bộ nền kinh tếtheo một mục tiêu thống nhất đã định trước trên cơ sở nhận thức và vận dụng các quy luật kinh tế khách quan nhằm xác định tốc độ, quan hệ tỷ lệ cơ cấu kinh tế hợp lý để không ngừng mở rộng sản xuất với hiệu quả kinh tế xã hội ngày càng cao. Có thể nói, kế hoạch hoá nền kinh tế quốc dân là quá trình cụ thể hoá đường lối chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước thành nhữnh chỉ tiêu số liệu cụ thể trên cơ sở đó mà thực hiện để biến đường lối chủ trương chính sách thành hiện thực. Vì vậy, Kế hoạch hoá nền kinh tế quốc dân là công cụ của Nhà nước để quản lý nền kinh tế thực hiện đường lối của Đảng cầm quyền, là lực lượng hoá chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước. Hệ thống chính sách kinh tế - xã hội: Hệ thống này bao gồm các chính sách về tài chính, tiền tệ, tín dụng ngân hàng, chính sách đầu tư, chính sách thuế, chính sách kinh tế đối ngoại, chính sách kinh tế nhiều thành phần góp phần tạo ra môi trường kinh tế - xã hội ổn định có lợi cho sự nghiệp tăng trưởng và phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện mục tiêu kết hợp tăng trưởng kinh tế với công bằng và tiến bộ xã hội. Các loại công cụ khác: Nhà nước sử dụng lực lượng kinh tế Nhà nước, lực lượng dự trữ quốc gia, thông tin v.v... để tác động vào nền kinh tế thị trường nhằm đảm bảo cân đối vĩ mô, điều tiết thị trường, ngăn ngừa những đột biến xấu của thị trường theo hướng có lợi cho kinh tế - xã hội. Qua việc sử dụng các công cụ nói trên, Nhà nước thực hiện được vai trò chức năng kinh tế của mình nhằm mục đích cuối cùng là quản lý phân bố, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của đất nước tạo điều kiện cần thiết để thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế, kết hợp với công bằng và tiến bộ xã hội, đưa nền kinh tế phát triển theo định hướng Xã Hội Chủ Nghĩa.
Thực trạng và những giải pháp phát triển nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước định hướng XHCN Đặc trưng của nền kinh tế ở nước ta Từ khi nước ta bước vào thời ky đổi mới Đảng và nhà nước ta đưa ra quan điểm vĩ mô là thực hiện quá trình chuyển đổi nền kinh tế từ một nền kinh tế mang nặng tính tự cấp tự túc lại vận hành theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung quan liêu bao cấp sang phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận hành theo c ơ chế thị trường có sự quản lý vĩ mô của nhà nước. Trong quá trình chuyển đổi đó nền kinh tế nước ta thể hiện rất rõ những đặc trưng sau đây: - Nền kinh tế ở nước ta gồm nhiều thành phần kinh tế tham gia và dựa trên sự đa dạng hoá về quan hệ sở hữu nên trong quá trình phát triển vừa có sự thống nhất nhưng cũng có sự mâu thuẫn với nhau về lợi ích và xu hướng phát triển. - Nền kinh tế thị trường ở nước ta vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý vĩ mô của nhà nước. Với đặc điểm này cũng giống với nền kinh tế thị trường của các nước nhưng điểm khác biệt đó là sự khác nhau về bản chất của nhà nước trong quản lý vĩ mô đối với nền kinh tế. Nước ta là nước của dân do dân và vì dân, vì vậy, trong khi thực hiện các chức năng quản lý và điều tiết thì nhà nước đều hướng tới 1 mục tiêu XH công bằng, nhân đạo mà nền kinh tế thị trường TBCN không có được. Chức năng quản lý và điều tiết của nhà nước Việt nam được tiến hành trên cơ sở gắn liền giữa kế hoạch với thị trường, thị trường trở thành căn cứ cho kế hoạch, còn kế hoạch là xác lập những mục tiêu cho thị trường. - Nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay thuộc nhiều hình thức phân phối trong đó có những hình thức phản ánh tính ưu việt của CNXH như phân phối lấy lao động thước đo, hay phân phối thông qua các quỹ phúc lợi XH để tạo ra sự công bằng sửa chữa những khuyết tật của Kinh tế thị trường. Đồng thời cũng có những hình thức phân phối mang tính chất quá độ, nó không phản ánh bản chất XH của nền Kinh tế XHCN như hình thức phân phối căn cứ vào tài sản và vốn đóng góp. - Nền Kinh tế thị trường ở nước ta phát triển theo hướng mở cửa với bên ngoài. Do sự tác động của cuộc Cách mạng XHCN hiện đại ngày nay làm cho lực lượng sản xuất ở các quốc gia phát triển không đều từ đó nó tạo ra sự cách biệt về trình độ cũng như mức
sống của dân cư. ở nước ta để phát huy được những lợi thế tuyệt đối và những nguồn nội lực thì phải mở cửa nền Kinh tế để khai thác những lợi thế so sánh và thu hút nguồn ngoại tệ phục vụ cho nhân dân CNH – HĐH nền Kinh tế. Thực trạng - Trình độ phát triển của nền kinh tế thị trường ở nước ta còn đang ở giai đoạn sơ khai tất cả các yếu tố của thị trường đang trong giai đoạn bắt đầu hình thành, cơ sở vật chất kinh tế còn ở trình độ thấp, nguồn nhân lực của nền Kinh tế chủ yếu là lao động thủ công do đó tất yếu sẽ dẫn đến năng suất thấp, chất lượng sản phẩm kém, hiệu quả nền Kinh tế không cao. - Kết cấu hạ tầng của nền Kinh tế như giao thông, bến cảng và hệ thống tiên tiến còn lạc hậu vì vậy trong nền Kinh tế còn trong sự chia cắt về thị trường. - Phân công lao động XH ở nước ta vẫn đang kém phát triển việc ổn định cơ cấu còn chậm, Nhà nước vẫn là ngành chiếm tỷ trọng lớn trong nền Kinh tế. - ở nước ta khả năng cạnh tranh của các Doanh nghiệp trên thị trường khu vực và quốc tế còn rất yếu. Một mặt, là do khối lượng sản phẩm hàng hoá quy mô nhỏ bé, chất lượng thấp. Bên cạnh đó nội lực và khả năng quản lý nền kinh tế phù hợp với các thông luận quốc tế đều còn thấp kém. III. Những giải pháp chủ yếu tiếp tục đổi mới cơ chế kinh tế ở nước ta. Đất nước ta mới chuyển từ nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp, một nền kinh tế “khép kín” sang thời mở cửa của kinh tế thị trường, chắc chắn không phải không gặp những bỡ ngỡ, lúng túng bước đầu. Vì vậy, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra những phương hướng và giải pháp để tiếp tục đổi mới cơ chế kinh tế ở nước ta và thúc đẩy nền kinh tế phát triển. 1. Nhận thức về cơ chế kinh tế mới ở nước ta. Đại biểu Đại hội toàn quỗc lần thứ VIII của Đảng Cộng Sản Việt Nam đã khẳng định những nhận thức cơ bản về cơ chế kinh tế mới ở nước ta. Sản xuất hàng hoá không đối lập với Chủ Nghĩa Xã Hội, mà là thành tựu phát triển của văn minh nhân loại, tồn tại khách quan, cần thiết cho công cuộc xây dựng Chủ Nghĩa Xã Hội và cả khi Chủ Nghĩa Xã Hội được xây dựng.
Nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường theo định hướng Xã Hội Chủ Nghĩa ở nước ta là một thể thống nhất với nhiều lực lượng tham gia sản xuất và lưu thông, trong đó kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo thị trường trong nước gắn với thị trường thế giới. Thị trường là căn cứ, là đối tượng của kế hoạch. Kế hoạch chủ yếu mang tính định hướng và đặc biệt quan trọng trên bình diện vĩ mô. Thị trường có vai trò trực tiếp hướng dẫn các đơn vị kinh tế lựa chọn lĩnh vực hoạt động và phương án tổ chức sản xuất kinh doanh. Vận dụng cơ chế thị trường đòi hỏi phải nâng cao năng lực quản lý vĩ mô của Nhà nước, đồng thời xác lập đầy đủ chế độ tự chủ của các đơn vị sản xuất kinh doanh nhằm phát huy tác dụng tích cực đi đôi với việc ngăn ngừa các tác động tiêu cực. 2. Những giải pháp chủ yếu tiếp tục đổi mới cơ chế kinh tế ở nước ta. Mục tiêu đối với cơ chế kinh tế mà Đại hội VIII của Đảng Cộng Sản Việt Nam là xoá bỏ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, hình thành tương đối, đồng bộ cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo hướng Xã Hội Chủ Nghĩa. Để đạt được những mục tiêu đó, theo tôi cần tập trung giải quyết những vấn đề sau : Các giải pháp - Muốn phát triển nền Kinh tế thị trường trong xu thế cạnh tranh và hội nhập hiện nay thì nhà nước phải thực hiện nhất quán cơ sở Kinh tế nhiều thành phần. Trên c ơ sở khẳng định tính nhất quán của nền Kinh tế nhiều thành phần thì để có các cơ sở về sở hữu đối với ruộng đất, đối với tư liệu sản xuất và vốn. Cũng trên cơ sở nhất quán được cơ sở Kinh tế nhiều thành phần đó cũng sẽ phát huy được vai trò chủ đạo của nhà nước để làm cho Kinh tế của nhà nước vừa trở thành nền tảng, sức mạnh của nền Kinh tế nh ưng mặt khác nó tạo ra thực lực về Kinh tế giúp cho nhà nước có cơ sở để tham gia vào điều tiết các thành phần Kinh tế khác hoặc hướng dẫn các thành phần đó. Cơ sở kinh tế nhiều thành phần sẽ tạo ra cơ sở pháp lý để phát triển kinh tế tập thể dưới nhiều hình thức mà trong đó HTX là nòng côt. Cơ sở kinh tế nhiều thành phần cũng khẳng định vị trí và vai trò của từng thành phần kinh tế trong cơ cấu nhiều thành phần tạo ra niềm tin động lực khuyến khích các thành phần kinh tế phát triển.
- Đẩy mạnh sự nghiệp CNH - HĐH, thúc đẩy sự phân công lao động XH. Đây là giải pháp liên quan đến vấn đề hình thành cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế bởi vì phân công lao động XH là cơ sở của sản xuất và trao đổi hàng hoá vì vậy muốn hình thành và xây dựng nền kinh tế thị trường (đó là nền kinh tế hàng hoá phát triển ở trình độ cao) thì việc phân công lao động XH nó vừa là điều kiện tiền đề nhưng đồng thời nó là giải pháp hết sức cấp bách. Trong sự nghiệp CNH – HĐH ở nước ta gắn với giải pháp phân công lao động XH bao gồm cả việc phân công theo ngành kinh tế theo vùng lãnh thổ và bao gồm cả việc phân phối để hình thành ra những ngành kinh tế mới những vùng kinh tế mới gắn với quá trình phân phối lại lao động để thực hiện mục tiêu chỉ định cơ cấu kinh tế gắn với cơ cấu chỉ định lao động. - Hình thành và phát triển đồng bộ các loại thị trường. Nền kinh tế hàng hoá và kinh tế thị trường thì trong các sản phẩm hàng hoá dịch vụ ở đầu ra cũng như các yếu tố sản xuất đầu vào của nền kinh tế đều trong dưới hình thức là hàng hoá và đều thông qua thị trường và do thị trường quyết định. Vì vậy, việc phát triển đồng bộ các loại thị trường là 1 giải pháp có ý nghĩa hết sức quan trọng. Trong nghị quyết ĐH đảng 9, đảng ta khẳng định trong thời gian tới cần phải: + Phát triển thị trường hàng hoá và dịch vụ, hình thành thị trường sức lao động có tổ chức để sử dụng 1 cách có hiệu quả nguồn nhân lực. + Xây dựng thị trường vốn, từng bước hình thành và phát triển thị trường chứng khoán để huy động các nguồn vốn phát triển sản xuất đẩy mạnh CNH – HĐH. + Quản lý chặt chẽ đất đai và thị trường bất động sản. Phải xây dựng và phát triển thị trường thông tin, thị trường KH công nghệ,… - Mở rộng và nâng cao hiệu quả Kinh tế đối ngoại. Trong điều kiện hiện nay chỉ có mở cửa Kinh tế hội nhập vào khu vực và thế giới thì mới tạo điều kiện cho nước ta thu hút được vốn kỹ thuật công nghệ hiện đại, trình độ tổ chức quản lý tiên tiến của các nước đi trước và khai thác được những thế mạnh để phát triển nền kinh tế đất nước. Tuy nhiên, mở cửa nền kinh tế là chấp nhận những thách thức đồng thời đón bắt những thời cơ. Vì vậy, đảng và nhà nước cần phải có những chiến lược và cơ sở kinh tế đối ngoại phù hợp.
Một là: Tạo lập đồng bộ các yếu tố của thị trường, cụ thể là : - Phát triển mạnh thị trường hàng hoá và dịch vụ. - Tổ chức quản lý và hướng dẫn việc thuê mướn và sử dụng lao động. - Quản lý chặt chẽ đất đai và thị trường bất động sản. - Xây dựng thị trường vốn từng bước hình thành thị trường chứng khoán. Hai là: Hoàn chỉnh hệ thống luật pháp về kinh tế để thể chế hoá cương lĩnh, chiến lược và các chủ trương chính sách của Dảng hình thành khuôn khổ pháp lí đồng bộ cần thiết cho các hoạt động kinh tế. Ba là: Tiếp tục đổi mới công tác kế hoạch. Bốn là: Đổi mới chính sách tiền tệ tài chính. chính sách tài chính phải nhằm mục tiêu thúc đẩy sản xuất phát triển, huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, tăng tích luỹ để tạo vốn đầu tư, giảm chi ngân sách. chuyển mạnh chính sách tiền tệ và hoạt động ngân hàng phù hợp với cơ chế thị trường, hạn chế lạm phát, huy động và cho vay vốn có hiệu quả tiếp tục hoàn thiện hệ thống giá cả và đổi mới công tác quản lý Quốc gia. Năm là: Nâng cao năng lựcvà hiệu quả quản lý kinh tế của Nhà nước. Để thực hiện tốt giải pháp này, văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII Đảng Cộng Sản Việt Nam đã khẳng định: Cán bộ và cấp chính quyền không can thiệp vào chức năng quản trị kinh doanh và quyền tự chủ hạch toán của doanh nghiệp.
c. Kết luận Như vậy, nước ta lựa chọn con đường Xã Hội Chủ Nghĩa bỏ qua chế độ Tư bản chủ nghĩa từ một nước nông nghiệp lạc hậu với nền kinh tế “khép kín”. Do đó chuyển sang nền kinh tế thời mở cửa của cơ chế thị trường là một quá trình lâu dài và đầy khó khăn, phức tạp. Kinh nghiệm thực tế cho thấy, chế độ xã hội cũ với cơ chế bao cấp về kinh tế đã kìm hãm không chỉ nền kinh tế mà còn hạn chế cả sự phát triển khoa học kỹ thuật của nước ta. Vì vậy, để bước qua ngưỡng cửa nghèo, thực hiện mục tiêu dân giàu - nước mạnh - xã hội công bằng văn minh thì nước ta phải chuyển sang kinh tế thời mở cửa - nến kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Để thực hiện được mục tiêu này, chúng ta đã đưa ra các biện pháp, các hệ thống pháp luật và hơn hết, chúng ta phải tuân theo các quy luật khách quan của cơ chế thị trường và của xã hội: quy luật phủ định của phủ định, quy luật mâu thuẫn, quy luật cung cầu... và đặc biệt là quy luật sự phù hợp của quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lướnganr xuất. Chỉ có như vậy, chúng ta mới thấy được những cái lỗi thời lạc hậu của chế độ xã hội cũ để thay thế vào đó những cái tiến bộ hơn, phù hợp hơn với tình hình kinh tế xã hội thế giới, từ đó nó thúc đẩy nền kinh tế nước ta phát triển. Đồng thời, các quy luật khách quan cũng chỉ ra các mặt đối lập, các mâu thuẫn của nền kinh tế trong xã hội cũ; nó vạch rõ tính hai mặt tồn tại vốn có của nền kinh tế thị trường. Từ đó cho chúng ta thấy được vai trò rất quan trọng của Nhà nước trong việc quản lý, điều tiết nền kinh tế thị trường để hạn chế những mặt tiêu cực và phát huy những mặt tích cực của cơ chế thị trường nhằm thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Hơn nữa, các quy luật khách quan đó còn chỉ ra những thế mạnh, những tiềm năng kinh tế của nước ta để làm sao chúng ta phát triển nền kinh tế theo kịp với xu thế phát triển chung của thời đại, của thế giới mà vẫn bảo tồn và phát huy những tinh hoa truyền thống của dân tộc.
Mục lục A. Lời nói đầu. B. Nội dung. I. Cơ chế kinh tế và những yếu tố cấu thành nên nó. II. Vì sao nước ta lại có xu thế chuyển từ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hưóng XHCN. 1. Những đặc trưng cơ bản của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. 2. Cơ chế thị trường và tính hai mặt của nó. 3. Vai trò kinh tế của Nhà nước. III. Những giải pháp chủ yếu tiếp tục đổi mới cơ chế kinh tế ở nước ta. 1. Nhận thức về cơ chế kinh tế mới ở nước ta. 2. Những giải pháp chủ yếu tiếp tục đổi mới cơ chế kinh tế ở nước ta. C. Kết luận.
Tài liệu tham khảo 1. Kinh tế học chính trị Mác - Lênin (Tập 2 - Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia) 2. Kinh tế chính trị - Nhà xuất bản giáo dục 3. Tạp chí nghiên cứu kinh tế, số 261, tháng 2 - 2001. 4. Tạp chí nghiên cứu kinh tế số 276, tháng 5 - 2001 5. Sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước trong một số lĩnh vực trọng yếu của đời sống xã hội nước ta (Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia - Hà Nội 1999). 6. Báo đầu tư 7. Bài giảng của thầy Phạm Văn Dũng