Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:162

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ HỒNG NGỌC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT BẮC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2017
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ HỒNG NGỌC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT BẮC Chuyên ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận Chính trị Mã số: 60.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ MINH TUYÊN THÁI NGUYÊN - 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này do tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS.Vũ Minh Tuyên trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, trên cơ sở tiếp thu các tài liệu khoa học có liên quan đến đề tài. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Hồng Ngọc i
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn, cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo TS. Vũ Minh Tuyên đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ để luận văn được hoàn thành. Đồng thời, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn Ban Chủ nhiệm Khoa Giáo dục chính trị, các thầy cô khoa Giáo dục chính trị - Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Hồng Ngọc ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH M ỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ............................................................... v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ............................................................................ vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................... 3 4. Phương pháp nghiên cứu của đề tài ................................................................. 4 5. Đóng góp của đề tài ......................................................................................... 4 6. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG .................................... 5 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................ 5 1.2. Khái niệm nhóm và các hình thức chia nhóm .............................................. 8 1.2.1. Khái niệm nhóm ........................................................................................ 8 1.2.2. Các hình thức chia nhóm ......................................................................... 10 1.3. Phương pháp thảo luận nhóm ..................................................................... 13 1.3.1. Khái niệm phương pháp thảo luận nhóm ................................................ 13 1.3.2. Các hình thức thảo luận nhóm ................................................................. 14 1.3.3. Đặc trưng và yêu cầu của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ....................... 16 1.3.4. Sự cần thiết phải vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, chương III Chủ nghĩa duy vật lịch sử ..................................................................... 22 iii
1.4. Thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác -Lênin chương III “Chủ nghĩa duy vật lịch sử” ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc.... 26 1.4.1. Khái quát về trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc ................. 26 1.4.2. Tình hình dạy học và vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học chương III “Chủ nghĩa duy vật lịch sử” ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc ..................................................................... 28 1.4.3. Sự cần thiết phải đổi mới phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc .................................................... 41 Kết luận chương 1.............................................................................................. 44 Chương 2. QUY TRÌNH VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT BẮC ................................................................................................. 46 2.1. Quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong việc dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc .................................................... 46 2.1.1. Quy trình thiết kế bài giảng theo phương pháp thảo luận nhóm ............. 46 2.1.2. Quy trình thực hiện dạy học theo phương pháp thảo luận nhóm ............ 50 2.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quá trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin chương III Chủ nghĩa duy vật lịch sử ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc .................................................... 51 2.2.1. Nâng cao ý thức của sinh viên trong quá trình thảo luận nhóm .............. 51 2.2.2. Đổi mới nhận thức của giảng viên về mục đích, yêu cầu và nội dung hoạt động thảo luận nhóm ......................................................................... 53 iv
2.2.3. Đổi mới hình thức tổ chức thảo luận nhóm ............................................. 56 2.2.4. Đối với Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc ........................ 57 Kết luận chương 2.............................................................................................. 58 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT BẮC .............................................................. 61 3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ................................................................. 61 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 61 3.1.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 61 3.1.3. Nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................ 61 3.1.4. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................ 62 3.1.5. Địa điểm và thời gian thực nghiệm ......................................................... 62 3.1.6. Giả thuyết thực nghiệm ........................................................................... 62 3.1.7. Phương pháp thực nghiệm ....................................................................... 63 3.2. Quá trình thực nghiệm sư phạm ................................................................. 63 3.2.1. Khảo sát trình độ đầu vào của lớp thực nghiệm và đối chứng ................ 63 3.2.2. Thiết kế giáo án thực nghiệm .................................................................. 64 3.2.3. Tiến hành thực nghiệm .......................................................................... 138 3.3. Kiểm tra, đánh giá sau thực nghiệm ......................................................... 138 3.3.1. Kết quả kiểm tra sau lần thực nghiệm lần thứ nhất ............................... 138 3.3.2. Kết quả kiểm tra sau lần thực nghiệm lần thứ hai ................................. 141 3.3.3. Phân tích kết quả trưng cầu ý kiến điều tra dành cho lớp thực nghiệm........ 142 Kết luận chương 3............................................................................................ 146 KẾT LUẬN..................................................................................................... 148 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 150 v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CSHT : Cơ sở hạ tầng GV : Giảng viên KTTT : Kiến trúc thượng tầng LLSX : Lực lượng sản xuất PPDH : Phương pháp dạy học PPTLN : Phương pháp thảo luận nhóm QHSX : Quan hệ sản xuất SV : Sinh viên VHNTVB : Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc iv
DANH M ỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng 1.1. Đánh giá của giảng viên về tầm quan trọng của PPTLN trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin.......... 29 Bảng 1.2. Mức độ sử dụng PPTLN của giảng viên trong quá trình dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ........... 30 Bảng 1.3. Đánh giá của giảng viên về mục đích của việc vận dụng PPTLN trong quá trình dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác -Lênin (câu hỏi có nhiều lựa chọn) ............................. 31 Bảng 1.4. Phạm vi vận dụng PPTLN của giảng viên trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ................... 32 Bảng 1.5. Kết quả tìm hiểu những khó khăn ảnh hưởng đến việc vận dụng PPTLN trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin (câu hỏi có nhiều lựa chọn) ............................ 32 Bảng 1.6. Đánh giá về mức độ hiệu quả sử dụng phương pháp thảo luận nhóm ... 34 Bảng 1.7. Đánh giá của giảng viên về thái độ, ý thức của sinh viên trong tiết học vận dụng PPTLN .............................................................. 35 Bảng 1.8. Kết quả nhận thức của sinh viên về đặc trưng của phương pháp thảo luận nhóm .............................................................................. 36 Bảng 1.9. Thái độ, ý thức của sinh viên đối với phương pháp thảo luận nhóm trong học tập môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin .............................................................................................. 37 Bảng 1.10. Lựa chọn của sinh viên đối với các PPDH môn những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ............................................ 37 Bảng 1.11. Mức độ chủ động, tích cực phát biểu xây dựng bài của sinh viên ... 38 Bảng 1.12. Đánh giá của học sinh về hiệu quả tiết học sử dụng PPTLN so với các PPDH khác (câu hỏi có nhiều lựa chọn) .......................... 39 Bảng 1.13. Kết quả tìm hiểu về những khó khăn mà sinh viên gặp phải trong giờ học có vận dụng PPTLN (câu hỏi có nhiều lựa chọn) ............ 39 v
Bảng 3.1. Kết quả điểm kiểm tra kiến thức của hai lớp thực nghiệm và đối chứng ............................................................................................. 63 Bảng 3.2. Kết quả lần 1 kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ............................................................................... 139 Bảng 3.3. Kết quả kiểm tra lần 2 nội dung bài học ..................................... 141 Bảng 3.3. Mức độ hình thành kỹ năng sau tiết học sử dụng phương pháp thảo luận nhóm ............................................................................ 142 Bảng 3.4. Mức độ hứng thú của sinh viên lớp thực nghiệm trong tiết học có vận dụng PPTLN .................................................................... 143 Bảng 3.5. Mức độ chủ động, tích cực phát biểu xây dựng bài của người học . 144 Bảng 3.6. Mức độ hiệu quả học tập mà người học đạt được sau tiết học có sử dụng phương pháp thảo luận nhóm ........................................ 145 vi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Kết quả lần 1 kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ...................................................................... 140 Biểu đồ 3.2. Kết quả kiểm tra lần 2 nội dung bài học ................................. 141 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đổi mới phương pháp dạy học là một trong những yêu cầu cấp thiết của giáo dục, đáp ứng yêu cầu của xã hội trong thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nâng cao chất lượng giáo dục nói chung, trong đó chất lượng dạy học trong nhà trường nói riêng là một yêu cầu cấp bách hiện nay. Nhà trường không thể cung cấp hết cho người học tất cả các kiến thức họ cần, mà chỉ cung cấp phương pháp cho người học đi tìm tri thức và nắm vững tri thức. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) được Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng thông qua một lần nữa nhấn mạnh quan điểm: “Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam. Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư cho phát triển” [6, tr.84]. Chính vì vậy, đổi mới PPDH trở thành xu hướng diễn ra mạnh mẽ ở các cấp học, bậc học từ Mầm non, Tiểu học cho đến Trung học phổ thông, Trung cấp chuyên nghiệp, Cao đẳng và Đại học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, sinh viên trong quá trình học tập. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động của người học là đòi hỏi cấp bách của sự nghiệp giáo dục ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Thực tiễn giảng dạy các môn khoa học Mác - Lênin nói chung cho thấy việc truyền thụ tri thức cho học sinh, sinh viên thật không dễ dàng. Môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là một trong những môn học trang bị cho người học những kiến thức, thế giới quan, phương pháp luận khoa học, giáo dục niềm tin và tình cảm sâu sắc trong quá trình lĩnh hội tri thức của người học, là môn khoa học mang tính lý luận khái quát, trừu tượng cao. Để truyền đạt được tri thức đó giảng viên thường không thể truyền đạt ngay cho người học điều 1
mình muốn dạy, mà cách làm tốt nhất là định hướng các tri thức đó vào những tình huống để người học tự mình chiếm lĩnh tri thức thông qua hoạt động tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo. Đối với Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc trong những năm gần đây, đổi mới phương pháp dạy học trở thành xu hướng diễn ra mạnh mẽ. Việc đổi mới PPDH nhằm nâng cao chất lượng đào tạo được nhà trường hết sức quan tâm. Thực tế cho thấy muốn đạt kết quả cao trong dạy và học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin thì không thể chỉ chú trọng đổi mới nội dung mà còn phải chú trọng đổi mới phương pháp. Cùng với xu hướng chung, để nâng cao chất lượng dạy và học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc, phần lớn cán bộ giảng dạy đã sử dụng các phương pháp dạy học tích cực trong đó có phương pháp thảo luận nhóm. Thảo luận nhóm là một trong những phương pháp tích cực được sử dụng thường xuyên trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Để khắc phục lối truyền thụ tri thức một chiều, lối học thụ động, máy móc, cần phải sử dụng phối hợp nhiều phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học hiện đại, trong đó có phương pháp thảo luận nhóm. Thông qua phương pháp này, người học sẽ học được tính hòa nhập, chia sẻ để giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng và rèn luyện được tính tích cực chủ động, qua đó biết chia sẻ công việc một cách bình đẳng, biết giao việc và có trách nhiệm đối với công việc của mình. Đồng thời, thông qua hoạt động nhóm sẽ giúp cho người học có kĩ năng, kinh nghiệm trong tổ chức quản lí đặc biệt là tính năng động. Từ những lí do trên, tác giả chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc” làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2
2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở lí luận và thực tiễn vận dụng phương pháp thảo luận nhóm và qua thực nghiệm, đối chứng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc luận văn đề xuất một số giải pháp vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của sinh viên. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài hướng vào triển khai và thực hiện các nhiệm vụ sau: Một là, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc. Hai là, tiến hành thực nghiệm vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc. Ba là, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế khi vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc. Bốn là, đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học chương “Chủ nghĩa duy vật lịch sử” trong chương trình môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài Đề tài tập trung nghiên cứu việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc nhằm phát huy tính tích cực học tập của người học. 3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài 3
Trong nội dung chương trình môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin trong các trường Đại học, Cao đẳng môn học được cấu trúc thành 3 phần và 9 chương. Trong phạm vi có hạn, đề tài chỉ tiến hành điều tra và khảo sát chương III. Chủ nghĩa duy vật lịch sử trong chương trình môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc. 4. Phương pháp nghiên cứu của đề tài - Các phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử như: nguyên tắc khách quan, nguyên tắc toàn diện, lịch sử - cụ thể… - Các phương pháp thực nghiệm, đối chiếu, so sánh, điều tra, phân tích - tổng hợp… 5. Đóng góp của đề tài - Đề tài góp phần làm sáng tỏ thêm cơ sở lí luận và thực tiễn của việc đổi mới PPDH nói chung và việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm nói riêng trong quá trình dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin cho sinh viên ở các trường Cao đẳng. - Đề tài cũng đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào quá trình dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Bên cạnh đó, đề tài có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho giáo viên tham gia giảng dạy các môn lý luận chính trị. 6. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài gồm 3 chương 9 tiết. 4
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Trong số các môn học ở chương trình giáo dục chuyên nghiệp ở nước ta hiện nay, môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin có vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng. “Đây là môn học nhằm giáo dục một cách trực tiếp và toàn diện tư tưởng chính trị trên cơ sở những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lênin, cung cấp cho người học tri thức khoa học lý luận về tự nhiên, xã hội và con người, giúp người học nhận thức đúng đắn thế giới quan, phương pháp luận khoa học về mọi mặt đời sống, về con đường cách mạng mà Đảng và nhân dân ta đang phấn đấu thực hiện, đào tạo cho đất nước những công dân hoàn thiện, chuẩn mực, những công dân có thể đảm đương trọng trách cao cả, gánh vác những nhiệm vụ khó khăn, nặng nề của Tổ quốc, của dân tộc trong tương lai” [1, tr.6]. Nhưng hiện nay, chất lượng dạy học môn học này đang đặt ra nhiều vấn đề mang tính cấp bách đòi hỏi phải được giải quyết kịp thời. Vì thế đổi mới nội dung, chương trình và phương pháp dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin đã được nhiều nhà khoa học, nhiều nhà giáo dục quan tâm và nghiên cứu. Tuy khai thác ở nhiều khía cạnh khác nhau, nhưng nhìn chung các tác giả luôn hướng đến việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học trong nhận thức và chiếm lĩnh tri thức là tư tưởng bao trùm. Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm (PPTLN) trong dạy học đã được nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu, tiêu biểu như: Thứ nhất, các công trình nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực nói chung: 5
Tác giả Nguyễn Văn Tuấn với công trình “Tài liệu bài giảng lí luận dạy học” của Trường Đại học Sư phạm Kỹ Thuật TP. Hồ Chí Minh (Lưu hành nội bộ). Nội dung chủ yếu nói về lí luận dạy học, các quá trình dạy học, các phương pháp dạy (trong đó có phương pháp thảo luận nhóm) các cách soạn giáo án. Nhà giáo Phan Trọng Ngọ (2005) đã có công trình, “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường”, NXB ĐHSP Hà Nội. “Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT”, của Nguyễn Văn Cường và Bernd Meier, Berlin/ Hà Nội 2010, thuộc Dự án phát triển giáo dục THPT, chủ yếu nói về cơ sở lí luận và thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học, một số quan điểm, kỹ thuật và phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo cho người học: “Phương pháp dạy học đóng vai trò quan trọng trong việc tích cực hóa, phát huy sáng tạo của học sinh. Có những phương pháp nhận thức chung như phương pháp thu thập, xử lý, đánh giá thông tin, phương pháp làm việc nhóm…” [7, tr.94]. Tài liệu bồi dưỡng giáo viên dạy chương trình môn Giáo dục công dân (Chuyên đề 2), 2007“Một số phương pháp dạy học tích cực” của PGS.TS Vũ Hồng Tiến. Tác giả đã tiến hành so sánh, đối chiếu phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học tích cực và đi đến khẳng định, phương pháp dạy học truyền thống chỉ truyền thụ kiến thức một chiều, còn phương pháp dạy học tích cực đòi hỏi người học phải tự nghiên cứu tìm tòi, phát hiện và giải quyết vấn đề, tạo nên sự tương tác giữa thầy - trò, trò - trò. “Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không còn đóng vai trò đơn thuần là người truyền đạt tri thức, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập theo nhóm nhỏ để học sinh tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kỹ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình học” [23, tr.5]. Thứ hai, nhóm các phương pháp dạy học (PPDH) thảo luận nhóm. 6
“Thảo luận nhóm thực trạng và giải pháp” của tác giả Thế Phong, đăng trên Tạp chí Thanh niên phía trước số 48, năm 2011, trong bài viết này, tác giả chủ yếu đề cập đến vấn đề: Phương pháp học và thảo luận theo nhóm đã bắt đầu hình thành và triển khai như một cuộc thử nghiệm bước đầu đã thu được những kết quả tích cực. Công trình “Những rào cản của đổi mới phương pháp dạy học ở Đại học” của ThS. Lê Tấn Huỳnh Cẩm Giang, Công tác tại Viện Nghiên cứu Giáo dục. Tác giả tập trung chỉ rõ cách chia nhóm và quá trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm (chủ yếu là nhóm nhỏ), làm rõ những rào cản trong quá trình vận dụng phương pháp này ở các trường đại học. Trên cơ sở đó tác giả đã đề xuất 03 giải pháp để phá vỡ các rào cản hiện tồn tại trong tiến trình đổi mới hoạt động dạy học ở các trường đại học. Công trình nghiên cứu của PGS.TS Vũ Quang Hiển, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội về “Phương pháp thảo luận nhóm tại lớp trong giờ học Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam”. “Phương pháp học nhóm trong dạy và học môn Tư tưởng Hồ Chí Minh ở Trường Đai học khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội” Công trình nghiên cứu của PGS.TS Phạm Ngọc Anh. “Tổ chức thảo luận theo nhóm đối với các môn khoa học Mác - Lênin” Th.S Mai Văn Điệp, Học viện Hải quân. Bài viết này tập trung bàn về cách tổ chức các nhóm học tập, lựa chọn nội dung và xây dựng giáo án thảo luận, khắc phục tình trạng lười học của một số sinh viên, vai trò của giảng viên trong duy trì thảo luận theo nhóm. Nguyễn Minh Hiền (chủ biên): “Tài liệu bồi dưỡng GV giảng dạy môn Chính trị ở các trường Trung cấp nghề, Cao đẳng nghề”, Tổng cục dạy nghề 2010. Tác giả nhấn mạnh vai trò, vị trí của PPTLN trong dạy học môn Chính trị và đặt ra những yêu cầu thực hiện để mang lại hiệu quả cao trong dạy học. “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông”, của TS. Nguyễn Thị Toan, Trường ĐHSP 7
Hà Nội. Bài viết này tập trung phân tích thực trạng của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông (THPT), từ đó đề xuất một số định hướng vận dụng phương pháp này nhằm nâng cao hiệu quả của việc dạy học môn giáo dục công dân. Ngoài ra còn nhiều công trình nghiên cứu của các giảng viên, giáo viên ở các trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp (trung cấp) và trường phổ thông. Như vậy, nghiên cứu và vận dụng các PPDH tích cực, trong đó có PPTLN vào quá trình dạy học đã có nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu. Tuy nhiên, việc nghiên cứu vấn đề vận dụng PPTLN trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc chưa có công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống. 1.2. Khái niệm nhóm và các hình thức chia nhóm 1.2.1. Khái niệm nhóm Trong hoạt động xã hội nói chung, xét về mặt bản chất, nhóm là một sự thống nhất về nguyện vọng, nhu cầu, mục đích, là sự phối hợp mang tính bình đẳng của một số người trong phạm vi công việc. Theo từ điển tiếng Việt “nhóm” là tập hợp một số ít người theo những nguyên tắc nhất định để cùng nhau giải quyết một nhiệm vụ chung [26, tr.127]. Trong cuốn Tâm lý học quản lý (Nxb Giáo dục, 1998) Tác giả Nguyễn Đình Chỉnh quan niệm: “Nhóm không đơn giản chỉ là một tập hợp nhiều người làm việc cùng nhau hoặc làm việc dưới sự chỉ đạo của một nhà quản lý. Nhóm là một tập hợp những cá nhân có các kỹ năng bổ sung cho nhau và cùng cam kết chịu trách nhiệm thực hiện một mục tiêu chung. Các thành viên trong nhóm tương tác với nhau và với trưởng nhóm để đạt được mục tiêu chung. Các thành viên trong nhóm phụ thuộc vào thông tin của nhau để thực hiện phần việc của mình” [4, tr.52]. Tập hợp các cá nhân học sinh riêng lẻ sẽ trở thành một nhóm khi và chỉ khi hội tụ đầy đủ các nhân tố sau hay nói một cách khác, nhóm được hình thành dựa trên một số yếu tố sau. 8
- Sự tương tác: Là sự tác động qua lại trực tiếp giữa các cá nhân học sinh trong cùng một không gian (lớp học) và thời gian (tiết học) nhằm thực hiện các nhiệm vụ chung. Phương tiện để thực hiện các tương tác có thể là phương tiện ngôn ngữ hoặc phi ngôn ngữ. Nội dung của tương tác là nhiệm vụ học tập. Vì vậy, sự tương tác diễn ra trong nhóm phải có mục đích, có tổ chức, có sự phân công trách nhiệm và đặc biệt là phải diễn ra hai chiều. Sự tương tác tích cực của mỗi thành viên sẽ thúc đẩy hoạt động chung của nhóm nhanh chóng đạt đến mục tiêu. - Mục tiêu hướng đến: Nhóm học tập có thể có nhiều mục tiêu. Có những mục tiêu chung, mục tiêu lớn lao tuy nhiên cũng có thể có những mục tiêu hết sức bình thường. Mục tiêu hướng đến của từng thành viên chính là cơ sở để tạo ra sự phân chia thành nhóm. Mục tiêu chính là động lực, là kim chỉ nam cho hoạt động của nhóm. - Các quy tắc làm việc: Là những quy định hướng dẫn những hành vi chung do nhóm lập ra. Các qui định này là cơ sở để nhóm hoạt động có tổ chức, có nề nếp và có thể kiểm soát, điều khiển các thành viên làm việc theo mục tiêu mà nhóm đã đề ra. - Vai trò của các thành viên trong nhóm: Căn cứ vào năng lực hoạt động và trình độ của từng thành viên mà xác định vai trò của từng thành viên trong nhóm. Hoạt động nhóm luôn gắn với nhu cầu của từng thành viên trong nhóm và nhu cầu chung của nhóm. Giải quyết đúng đắn mối quan hệ này sẽ giúp nhóm hoàn thành mọi nhiệm vụ đồng thời góp phần củng cố và duy trì nhóm. Từ những vấn đề nêu trên, quan niệm về nhóm có thể hiểu như sau: Nhóm là một tập hợp người được xác định bởi các mối quan hệ tương tác, cùng chia sẻ mục tiêu chung, cùng tuân theo một hệ thống quy tắc nhất định và đóng những vai trò khác nhau. Một tập thể người không thể được coi như một nhóm nếu họ không có mối quan hệ tương tác, đặc biệt là nếu họ không cùng chia sẻ một mục tiêu chung. 9