Luận văn thạc sĩ Luật học: Pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai - Từ thực tiễn huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Hinh Duyệt | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

124
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của đề tài là hệ thống hóa, phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng các quy định pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền thông qua việc nghiên cứu thực tế tại địa bàn một huyện của Thành phố Hà Nội; qua đó đề xuất những quan điểm, định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về giải quyết khiếu nại về đất đai nhằm đáp ứng yêu cầu của thực tiễn khách quan trong điều kiện kinh tế thị trường và xu thế hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ Luật học: Pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai - Từ thực tiễn huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ....…../……… …….../……… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN VĂN THÀNH PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI – TỪ THỰC TIỄN HUYỆN THANH TRÌ, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH MÃ SỐ: 60 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN MINH SẢN HÀ NỘI – NĂM 2017
1
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tác giả, đƣợc thực hiện dƣới sự giúp đỡ các thầy giáo hƣớng dẫn. Các thông tin, tài liệu trích dẫn, thông tin điều tra trong luận văn là trung thực và theo quy định. Kết quả nghiên cứu khoa học chƣa công bố ở tài liệu nào khác. Tác giả Luận văn Nguyễn Văn Thành
LỜI CẢM ƠN Luận văn “Pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai, từ thực tiễn huyện Thanh Trì – thành phố Hà Nội” sau một thời gian nghiên cứu đã đƣợc hoàn thành bằng sự trải nghiệm, nỗ lực và cố gắng của bản thân tác giả. Tác giả xin đƣợc bày tỏ sự cảm ơn chân thành tới Ban Giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia, lãnh đạo và chuyên viên Khoa Sau Đại học, lãnh đạo Khoa Nhà nƣớc và Pháp luật đã tạo điều kiện và hỗ trợ trong thời gian thực hiện Luận văn. Xin đƣợc cảm ơn các nhà khoa học của Học viện Hành chính Quốc gia, của Đại học Luật Hà Nội, Tạp chí Thanh tra, các chuyên viên Sở Tài nguyên và Môi trƣờng Hà Nội, Đảng ủy – UBND huyện Thanh Trì, Phòng Tài nguyên và Môi trƣờng, Thanh tra huyện Thanh Trì,… tập thể lớp Cao học Luật Hiến pháp và Luật Hành chính khóa 02, cùng các cá nhân đã tƣ vấn về chuyên môn và hỗ trợ điều kiện khảo sát, cung cấp tài liệu hoàn thiện Luận văn. Đặc biệt, tác giả xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Minh Sản – Khoa Sau Đại học – Học viện Hành chính Quốc gia đã tận tình giúp đỡ, hƣớng dẫn khoa học để tác giả hoàn thành Luận văn. Xin bày tỏ lời cảm ơn và lời tri ân tới bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, đồng hành cùng tác giả để hoàn thành Luận văn này./. Tác giả Luận văn Nguyễn Văn Thành
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn ............................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn ............................................ 2 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài luận văn ........................................... 4 a- Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 4 b- Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................................... 4 4. Đối tƣợng, phạm vi, phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài .................................. 5 a- Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................ 5 b- Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 5 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn................................................................................... 6 Kết cấu của Luận văn ....................................................................................................... 6 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI............................................................................................................ 7 1.1. Giải quyết khiếu nại về đất đai .............................................................................. 7 1.1.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại về đất đai ................................................... 7 1.1.2. Đặc điểm giải quyết khiếu nại về đất đai .................................................... 9 1.1.3. Vai trò giải quyết khiếu nại về đất đai ....................................................... 13 1.2. Pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai ......................................................... 15 1.2.1. Khái niệm pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai .............................. 15 1.2.2. Nội dung pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai ................................ 16 1.2.2.1.Nguyên tắc giải quyết khiếu nại về đất đai............................................. 16 1.2.2.2. Thẩm quyền giải quyết khiếu nại về đất đai .......................................... 19 1.2.2.3. Thủ tục giải quyết khiếu nại về đất đai .................................................. 23 1.2.2.4. Thực trạng việc thực hiện các quy định pháp luật về giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai .............................................................................. 29
1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai ......... 31 1.3.1. Yếu tố chính trị ................................................................................................. 31 1.3.2. Yếu tố lịch sử, văn hóa ................................................................................... 32 1.3.3. Yếu tố kinh tế xã hội ....................................................................................... 33 1.3.4. Yếu tố tổ chức, nhân sự .................................................................................. 34 Chƣơng 2THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI Ở HUYỆN THANH TRÌ, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ........... 36 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội ...................................................................................................................................... 36 2.1.1.Điều kiện tự nhiên về đất đai ......................................................................... 36 2.1.2.Tình hình phát triển kinh tế xã hội ............................................................... 37 2.1.2.1.Về kinh tế ......................................................................................................... 37 2.1.2.2. Về văn hóa xã hội ........................................................................................ 39 2.1.2.3.Về y tế ............................................................................................................... 39 2.1.3.Vị trí vai trò của huyện Thanh Trì trong sự phát triển của thủ đô Hà Nội................................................................................................................................... 39 2.2. Thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai trên địa bàn huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội ............................................................................................................ 43 2.2.1. Tình hình khiếu nại và giải quyết khiếu nại về đất đai trên địa bàn huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội ...................................................................... 43 2.2.2. Thực trạng áp dụng pháp luật để giải quyết khiếu nại đất đai trên địa bàn huyện Thanh Trì .................................................................................................. 49 2.2.2.1. Thực trạng áp dụng các quy định thẩm quyền giải quyết khiếu nại đất đai ............................................................................................................................ 49 2.2.2.2. Thực trạng áp dụng các quy định về trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại đất đai .......................................................................................................... 51
2.3. Đánh giá chung thực trạng pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai trên địa bàn huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội .............................................. 56 2.3.1. Những kết quả đạt được................................................................................. 56 2.3.2. Những hạn chế, bất cập ................................................................................. 58 2.3.3.Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế ................................................... 60 Chƣơng 3: PHƢƠNG HƢỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VÀ BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI- TỪ THỰC TIỄN HUYỆN THANH TRÌ, THÀNH PHỐ HÀ NỘI .......................... 64 3.1. Phƣơng hƣớng hoàn thiện và bảo đảm thực hiện pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai ......................................................................................................... 65 3.1.1. Hoàn thiện và bảo đảm thực hiện pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai phải dựa trên sự quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối của Đảng về giải quyết khiếu nại về đất đai. .......................................................................... 65 3.1.2. Hoàn thiện và bảo đảm thực hiện pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai trước hết phải đảm bảo, bảo vệ các quyền, lợi ích của cá nhân ...... 67 3.1.3. Tăng cường việc tổ chức công tác tiếp công dân ở các cấp chính quyền67 3.1.4. Nâng cao trách nhiệm của cơ quan giải quyết khiếu nại ...................... 69 3.1.5. Nâng cao năng lực, trình độ cho đội ngũ làm công tác giải quyết khiếu nại ........................................................................................................................ 70 3.1.6. Tăng cường công tác giáo dục, phổ biến pháp luật ............................... 70 3.1.7. Nâng cao nhận thức của người đứng đầu các cơ quan, tổ chức về vai trò tầm quan trọng của việc giải quyết khiếu nại về đất đai ............................ 71 3.2. Giải pháp hoàn thiện và bảo đảm thực hiện pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai ........................................................................................................................... 72 3.2.1. Tổng rà soát hệ thống chính sách, pháp luật về đất đai, giải quyết khiếu nại về đất đai..................................................................................................... 72
3.2.2. Hoàn thiện nội dung pháp luật về đất đai, giải quyết khiếu nại về đất đai ................................................................................................................................... 72 3.2.2.1. Thường xuyên rà soát, sửa đổi quy định của pháp luật về thời hiệu72 3.2.2.2. Cần thống nhất về ủy quyền trong khiếu nại được quy định tại Khoản 1 Điều 12 và Khoản 2 Điều 11 Luật Khiếu nại 2011 ........................... 74 3.2.2.3. Về nghĩa vụ của người khiếu nại ............................................................. 75 3.2.2.4. Về trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại về đất đai ............................. 76 3.2.2.5. Hoàn thiện một số quy định của hệ thống chính sách, pháp luật về đất đai liên quan đến nguyên nhân phát sinh khiếu nại về đất đai ................ 77 3.2.3. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại về đất đai ................................................................................................................ 78 3.2.3.1. Tập trung giải quyết dứt điểm các vụ việc khiếu nại về đất đai tồn đọng, không để phát sinh thành điểm nóng, khiếu kiên đông người gây mất ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ................................................. 78 3.2.3.2 Dự báo được tình hình khiếu nại, tố cáo về đất đai tại địa phương mình quản lý ................................................................................................................. 78 3.2.3.3. Hạn chế phát sinh những đơn thư khiếu nại về đất đai mới ............. 79 3.2.3.4. Thống nhất nhận thức về công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo về đất đai của các cấp ủy, chính quyền các cấp. ........................... 80 3.2.4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát trong lĩnh vực quản lý đất đai, giải quyết khiếu nại về đất đai .................................................. 80 3.2.5. Giáo dục pháp luật, đạo đức, nghiệp vụ về giải quyết khiếu nại, tố cáo liên quan đến đất đai cho cán bộ, công chức............................................... 81 KẾT LUẬN ...................................................................................................................... 82 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 83
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT - HĐND : Hội đồng nhân dân - UBND : Ủy ban nhân dân
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Khiếu nại, tố cáo là một trong những quyền cơ bản của công dân, đƣợc Hiến pháp nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 ghi nhận: “Mọi người có quyền khiếu nại, quyền tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân”. Quyền khiếu nại của công dân đƣợc quy định cụ thể trong Luật Khiếu nại 2011. Quyền khiếu nại, tố cáo của công dân đƣợc pháp luật quy định là cơ sở pháp lý cần thiết để công dân thực hiện tốt quyền làm chủ và giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nƣớc, góp phần làm trong sạch bộ máy nhà nƣớc đồng thời cũng qua đó phát huy dân chủ, tăng cƣờng pháp chế xã hội chủ nghĩa. Thông qua quyền khiếu nại, tố cáo công dân tự bảo vệ mình trƣớc sự xâm hại của các cá nhân, cơ quan, tổ chức có thẩm quyền trong quá trình quản lý nhà nƣớc hoặc vô tình hoặc cố tình đã xâm hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của công dân. Giải quyết khiếu nại, tố cáo là nghĩa vụ, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong cơ quan nhà nƣớc do pháp luật quy định. Việc giải quyết tốt khiếu nại, tố cáo không chỉ góp phần ổn định tình hình chính trị xã hội, thúc đẩy kinh tế phát triển mà còn bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, thể hiện đúng bản chất nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân. Khiếu nại đất đai là một hiện tƣợng xảy ra phổ biến trong xã hội; đặc biệt khi nƣớc ta chuyển đổi sang nền kinh tế thị trƣờng, Nhà nƣớc trao quyền đƣợc chuyển đổi mục đích sử dụng đất cho từng cá nhân, tổ chức. Khiếu nại về đất đai diễn ra rất phổ biến và ngày càng có xu hƣớng gia tăng về số lƣợng, 1
phức tạp về nội dung, trở thành vấn đề cấp bách, đƣợc quan tâm hàng đầu không chỉ của các cơ quan quản lý nhà nƣớc mà của toàn xã hội. Do tính chất thời sự của chủ đề nghiên cứu, nhiều nhà nghiên cứu, học viên cao học, sinh viên đã tiếp cận nghiên cứu lĩnh vực khiếu nại và khiếu nại về đất đai. Tuy nhiên, nghiên cứu vấn đề nêu trên tại một địa bàn cụ thể nhƣ huyện Thanh Trì thì hầu nhƣ vẫn chƣa có nhiều tác giả đề cập đến. Chính vì vậy, tác giả mạnh dạn nghiên cứu đề tài: “Pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai- Từ thực tiễn huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội” nhằm góp phần hệ thống hóa, phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng các quy định pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai trên một địa bàn cụ thể. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Quyền khiếu nại nói chung, vấn đề khiếu nại về đất đai nói riêng luôn đƣợc nhiều cơ quan, tổ chức, ngƣời dân, các nhà khoa học, các nhà quản lý quan tâm. Vì vậy, đã có nhiều công trình khoa học, nhiều bài viết nghiên cứu về vấn đề quyền khiếu nại, khiếu nại về đất đai. Có thể kể đến các công trình khoa học sau đây: - Luận án Tiến sĩ chuyên ngành Luật Hiến pháp “Bảo đảm pháp lý thực hiện quyền khiếu nại hành chính của công dân ở nước ta hiện nay” của tác giả Nguyễn Tuấn Khanh – Học viện Khoa học xã hội (2013). Luận án đã làm sáng rõ nhiều vấn đề lý luận và thực trạng bảo đảm pháp lý thực hiện quyền khiếu nại hành chính của công dân ở nƣớc ta. Trên cơ sở đó, luận án đã đề ra đƣợc nhiều phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện bảo đảm pháp lý thực hiện quyền khiếu nại hành chính của công dân ở nƣớc ta trong giai đoạn hiện nay. Tuy tầm vóc và góc tiếp cận có sự khác biệt, Luận án của tác giả Nguyễn Tuấn Khanh vẫn có giá trị tham khảo đối với tác giả Luận văn, đặc biệt là khi bàn đến các bảo đảm pháp lý cho việc thực hiện quyền khiếu nại về đất đai của công dân. 2
- Luận án Tiến sĩ chuyên ngành Lí luận và lịch sử Nhà nƣớc và pháp luật “Áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nước về đất đai của Ủy ban nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay” của tác giả Lê Văn Thành – Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh (2012). Luận án đã phân tích đánh giá một các có hệ thống thực trạng áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nƣớc về đất đai của Ủy ban nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh, trong đó nội dung giải quyết tranh chấp, khiếu nại về đất đai là một trong sáu nội dung lớn của áp dụng pháp luật về đất đai. Đặc điểm đô thị, dân cƣ, cùng hệ thống pháp luật chung,.. là những điểm mà tác giả Luận văn có thể kế thừa và tham khảo cách tiếp cận từ Luận án này. - Ngoài ra, có thể kể đến các công trình khác nhƣ: Luận văn Thạc sĩ Luật học “Pháp luật về giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai và thực tiễn thi hành tại tỉnh Sơn La” của tác giả Phạm Quốc Cảnh - Đại học Luật Hà Nội (2016); Luận văn Thạc sĩ Luật học “Giải quyết tranh chấp, khiếu nại về đất đai thuộc thẩm quyền của cơ quan hành chính nhà nước - Nghiên cứu cụ thể trên địa bàn Hà Nam” của tác giả Nguyễn Mai Hƣơng – Đại học Luật Hà Nội (2007). Các bài viết trên các Tạp chí chuyên ngành nhƣ: “Một số vấn đề về việc giải quyết tranh chấp và khiếu nại về đất đai theo quy định tại các Điều 136 và 138 của Luật đất đai năm 2003” của Đặng Xuân Đào – Tạp chí Toà án nhân dân số 23/2004; “Bàn về thẩm quyền giải quyết khiếu nại về đất đai theo Luật khiếu nại 2011” của Trần Anh Hùng – Tạp chí Thanh tra số 12/2012; “Tác động của quá trình biến động sử dụng đất đai đến đời sống xã hội của huyện Thanh trì, Hà Nội từ năm 2003 đến năm 2010”của Lê Thị Thu Hằng – Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử số 5/2013; “Những quy định mới về giải quyết tranh chấp, khiếu nại về đất đai” của Nguyễn Trí Phƣớc – Tạp chí Thanh tra số 7/2011. 3
Nhìn chung, có thể thấy các công trình khoa học đã phần nào làm sáng rõ nhiều vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn. Tuy vậy, hầu hết các công trình này đều đƣợc thực hiện và dựa trên cơ sở nghiên cứu là các văn bản luật trƣớc khi Luật Khiếu nại 2011 cũng nhƣ Luật Đất đai 2013 có hiệu lực thi hành. Hiện nay, cùng với sự thay đổi của pháp luật, sự vận động của thực tiễn đã đặt ra nhiều vấn đề cần tiếp tục phải làm sáng rõ. Bên cạnh đó, chƣa có đề tài nào nghiên cứu về thực tiễn giải quyết khiếu nại về đất đai tại địa bàn huyện Thanh Trì trong giai đoạn này. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài luận văn 3.1- Mục đích nghiên cứu Mục đích của đề tài là hệ thống hóa, phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng các quy định pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền thông qua việc nghiên cứu thực tế tại địa bàn một huyện của Thành phố Hà Nội; qua đó đề xuất những quan điểm, định hƣớng và giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về giải quyết khiếu nại về đất đai nhằm đáp ứng yêu cầu của thực tiễn khách quan trong điều kiện kinh tế thị trƣờng và xu thế hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay. Là tài liệu có giá trị tham khảo cho các cơ quan hành chính trong việc giải quyết khiếu nại về đất đai của huyện Thanh Trì và là tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên của Khoa nhà nƣớc và pháp luật - Học viện hành chính quốc gia nghiên cứu, tìm hiểu về hệ thống pháp luật khiếu nại nói chung và các quy định về giải quyết khiếu nại đất đai nói riêng. 3.2- Nhiệm vụ nghiên cứu Với mục đích nghiên cứu trên, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài đƣợc xác định cụ thể gồm: - Luận giải những vấn đề lý luận chung và pháp luật về khiếu nại, quyền khiếu nại, khiếu nại về đất đai và giải quyết khiếu nại đất đai. 4
- Đánh giá thực trạng khiếu nại về đất đai và thực trạng áp dụng pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai trên địa bàn huyện Thanh Trì. - Đƣa ra định hƣớng và đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai ở nƣớc ta. 4. Đối tƣợng, phạm vi, phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài 4.1- Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Các quy định hiện hành về giải quyết khiếu nại nói chung và giải quyết khiếu nại về đất đai nói riêng. - Thực tiễn áp dụng các quy định hiện hành về giải quyết khiếu nại về đất đai trên địa bàn huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội, giai đoạn từ 2010 đến 2015. 4.2- Phương pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lê nin. - Phƣơng pháp bình luận, diễn giải đƣợc sử dụng trong Chƣơng 1 của Luận văn khi nghiên cứu cơ sở lý luận, cơ sở pháp lý về khiếu nại và giải quyết khiếu nại; - Phƣơng pháp so sánh luật học, phƣơng pháp đánh giá, phƣơng pháp phân tích đƣợc sử dụng ở Chƣơng 2 của Luận văn khi nghiên cứu về thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai trên địa bàn huyện Thanh Trì; - Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp đƣợc sử dụng ở Chƣơng 2 và Chƣơng 3 của Luận văn khi xem xét, nghiên cứu các vụ việc cụ thể và tìm hiểu về hoàn thiện pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai thông qua việc nghiên cứu thực trạng áp dụng pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai trên địa bàn huyện Thanh Trì. 5
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giải quyết khiếu nại về đất đai từ thực tiễn huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội. Đánh giá một cách có hệ thống thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai từ đó một số giải pháp hoàn thiện pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai ở cấp huyện. Kết cấu của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn đƣợc chia thành 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai Chƣơng 2: Thực trạng thực hiện pháp luật giải quyết khiếu nại đất đai trên địa bàn huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội Chƣơng 3: Phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai. 6
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI 1.1. Giải quyết khiếu nại về đất đai 1.1.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại về đất đai “Dân chủ” là thuật ngữ ra đời cùng với sự ra đời, phát triển của nhà nƣớc, nó phản ánh khát vọng trong mối quan hệ giữa “công dân và nhà nƣớc”. “Dân chủ” là một trạng thái xã hội lý tƣởng mà mọi nhà nƣớc đều mong muốn hƣớng đến. Để đảm bảo dân chủ, không chỉ xuất phát từ nhận thức của ngƣời dân về quyền của họ mà chính mỗi nhà nƣớc thông qua công cụ điều hành xã hội là pháp luật phải khẳng định và có những biện pháp đảm bảo mỗi công dân đều có thể thực hiện đầy đủ quyền cá nhân. Trong một xã hội hiện đại, việc quản lý, điều hành của các cơ quan nhà nƣớc hoặc tổ chức có thẩm quyền đƣợc thực hiện chủ yếu thông qua các quyết định quản lý, quyền khiếu nại của công dân, tổ chức đƣợc ghi nhận là một trong những quyền cơ bản cần đƣợc đảm bảo. Khiếu nại là hiện tƣợng phát sinh trong đời sống xã hội nhƣ là một phản ứng của con ngƣời trƣớc một quyết định, một hành vi nào đó mà ngƣời khiếu nại cho rằng quyết định hay hành vi đó là không phù hợp với các quy tắc, chuẩn mực trong đời sống cộng đồng, xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Do đó, Hiến pháp 2013 Quốc hội đã dành riêng chƣơng hai để xác định các “Quyền con ngƣời, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân”, trong đó khiếu nại là một trong những quyền cơ bản đã đƣợc ghi nhận tại điều 30: “1. Mọi ngƣời có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân. 7
2. Cơ quan tổ chức cá nhân có thẩm quyền phải tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Ngƣời bị thiệt hại có quyền bồi thƣờng về vật chất, tinh thần và phục hồi danh dự theo quy định của pháp luật. 3. Nghiêm cấm việc trả thù ngƣời khiếu nại, tố cáo hoặc lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để vu khống, vu cáo làm hại ngƣời khác. ” [20] Bên cạnh Hiến pháp, quyền khiếu nại của công dân đƣợc cụ thể hóa tại Luật Khiếu nại và nhiều văn bản hƣớng dẫn thi hành. Các quy định về khiếu nại và giải quyết khiếu nại đã tạo cơ sở pháp lý để ngƣời dân bảo vệ các quyền, lợi ích của mình. Khiếu nại khi xem xét dƣới góc độ pháp lý, Khoản 1, Điều 2 Luật Khiếu nại 2011 quy định: Khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức theo thủ tục do Luật này quy định đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính hoặc quyết định kỷ luật cán bộ công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Khác với tố cáo, khiếu nại là đề nghị của cá nhân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ công chức là đối tƣợng trực tiếp bị tác động bởi quyết định hành chính, hành vi hành chính hoặc quyết định kỷ luật cán bộ công chức yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính là đối tƣợng của khiếu nại. Đề nghị này xuất phát từ nhận thức chủ quan của ngƣời khiếu nại đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính tác động trực tiếp đến họ. Nhận thức đó có thể đúng hay sai, nó chỉ đƣợc kết luận khi có cá nhân hay cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền giải quyết khiếu nại tiến hành xác minh, xem xét một cách khách quan, thận trọng dựa trên cơ sở những tài liệu, chứng cứ hiện có và đƣa ra kết luận. 8
Nhìn ở góc độ quyền công dân, khiếu nại chính là hành động của chính công dân để tự bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình khi bị cơ quan nhà nƣớc hay cá nhân có thẩm quyền xâm hại thông qua quyết định hành chính hay hành vi hành chính mà họ ban hành hay thực hiện. Cũng giống nhƣ các quyền lao động, học tập, sở hữu, tự do tín ngƣỡng, tôn giáo…của công dân, quyền khiếu nại của công dân đƣợc Nhà nƣớc ghi nhận và đảm bảo thực hiện. Khiếu nại là quyền cơ bản của công dân, giải quyết khiếu nại là nghĩa vụ của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền. Theo khoản 11 điều 2 Luật khiếu nại năm 2011 đã quy định: “Giải quyết khiếu nại là việc thụ lý, xác minh, kết luận và ra quyết định giải quyết khiếu nại”. Giải quyết khiếu nại là một trong những nhiệm vụ trong hoạt động quản lý của các cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền. Trong những năm qua, đất đai luôn là lĩnh vực có tỉ lệ khiếu nại cao nhất trong tất cả những ngành, lĩnh vực. Xem xét, giải quyết khiếu nại về đất đai là nhiệm vụ quan trọng. Giải quyết khiếu nại về đất đai chính là “hoạt động kiểm tra, xác minh nhằm đưa ra những kết luận về tính hợp pháp, hợp lý của các quyết định hành chính, hành vi hành chính liên quan đến lĩnh vực đất đai như thu hồi, bồi thường, giải phóng mặt bằng… của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức được giao đất”. [24] 1.1.2. Đặc điểm giải quyết khiếu nại về đất đai Giải quyết khiếu nại về đất đai có một số đặc điểm: Thứ nhất về chủ thể: Chủ thể của khiếu nại là cá nhân, tổ chức có thẩm quyền đƣợc nhà nƣớc giao quyền sử dụng đất theo quy định. Các văn bản pháp luật trƣớc đây chỉ quy định quyền khiếu nại của công dân mà không quy định quyền khiếu nại của cơ quan, tổ chức. Qua thực tế nghiên cứu không chỉ có công dân mà các tổ chức kinh tế, xã hội cũng chịu sự tác động của quyết định hành chính, hành vi hành chính. Hơn nữa việc giao quyền sử dụng đất 9
hiện nay không chỉ có các các nhân mà còn cho các tổ chức kinh tế tùy theo mục đích kinh doanh và nhu cầu sử dụng đất. Vì vậy, khoản 4 Điều 2 Luật khiếu nại 2011 đã mở rộng quy định về chủ thể thực hiện quyền khiếu nại: cơ quan nhà nƣớc, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị- xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội nghề nghiệp, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang nhân dân. Việc khiếu nại của cơ quan, tổ chức đƣợc thực hiện thông qua ngƣời đại diện hợp pháp của cơ quan, tổ chức đó. Với chủ thể là cá nhân công dân, mọi công dân đều có quyền khiếu nại kể cả những ngƣời bị hạn chế một số quyền công dân trừ những trƣờng hợp bị tƣớc quốc tịch. Nhƣng công dân chỉ đƣợc khiếu nại khi họ là đối tƣợng chịu tác động trực tiếp của quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu nại và họ phải có đầy đủ năng lực hành vi dân sự theo quy định của pháp luật. Với chủ thể là cơ quan, tổ chức, không phải bất cứ chủ thể là cơ quan, tổ chức nào cũng có quyền khiếu nại mà chỉ các cơ quan, tổ chức đƣợc quy định tại khoản 4 Điều 2 Luật Khiếu nại mới có quyền khiếu nại. Việc khiếu nại của các chủ thể này phải đƣợc thực hiện thông qua ngƣời đại diện hợp pháp của mình chứ không phải toàn bộ cơ quan, tổ chức cùng tụ tập đi khiếu nại. Việc quy định quyền khiếu nại của nhóm chủ thể là cơ quan, tổ chức nhằm đảm bảo sự bình đẳng của nhóm chủ thể này trong quan hệ đối với các chủ thể khác. Thứ hai về đối tượng khiếu nại: Điều 2 Luật Khiếu nại 2011 quy định đối tƣợng khiếu nại là quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nƣớc, của ngƣời có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nƣớc. Nhƣ vậy, giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai chính là việc xem xét, xác minh lại các quyết định hay hành vi của cơ quan nhà nƣớc hay của nhân viên Nhà nƣớc khi thi hành nhiệm vụ gây thiệt hại trực tiếp đến quyền, 10
lợi ích của ai thì ngƣời đó có quyền khiếu nại với cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền để yêu cầu xem xét lại đối với quyết định hay việc làm đó. [24] Quyết định hành chính trong lĩnh vực đất đƣợc hiểu là văn bản do cơ quan hành chính Nhà nƣớc hoặc của ngƣời có thẩm quyền trong cơ quan hành chính Nhà nƣớc đƣợc áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tƣợng cụ thể về một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý đất đai. Khoản 1 Điều 3 Luật Tố tụng hành chính quy định: Quyết định hành chính là văn bản do cơ quan hành chính nhà nƣớc, cơ quan, tổ chức khác hoặc ngƣời có thẩm quyền trong các cơ quan, tổ chức đó ban hành, quyết định về một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính đƣợc áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tƣợng cụ thể. Nhƣ vậy, một quyết định hành chính phải bao gồm đầy đủ 3 yếu tố: Một là, về hình thức thể hiện dƣới dạng văn bản Hai là, về chủ thể ban hành là cơ quan hành chính nhà nƣớc hoặc ngƣời có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nƣớc ban hành. Ba là, về hiệu lực pháp lý, là quyết định đƣợc áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tƣợng cụ thể. Hay nói cách khác quyết định hành chính là quyết định cá biệt, có phạm vi điều chỉnh, đối tƣợng điều chỉnh cụ thể, rõ ràng và cá biệt. Hiệu lực của quyết định này sẽ chấm dứt khi quyết định đó đƣợc đối tƣợng điều chỉnh thi hành. Quyết định hành chính bị khiếu nại trong quản lý đất đai bao gồm: quyết định giao đất, quyết định cho thuê đất, thu hồi đất, trƣng dụng hoặc cho phép chuyển đổi mục đích sử dụng đất; quyết định về bồi thƣờng giải phóng mặt bằng, tái định cƣ; quyết định cấp hoặc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc gia hạn thời hạn sử dụng đất. Hành vi hành chính: theo quy định tại khoản 9, Điều 2 của Luật khiếu nại 2011 thì: “ Hành vi hành chính là hành vi của cơ quan hành chính nhà 11