Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Tiểu Ngư | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên trên địa bàn thành phố Thái Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM DƯƠNG THỊ NHƯ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC - LỐI SỐNG CHO ĐOÀN VIÊN THANH NIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS.TS. Phùng Thị Hằng 2. TS. Nguyễn Mậu Đức THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Dương Thị Như i
LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập, nhận và triển khai nghiên cứu đề tài, hoàn thành luận văn, em đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ của quý Thầy Cô trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Trước hết, em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các thầy cô khoa Tâm lý - Giáo dục. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Phùng Thị Hằng và TS. Nguyễn Mậu Đức đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn em trong thời gian nghiên cứu để hoàn thành luận văn và có thể áp dụng có hiệu quả trong quá trình công tác. Tác giả xin chân thành cảm ơn các đồng chí Lãnh đạo Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tỉnh Thái Nguyên, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành phố Thái Nguyên, Ban Giám hiệu, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi có được những thông tin bổ ích phục vụ quá trình nghiên cứu. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu xong luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả mong tiếp tục nhận được ý kiến góp ý của các thầy cô giáo cùng các đồng nghiệp. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Học viên Dương Thị Như ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................................. iii DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT .............................................................. vii DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... viii MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................... 3 5. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 3 6. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 3 7. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn .......................................................................................... 5 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC - LỐI SỐNG CHO ĐOÀN VIÊN THANH NIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ............................................................ 6 1.1. Tổng quan về lịch sử nghiên cứu vấn đề .......................................................... 6 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài ....................................................................... 9 1.2.1. Quản lý........................................................................................................... 9 1.2.2. Đạo đức - lối sống........................................................................................ 10 1.2.3. Hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ..................................... 12 1.2.4. Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ........................ 14 1.3. Hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở trường THPT .............. 14 1.3.1. Tầm quan trọng của hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT...................................................................................... 14 1.3.2. Nội dung của hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở trường THPT ............................................................................................... 15 iii
1.3.3. Phương pháp giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở trường THPT ...... 17 1.3.4. Hình thức tổ chức hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở trường THPT .............................................................................. 19 1.3.5. Các lực lượng tham gia hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở trường THPT ................................................................................ 21 1.4. Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở trường THPT........ 22 1.4.1. Vai trò của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trường THPT trong công tác quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN.............. 22 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở trường THPT ............................................................................................... 24 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở trường THPT ......................................................................... 30 1.5.1. Năng lực của cán bộ Đoàn TNCS Hồ Chí Minh ......................................... 30 1.5.2. Cơ chế phối hợp hoạt động của các lực lượng giáo dục: Nhà trường - đoàn thanh niên - xã hội .............................................................................. 31 1.5.3. Đặc điểm tâm lý, sinh lý của ĐVTN ở trường THPT ................................. 32 1.5.4. Sự phối hợp giữa các hoạt động giáo dục trong trường THPT ................... 32 1.5.5. Điều kiện kinh tế - văn hóa - xã hội, phong tục tập quán tại địa phương ... 33 1.5.6. Sự phát triển khoa học công nghệ, cách mạng công nghiệp 4.0. ................ 34 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................. 36 Chương 2: THỰC TRẠNG VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC - LỐI SỐNG CHO ĐOÀN VIÊN THANH NIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN .................................................................... 37 2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội và các trường THPT của thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên .......................................................... 37 2.1.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của thành phố Thái Nguyên ... 37 2.1.2. Vài nét khái quát về các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên.... 38 2.2. Mục đích, nội dung và phương pháp khảo sát thực trạng .............................. 40 iv
2.2.1. Mục đích khảo sát ........................................................................................ 40 2.2.2. Nội dung khảo sát ........................................................................................ 40 2.2.3. Phương pháp khảo sát và phương thức xử lý số liệu................................... 40 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng ............................................................................... 41 2.3.1. Thực trạng hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT của thành phố Thái Nguyên ................................................................ 41 2.3.2. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên .................................................. 50 2.3.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT............................................. 61 2.3.4. Đánh giá chung về thực trạng công tác giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên .......................... 63 Tiểu kết chương 2 .................................................................................................. 67 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC - LỐI SỐNG CHO ĐOÀN VIÊN THANH NIÊN Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN ................................... 68 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................. 68 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ............................................................. 68 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .............................................................. 68 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ............................................................... 69 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ................................................................ 69 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ................................................................. 70 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ................ 70 3.2.1. Tổ chức các hoạt động nâng cao nhận thức cho CBQL, GV, ĐVTN về tầm quan trọng của hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT...................................................................................... 70 3.2.2. Bồi dưỡng nâng cao năng lực tổ chức hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đội ngũ CBQL, GV và cán bộ Đoàn trường THPT. .................... 75 v
3.2.3. Chỉ đạo xây dựng tập thể chi đoàn thanh niên tự quản ở trường THPT ..... 78 3.2.4. Chỉ đạo đổi mới nội dung, hình thức tổ chức hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT............................................ 80 3.2.5. Tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục và phát huy vai trò của tổ chức Đoàn trong hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ......... 83 3.2.6. Chỉ đạo đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên ................................................................................................ 87 3.2.7. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất để tổ chức tốt các hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT .............................. 89 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ..................................................................... 93 3.4. Khảo nghiệm các biện pháp đề xuất ............................................................... 94 3.4.1. Mục đích ...................................................................................................... 94 3.4.2. Nội dung và cách tiến hành ......................................................................... 94 3.4.3. Kết quả khảo nghiệm ................................................................................... 95 Kết luận chương 3 .................................................................................................. 98 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................... 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 103 PHỤ LỤC.................................................................................................................. vi
DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT BDGV : Bồi dưỡng giáo viên BGH : Ban Giám hiệu CBQL : Cán bộ quản lý CSVC : Cơ sở vật chất ĐVTN : Đoàn viên thanh niên GD : Giáo dục GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo GV : Giáo viên HS : Học sinh PHHS : Phụ huynh học sinh THPT : Trung học phổ thông vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Nhận thức của CBQL, GV, ĐVTN về tầm quan trọng của hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT ....................................42 Bảng 2.2. Đánh giá của CBQL, GV, ĐVTN về nội dung giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT .........................................................................44 Bảng 2.3. Đánh giá của các khách thể khảo sát về phương pháp giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT.............................................................46 Bảng 2.4. Đánh giá của CBQL, GV, ĐVTN về hình thức tổ chức hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT ....................................48 Bảng 2.5. Đánh giá của các khách thể điều tra về nội dung kế hoạch thực hiện hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên.........................................................................................50 Bảng 2.6. Đánh giá của các khách thể điều tra về tổ chức thực hiện giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên .................53 Bảng 2.7. Đánh giá của các khách thể điều tra về chỉ đạo thực hiện hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên...........................................................................................................56 Bảng 2.8. Đánh giá của các khách thể điều tra về biện pháp kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT...59 Bảng 2.9. Đánh giá của khách thể điều tra về các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT .........61 Bảng 3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT ..................95 viii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ khi nước ta chuyển sang nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, việc giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức - lối sống truyền thống cũng như việc xây dựng hệ giá trị đạo đức - lối sống mới ở nước ta đã và đang đặt ra nhiều vấn đề cần phải được giải quyết. Thực tế cho thấy, trong đời sống xã hội đã có những biểu hiện xem nhẹ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, chạy theo thị hiếu không lành mạnh. Cuộc đấu tranh giữa cái tiến bộ và cái lạc hậu, giữa lối sống lành mạnh trung thực, có lý tưởng…với lối sống ích kỉ, thực dụng đang diễn ra hàng ngày. Bên cạnh những hệ giá trị mới được hình thành trong quá trình hội nhập, những cái tiêu cực cũng đang xâm nhập vào đạo đức - lối sống của nhiều tầng lớp nhân dân, đặc biệt là đội ngũ học sinh, sinh viên. Ở Việt Nam, các nhà giáo dục đã rất coi trọng việc giáo dục đạo đức - lối sống thông qua việc dạy “làm người”. Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu đã từng nói: “có tài mà không có đức thì là người vô dụng, có đức mà không có tài thì làm gì cũng khó” qua đó thấy rằng Người đặc biệt coi trọng đến đạo đức - lối sống. Cho đến nay, giáo dục đạo đức - lối sống vẫn đang là nội dung được toàn xã hội, các nhà nghiên cứu giáo dục, nhà quản lý giáo dục, giáo viên, phụ huynh và học sinh quan tâm. Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa; hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng thì vấn đề này càng trở nên có ý nghĩa cấp thiết. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI đã nêu “Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa con người Việt Nam. Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư phát triển”. Nghị quyết cũng nhấn mạnh đến mục tiêu cụ thể của đổi mới căn bản toàn diện giáo dục phổ thông là “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học 1
sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức - lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn”. Điều này đặt ra cho giáo dục nói chung và bậc THPT nói riêng việc đổi mới quan niệm về quá trình giáo dục trong nhà trường. Học sinh đến trường không chỉ để học tri thức mà cần học cách rèn luyện những phẩm chất đạo đức - lối sống lành mạnh, có sức khỏe, có kỹ năng nghề nghiệp. Hiện nay, trong các nhà trường, giáo dục đạo đức - lối sống đang được lồng ghép vào chương trình học phổ thông từ bậc tiểu học cho đến trung học phổ thông, chủ đạo là môn Giáo dục công dân. Các nhà trường đang triển khai nhiều hoạt động dạy đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên, tuy nhiên, kết quả thực hiện chưa đạt được mục tiêu đề ra. Ở các trường THPT, học sinh có độ tuổi từ 16 đến 18 tuổi, đang có những phát triển nhanh chóng về thể chất, trí tuệ, tâm lý và nhân cách. Vì vậy, họ là đối tượng cần được trang bị những giá trị đạo đức - lối sống. Trên thực tế, nhiều đoàn viên thanh niên thiếu giá trị đạo đức - lối sống hoặc chưa hoàn thiện giá trị đạo đức - lối sống như giao tiếp, ứng xử, bảo vệ môi trường, giáo dục giới tính v.v. Một số biểu hiện của việc thiếu giá trị đạo đức - lối sống đang ngày càng gia tăng như: Bạo lực học đường, học sinh đánh giáo viên, quan hệ tình dục, nạo phá thai, thiếu hiểu biết và kỹ năng phòng tránh các tệ nạn xã hội; nói tục, chửi bậy, đánh nhau; thiếu ý thức bảo vệ môi trường v.v. Việc giáo dục và quản lý giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường THPT là rất cần thiết, nhất là trong bối cảnh hiện nay. Với những lý do đó, chúng tôi chọn vấn đề “Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài luận văn để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, góp phần nâng cao hiệu quả 2
quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên trên địa bàn thành phố Thái Nguyên. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở trường THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về hoạt động và quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở trường THPT. 4.2. Khảo sát và đánh giá thực trạng hoạt động, quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. 4.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. 5. Giả thuyết khoa học Hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên còn có những hạn chế nhất định như: Nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động chưa hiệu quả, chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý phù hợp với tình hình thực tiễn thì hiệu quả của hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên sẽ được nâng cao. 6. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên 3
thanh niên ở trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên (Đối với Bí thư Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trường THPT). - Về khách thể điều tra: Gồm 263 người, trong đó có 103 cán bộ quản lý và giáo viên; 160 đoàn viên thanh niên thuộc các trường: THPT Lương Ngọc Quyến, THPT Thái Nguyên, THPT Ngô Quyền, THPT Khánh Hòa. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu lý luận về giáo dục và quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường THPT để xây dựng khung lý thuyết cho đề tài. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp đàm thoại: Là phương pháp tổ chức trò chuyện giữa giáo viên và học sinh về các vấn đề đạo đức - lối sống, dựa trên một hệ thống câu hỏi được chuẩn bị trước. - Phương pháp quan sát: Đây là phương pháp dựa trên tri giác có chủ định nhằm xác định các đặc điểm tâm lý của đoàn viên thanh niên qua hành vi, cử chỉ, hành động, xúc cảm... của đoàn viên thanh niên. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Phương pháp này được sử dụng với mục đích khảo sát nhu cầu, nhận thức, sự đánh giá của các khách thể điều tra về các hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. - Phương pháp chuyên gia: Phương pháp này được sử dụng với mục đích xin ý kiến của các chuyên gia, các nhà quản lý, các giáo viên có nhiều kinh nghiệm về việc xây dựng và đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường THPT, đồng thời kiểm tra tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 7.3. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học Sử dụng một số công thức toán học như tính điểm trung bình, tính phần trăm để xử lý các số liệu đã thu thập được từ các phương pháp khác. 4
8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu; Kết luận và Khuyến nghị; Tài liệu tham khảo; Phụ lục, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương như sau: Chương 1. Cơ sở lý luận về hoạt động và quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở trường THPT. Chương 2. Thực trạng hoạt động và quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Chương 3. Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống cho đoàn viên thanh niên ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC - LỐI SỐNG CHO ĐOÀN VIÊN THANH NIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan về lịch sử nghiên cứu vấn đề Đạo đức là khái niệm xuất hiện rất sớm. Những tư tưởng về đạo đức, giá trị đạo đức đã hình thành hơn 2500 năm trước đây trong triết học cổ đại. Ngày nay, ở các quốc gia có nền giáo dục tiên tiến, việc giáo dục cho thanh thiếu niên, hình thành ở học sinh các giá trị đạo đức nhân cách được gắn với các giá trị nhân văn tốt đẹp đã thành hệ giá trị văn hóa truyền thống của quốc gia, chứ không hẳn là hệ giá trị đạo đức dân tộc. Môn học Giáo dục công dân trong trường học chủ yếu nhằm hình thành các giá trị văn hóa cho học sinh và giúp họ thích ứng với cuộc sống xã hội đương đại. Các giá trị đạo đức được hình thành chủ yếu bằng con đường trải nghiệm cá nhân, được nhà trường tổ chức và cộng đồng tham gia rất thuận lợi, chứ không chỉ thông qua môn học Giáo dục công dân trong Nhà trường. Hầu như chỉ các lớp thuộc bậc tiểu học và THCS mới có môn Đạo đức, còn môn Giáo dục công dân thì dạy ở bậc THPT với mục tiêu hình thành những phẩm chất của người công dân tích cực, với những mục tiêu đơn giản và rõ ràng. Trong khi các nước Âu - Mỹ chủ yếu quan tâm giáo dục giá trị văn hóa cá nhân, giáo dục đạo đức công dân giúp các thế hệ đi sau thành công trong cuộc sống hiện đại thì giáo dục đạo đức, đặc biệt là những giá trị truyền thống thì chỉ có ở một số nước châu Á, tiêu biểu là ở các dân tộc có truyền thống văn hóa đạo Phật và đạo Khổng. Đạo đức - lối sống là một hình thái ý thức xã hội được hình thành và phát triển theo sự phát triển của xã hội loài người. Việc giáo dục đạo đức - lối sống luôn là vấn đề đặt ra từ xưa đến nay và thay đổi theo sự phát triển của xã hội. Chính vì vậy, nhiều công trình nghiên cứu khoa học đã đưa ra các mô hình quản lý giáo dục đạo đức - lối sống phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của từng 6
giai đoạn phát triển của đất nước. Công trình nghiên cứu khoa học của tác giả Phạm Minh Hạc và các cộng sự: “Về phát triển toàn diện con người thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa” NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội năm 2001 đã phần nào cụ thể hóa được mục tiêu giáo dục trong các nhà trường, trong đó có hệ thống các trường trung học cơ sở và đã cụ thể hóa được các hoạch định chiến lược giáo dục toàn diện cho học sinh trong việc thực hiện nhiệm vụ đào tạo con người phát triển toàn diện. Xuất phát từ đặc trưng tâm lý học, tác giả đã nêu ra các định hướng giá trị đạo đức - lối sống con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Từ thực trạng đạo đức - lối sống - lối sống của sinh viên, học sinh hiện nay, công trình nghiên cứu đã nêu ra một số giải pháp ở tầm vĩ mô về giáo dục và đào tạo với các yêu cầu đặt ra như: tiếp tục đổi mới hình 15 thức, nội dung, hình thức giáo dục đạo đức - lối sống trong các trường học; củng cố ý tưởng giáo dục ở gia đình và cộng đồng, kết hợp chặt chẽ giáo dục nhà trường trong việc giáo dục đạo đức - lối sống cho mọi người,… [11]. Với đề tài “Biện pháp quản lý giáo dục đạo đức - lối sống cho sinh viên Học viện Quản lý giáo dục trong giai đoạn hiện nay”, mã số C2011-29-11 (năm 2013), tác giả Đỗ Thị Thanh Thủy đã điều tra thực trạng công tác giáo dục đạo đức - lối sống cho sinh viên Học viện Quản lý giáo dục cho thấy: Đại đa số sinh viên có nhận thức tốt về vai trò và tầm quan trọng của công tác giáo dục đạo đức - lối sống. Tuy nhiên, vẫn còn không ít sinh viên chưa nhận thức đúng về vai trò và tầm quan trọng của giáo dục đạo đức - lối sống [21]. Qua điều tra khảo sát và phân tích thực trạng, kết hợp với nghiên cứu lý luận, đề tài đã đề xuất các giải pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức - lối sống cho sinh viên Học viện Quản lý giáo dục. Luận án tiến sĩ “Giáo dục đạo đức - lối sống cho học sinh trường trung học cơ sở tại thành phố Hồ Chí Minh trong điều kiện đổi mới giáo dục hiện nay” của Đỗ Tuyết Bảo (2001) đã đề cập đến vai trò giáo dục đạo đức - lối sống với sự hình thành và phát triển nhân cách thế hệ trẻ, tác động đổi mới của xã hội với giáo dục đạo đức - lối sống cho học sinh trường trung học cơ sở tại thành phố Hồ Chí 7
Minh. Tác giả đưa ra các giải pháp như: Đổi mới về nhận thức giáo dục đạo đức - lối sống; Đổi mới phương pháp giáo dục đạo đức - lối sống; Đổi mới hình thành tổ chức hoạt động giáo dục đạo đức - lối sống và xây dựng môi trường đạo đức - lối sống; Tăng cường những đảm bảo cơ sở vật chất giáo dục đạo đức - lối sống; lãnh đạo và quản lý công tác giáo dục đạo đức - lối sống trong nhà trường nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức - lối sống cho học sinh [3]. Luận án tiến sĩ : “Xây dựng mô hình quản lý công tác giáo dục đạo đức - lối sống cho sinh viên các trường ĐHSP trong giai đoạn hiện nay” của Nguyễn Thị Hoàng Anh (năm 2011) đã nghiên cứu lý luận, thực trạng và đề xuất các giải pháp quản lý công tác giáo dục đạo đức - lối sống cho sinh viên sư phạm trong các trường đại học sư phạm - Đại học sư phạm Huế, trường Đại học sư phạm - Đại học Đà Nẵng, trường Đại học Đồng Tháp nhằm đề xuất mô hình mới về quản lý công tác giáo dục đạo đức - lối sống cho sinh viên sư phạm và các giải pháp thực hiện mô hình [1]. Luận án tiến sĩ: “Quản lý giáo dục đạo đức - lối sống nghề nghiệp cho sinh viên trường cao đẳng sư phạm miền Đông Nam Bộ” của Nguyễn Thanh Phú (năm 2014) đã làm rõ thêm khái niệm đạo đức - lối sống, ý nghĩa , vai trò của quản lý giáo dục đạo đức - lối sống; xác định các yếu tố ảnh hưởng tới việc quản lý giáo dục đạo đức - lối sống nghề nghiệp cho sinh viên các trường cao đẳng sư phạm. Trong luận án, tác giả còn điều tra khảo sát ba trường cao 17 đẳng sư phạm tại khu vực miền Tây Nam Bộ và đề xuất một số giải pháp quản lý nhằm đổi mới và nâng cao kết quả giáo dục đạo đức - lối sống nghề nghiệp cho sinh viên các trường cao đẳng sư phạm, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên cho các trường sư phạm. Đó là những phạm trù phản ánh nội dung khách quan của đời sống xã hội, nó liên hệ hữu cơ với tình cảm con người trong mối quan hệ giữa con người với đời sống xã hội [19]. Như vậy, các công trình nêu trên đã có đóng góp nhất định trong việc nêu rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về yêu cầu của việc giáo dục đạo đức - lối sống và các tác động của bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế tới sự biến đổi của đạo đức, giá trị đạo đức của nước ra trong quá trình đổi mới. Các công trình đã 8
đề cập đến các khía cạnh khác nhau của hoạt động giáo dục đạo đức lối sống cho học sinh ở nhà trường v.v. Những nghiên cứu đó đã cung cấp cơ sở khoa học lý luận và thực tiễn quan trọng cho việc tiếp tục nghiên cứu vấn đề này. Tuy nhiên, vấn đề quản lý hoạt động giáo dục đạo đức lối sống cho ĐVTN ở các trường THPT còn rất ít công trình đề cập đến. Do vậy chúng tôi nhận thấy đây là vấn đề cần phải tiếp tục được quan tâm, nghiên cứu. 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Quản lý Có nhiều quan niệm và cách hiểu khác nhau về quản lý: H. Koontz cho rằng: Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo những phối hợp nỗ lực hoạt động cá nhân nhằm đạt được các mục đích của tổ chức. Như vậy, với Koontz, quản lý là một hoạt động phối hợp các cá nhân, các lực lượng để thực hiện mục tiêu đề ra của tổ chức [16]. Theo Annapu FF, quản lý là một hệ thống xã hội, là một khoa học, một nghệ thuật tác động vào một hệ thống xã hội, chủ yếu là quản lý con người nhằm đạt được những mục tiêu xác định. Hệ thống đó vừa tĩnh vừa ổn định, bao gồm nhiều thành phần có tác động qua lại với nhau [16]. Theo các tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc, hoạt động quản lý là hoạt động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) tron một tổ chức làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức [6, tr.15]. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến những người lao động (khách thể quản lý) nhằm thực hiện những mục tiêu dự kiến” 17. Từ những quan niệm trên chúng tôi thấy, ở những góc độ khác nhau có nhiều quan niệm khác nhau về quản lý, quan niệm này phụ thuộc vào cái nhìn chủ quan và tính mục đích hoạt động của hệ thống. Nhưng chúng ta có thể hiểu một cách khái quát là: Quản lý một đơn vị (cơ sở sản xuất, cơ quan, trường học, xí nghiệp…) với tư cách là một hệ thống xã hội là khoa học và nghệ thuật tác động vào hệ thống, vào 9
trong thành tố của hệ thống bằng phương pháp thích hợp nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Tuy có các cách tiếp nhận khác nhau nhưng trong quá trình nghiên cứu tác giả thấy khái niệm quản lý bao hàm một số ý nghĩa chung đó là: - Quản lý là các hoạt động để đảm bảo mục đích chung là hoàn thành công việc qua nỗ lực của các cá thể trong tổ chức. Đối tượng tác động của quản lý là một hệ thống xã hội hoàn chỉnh như một cơ thể sống gồm nhiều yếu tố liên kết hữu cơ theo một quy luật nhất định tồn tại trong thời gian, không gian cụ thể. - Mục tiêu cuối của quản lý là chất lượng sản phẩm vì lợi ích phục vụ con người. Người quản lý tựu trung lại là nghiên cứu khoa học nghệ thuật giải quyết các mối quan hệ giữa con người với nhau vô cùng phức tạp không chỉ giữa chủ thể và khách thể trong hệ thống mà còn trong mối quan hệ tương tác với các hệ thống khác nhằm hướng đến mục tiêu chung của tổ chức mình. Như vậy, bản chất của quản lý là một loại lao động để điều khiển lao động. Đó là quá trình tác động có định hướng của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm sử dụng có hiệu quả các tiềm năng, các cơ hội của tổ chức để đặt ra trong điều kiện biến động của môi trường. Xã hội ngày càng phát triển các loại hình lao động ngày càng phong phú, phức tạp, tinh vi thì hoạt động quản lý càng có vai trò quan trọng và quyết định để tổ chức hướng tới đích bằng con đường ngắn nhất, hiệu quả nhất. Với bản chất là một khoa học và nghệ thuật trong việc điều khiển và phối hợp sự nỗ lực của con người vì mục tiêu chung. Trong xã hội hiện đại, tính khoa học và nghệ thuật của quản lý được đề cao. Kế thừa những quan niệm nêu trên về quản lý, chúng ta có thể hiểu: Quản lý là sự tác động có ý thức, có tính hướng đích của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đã đề ra. 1.2.2. Đạo đức - lối sống * Đạo đức: Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, là tổng hợp những quy tắc, nguyên tắc, chuẩn mực xã hội nhờ đó mà con người tự điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với lợi ích, hạnh phúc của con người và tiến bộ xã hội trong quan hệ giữa con người với con người, giữa cá nhân với xã hội. 10
Trong Từ điển tiếng Việt của tác giả Hoàng Phê, khái niệm đạo đức được định nghĩa như sau: Đạo đức là “1. Những tiêu chuẩn, nguyên tắc được dư luận xã hội thừa nhận, quan hệ của con người đối với nhau và đối với xã hội; 2. Phẩm chất tốt đẹp của con người do tu dưỡng theo những tiêu chuẩn đạo đức mà có” [18, tr.365]. Theo giáo sư Phạm Minh Hạc, “Đạo đức, theo nghĩa hẹp là những luân lý, những quy định, những chuẩn mực ứng xử trong quan hệ của con người. Nhưng trong điều kiện hiện nay, chính quan hệ của con người cũng đã mở rộng đạo đức bao gồm những quy định, những chuẩn mực ứng xử của con người với con người, với công việc và với bản thân, kể cả với thiên nhiên và môi trường sống” [12, tr.35]. Theo Phạm Khắc Chương “Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội phản ánh những tồn tại xã hội, phản ánh những quan hệ xã hội thực hiện trên cơ sở kinh tế. Sự phát triển của đạo đức xã hội từ thấp đến cao như những nấc thang giá trị của văn minh con người, trên cơ sở phát triển của sức sản xuất và thông qua đấu tranh, gạn lọc, kế thừa mà nội dung đạo đức ngày càng phong phú và hoàn thiện hơn” [7, tr.25]. Mặc dù có nhiều cách định nghĩa khác nhau về đạo đức, song có thể khái quát như sau: Đạo đức là hệ thống các quy tắc, chuẩn mực xã hội mà nhờ đó con người tự giác điều chỉnh hành vi, phương thức ứng xử của bản thân cho phù hợp với lơi ích của cộng đồng và xã hội. * Lối sống: Theo từ điển Tiếng Việt, lối sống được hiểu là: “những nét điển hình, được lặp đi lặp lại và định hình thành phong cách, thói quen trong đời sống cá nhân, nhóm xã hội, dân tộc, hay là cả một nền văn hóa. Lối sống cá nhân được đặc trưng bởi cái nhìn về thực tại, cá tính, bản sắc cá nhân cũng như những ảnh hưởng bởi môi trường xung quanh như gia đình, nơi sinh sống, giáo dục, văn hóa và đặc biệt là truyền thông [18, tr.734]. Lối sống của con người là các chiều cạnh chủ quan của văn hóa, là quá trình hiện thực hóa các giá trị văn hóa thông qua hoạt động sống của con người. 11