Luận văn Thạc sĩ Luật học: Các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:86

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là khái quát những yêu cầu của việc thực hiện các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt để đưa ra được những đánh giá nhận định chung cho quá trình phát triển; Phân tích, làm rõ đánh giá quy định pháp luật về các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt; Tổng hợp, phân tích và đánh giá việc áp dụng các quy định cụ thể về các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt theo quy định của BLTTHS năm 2015. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ PHƢƠNG THANH CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ TỤNG ĐẶC BIỆT TRONG BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ NĂM 2015 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội - 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ PHƢƠNG THANH CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ TỤNG ĐẶC BIỆT TRONG BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ NĂM 2015 Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 8380101.03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Đỗ Ngọc Quang Hà Nội - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Nguyễn Thị Phƣơng Thanh i
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................... i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................. v PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ TỤNG ĐẶC BIỆT THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM 9 1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc quy định các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt .................................................................................................................... 9 1.1.1 Khái niệm các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt............................................. 9 1.1.2. Đặc điểm của các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt .................................... 11 1.1.3. Ý nghĩa của việc quy định các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ............... 12 1.2. Những yêu cầu của việc thực hiện các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt..... 14 1.2.1. Yêu cầu thể chế hóa quan điểm của Đảng về cải cách tƣ pháp, quy định của Hiến pháp 2013 và các điều ƣớc quốc tế mà Việt Nam đã tham gia. ............ 14 1.2.2. Phát hiện nhanh chóng, chính xác tội phạm và ngƣời phạm tội, bảo đảm việc thu thập chứng cứ có giá trị chứng minh tội phạm. .......................................... 17 1.2.3. Bảo đảm quyền con ngƣời, quyền công dân đƣợc pháp luật quy định và bảo vệ.................................................................................................................................... 19 1.2.4. Tuân thủ những quy định của pháp luật khi áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ............................................................................................................. 21 1.3. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự một số quốc gia về các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ........................................................................................................ 22 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................... 29 Chƣơng 2: QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ TỤNG ĐẶC BIỆT VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH TỪ NĂM 2018 ĐẾN NAY ......................................................................... 30 2.1. Quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về các biện pháp điều tra tố tụng đặc ii
biệt ................................................................................................................................. 30 2.1.1. Các biện pháp điều tra đặc biệt......................................................................... 30 2.1.2. Các trƣờng hợp áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ......................... 35 2.1.3. Thẩm quyền, trách nhiệm quyết định và thi hành quyết định áp dụng iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt ...................................................................................... 41 2.1.4. Về thời hạn áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt................................ 44 2.1.5. Sử dụng thông tin, tài liệu thu thập đƣợc ng iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt ................................................................................................................................. 45 2.1.6. Hủy bỏ việc áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ............................... 47 2.2. Thực tiễn áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt từ năm 2018 đến nay.................................................................................................................................. 49 2.2.1. Những kết quả đạt đƣợc trong giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố, áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt .............................................................................. 49 2.2.2. Những hạn chế, khó khăn trong việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt và những nguyên nhân gây nên tình trạng này ........................................... 52 Chƣơng 3 ĐỊNH HƢỚNG HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VÀ GIẢI PHÁP ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ TỤNG ĐẶC BIỆT .............................................................................................. 63 3.1. Cơ sở, định hƣớng hoàn thiện quy định về các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ................................................................................................................................. 63 3.1.1. Đáp ứng yêu cầu cải cách tƣ pháp trong giai đoạn hiện nay ......................... 63 3.1.2. Đáp ứng yêu cầu đấu tranh, phòng chống tội phạm....................................... 64 3.2. Các giải pháp hoàn thiện quy định về các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt65 3.2.1. Tiếp tục bổ sung, hoàn thiện quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt. ................................................................. 66 3.2.2. Hƣớng dẫn thi hành quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt .............................................................................. 67 iii
3.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt 69 3.3.1. Nâng cao trình độ chuyên môn của Điều tra viên, kiểm sát viên ................. 69 3.3.2. Tăng cƣờng mối quan hệ phối hợp giữa Cơ quan Điều tra trong Công an nhân dân, Quân đội nhân dân với lực lƣợng chuyên trách của Bộ Công an và Bộ Quốc phòng................................................................................................................... 70 3.3.3. Bảo đảm cơ sở vật chất bảo đảm áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt. ................................................................................................................................ 72 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ........................................................................................... 74 KẾT LUẬN ................................................................................................................. 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................. 76 A. NGHỊ QUYẾT CỦA ĐẢNG .............................................................................. 76 B. VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT ............................................................ 76 C. SÁCH, BÁO, TẠP CHÍ ....................................................................................... 78 D. TÀI LIỆU ĐIỆN TỬ ............................................................................................ 78 iv
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự ANQG : An ninh quốc gia v
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm vừa qua, dƣới sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nƣớc Việt Nam trên tiến trình thực hiện đƣờng lối đổi mới xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đất nƣớc ta đã và đang đạt đƣợc nhiều thành tựu to lớn trên mọi lĩnh vực. Cùng với đó, khi nền kinh tế nƣớc ta chuyển đổi sang cơ chế thị trƣờng với xu hƣớng hội nhập ngày càng sâu, rộng trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, những tiến triển trong lĩnh vực công nghệ, tài chính đã kéo theo sự phức tạp của các hoạt động tội phạm.Tình hình tội phạm ở Việt Nam cũng có chiều hƣớng gia tăng với tính chất, mức độ tinh vi, nghiêm trọng, nguy hiểm ngày càng cao, nổi lên một số loại tội phạm nhƣ: Tội phạm về ma túy; Các tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia; Tội phạm về môi trƣờng; Tội phạm mua án ngƣời; Tội phạm rửa tiền; Tội phạm sử dụng công nghệ cao, các tội phạm về kinh tế, chức vụ… Bên cạnh đó, hoạt động khủng ố đã và đang đe doạ tới an ninh, chính trị của tất cả các quốc gia, hoạt động rửa tiền có nguy cơ diễn ra với quy mô ngày càng lớn, phức tạp cũng nhƣ có khả năng liên quan đến hàng loạt các hoạt động tội phạm nguồn nhƣ: Tội phạm ma túy, tham nhũng, uôn lậu... đáng chú ý ở nhiều vụ án có nhiều đối tƣợng tham gia, hoạt động có tổ chức, hoạt động phạm tội xuyên quốc gia, với những phƣơng thức thủ đoạn rất tinh vi, có tổ chức, cấu kết chặt chẽ gây nhiều khó khăn cho công tác đấu tranh của các lực lƣợng chức năng. Có thể thấy, các loại tội phạm và tội phạm mới phát sinh theo quy luật chung, chủ thể hoặc ngƣời có liên quan đến tội phạm đều có xu hƣớng cấu kết, móc nối, hối lộ với các quan chức, cán ộ thuộc cơ quan nhà nƣớc, trong đó có cả ngƣời trong các cơ quan tƣ pháp nh m tìm kiếm sự đồng lõa, ao che trong quá trình thực hiện và che giấu tội phạm. Trong khi đó, ngƣời có chức vụ, 1
quyền hạn trong hoạt động tƣ pháp đƣợc pháp luật quy định quyền hạn rất lớn, nếu xa rời pháp chế, suy thoái về tƣ tƣởng chính trị, đạo đức lối sống hoặc nặng về thành tích chủ nghĩa, thiếu trách nhiệm, tƣ lợi tất yếu sẽ dẫn đến các hành vi tiêu cực, tham nhũng. Các nhóm tội phạm về tham nhũng, ma túy, khủng ố hay rửa tiền…đã không còn là vấn đề riêng của mỗi quốc gia nào mà trở thành vấn đề có tính toàn cầu. Các loại tội phạm này đã và đang làm hao tổn nguồn lực quốc gia, làm xói mòn, giảm sút lòng tin của ngƣời dân đối với nhà nƣớc để nh m phá hoại sự phát triển ổn định và ền vững của mỗi quốc gia. Đứng trƣớc sự lo ngại về tính nghiêm trọng của các loại tội phạm này đối với sự ổn định, an ninh xã hội ở nƣớc ta, làm ảnh hƣởng tới sự ền vững và phát triển của các giá trị dân chủ, đạo đức, công lý của xã hội cũng nhƣ mối đe dọa về sự liên kết giữa tham nhũng với các loại tội phạm khác, đặc iệt là tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia, Đảng và Nhà nƣớc ta đã có nhiều văn kiện thể hiện tại các Đại hội Đảng, các Nghị quyết của Bộ Chính trị, Chỉ thị thể hiện tinh thần chủ động trong phòng ngừa với các loại tội phạm này. Với nhóm tội phạm về ma túy, các hành vi phạm tội với sự diễn iến phức tạp của tệ nạn ma túy và những hệ lụy khó lƣờng. Sự thể hiện tinh thần chỉ đạo nhất quán, chủ động trong công tác phòng ngừa đƣợc Đảng ta thể hiện tại các văn kiện Đại hội Đảng, các Nghị quyết của Bộ Chính trị và đặc iệt tại Chỉ thị số 06-CT/TW, ngày 31/11/1996 của Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng về tăng cƣờng lãnh đạo, chỉ đạo công tác phòng, chống ma túy; Chỉ thị số 21-CT/TW, ngày 26/3/2008 của Bộ Chính trị tiếp tục tăng cƣờng lãnh đạo, chỉ đạo công tác phòng chống và kiểm soát ma túy trong tình hình mới, chiến lƣợc quốc gia phòng chống và kiểm soát ma túy ở Việt Nam đến năm 2020 và định hƣớng đến năm 2030 do Thủ tƣớng Chính phủ phê duyệt ngày 27/6/2011, các kế hoạch chƣơng trình hành động cụ thể về ma túy: Các chƣơng trình hành động 2
phòng chống ma túy giai đoạn 1998- 2000, giai đoạn 2001 - 2005, giai đoạn 2006 – 2010, giai đoạn 2011- 2015 liên tục đƣợc xây dựng và triển khai thực hiện, tổng kết trên phạm vi toàn quốc. Luật phòng chống ma túy cũng đã đƣợc quốc hội Khóa X sửa đổi, ổ sung và thông qua ngày 30/6/2008. Các hành vi vi phạm pháp luật khác có liên quan đến ma túy đƣợc điều chỉnh ởi Luật Phòng chống ma túy năm 2000. Với nhóm các tội phạm về tham nhũng, khủng bố, rửa tiền: Trong 5 năm qua, các cơ quan của Quốc hội, Chính phủ của Việt Nam đã nhận thức đƣợc tầm quan trọng của công tác phòng, chống tham nhũng, rửa tiền, chống tài trợ cho khủng bố và đã nỗ lực triển khai ngày càng có hiệu quả hơn cơ chế phòng, chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố thông qua việc ban hành và triển khai có hiệu quả các văn ản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực này. Việt Nam đã phê chuẩn Công ƣớc Liên hợp quốc về Chống tham nhũng và thành lập Ban Chỉ đạo phòng, chống rửa tiền theo Quyết định số 470/QÐ-TTg ngày 13-4- 2009 của Thủ tƣớng Chính phủ năm 2009. Luật phòng, chống rửa tiền đƣợc Quốc hội thông qua ngày 18/6/2012, có hiệu lực từ ngày 01/01/2013 và là văn ản pháp luật có giá trị pháp lý cao nhất về phòng, chống rửa tiền, quy định về các iện pháp phòng, chống rửa tiền, hợp tác quốc tế về phòng, chống rửa tiền, đáp ứng yêu cầu của các chuẩn mực quốc tế về phòng, chống rửa tiền, phù hợp với cam kết của Việt Nam đối với quốc tế trong quá trình hội nhập. Ngày 12/6/2013, Luật phòng, chống khủng ố đã đƣợc Quốc hội thông qua, trong đó có nhiều điều khoản quy định về chống tài trợ khủng ố. Căn cứ quy định tại Luật phòng, chống khủng ố, Bộ Công an đã trình Chính phủ an hành Nghị định số 122/2013/NĐ-C ngày 11/10/2013 quy định về tạm ngừng lƣu thông, phong tỏa, niêm phong, tạm giữ và xử lý đối với tiền, tài sản liên quan đến khủng ố, tài trợ khủng ố; xác lập danh sách tổ chức, cá nhân liên quan đến khủng ố, tài trợ khủng ố. Năm 2014, Chính phủ đã an hành Kế hoạch hành 3
động quốc gia về phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng ố giai đoạn 2015 - 2020 nh m xây dựng một cơ chế có hiệu quả ở Việt Nam để phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng ố, đồng thời thực hiện nghĩa vụ thành viên của Việt Nam trong nhóm Châu Á – Thái Bình Dƣơng (gọi tắt là APG) . Hơn thế nữa, trong tiến trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân, những năm qua hệ thống pháp luật Việt Nam liên tục đƣợc ổ sung, sửa đổi và hoàn chỉnh phù hợp với quy định của luật pháp quốc tế trong Hiến chƣơng Liên hợp quốc và các công ƣớc quốc tế về quyền con ngƣời. Ở Việt Nam, quyền con ngƣời đƣợc tôn trọng và ảo đảm ng những điều, khoản ghi trong Chƣơng II, Hiến pháp năm 2013 và ng các nguyên tắc cơ ản của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015. Các điều, khoản này đều thể hiện đầy đủ quan điểm, định hƣớng của Đảng và Nhà nƣớc ta trong việc ảo vệ quyền con ngƣời, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân trong tố tụng hình sự với mục đích chủ động phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm, phát hiện chính xác, nhanh chóng và xử lý công minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan ngƣời vô tội. Ngoài ra, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 quy định về iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt tại Chƣơng XVI đã cụ thể hóa quy định của Hiến pháp 2013 về quyền con ngƣời, quyền công dân và cũng là lần đầu tiên các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt đƣợc quy định trong luật. Từ những cơ sở trên, để tăng cƣờng hơn nữa hiệu quả đấu tranh với các loại tội phạm có tổ chức thuộc trƣờng hợp đặc iệt nghiêm trọng, tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm tham nhũng, khủng ố, rửa tiền, ma túy… cần có những iện pháp quyết liệt hơn, những giải pháp mang tính đồng ộ cho việc đấu tranh phòng chống loại tội phạm này. Do đó, tôi xin lựa chọn đề tài: “Các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong Bộ luật Tố tụng hình sự 2015”. 4
2. Tình hình nghiên cứu Trong những năm gần đây, các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt cũng là một vấn đề đang đƣợc quan tâm nghiên cứu của các chuyên gia luật học cả về lý luận lẫn thực tiễn. Tuy chƣa có công trình nào đề cập tới các vấn đề iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt mang tính nghiên cứu chuyên sâu, toàn diện, đầy đủ nhƣng đã có một số ài viết đƣợc đăng tải trên các trang mạng thông tin điện tử có những ý kiến, nhận định về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt theo quy định của BLTTHS năm 2015 đáng chú ý nhƣ: Bài viết của tác giả Dƣơng Văn Hƣng trên tạp chí Tòa án nhân dân điện tử năm 2019 về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt [32]; Bài viết của tác giả han Văn Chánh trên tạp chí Khoa học kiểm sát năm 2016 về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt trong Bộ luật TTHS năm 2015 [34,tr.46-52]; Hay là một số nghiên cứu theo chuyên đề cụ thể nhƣ: Nhóm nghiên cứu của Học viện An ninh nhân dân về Chuyên đề các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt trong BLTTHS năm 2015 và những vấn đề đặt ra trong tổ chức thực hiện [33]; Nhóm nghiên cứu của Viện kiểm sát nhân dân huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang về Chuyên đề quy định về iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt, việc ghi âm, ghi hình có âm thanh theo quy định của BLTTHS năm 2015 và những vấn đề cần lƣu ý khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ kiểm sát [38]. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu tổng quát của luận văn là dựa trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật hiện hành về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt. Các iện pháp này chủ yếu là í mật thu thập chứng cứ, cơ quan có thẩm quyền, ngƣời có thẩm quyền tiến hành tố tụng có thể áp dụng kết hợp nhiều iện pháp điều tra, để thu thập chứng cứ một cách có 5
hiệu quả nhất, phục vụ tốt nhất cho công tác đấu tranh và phòng chống tội phạm, không làm oan ngƣời vô tội, thực hiện đầy đủ hơn quyền tự do, ình đẳng của con ngƣời, quyền đƣợc suy đoán vô tội trong tố tụng hình sự mà Hiến pháp 2013 đã quy định. Qua đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nh m nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt theo BLTTHS năm 2015 trong thực tiễn. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đảm bảo hoàn thành tốt những mục đích nghiên cứu nêu trên, chúng tôi đặt ra những nhiệm vụ chính sau: - hân tích làm rõ một số vấn đề lí luận về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt. Về các khía cạnh nhƣ: Khái niệm, cơ sở lý luận và thực tiễn, cũng nhƣ ý nghĩa của việc quy định các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt; - Khái quát những yêu cầu của việc thực hiện các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt để đƣa ra đƣợc những đánh giá nhận định chung cho quá trình phát triển; - hân tích, làm rõ đánh giá quy định pháp luật về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt - Tổng hợp, phân tích và đánh giá việc áp dụng các quy định cụ thể về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt theo quy định của BLTTHS năm 2015; - Đƣa ra các kiến nghị, giải pháp nh m hoàn thiện pháp luật và áp dụng pháp luật về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt đƣợc quy định từ Điều 223 đến Điều 228 Chƣơng XVI. 4.2. Phạm vi nghiên cứu 6
Luận văn đi sâu vào nghiên cứu cơ sở hình thành, phân tích các quy định của pháp luật về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt cũng nhƣ nghiên cứu, tìm hiểu thực trạng đƣa ra một số giải pháp nh m hoàn thiện quy định của pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng trên thực tiễn. 5. Các phƣơng pháp nghiên cứu Các phƣơng pháp nghiên cứu chính của đề tài nghiên cứu là phƣơng pháp phân tích, tổng hợp và chứng minh. Bên cạnh đó kết hợp sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học xã hội khác nhƣ: Quy nạp, diễn dịch, so sánh, thống kê… nh m đạt đƣợc mục tiêu của đề tài. 6. Những điểm mới và đóng góp của luận văn Luận văn là công trình nghiên cứu khoa học có hệ thống và tƣơng đối toàn diện về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt theo quy định của BLTTHS năm 2015 làm sáng tỏ tất cả những vấn đề có liên quan, qua đó đƣa ra đƣợc những nhận định chung, chỉ ra đƣợc những điểm mới, những điểm tiến ộ cũng nhƣ nhận định những vƣớng mắc, những ất cập trong quy định về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt theo quy định của BLTTHS Việt Nam hiện hành. Tổng hợp những nguyên nhân và đƣa ra các kiến nghị, những giải pháp nh m nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt theo BLTTHS hiện hành. 7. Cấu trúc của luận văn Cấu trúc của Luận văn gồm a chƣơng nội dung chính. Ngoài ra còn có các phần: Mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo. Các chƣơng chính của Luận văn ao gồm: Chương 1.Một số vấn đề chung về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt theo quy định của pháp luật Việt Nam. Chương 2.Quy định của Bộ luật hình sự năm 2015 về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt 7
Chương 3. Định hƣớng hoàn thiện quy định của pháp luật và các giải pháp áp dụng pháp luật về các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt. 8
Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ TỤNG ĐẶC BIỆT THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM 1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc quy định các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt 1.1.1 Khái niệm các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt Trong lĩnh vực phòng, chống tội phạm thì hoạt động điều tra là hoạt động khám phá sự thật khách quan của vụ án nh m phát hiện tội phạm, ngƣời phạm tội. Hoạt động điều tra vụ án hình sự là một giai đoạn trong tố tụng hình sự mà nhiệm vụ chính của hoạt động điều tra là để làm rõ những vấn đề cần chứng minh trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Theo đó, cơ quan tiến hành tố tụng và ngƣời tiến hành tố tụng áp dụng các iện pháp điều tra nhƣ: Khám nghiệm hiện trƣờng, khám nghiệm tử thi, xem xét dấu vết trên thân thể, thực nghiệm điều tra, đối chất, nhận dạng, giám định, định giá tài sản, lấy lời khai, hỏi cung ị can, thu thập các tài liệu chứng cứ và các iện pháp khác theo quy định của luật, ao gồm cả iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt. Đặc điểm chung của quá trình điều tra ao gồm các hoạt động phát hiện, thu thập, củng cố, ghi nhận, thu giữ thông tin, ng chứng nh m phục vụ cho một mục đích cụ thể. Mục đích của các iện pháp điều tra nh m xác định có hành vi phạm tội xảy ra hay không, thời gian, địa điểm và những tình tiết khác của hành vi phạm tội; Ai là ngƣời thực hiện hành vi phạm tội; có năng lực trách nhiệm hình sự hay không; mục đích, động cơ phạm tội; Những tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự ngƣời thực hiện hành vi phạm tội; có lỗi hay không có lỗi, do cố ý hay vô ý của ị can, ị cáo và đặc điểm về nhân thân của ị can, ị cáo; Tính chất và mức độ thiệt hại do hành vi phạm tội gây 9
ra; Nguyên nhân và điều kiện phạm tội; Những tình tiết khác liên quan đến việc loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt. Các iện pháp này nh m đảm ảo áp dụng pháp luật tố tụng hình sự, tránh ỏ lọt tội phạm, góp phần ảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, ảo vệ lợi ích của Nhà nƣớc, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, đồng thời giáo dục mọi ngƣời ý thức tuân thủ pháp luật, đấu tranh phòng, chống tội phạm. Theo đó, Biện pháp điều tra tố tụng là các hoạt động điều tra theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự nh m thu thập chứng cứ, phục vụ cho quá trình chứng minh, xác định sự thật khách quan của vụ án. Khác với các iện pháp điều tra thông thƣờng thì yếu tố “ í mật” ao gồm í mật về phƣơng pháp tiến hành, í mật về đối tƣợng áp dụng, í mật về các thông tin, tài liệu liên quan. Nhƣng lại đƣợc công khai về chứng cứ phục vụ công tác khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử. Đây cũng là điểm khác iệt cơ ản giữa iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt với iện pháp điều tra tố tụng khác đƣợc quy định trong luật. Đối tƣợng áp dụng iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt có thể là con ngƣời nhƣ cá nhân, đối tƣợng nghi thực hiện tội phạm hoặc ổ nhóm tội phạm, hoặc cũng có thể là địa điểm nơi có thể xảy ra tội phạm, tồn tại những tin tức, tài liệu, dấu vết cần theo dõi, tìm kiếm thu thập trong quá trình giải quyết vụ án. “Biện pháp điều tra đặc iệt” là thuật ngữ dùng để chỉ một nhóm các iện pháp điều tra mang tính chất í mật và đƣợc nhiều nƣớc trên thế giới áp dụng từ lâu để hỗ trợ điều tra các vụ án hình sự. Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, trong đó có chủ yếu là nh m đảm ảo quyền đƣợc ảo vệ đời tƣ của công dân ( ởi những iện pháp này ảnh hƣởng đến í mật đời tƣ của công dân và rất dễ ị lạm dụng) nên nhiều quốc gia đã dần thể chế hóa các iện pháp này trong Bộ luật tố tụng hình sự với tƣ cách là iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt. Từ những phân tích trên, khái niệm về Biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt được hiểu là các hoạt động điều tra được quy định trong Bộ luật tố tụng 10
hình sự dựa trên cơ sở ứng dụng thành tựu khoa học, kỹ thuật về lĩnh vực âm thanh, hình ảnh, điện tử viễn thông, trình độ của chuyên viên công nghệ thông tin bí mật thu thập thông tin, tài liệu liên quan đến đối tượng bị áp dụng do người có thẩm quyền áp dụng đối với các nhóm tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia, khủng bố, rửa tiền, ma túy, tội phạm có tổ chức thuộc trường hợp đặc biệt nghiêm trọng nhằm phục vụ công tác điều tra, khám phá tội phạm. 1.1.2. Đặc điểm của các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt Thứ nhất, là hoạt động điều tra đƣợc tiến hành theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự, những tài liệu thu thập đƣợc có giá trị trong việc làm rõ những vấn đề cần chứng minh trong vụ án hình sự. Nó khác với hoạt động nghiệp vụ trinh sát của lực lƣợng công an nhân dân, những tài liệu thu thập qua hoạt động nghiệp vụ trinh sát không có giá trị pháp lý để làm rõ những vấn đề cần chứng minh trong vụ án hình sự. Để có thể sử dụng tài liệu thu thập qua hoạt động nghiệp vụ trinh sát phải chuyển hóa từ iện pháp thu thập í mật sang iện pháp công khai. Thứ hai, là hoạt động điều tra tố tụng đặc iệt dựa vào việc sử dụng các phƣơng tiện của khoa học kỹ thuật, nhƣ ghi âm, ghi hình í mật; nghe điện thoại í mật và thu thập í mật dữ liệu điện tử. Đối tƣợng ị áp dụng các iện pháp tố tụng đặc iệt không thể iết đƣợc mình đang ị theo dõi, đang ị nhƣ ghi âm, ghi hình í mật; nghe điện thoại í mật và thu thập dữ liệu điện tử một cách í mật. Thứ ba, các hoạt động điều tra tố tụng đặc iệt đƣợc tiến hành đối với những tội phạm nhất định trong vụ án hình sự và chỉ đƣợc áp dụng, tiến hành khi đã có quyết định khởi tố vụ án hình sự. Đó là các tội xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm về ma túy, tội phạm về tham nhũng, tội khủng ố, tội rửa tiền; tội phạm khác có tổ chức thuộc loại tội phạm đặc iệt nghiêm trọng. Thứ tư, do phải sử dụng các phƣơng tiện khoa học kỹ thuật chuyên dùng 11
nên thẩm quyền áp dụng các hoạt động điều tra tố tụng đặc iệt chỉ đƣợc giao cho một số ngƣời, một số cơ quan tiến hành tố tụng. Không phải tất cả mọi các cơ quan và những ngƣời có thẩm quyền tiến hành tố tụng điều có thẩm quyền tiến hành. Thứ năm, lực lƣợng trực tiếp tiến hành các hoạt động điều tra tố tụng đặc iệt là các lực lƣợng chuyên trách, đặc thù trong Công an nhân dân, Quân đội nhân dân. Đây đƣợc hiểu là các lực lƣợng nghiệp vụ của Bộ Công An, Bộ Quốc phòng đƣợc đào tạo chuyên sâu, đƣợc trang ị phƣơng tiện kỹ thuật hiện đại để tiến hành các hoạt động ghi âm, ghi hình, nghe điện thoại í mật, thu thập dữ liệu điện tử í mật. 1.1.3. Ý nghĩa của việc quy định các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt Do hoạt động của các loại tội phạm nguy hiểm hoạt động í mật, gây nguy hại cho an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, mà các iện pháp điều tra để làm rõ tội phạm này cũng phải đƣợc tiến hành í mật mới có thể đáp ứng đƣợc yêu cầu phòng chống tội phạm. Mặt khác, do đặc thù điều tra mà các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt đƣợc tiến hành một cách độc lập ởi cơ quan nghiệp vụ của lực lƣợng Công an nhân dân, Quân đội nhân dân dƣới sự phối hợp nhuần nhuyễn của các phƣơng tiện khoa học kỹ thuật. Tài liệu do các iện pháp tố tụng đặc iệt thu đƣợc có tính chính xác và khách quan cao thể hiện đƣợc rõ ản chất, tâm tƣ, tình cảm, nội tâm của đối tƣợng ị tiến hành áp dụng. Thực tiễn điều tra, chứng minh đƣợc tội phạm thấy r ng các nhóm tội xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm về ma túy, tội phạm về tham nhũng, tội khủng ố, tội rửa tiền; Tội phạm khác có tổ chức thuộc loại tội phạm đặc iệt nghiêm trọng là một việc hết sức khó khăn. Đây là một thách thức đối với các cơ quan tiến hành tố tụng. Bởi vì, trong điều tra tội phạm có một nguyên tắc là phải xử lý đúng ngƣời đúng tội và đúng pháp luật; phải có căn cứ chứng minh, ng chứng cứ tài liệu chứng minh một cách chắc chắn, chứ không phải ng 12
sự suy diễn hay nhận định. Do đó những tài liệu chứng cứ thu đƣợc ng các iện pháp điều tra tố tụng đặc iệt là những chứng cứ có giá trị chứng minh hành vi phạm tội của các đối tƣợng có liên quan, có ý nghĩa quan trọng trong việc giải quyết vụ án hình sự. Thực tế điều tra tội phạm đã chỉ ra, việc điều tra, khám phá vụ án hình sự có thể từ những chi tiết rất nhỏ do tài liệu iện pháp thu đƣợc có thể mở đƣờng cho các iện pháp điều tra tố tụng khác tiến hành điều tra thuận lợi, đạt hiệu quả cao. Biện pháp điều tra tố tụng đặc iệt khi đã đƣợc áp dụng sẽ đƣợc tiến hành liên tục 24/24h đảm ảo không sót lọt ất cứ hoạt động nào của đối tƣợng để từ đó có thể nhận iết đƣợc mọi hành động, âm mƣu, thủ đoạn của đối tƣợng đã, đang và sắp tiến hành. Vì là giám sát liên tục nên sẽ phát hiện những tài liệu, chứng cứ quan trọng để có thể kịp thời ngăn chặn mọi hành động của đối tƣợng nhất là những đối tƣợng tội phạm manh động, liều lĩnh nhƣ khủng ố, gián điệp… nếu không kịp thời phát hiện những âm mƣu, hành động tiếp theo của chúng để kịp thời ngăn chặn thì chắc chắn sẽ xảy ra hậu quả khôn lƣờng. Biện pháp điều tra tố tụng đặc iệt luôn đƣợc áp dụng những tiến ộ khoa học kỹ thuật tiên tiến nhất để kiểm tra, giám sát, thu thập thông tin của đối tƣợng ị tiến hành iện pháp. Vì vậy nó mang lại sự chính xác cao và là iện pháp í mật nên nó hoàn toàn khách quan khi có thể thu đƣợc những tài liệu thể hiện đƣợc rõ ản chất của đối tƣợng nên cũng có thể đƣợc áp dụng để kiểm tra hành động của ngƣời ị áp dụng iện pháp. Cơ sở thực hiện các iện pháp đều sử dụng phƣơng tiện chuyên dụng nên hoàn toàn có thể so sánh đƣợc các nguồn thông tin thu thập đƣợc có trùng khớp với nhau không; để có thể đƣa ra kết luận một cách chính xác nhất về di iến động của đối tƣợng. Tiến hành các iện pháp tố tụng đặc iệt đƣợc Cơ quan điều tra thực hiện và chỉ thực hiện khi có yêu cầu của cấp có thẩm quyền phê duyệt. Chỉ lực 13