Luận văn Thạc sĩ Luật học: Định tội danh các tội về ma túy từ thực tiễn huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình

Chia sẻ: ViJensoo ViJensoo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Luật học "Định tội danh các tội về ma túy từ thực tiễn huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình" trình bày các nội dung chính sau: Những vấn đề lí luận và pháp luật về định tội danh đối với các tội phạm về ma túy; Thực tiễn định tội danh đối với các tội phạm về ma túy trên địa bàn huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình; Một số giải pháp nâng cao chất lượng việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Định tội danh các tội về ma túy từ thực tiễn huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HOÀNG NGỌC HƯNG Định tội danh các tội về ma túy từ thực tiễn huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã ngành: 8.38.01.04 Người hướng dẫn khoa học: PGS-TS. Đồng Đại Lộc Hà Nội, năm 2021 1
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, em xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy giáo, cô giáo đang công tác và giảng dạy tại Học viện khoa học - xã hội thuộc Viện hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam; các thầy cô hiện đang công tác trong hệ thống Tòa án nhân dân và giảng dạy tại Học viện Tòa án đã truyền đạt kiến thức cho em trong thời gian học tập. Em cũng xin tỏ lòng biết ơn đến PGS - TS. Đồng Đại Lộc, người đã định hướng về mặt khoa học và nhiệt tình chỉ dẫn em trong suốt quá trình tìm hiểu, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Em muốn bày tỏ sự cảm ơn chân tình đến các đồng nghiệp, gia đình, các cơ quan tiến hành tố tụng huyện Hoa Lư và bạn bè đã ủng hộ, giúp đỡ trong quá trình hoàn thành luận văn của mình. Với vốn kiến thức và điều kiện tiếp cận các công trình nghiên cứu còn hạn chế do đó trong bài viết có nhiều thiếu sót, em rất mong các thầy, cô chân thành đóng góp ý kiến để em hoàn thiện hơn nữa trong quá trình công tác. Em xin chân trọng cảm ơn! Ninh Bình, ngày 17 tháng 01 năm 2021 Học viên Hoàng Ngọc Hưng 2
LỜI CAM ĐOAN Em xin cam đoan, luận văn của em là công trình nghiên cứu của cá nhân em. Kết quả trình bày trong bài viết chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu là trung thực, do các cơ quan tiến hành tố tụng huyện Hoa Lư cung cấp và trích dẫn theo đúng quy định. Em xin chịu trách nhiệm về tính chính xác và trung thực của kết quả nghiên cứu này. Học viên Hoàng Ngọc Hưng 3
CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bộ luật Hình sự BLHS Tòa án nhân dân TAND Tòa án nhân dân tối cao TANDTC Viện kiểm sát nhân dân VKSND 4
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Do chịu tác động từ tình hình tội phạm ma túy trên thế giới và trong khu vực, nhất là từ khu vực “Tam giác vàng”, nên tình hình ma túy và tội phạm ma túy tại Việt Nam tiếp tục diễn biến phức tạp. Ma túy được mua bán, vận chuyển từ nước ngoài vào Việt Nam chủ yếu qua các tuyến biên giới đường bộ Việt - Lào, Việt -Trung, Việt Nam - Campuchia và một phần qua tuyến đường hàng không. Thực tế ở Việt Nam trong những năm vừa qua cho thấy, tình hình tội phạm về ma tuý đang là vấn đề gây bức xúc lo lắng cho quần chúng nhân dân, ma tuý đã trở thành “quốc nạn” mà toàn dân đang gồng mình gánh chịu những hậu quả đặc biệt nghiêm trọng do tội phạm này gây ra. Thời gian vừa qua, lực lượng chức năng phát hiện và thu giữ khối lượng ma túy tổng hợp rất lớn vận chuyển từ “Tam giác vàng” về Việt Nam. Trước những diễn biến phức tạp của tình hình tệ nạn ma tuý trên thế giới, khu vực và trong nước, để đấu tranh và nâng cao hiệu quả các mặt công tác phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma tuý, mại dâm, huy động đông đảo các ngành, các cấp và các tầng lớp nhân dân tham gia vào công tác đấu tranh, phòng, chống ma tuý, trong thời gian qua, Bộ chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ và Uỷ ban Quốc gia phòng chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma tuý, mại dâm đã dành sự quan tâm đặc biệt đến công tác phòng, chống và kiểm soát ma tuý. Nhận thức sâu sắc ý nghĩa và tầm quan trọng của cuộc đấu tranh với tệ nạn ma tuý, trong những năm qua Toà án nhân dân tối cao đã thường xuyên chỉ đạo hệ thống Toà án cả nước thực hiện nghiêm chỉnh các Nghị quyết, Chỉ thị của Đảng, Quốc hội và Chính phủ về đấu tranh phòng, chống và kiểm soát ma tuý, khẩn trương đưa ra xét xử nghiêm minh các vụ án ma tuý, Toà án nhân dân Tối cao đã ban hành nhiều văn bản qui phạm pháp luật chỉ đạo về công tác đấu tranh đối với một số tội phạm về ma tuý gây bức xúc dư luận. 5
Ninh Bình là một tỉnh nằm ở phía nam đồng bằng sông Hồng, thuộc vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, cách thủ đô Hà Nội hơn 90 km. Ninh Bình có diện tích 1.389 km2, gồm 8 đơn vị hành chính là thành phố Ninh Bình, thành phố Tam Điệp và 06 huyện với tổng dân số khoảng hơn 1 triệu người. Trong đó có huyện Hoa Lư, với tiềm năng vị trí địa lý thuận lợi và là trung tậm du lịch của cả tỉnh. Bên cạnh những mặt tích cực mà nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mang lại thì mặt trái của nó cũng tác động tiêu cực đối với xã hội, làm gia tăng tội phạm, các tệ nạn xã hội ngày càng diễn biến phức tạp, trong đó các tội phạm về ma túy cũng không ngừng gia tăng có diễn biến ngày càng phức tạp. Do vậy, hệ thống Toà án nhân dân tỉnh Ninh Bình đã có nhiều cố gắng thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ được giao, nhất là trong công tác xét xử các vụ án về ma tuý. Từ đó đã hạn chế việc bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội, chủ động phối hợp với Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát trong việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử các vụ án ma tuý đúng pháp luật hơn, góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và tội phạm về ma tuý nói riêng, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau nên hoạt động xét xử của hệ thống Toà án nói chung cũng như của Toà án nhân dân huyện Hoa Lư nói riêng vẫn còn có nhiều hạn chế. Tình trạng nhận thức về lý luận cũng như thực tiễn trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự về ma tuý không đúng dẫn đến án bị huỷ, cải sửa nghiêm trọng. Mặc dù các bản án sai lầm này không nhiều nhưng tác hại gây ra cho xã hội là rất lớn. Nó vừa vi phạm quyền tự do dân chủ của công dân, vừa ảnh hưởng không tốt đến uy tín của Thẩm phán, của hệ thống Toà án và các cơ quan thực thi pháp luật. Đối với Tòa án xét xử là chức năng chính được ghi nhận trong Điều 102 Hiến pháp nước năm 2013. Hoạt động xét xử nói chung, xét xử án hình sự trong đó có xét xử các tội phạm về ma tuý nói riêng để ra các bản án, các quyết định thể hiện tính nghiêm minh và sự công bằng của pháp luật. Do đó, việc 6
nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về định tội danh trong quá trình xét xử các vụ án hình sự nói chung và các vụ án hình sự về ma tuý nói riêng vừa là nhiệm vụ vừa là trách nhiệm của cán bộ, công chức hệ thống Toà án, cụ thể là Thẩm phán có ý nghĩa quyết định trong việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động xét xử. Do vậy học viên đã lựa chọn đề tài: “Định tội danh các tội phạm về ma tuý từ thực tiễn huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình” làm luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ với sự nhiệt tình mong muốn bày tỏ quan điểm cá nhân về vấn đề trên trong quá trình xét xử các vụ án về ma túy. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trước tình hình tội phạm về ma tuý hoạt động ngày càng có nhiều diễn biến phức tạp, nên công tác đấu tranh phòng chống tội phạm ma tuý là một yêu cầu bức thiết, mang tính toàn cầu được các nhà khoa học, các cơ quan nghiên cứu và cán bộ hoạt động thực tiễn quan tâm và có nhiều bài báo, đề tài khoa học và luận văn, chuyên đề đề cập về phòng ngừa, phát hiện đấu tranh chống tội phạm về ma tuý. Khi lựa chọn đề tài “Định tội danh các tội phạm về ma túy từ thực tiễn huyện Hoa Lư” cho luận văn Thạc sỹ, tôi đã tham khảo: Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm), PGS-TSKH Lê Cảm, NXB ĐHQGHN năm 2007; Định tội danh: Lý luận, hướng dẫn mẫu và 350 bài tập thực hành. NXB ĐHQGHN năm 2004. Lê Cảm và Trịnh Quốc Toản; Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2009, NXB Công an nhân dân năm 2001; Giáo trình tội phạm học của GS-TS Võ Khánh Vinh (chủ biên), NXB Công an nhân dân năm 2011; Bình luận khoa học chuyên sâu Bộ luật hình sự (Phần các tội phạm), Th.s Đinh Văn Quế, NXB TP HCM năm 2005; Bình luận khoa học Bộ luật hình sự (Phần các tội phạm), TS Uông Chu Lưu (Chủ biên), NXB Chính trị Quốc gia năm 2004; Các tội phạm về ma túy ở Việt Nam cơ sở lý luận và thực tiễn xét xử của TS. Phạm Minh Tuyên, NXB Hồng Đức năm 2013; Bộ Luật hình sự năm 2015 (sửa đổi năm 2017); Công văn số: 89/TANDTC-PC, ngày 30/6/2020 của Tòa án nhân dân Tối cao về việc “Thông báo kết quả giải đáp trực tuyến một số 7
vướng mắc trong xét xử”; Dự thảo chi tiết sửa đổi bổ sung một số điều Luật Phòng, chống ma túy; Nghị định số 60/2020/NĐ-CP, ngày 29/5/2020 Sửa đổi, bổ sung Danh mục các chất ma túy và tiền chất ban hành kèm theo Nghị định 73/2018/NĐ-CP ngày 15/5/2018 của Chính phủ quy định các danh mục chất ma túy và tiền chất và một số luận văn, luận án tiến sĩ như luận văn “Mối quan hệ giữa Viện kiểm sát nhân dân với Cơ quan Cảnh sát điều tra trong đấu tranh phòng, chống các tội phạm về ma túy” của Ths Nguyễn Minh Thành, Vụ 1C, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, năm 2011; Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Mạnh Cường (Vụ 1A, Viện kiểm sát nhân dân tối cao) về “Áp dụng pháp luật trong điều tra, truy tố các vụ án ma túy theo yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam”, năm 2007; Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Thị Mai Nga (Vụ 1C, Viện kiểm sát nhân dân tối cao) về “Nâng cao hiệu quả quan hệ phối hợp giữa Viện kiểm sát nhân dân và Cơ quan cảnh sát điều tra trong quá trình giải quyết các vụ án ma túy”… Đây là những bài viết có tính thực tiễn sâu sắc, nhưng mục đích và phạm vi nghiên cứu của các công trình khác nhau. Tuy nhiên chưa có công trình nào mang tính chuyên sâu về định tội danh các tội về ma túy trên địa bàn huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình. Trong luận văn này, em nghiên cứu sâu hơn vào những quy định của pháp luật hình sự, cũng như các văn bản hướng dẫn về “Định tội danh các tội phạm về ma túy”, thực trạng giải quyết vụ án hình sự trong những năm gần đây và qua đó, tìm ra khó khăn, tồn tại và đưa ra những giải pháp nâng cao chất lượng khi định tội danh trong quá trình xét xử các vụ án hình sự về ma tuý của Toà án nhân dân huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình nói riêng và trong cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm ma tuý cả nước nói chung. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu một số vấn đề cơ sở lý luận và thực tiễn khi định tội danh các tội về ma tuý trong quá trình tiến hành tố tụng trên địa bàn huyện Hoa Lư. 8
3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi thời gian nghiên cứu của luận văn là từ năm 2016 đến 30/12/2020 đối với thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử các vụ án hình sự về ma tuý của các cơ quan tiến hành tố tụng huyện Hoa Lư. Đặc biệt, đối với Tòa án đây là khoảng thời gian đánh dấu những bước chuyển biến mang tính chất đột phá trong công tác xét xử của hệ thống Toà án nhân dân nói chung và của Toà án cấp huyện ở tỉnh Ninh Bình nói riêng theo đúng tinh thần của Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 và thực hiện pháp luật phòng chống ma tuý cũng như việc thay đổi giữa Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật hình sự cũ và mới. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn Trong quá trình học tập, công tác cũng như khi được giao đề tài tốt nghiệp, cá nhân em mong muốn đưa ra cái nhìn toàn diện các quy định của pháp luật hình sự cũng như tố tụng hình sự và các văn bản có liên quan đối với việc “Định tội danh đối với tội phạm về ma túy”, cũng như việc xem xét áp dụng quy định này trong thực tiễn. Qua đó làm sáng tỏ những mặt đã làm được, những hạn chế và đưa ra phương hướng góp phần hoàn thiện các quy định về “Định tội danh đối với các tội phạm về ma túy”, từ đó nâng cao hiêu quả công tác thực thi pháp luật của cơ quan tiến hành tố tụng. Để đạt được những mục đích đó trong quá trình nghiên cứu đề tài cần hoàn thiện nhiệm vụ cụ thể sau: Một là, nghiên cứu sâu hơn để làm rõ khái niệm, đặc trưng, mục đích và cơ sở của việc định tội danh, cũng như những vấn đề đảm bảo cho việc định tội danh đúng người, đúng tội và đúng pháp luật. Hai là, khi định tội danh đối với các tội phạm về ma túy chúng ta cần phải đánh giá một cách khách quan những vấn đề đã phân tích cũng như các căn cứ pháp lý được quy định tại Chương XX của BLHS này. Ba là, trên cơ sở kết quả thu thập từ thực tiễn việc các cơ quan tiến hành tố tụng và một số cơ quan khác được giao nhiệm vụ có thẩm quyền trong việc điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự trong những năm gần đây, khi 9
thực hiện định tội danh đối với các tội phạm về ma túy của chỉ ra những hạn chế, vướng mắc và nguyên nhân. Bốn là, đề xuất với các cơ quan có thẩm quyền trong việc xây dựng pháp luật một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật hình sự, để việc định tội danh nói chung và định tội danh đối với các tội phạm về ma túy nói riêng được hoàn chỉnh hơn. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu. 5.1. Phương pháp luận. Để giải quyết những vấn đề trên, việc nghiên cứu đề tài được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và những chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước ta về đấu tranh, phòng chống tội phạm nói chung, đấu tranh phòng chống tội phạm ma tuý nói riêng về quan điểm áp dụng pháp luật hình sự Việt Nam đối với các tội về ma tuý. 5.2. Phương pháp nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu lý luận: thu thập, hệ thống, nghiên cứu các văn bản pháp lý, các công trình khoa học, tài liệu đã công bố, các báo cáo sơ kết, tổng kết, các bản án, số liệu thống kê của các cơ quan bảo vệ pháp luật, các ngành chức năng có liên quan đến đề tài áp dụng pháp luật các tội về ma tuý để làm nguồn tư liệu phục vụ cho việc nghiên cứu. Phương pháp lịch sử: là phương pháp nghiên cứu bằng cách đi tìm nguồn gốc phát sinh, quá trình phát triển và biến hoá của các tội về ma tuý, từ đó làm căn cứ trong việc định tội danh cũng như quyết định hình phạt cho tội phạm này khi xét xử tại địa bàn huyện Hoa Lư, Tỉnh Ninh Bình Phương pháp so sánh: chủ yếu được sử dụng để đánh giá những biến động của tình hình các tội về ma tuý; so sánh tình hình các tội về ma tuý và các tội phạm nói chung trên địa bàn huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình để làm căn cứ đánh giá hiệu quả đạt được trong việc áp dụng, triển khai thực hiện các quy định pháp luật. Phương pháp phân tích, đánh giá, tổng hợp: dựa trên việc thống kê, tổng hợp, phân tích số liệu thu thập từ các cơ quan chức năng. Từ đó phân tích, 10
đánh giá tình hình, nguyên nhân, điều kiện và thực trạng công tác áp dụng pháp luật các tội về ma tuý để đưa ra các giải pháp hữu hiệu Phương pháp thống kê xã hội học: dựa trên kết quả điều tra, khảo sát, thăm dò đối với các cơ quan ban ngành có liên quan để tiến hành phân tích xã hội học về tội phạm ma tuý trên địa bàn huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình nhằm nghiên cứu, đánh giá, làm rõ thực trạng nhận thức việc áp dụng pháp luật cũng như những hạn chế, thiếu sót trong quá trình thực thi pháp luật đối với các tội về ma tuý. Phương pháp chuyên gia: tham gia các chương trình phỏng vấn, trao đổi, tọa đàm với các nhà khoa học, cán bộ thực tiễn có kinh nghiệm trong khi quá trình thi hành, thực thi công tác áp dụng pháp luật đối với các tội về ma tuý, từ đó đúc kết được những hạn chế, khó khăn và tìm ra nguyên nhân của những hạn chế đó. Trong quá trình hoàn thành luận văn các phương pháp được sử dụng đan xen trong một tổng thể tạo ra cái nhìn đa chiều để tạo ra kết quả nghiên cứu, rút ra những kết luận và những ý kiến, kiến nghị hoàn thiện pháp luật hình sự có tính khả thi. 6. Những đóng góp về khoa học của luận văn - Luận văn góp phần làm rõ thêm một số vấn đề về lý luận và thực tiễn trong quá trình định tội danh khi điều tra, truy tố và xét xử các vụ án hình sự về ma tuý trên địa bàn huyện Hoa Lư nói riêng. - Luận văn đề xuất một số phương hướng, giải pháp cụ thể nhằm khắc phục tình trạng án oan sai, nâng cao chất lượng điều tra, truy tố và xét xử các vụ án hình sự về ma tuý của các cơ quan tiến hành tố tụng huyện Hoa Lư, góp phần tích cực vào công cuộc cải cách tư pháp. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn tốt nghiệp đóng góp một phần nhỏ vào việc hoàn thiện lý luận, cũng như thực tiễn về các quy định trong khi định tội danh đối với các tội phạm liên quan đến ma túy. Đồng thời đi sâu vào nghiên cứu vấn đề chung về định tội danh, phân tích, đánh giá cụ thể các căn cứ pháp lý làm cơ sở trong 11
việc định tội danh đối với các tôi phạm liên quan đến ma túy, từ kết quả công tác giải quyết vụ án hình sự của cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn huyện Hoa Lư trong những năm gần đây để đánh giá tồn tại, hạn. Từ đó tìm ra nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế này để có phương hướng khắc phục, nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong thực tiễn. Ngoài ra, còn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo, có thể vận dụng trong học tập và sử dụng trong thực tiễn công tác, nhất là trong mặt trận đấu tranh phòng, chống tội phạm về ma túy. 8. Cấu trúc của luận văn Gồm phần mở đầu, lời cảm ơn, lời cam đoan, danh mục chữ viết tắt và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có kết cấu gồm ba chương: Chương 1. Những vấn đề lí luận và pháp luận về định tội danh đối với các tội phạm về ma túy. Chương 2. Thực tiễn định tội danh đối với các tội phạm về ma túy trên địa bàn huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình. Chương 3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy. 12
CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY 1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc định tội danh đối với các tội về ma túy 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc định tội danh 1.1.1.1. Khái niệm về định tội danh: Định tội danh có thể được xem là hoạt động nhận thức, áp dụng pháp luật hình sự trên cơ sở xác định một cách chính xác, khách quan, toàn diện các tình tiết cụ thể của hành vi phạm tội được quy định trong pháp luật hình sự và các yếu tố cấu thành tội phạm tương ứng và xác định sự phù hợp với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm cụ thể với các tình tiết của hành vi phạm tội bằng các phương pháp và thông qua các bước nhất định. Định tội danh là khâu đầu tiên của việc áp dụng pháp luật hình sự. Định tội danh chính xác có ý nghĩa không chỉ về mặt pháp lý, mà còn có ý nghĩa về mặt chính trị - xã hội, đạo đức và dư luận xã hội. Nó không chỉ đánh giá về mặt chính trị - xã hội và pháp lí đối với những hành vi cụ thể; tránh oan sai; là căn cứ quan trọng cho việc quyết định hình phạt; tạo tiền đề cho việc xác định các bước tố tụng tiếp theo và giúp cho việc đánh giá chính xác tình hình tội phạm để có phương hướng ngăn chặn, phòng ngừa phù hợp có hiệu quả. Có hai hình thức định tội danh: - Định tội danh chính thức do người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng có liên quan thực hiện trong quá trình giải quyết vụ án để thực hiện việc buộc tội, bào chữa hay xét xử vụ án và làm phát sinh hậu quả pháp lí; - Định tội danh không chính thức do các nhà nghiên cứu thực hiện nhằm thể hiện quan điểm khoa học, nhận thức của người định tội và không làm phát sinh hậu quả pháp lí. Khi định tội danh đúng có ý nghĩa trong việc khẳng định hành vi vi phạm pháp luật đã diễn ra có cấu thành tội phạm hay không; xác định tội danh và quyết định hình phạt tương xứng cho hành vi phạm tội đó. 13
Chỉ có Bộ luật hình sự mới được phép quy định tội phạm và hình phạt. Vì vậy, Bộ luật hình sự là cơ sở pháp lí duy nhất trong việc định tội danh, quá trình định tội danh, người định tội căn cứ vào quy phạm pháp luật cụ thể quy định về tội phạm để xác định hành vi trái pháp luật được thực hiện có cấu thành tội phạm hay không, nếu cấu thành thì phạm vào tội gì được quy định trong bộ luật hình sự. Tuy nhiên, trong khoa học hình sự Việt Nam có nhiều quan điểm về định tội danh, như một số quan điểm sau: Quan điểm thứ nhất cho rằng: Định tội danh là việc xác định và ghi nhận về mặt pháp lý, sự phù hợp chính xác giữa các dấu hiệu của hành vi phạm tội cụ thể đã được thực hiện với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm đã được quy định trong quy phạm pháp luật hình sự [28] ; Quan điểm thứ hai: Định tội danh là việc xác nhận về mặt pháp lý, sự phù hợp của các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể được thực hiện với các yếu tố cấu thành tội phạm cụ thể, tương ứng quy định trong BLHS [28] ; Quan điểm thứ ba: Định tội danh là thuật ngữ dùng để chỉ hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền trong tố tụng hình sự, nhằm đối chiếu sự phù hợp giữa các dấu hiệu thực tế của cấu thành tội phạm với các dấu hiệu pháp lý của cấu thành tội phạm được mô tả trong Bộ luật hình sự, để giải quyết vụ án hình sự bằng việc ra kết luận bằng văn bản áp dụng pháp luật [28]; Quan điểm thứ tư: Định tội danh là quá trình nhận thức lý luận có tính logic, là dạng của hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự cũng như pháp luật tố tụng hình sự và được tiến hành trên cơ sở các chứng cứ, các tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án hình sự để xác định sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực hiện với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm tương ứng do luật hình sự quy định nhằm đạt được sự thật khách quan, tức là đưa ra sự đánh giá chính xác tội phạm về mặt pháp lý hình sự, làm tiền đề cho việc cá thể hóa và phân hóa trách nhiệm hình sự một cách công minh, có căn cứ và đúng pháp luật [28]; 14
Quan điểm thứ năm: Định tội danh là hoạt động thực tiễn của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án) và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật để xác định một người có phạm tội không, nếu phạm tội thì đó là tội gì, theo điều luật nào của BLHS, hay nói cách khác đây là quá trình xác định tên tội cho hành vi nguy hiểm đã được thực hiện [28] . Từ những phân tích nêu trên em xin đưa ra quan điểm của mình về: “Định tội danh nói chung hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án) và một số cơ quan khác được giao một số nhiệm vụ trong việc định tội danh theo quy định của pháp luật trên cơ sở các tài liệu, chứng cứ thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án nhằm xác định sự thật khách quan giữa hành vi thực tế đã thực hiện với các cấu thành tội phạm cụ thể được quy định trong BLHS, từ đó xác định một người có phạm tội hay không, và phạm tội theo điều luật nào của BLHS”. 1.1.1.2. Đặc điểm của việc định tội danh Thứ nhất, định tội danh được thực hiện bởi cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát và Toà án) và một số cơ quan khác được giao một số hoạt động tố tụng như lực lượng Cảnh sát biển, Bộ đội biên phòng... Thứ hai, việc định tội danh phải dựa trên cơ sở luật hình thức và luật nội dung của hình sự. Người định tội danh phải cân nhắc, xem xét các quy định của pháp luật hình sự để áp dụng đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể đã diễn ra trong thực tế khách quan. Thứ ba, định tội danh là hoạt động đối chiếu tính phù hợp giữa các dấu hiệu pháp lí với dấu hiệu thực tế của cấu thành tội phạm đã được miêu tả trong BLHS của người tiến hành định tội danh. Thứ tư, trên cơ sở đối chiếu sự phù hợp giữa dấu hiệu pháp lý và dấu hiệu thực tiễn của cấu thành tội phạm được mô tả trong luật hình sự thì các cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền sẽ đưa ra kết luận người đó phạm tội gì được quy định tại điều luật nào của BLHS bằng một quyết định cụ thể. 15
1.1.1.3. Ý nghĩa của việc định tội danh Thứ nhất, việc định tội danh đúng sẽ là cơ sở cho việc phân hóa trách nhiệm hình sự và cá thể hóa hình phạt một cách công bằng và đúng pháp luật. Thứ hai, định tội danh đúng khi khởi tố vụ án, khởi tố bị can giúp cho các cơ quan tiến hành tố tụng có cơ sở để áp dụng chính xác các biện pháp ngăn chặn phù hợp … , định tội danh đúng chính là bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân [28] . Thứ ba, định tội danh đúng là sự thể hiện ý thức trách nhiệm trong hoạt động nghề nghiệp của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng. Thứ tư, định tội danh sai không những không thuyết phục được người phạm tội mà còn vi phạm đến nhân quyền, tính mạng và sinh mệnh chính trị của người bị định tội danh sai; ngoài ra còn gây dư luận xấu trong quần chúng nhân dân, cũng như sự hợp tác quốc tế trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc định tội danh đối với các tội về ma túy 1.1.2.1. Khái niệm của việc định tội danh đối với các tội về ma túy Là hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án) và một số cơ quan khác được giao một số thẩm quyền tiến hành tố tụng theo quy định của pháp luật trên cơ sở các tài liệu, chứng cứ thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án nhằm xác định sự thật khách quan giữa hành vi thực tế đã thực hiện với các cấu thành tội phạm cụ thể để xác định một người có phạm tội về ma túy hay không, và phạm tội gì được quy định tại điều luật nào trong Chương XX của BLHS năm 2015 [27] . 1.1.2.2. Đặc điểm của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy Định tội danh đối với tội phạm về ma túy có những đặc điểm đặc trưng như dựa vào cấu thành vật chất (định lượng, khối lượng tối thiểu) cho nên định tội danh đối với tội phạm về ma túy phải được tiến hành trước hay 16
còn gọi giai đoạn tiền tố tụng, như giám định hình sự các chất ma túy, giám định tiền chất..., trên cơ sở đó mới có thể tiến hành được việc quyết định hình phạt. 1.1.2.3. Ý nghĩa của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy Thứ nhất, việc định tội danh đúng là cơ sở cho việc xác định khung hình phạt và hình phạt được chính xác tương xứng với hành vi phạm tội. Thứ hai, việc xác định tội danh đúng đối với tội phạm về ma tuý là sự thể hiện ý thức trách nhiệm trong quá trình giải quyết án ma tuý của cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng, từ đó góp phần vào công cuộc đấu tranh và phòng chống ma túy. Thứ ba, việc định tội danh sai sẽ dẫn đến hậu quả vô cùng nghiêm trọng như quyết định hình phạt sai, không tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội về ma tuý; đồng thời việc định tội danh sai không những không thuyết phục được người phạm tội mà còn vi phạm đến nhân quyền, tính mạng và sinh mệnh chính trị của người bị định tội danh sai, bỏ lọt tội phạm và người phạm tội. Ngoài ra, còn gây dư luận xấu trong quần chúng nhân dân, cũng như sự hợp tác quốc tế trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm về ma túy trong khu vực cũng như trên thế giới. 1.2. Cơ sở và những yếu tố đảm bảo cho việc định tội danh đúng đối với các tội phạm về ma túy 1.2.1. Những cơ sở pháp lý và cơ sở khoa học của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy 1.2.1.1. Những cơ sở pháp lý của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy Cơ sở pháp lý trong việc định tội danh đối với các tội phạm liên quan đến ma túy là những quy phạm pháp luật hình sự được quy định trong Chương XX của BLHS với tính chất là cơ sở pháp lý duy nhất cho toàn bộ quá trình xác định dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực hiện là tội phạm ma túy. Các văn bản hướng dẫn khác chỉ là văn bản dưới luật làm nhiệm vụ hướng dẫn, giải thích nhận thức chung, thống nhất về Chương XX của BLHS. 17
1.2.1.2. Cơ sở khoa học của việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy Dựa vào các yếu tố cấu thành tội phạm nói chung, thì các yếu tố cấu thành đối với các tội phạm về ma túy được đánh giá như sau: Khách thể của các tội phạm về ma tuý: Các tội phạm ma tuý đã xâm phạm tới chính là chế độ độc quyền quản lý của Nhà nước ở tất cả các khâu của quá trình quản lý các chất ma túy, tiền chất ma túy, các vật dụng phục vụ sản xuất và sử dụng trái phép chất ma túy dẫn đến xâm phạm trật tự, an toàn xã hội và xâm phạm tính mạng, sức khoẻ .... Khách quan của các tội phạm về ma tuý: Hành vi khách quan của các tội phạm về ma túy cũng có điểm giống và khác nhau về hình thức thể hiện cụ thể như về tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội. Song giống nhau ở chỗ đều là những hành vi vi phạm các quy định về chế độ độc quyền quản lý các chất ma túy, tiền chất, các vật dụng, công cụ, phương tiện phục vụ cho hoạt động về ma túy của Nhà nước. đồng thời cũng có những hành vi của những người có trách nhiệm được Nhà nước giao nhiệm vụ nhưng lại không thực hiện, thực hiện không đầy đủ hoặc làm những việc ngoài phạm vi cho phép, đây là những người có chức vụ, quyền hạn trong việc quản lý, sử dụng chất ma túy. Căn cứ vào các hành vi thực hiện của các tội phạm về ma túy thì Khách quan của tội phạm thể hiện ở sáu nhóm hành vi sau: - Các hành vi gieo, trồng, thu hoạch cây thuốc phiện hoặc các loại cây khác có chứa chất ma tuý trái pháp luật; - Các hành vi sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma tuý; chiếm đoạt chất ma tuý; - Các hành vi tổ chức sử dụng, chứa chấp việc sử dụng, cưỡng bức, lôi kéo người khác sử dụng trái phép chất ma tuý; - Các hành vi tàng trữ, vận chuyển, mua, bán hoặc chiếm đoạt tiền chất dùng vào việc sản xuất trái phép chất ma tuý; - Các hành vi sản xuất, tàng trữ, vận chuyển mua bán các phương tiện, dụng cụ dùng vào việc sản xuất hoặc sử dụng trái phép chất ma tuý; 18
- Các hành vi vi phạm các quy định về quản lý, sử dụng thuốc gây nghiện hoặc các chất ma tuý khác. Chủ thể của các tội phạm về ma tuý: chủ thể của các tội phạm này là những người có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi theo quy định của Bộ luật hình sự và đã thực hiện hành vi phạm tội. Đối với điều 259 thì chủ thể của tội phạm này là chủ thể đặc biệt, phải là người có trách nhiệm trong việc nghiên cứu, giám định, sản xuất, xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh, mua bán, vận chuyển, bảo quản, tàng trữ, phân phối, cấp phát, sử dụng, xử lý, trao đổi thuốc gây nghiện và các chất ma túy khác, như được giao nhiệm vụ trực tiếp hoặc do chức vụ quản lí trong các lĩnh vực đó. Chủ quan của các tội phạm về ma tuý: tội phạm được thực hiện theo lỗi “cố ý trực tiếp”, một số trường hợp theo lỗi “vô ý” (Điều 259). 1.2.2. Những yếu tố đảm bảo cho việc định tội danh đối với các tội phạm về ma túy 1.2.2.1. Năng lực chuyên môn của người định tội danh Để có năng lực chuyên môn vững vàng, thì ngoài kiến thức cơ bản đã được đào trong quá trình học tập, mà còn phải tự mình nghiên cứu học tập và phải thường xuyên trau dồi trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng, đồng thời phải thường xuyên cập nhật văn bản pháp luật mới hướng dẫn về giải quyết các loại án về ma túy, chịu khó học hỏi kinh nghiệm của đồng chí, đồng nghiệp và các thế hệ đi trước. 1.2.2.2. Lương tâm trong hoạt động nghề nghiệp của người định tội danh Đạo đức, lương tâm nghề nghiệp của người định tội danh thể hiện ở chỗ: “trước tiên phải là người có ý thức tuân thủ pháp luật luôn gương mẫu trong việc chấp hành pháp luật, là người có trách nhiệm và lương tâm trong hoạt động nghề nghiệp; là người chiến sỹ kiên cường, là người cán bộ dũng cảm trên mặt trận phòng chống tội phạm, bảo vệ công bằng, bình yên cho xã hội và là người có thái độ làm việc khách quan, vô tư trong công việc nhằm bảo vệ công lý”. 19
1.2.2.3. Hệ thống pháp luật hình sự hoàn chỉnh Bộ luật hình sự đầu tiên của nước ta quy định về tội phạm ma túy, chính là BLHS 1985 được sửa đổi, bổ sung năm 1997 đã quy định 14 điều tương ứng với 14 tội danh về ma túy. Sau khi BLHS 1985 được sửa đổi, bổ sung, TANDTC-VKSNDTC-BNV đã kịp thời ban hành Thông tư liên tịch số 01 ngày 02/01/1998 của và Thông tư liên tịch số 02 ngày 05/08/1998 hướng dẫn áp dụng Chương VII A qui định các tội phạm về ma túy. Việc ban hành các Thông tư hướng dẫn này bước đầu đã đáp ứng được phần nào trong công tác giải quyết đối với các tội phạm về ma túy. Cho đến nay những văn bản trên có nhiều nội dung vẫn còn giá trị tham. Đứng trước những thay đổi về tình hình tội phạm, cũng như các chính sách hình sự, thì ngày 21/12/1999 Quốc hội đã thông qua BLHS mới, BLHS năm 1999 có hiệu lực thi hành ngày 01/07/2000, đây là BLHS thay thế BLHS 1985. Theo BLHS năm 1999 các tội phạm về ma túy có 13 tội danh khác nhau, nhưng chỉ có 10 điều, đó là nhập 4 tội phạm qui định các Điều 185c,185đ và 185e thành một tội danh qui định tại Điều 194 với đầy đủ các hành vi tàng trữ, vận chuyển, mua bán và chiếm đoạt chất trái phép chất ma túy; theo đó hình phạt bổ sung ngay trong từng điều này mà không qui định thành một điều luật riêng; điều chỉnh lại mức hình phạt trong từng khung hình phạt cho phù hợp với thực tiễn xét xử. Đến Bộ luật hình sự được sửa đổi, bổ sung năm 2009, cũng có những thay đổi nhất định, bỏ tội sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 199) và bỏ hình phạt tử hình đối với tội tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 197) cho nên có 9 tội danh với 19 hành vi. Tuy nhiên, đến Bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), nhóm tội phạm về ma túy quy định tại Chương XX của gồm 13 điều luật, so với BLHS 1999 tăng thêm (được quy định từ Điều 247 - Điều 259). Điểm mới đáng chú ý đầu tiên của BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) là đã tách Điều 194 BLHS 1999 quy định về Tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt chất ma túy thành 4 tội riêng biệt đó là; - Tội “Tàng trữ trái phép chất ma túy” được quy định tại Điều 249; 20