Luận văn Thạc sĩ Luật học: Kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm từ thực tiễn tại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:86

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn "Kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm từ thực tiễn tại Việt Nam là nghiên cứu một số vấn đề lý luận, khảo sát thực tiễn nhằm phát hiện những bất cập trong quy định của pháp luật, khó khăn, vướng mắc trong việc tổ chức thực hiện các quy định này, cũng như nguyên nhân của nó để từ đó đưa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật và nâng cao chất lượng công tác kiểm sát điều tra các vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm từ thực tiễn tại Việt Nam

VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỐI CAO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIỂM SÁT HÀ NỘI PHẠM HOÀNG LAN PHƯƠNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ BẢO VỆ ĐỘNG VẬT NGUY CẤP, QUÝ, HIẾM TỪ THỰC TIỄN TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2023
VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỐI CAO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIỂM SÁT HÀ NỘI PHẠM HOÀNG LAN PHƯƠNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ BẢO VỆ ĐỘNG VẬT NGUY CẤP, QUÝ, HIẾM TỪ THỰC TIỄN TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8380104 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:PGS. TS. Nguyễn Đức Hạnh Hà Nội – 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đúng theo quy định. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính chính xác và trung thực của Luận văn này. Tác giả luận văn Phạm Hoàng Lan Phương
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài ...................................................................... 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................. 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 6 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ....................................... 7 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài................................................... 7 7. Bố cục của luận văn ................................................................................... 8 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ BẢO VỆ ĐỘNG VẬT NGUY CẤP, QUÝ, HIẾM ......................................................................................................... 9 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của công tác kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm .............................. 9 1.1.1. Khái niệm động vật nguy cấp, quý, hiếm ................................................... 9 1.1.2. Khái niệm tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm ..................................................................................................................... 10 1.1.3. Khái niệm kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm ............................................................................................ 16 1.1.4. Đặc điểm kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm ............................................................................................ 18 1.1.5. Ý nghĩa kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm ............................................................................................ 19 1.2. Mối quan hệ giữa kiểm sát điều tra và thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra vụ án vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm ................................................................................... 20
1.3. Nội dung kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm............................................................................... 21 1.3.1. Kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố ......................................................................................................... 21 1.3.2. Kiểm sát việc khởi tố vụ án hình sự, không khởi tố vụ án hình sự .......... 22 1.3.3. Kiểm sát việc áp dụng các biện pháp điều tra........................................... 23 1.3.4. Kiểm sát việc áp dụng biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế ......... 27 1.3.5. Kiểm sát việc xử lý vật chứng trong giai đoạn điều tra ............................ 28 1.3.6. Kiểm sát việc kết thúc điều tra .................................................................. 29 1.3.7. Kiểm sát việc chấp hành pháp luật của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng và xử lý vi phạm...................................................................... 30 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .............................................................................. 32 CHƯƠNG 2: THỰC TIỄN KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ BẢO VỆ ĐỘNG VẬT NGUY CẤP, QUÝ, HIẾM ............. 33 2.1. Khái quát tình hình động vật nguy cấp, quý, hiếm và tội phạm liên quan đến lĩnh vực này tại Việt Nam ............................................................ 33 2.1.1. Tình hình động vật nguy cấp, quý, hiếm ở nước ta .................................. 33 2.1.2. Tình hình tội phạm về động vật nguy cấp, quý, hiếm ở nước ta .............. 34 2.2. Những kết quả đạt được, hạn chế, bất cập và nguyên nhân của hạn chế, bất cập trong công tác kiểm sát điều tra vụ án về động vật nguy cấp, quý, hiếm tại Việt Nam ........................................................................... 36 2.2.1. Những kết quả đạt được ............................................................................ 36 2.2.2. Hạn chế, bất cập và nguyên nhân.............................................................. 42 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .............................................................................. 55 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CÔNG TÁC KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ BẢO VỆ ĐỘNG VẬT NGUY CẤP, QUÝ, HIẾM ......................................................... 56
3.1. Hoàn thiện pháp luật liên quan đến công tác kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm ........................ 56 3.2. Tăng cường công tác hướng dẫn áp dụng pháp luật và nâng cao nhận thức pháp luật ............................................................................................. 61 3.3. Tăng cường phối hợp với các cơ quan khác ......................................... 64 3.4. Tăng cường hợp tác quốc tế và tương trợ tư pháp về hình sự ............. 67 3.5. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ, năng lực nghiệp vụ, ý thức trách nhiệm của đội ngũ cán bộ kiểm sát ....................... 68 3.6. Tăng cường bảo đảm cơ sở vật chất, điều kiện và phương tiện làm việc trong ngành Kiểm sát nhân dân .......................................................... 70 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .............................................................................. 72 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 73
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa của từ BLHS Bộ luật Hình sự BLTTHS Bộ luật Tố tụng hình sự CQĐT Cơ quan điều tra VKS Viện kiểm sát VKSND Viện kiểm sát nhân dân KSV Kiểm sát viên ĐTV Điều tra viên Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông BNNPTNT thôn
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Thống kê số vụ án/bị can các Viện kiểm sát nhân dân trên toàn quốc đã thụ lý kiểm sát điều tra tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm (Từ năm 2018 đến năm 2021) ....................................... 35 Biểu đồ 2.1: Cơ cấu tội phạm về động vật nguy cấp, quý, hiếm theo vùng . 37 Biểu đồ 2.2: Giai đoạn truy tố năm 2018-2021 ............................................. 40
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việt Nam là một trong số mười sáu quốc gia có nền đa dạng sinh học cao bậc nhất thế giới [17] với khoảng 30% [28] trong số gần 20.000 loài thực vật và hơn 100 loài chim, gần 80 loài động vật có vú là loài đặc hữu của Việt Nam [30]. Trong một vài thập kỷ gần đây, nền kinh tế của Việt Nam có tốc độ tăng trưởng nhanh và mạnh ở hầu hết các ngành, lĩnh vực, tạo ra tác động không nhỏ lên mọi mặt của đời sống xã hội. Tuy nhiên, song song với đó, ý thức bảo vệ môi trường nói chung và bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm nói riêng của người dân Việt Nam vẫn chưa được nâng cao tương ứng khi một bộ phận không nhỏ người Việt Nam vẫn coi động vật nguy cấp, quý, hiếm là thực phẩm, thuốc hay trang sức. Hiện nay,Việt Nam đang phải đối mặt với tình trạng suy thoái đa dạng sinh học ở mức độ nghiêm trọng. Tính đến năm 2021, theo Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), Việt Nam có 75 loài thú, 57 loài chim, 75 loài bò sát, 53 loài lưỡng cư và 136 loài cá được liệt kê là các loài bị đe doạ (nghĩa là thuộc mức cực kỳ nguy cấp, nguy cấp và sắp nguy cấp) [17]. Một phần nguyên nhân đến từ thực trạng khai thác quá mức tài nguyên thiên nhiên, buôn bán trái phép các loài động vật nguy cấp, quý, hiếm cũng như các hoạt động sản xuất kinh tế khác phục vụ cho nhu cầu ngày càng gia tăng của con người, ảnh hưởng không nhỏ đến sự an toàn của hệ sinh thái động vật nguy cấp, quý, hiếm tại Việt Nam. Đối mặt với nguy cơ đó, Việt Nam đã tham gia vào các Điều ước quốc tế cũng như xây dựng và ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật để điều chỉnh việc quản lý và xử lý hành vi vi phạm trong việc bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm nhằm cụ thể hóa chỉ đạo của Ban chấp hành Trung ương Đảng về “Chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường” được nêu trong Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 03/6/2013,
2 trong đó có Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017. Kể từ khi Bộ luật hình sự có hiệu lực vào ngày 01/01/2018 đến hết năm 2020, đã có 374 vụ án về động vật hoang dã, nguy cấp, quý, hiếm được khởi tố trên toàn lãnh thổ Việt Nam, riêng năm 2020 là 111 vụ [21], cho thấy nhiều chuyển biến tích cực trong công tác xử lý tội phạm về động vật hoang dã của nước ta. Tuy nhiên, so với số lượng vi phạm pháp luật xảy ra trong lĩnh vực này trên thực tế thì tỷ lệ các vụ án được khởi tố vẫn còn thấp, nhiều vụ việc còn gặp khó khăn ngay từ giai đoạn tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm cho đến quá trình giải quyết vụ án. Viện kiểm sát nhân dân với chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp là cơ quan đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các vụ án về động vật nguy cấp, quý, hiếm, trong đó chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp được thực hiện xuyên suốt trong giai đoạn điều tra kể từ khi tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm cho đến khi kết thúc giai đoạn điều tra, góp phần đảm bảo việc xử lý tội phạm về động vật nguy cấp, quý, hiếm đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội. Tuy nhiên, trước tình trạng ngày càng gia tăng cả về số lượng lẫn tính chất phức tạp của tội phạm về động vật nguy cấp, quý, hiếm, các quy định của pháp luật liên quan đến loại tội này còn nhiều bất cập như về công tác giám định, xử lý vật chứng… đã khiến công tác kiểm sát hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra tội phạm này trên thực tiễn vẫn còn những thiếu sót, làm ảnh hưởng đến chất lượng giải quyết các vụ án, một số vi phạm không được phát hiện triệt để, việc ban hành kháng nghị, kiến nghị yêu cầu khắc phục, sửa chữa không được chính xác, nhanh chóng, kịp thời. Về mặt lý luận, đến nay chưa có nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến kiểm sát điều tra đối với các vụ án liên quan đến động vật nguy cấp, quý, hiếm mà chủ yếu là nghiên cứu chung về thực hành quyền công tố đối với
3 loại án này hoặc nghiên cứu về kiểm sát điều tra đối với các tội phạm nói chung hay các tội phạm khác,do đó rất cần có công trình nghiên cứu riêng từ góc độ kiểm sát điều tra và gắn với loại tội phạm cụ thể như tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm. Từ những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm từ thực tiễn tại Việt Nam” làm luận văn Thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm qua, liên quan đến công tác kiểm sát điều tra các vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm có thể kể đến một số công trình tiêu biểu mang tính lý luận về tố tụng hình sự và những vấn đề cụ thể gắn với tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm như: *Sách tham khảo, giáo trình - GS. TS. Nguyễn Ngọc Hòa (Chủ biên) (2018), Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự (Phần các tội phạm), Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội; - TS. Phạm Mạnh Hùng (Chủ biên) (2019), Bình luận Bộ luật tố tụng hình sự, Nhà xuất bản Lao động, Hà Nội; - Trường Đại học kiểm sát Hà Nội (2017), Giáo trình Đào tạo nghiệp vụ kiểm sát Tập 2; - PGS. TS. Nguyễn Thị Trường Giang (2019), Báo chí điều tra về buôn bán trái pháp luật động vật hoang dã, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. *Công trình nghiên cứu và tham luận của chuyên gia - Trần Thị Hải (2018), Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm, Luận văn Thạc sĩ, Học viện khoa học xã hội, Hà Nội;
4 - Ngô Trọng Mạnh (2018), Tội vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm theo Luật Hình sự Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội; - PGS. TS. Nguyễn Đức Hạnh (2018), Tham luận “Những khó khăn, vướng mắc trong công tác truy tố các vụ án về động vật hoang dã, quý, hiếm” tại Hội thảo nâng cao hiệu quả đấu tranh, phòng ngừa tội phạm, vi phạm pháp luật về động vật hoang dã, quý, hiếm ở Việt Nam do Ủy ban Tư pháp của Quốc Hội và Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) đồng phối hợp tổ chức tại Hải Phòng; - TS. Phạm Minh Tuyên (2014), Tham luận “Tội vi phạm các quy định về bảo vệ động vật thuộc danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ - Thực tiễn xét xử ở Việt Nam” tại Hội thảo về tăng cường công tác đấu tranh với các tội phạm về động vật hoang dã do Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên Việt Nam (ENV) tổ chức tại Hà Nội; - Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội (2020), Sổ tay hướng dẫn Kiểm sát viên thực hành quyền công tố và kiểm sát việc giải quyết các vụ án liên quan đến động vật hoang dã, Nhà xuất bản Hồng Đức, Hà Nội. *Bài viết, bài báo khoa học - PGS. TS. Nguyễn Đức Hạnh (2019), “Quản lý và xử lý vật chứng là động vật hoang dã trong các vụ án hình sự”, Tạp chí Tòa án(23); - PGS. TS. Nguyễn Đức Hạnh (2020), “Impacts of Wildlife trade and sustainable development in Vietnam”, Tạp chí EDP Sciences (157); - PGS. TS. Nguyễn Đức Hạnh (2020), “International cooperation and mutual legal assistance in criminal matters in handling with transnational wildlife trafficking crimes in Vietnam”, Tạp chí EDP Sciences (164);
5 - PGS. TS. Nguyễn Đức Hạnh (2020), “Legal framework for wildlife farming benefits species conservation and preventing wildlife crimes in Vietnam”, Tạp chí EDP Sciences (243); - ThS. Lê Văn Sua (2020), “Bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm nhìn từ góc độ pháp luật hình sự”, Tạp chí Môi trường & Xã hội (tháng 3); - ThS. Phạm Quỳnh Nga (2020), Xác định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại phạm tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm, https://kiemsat.vn/xac-dinh-trach-nhiem-hinh-su-cua-phap- nhan- thuong- mai-pham-toi-vi-pham-quy-dinh-ve-bao-ve-dong-vat-nguy-cap-quy-hiem- 56557.html Nhìn chung, các công trình nêu trên đã nghiên cứu về mặt lý luận cũng như thực tiễn của tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm ở các góc độ khác nhau, nhưng cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu về công tác Kiểm sát điều tra các vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm từ thực tiễn tại Việt Nam. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của luận văn là nghiên cứumột số vấn đề lý luận, khảo sát thực tiễn nhằm phát hiện những bất cập trong quy định của pháp luật, khó khăn, vướng mắc trong việc tổ chức thực hiện các quy định này, cũng như nguyên nhân của nó để từ đó đưa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật và nâng cao chất lượng công tác kiểm sát điều tra các vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, luận văn có những nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu các quy định pháp luật về tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm;
6 - Làm sáng tỏ cơ sở lý luận của công tác kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm; - Khảo sát thực tiễn, phân tích thực trạng của công tác kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm tại Việt Nam, đồng thời chỉ ra những khó khăn, vướng mắc gặp phải và nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó; - Đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng công tác kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm trong thực tiễn. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam cũng như việc áp dụng quy định của pháp luật đối với công tác kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm theo Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2021. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về nội dung: Bộ luật tố tụng hình sự quy định có rất nhiều các hoạt động điều tra khác nhau. Tuy nhiên, trong khuôn khổ của một luận văn thạc sĩ luật học, tác giả chỉ đề cập đến nội dung kiểm sát điều tra đối với những biện pháp điều tra cơ bản thường được áp dụng đối với các vụ án vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm. Phạm vi về không gian: Luận văn nghiên cứu công tác kiểm sát điều tra các vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2021 trên lãnh thổ Việt Nam. Phạm vi về thời gian: Các số liệu được luận văn khảo sát và xem xét thực tiễn trong vòng 4 năm từ năm 2018 đến năm 2021.
7 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng nhà nước pháp quyền. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Ngoài ra, trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả còn sử dụng các phương pháp khác bao gồm: - Phương pháp phân tích và tổng hợp, diễn dịch, quy nạp… sẽ được sử dụng trong Chương 1 khi nghiên cứu về một số vấn đề lý luận về kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm như khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa và nội dung của kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm; - Phương pháp so sánh, đối chiếu, thống kê, tổng hợp… được sử dụng trong Chương 2 và 3 khi nghiên cứu về thực tiễn kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm tại các Viện kiểm sát nhân dân hai cấp trên toàn quốc trong giai đoạn năm 2018 - 2021, trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng công tác kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng về mặt lý luận và thực tiễn vì đây là công trình nghiên cứu chuyên sâu đầu tiên ở cấp độ một luận văn thạc sĩ luật học về công tác kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm. Luận văn góp phần làm sáng tỏ và phong phú thêm lý luận về công tác kiểm sát điều tra của ngành Kiểm sát, đồng thời còn có thể được sử dụng như một tài liệu tham khảo phục vụ cho
8 việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập của các nhà nghiên cứu lập pháp, các cán bộ giảng dạy pháp luật, nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên thuộc ngành Luật. Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được áp dụng trong thực tiễn nhằm góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác kiểm sát điều tra vụ án hình sự nói chung và vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm nói riêng tại Viện kiểm sát nhân dân các cấp trên cả nước. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về Kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm Chương 2: Thực tiễn Kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm Chương 3: Giải pháp nâng cao chất lượng công tác kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm
9 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ BẢO VỆ ĐỘNG VẬT NGUY CẤP, QUÝ, HIẾM 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của công tác kiểm sát điều tra vụ án Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm 1.1.1. Khái niệm động vật nguy cấp, quý, hiếm Động vật là những sinh vật đa bào, nhân chuẩn thuộc giới Động vật.Hiện trên toàn cầu có nhiều loài động vật đang có nguy cơ tuyệt chủng, phần lớn do bị con người săn bắt quá mức hoặc phá hoại môi trường sống. Một số loài khác có nguy cơ tuyệt chủng cục bộ, nghĩa là chúng trở nên nguy cấp, quý, hiếm ở một địa phương này nhưng lại có số lượng lớn ở địa phương khác. Trong số các văn bản pháp luật hiện hành của Việt Nam, không có văn bản nào đưa ra định nghĩa cụ thể cho khái niệm “động vật nguy cấp, quý, hiếm”. Khoản 1 Điều 2 Nghị định số 32/2006/NĐ-CP ngày 30/3/2006 của Chính Phủ quy định về Quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm có quy định: “Loài thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm là loài thực vật, động vật có giá trị đặc biệt về kinh tế, khoa học và môi trường, số lượng còn ít trong tự nhiên hoặc có nguy cơ bị tuyệt chủng, thuộc danh mục các loài thực vật, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm do Chính phủ quy định” [5], tuy nhiên văn bản này đã hết hiệu lực vào ngày 10/3/2019. Nghị quyết số 05/2018/NQ-HĐTP ngày 05/11/2018 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng Điều 234 về tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã và Điều 244 về tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm của Bộ luật hình sự (Nghị quyết số 05/2018/NQ-HĐTP) không đưa ra định nghĩa mà chỉ xác định loài nào được coi là động vật nguy cấp, quý, hiếm, theo đó, “động vật nguy cấp, quý, hiếm quy định tại Điều 244 của Bộ luật Hình sự là các loài động vật thuộc Danh
10 mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ hoặc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB theo quy định của Chính phủ hoặc Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp” [11]. Như vậy có thể hiểu, động vật nguy cấp, quý, hiếm là loài động vật có giá trị đặc biệt về kinh tế, khoa học và môi trường, số lượng còn ít trong tự nhiên hoặc có nguy cơ bị tuyệt chủng tại Việt Nam, thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ hoặc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB theo quy định của Chính phủ hoặc Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp. 1.1.2. Khái niệm tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm Pháp luật hình sự quy định tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm đến các quan hệ xã hội được Bộ luật hình sự bảo vệ mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự. Kể từ khi Việt Nam gia nhập Công ước về thương mại quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp (Công ước CITES) vào năm 1994 đến nay, nước ta đã rất tích cực trong việc xây dựng và ban hành các văn bản luật và dưới luật khác nhau để bảo vệ và ngăn chặn hành vi tàng trữ, buôn bán, vận chuyển động vật nguy cấp, quý, hiếm. Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 (BLHS) chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2018 đã dành riêng một điều luật (Điều 244) nhằm hình sự hóa hành vi vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm.
11 Tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm là hành vi săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ hoặc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB theo quy định của Chính phủ hoặc Phụ lục I Công ước CITES, hoặc vận chuyển, buôn bán trái phép cá thể, bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống hoặc sản phẩm của loài động vật đó, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý, xâm phạm đến chế độ quản lý của Nhà nước về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm, làm mất cân bằng hệ sinh thái cũng như đa dạng sinh học của các loài động vật nguy cấp, quý, hiếm trong tự nhiên. Để xem xét một hành vi vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm của một người có phải là hành vi phạm tội hay không, cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng cần phải đánh giá xem hành vi đó có thỏa mãn cấu thành tội phạm của tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm quy định tại Điều 244 BLHS hay không thông qua các dấu hiệu pháp lý của tội phạm, bao gồm dấu hiệu khách quan, chủ quan, khách thể và chủ thể. 1.1.2.1. Khách thể Khách thể của tội phạm là quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ khỏi sự xâm hại của tội phạm và bị tội phạm xâm hại đến [1, tr. 82]. Khách thể của tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm là quan hệ xã hội về chế độ quản lý của Nhà nước trong việc bảo vệ hệ cân bằng sinh thái, đa dạng sinh học của các loài động vật thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ hoặc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB theo quy định của Chính phủ hoặc Phụ lục I Công ước CITES nói chung và bản thân các loài động vật đó nói riêng.
12 Đối tượng tác động của tội phạm là bộ phận của khách thể của tội phạm bị hành vi phạm tội tác động và qua đó gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ [10, tr. 110]. Như vậy, đối tượng tác động trực tiếp của tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm là các loài động vật thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ hoặc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB theo quy định của Chính phủ hoặc Phụ lục I Công ước CITES. Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ được quy định trong Nghị định số 160/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2013 của Chính Phủ về Tiêu chí xác định loài và chế độ quản lý loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ (Nghị định số 160/2013/NĐ-CP). Danh mục này sau đó được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 64/2019/NĐ-CP ngày 16/7/2019 của Chính Phủ (Nghị định số 64/2019/NĐ-CP). Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm được quy định trong Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/01/2019 của Chính Phủ về Quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (Nghị định số 06/2019/NĐ-CP), sau đó được thay thế tại Nghị định số 84/2021/NĐ- CP ngày 22/9/2021 của Chính Phủ (Nghị định số 84/2021/NĐ-CP). Tuy nhiên, không phải loài nào thuộc danh mục này cũng là đối tượng tác động của tội phạm này mà chỉ các loài thuộc nhóm IB của Danh mục này, tức là các loài động vật rừng đang bị đe dọa tuyệt chủng nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại và các loài thuộc Phụ lục I CITES phân bố tự nhiên tại Việt Nam. Công ước về thương mại quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp, hay còn gọi là Công ước CITES, là một hiệp ước quốc tế đa phương được ký kết vào năm 1973 với mục tiêu bảo vệ các loài động, thực vật nguy