Luận văn Thạc sĩ Luật học: Vai trò của đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Trí Mẫn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

50
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đánh giá, tìm hiểu về vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên; từ đó, tìm ra nguyên nhân của những thành công và hạn chế, xác định phương hướng, đề xuất giải pháp tăng cường vai trò của tổ chức Đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Vai trò của đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên ở Việt Nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT THIỀU THỊ TUYẾT TRINH VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH TRONG XÂY DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT THIỀU THỊ TUYẾT TRINH VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH TRONG XÂY DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử về Nhà nƣớc và Pháp luật Mã số : 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TSKH Đào Trí Úc Hà nội – 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của tôi. Các thông tin, số liệu được trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Thiều Thị Tuyết Trinh
MỤC LỤC TRANG MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu 1 2. Tình hình nghiên cứu 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4 6. Tính mới và những đóng góp của đề tài 5 7. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn 5 8. Kết cấu của luận văn 6 CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TRONG XÂY DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN 1.1. Vai trò, vị trí của thanh niên và yêu cầu về việc xây dựng 7 ý thức pháp luật cho thanh niên 1.1.1. Khái niệm thanh niên 7 1.1.2. Vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý 12 thức pháp luật cho thanh niên 1.1.3. Mục đích, ý nghĩa của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây 19 dựng ý thức pháp luật cho thanh niên 1.1.4. Khái niệm, cấu trúc của ý thức pháp luật 22 1.2. Hệ thống tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh hiện nay 30 1.2.1. Đội ngũ đoàn viên Đoàn TNCS Hồ Chí Minh 30 1.2.2. Chất lượng chi đoàn, Đoàn cơ sở 33 1.2.3. Đội ngũ cán bộ Đoàn đáp ứng yêu cầu của công tác Đoàn 35
và phong trào thanh thiếu nhi trong giai đoạn hiện nay Kết luận Chương I 37 CHƢƠNG II. THỰC TRẠNG VỀ VAI TRÒ VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH ĐỐI VỚI THANH NIÊN TRONG XÂY DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN 2.1. Đánh giá chung về thực trạng ý thức pháp luật của thanh 38 niên 2.1.1. Hiểu biết pháp luật của thanh niên 39 2.1.2. Nhận thức về pháp luật của thanh niên 40 2.1.3. Thái độ và tình cảm đối với pháp luật của thanh niên 41 2.2. Các hình thức hoạt động của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh 42 trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên 2.2.1. Đoàn TNCS Hồ Chí Minh chỉ đạo và thực hiện việc giáo dục pháp luật nhằm xây dựng và nâng cao ý thức pháp luật cho thanh 42 niên 2.2.2. Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên thông qua tập 45 thể và các hoạt động tập thể 2.2.3. Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên phải kết hợp công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên của tổ chức Đoàn 46 và các chủ thể khác 2.3. Kết quả thực hiện vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí 48 Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên 2.3.1. Công tác chỉ đạo và thực hiện giáo dục pháp luật nhằm xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên của tổ chức Đoàn Thanh niên 48 Cộng sản Hồ Chí Minh
2.3.2. Đội ngũ cán bộ Đoàn - chủ thể thực hiện vai trò của tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh ở Việt Nam trong xây dựng 52 ý thức pháp luật cho thanh niên 2.3.3. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên 54 thông qua các hoạt động tuyên truyền của Đoàn 2.3.4. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên 55 thông qua các hoạt động truyền thông 2.3.5. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên 57 thông qua các cuộc thi tìm hiểu pháp luật 2.3.6. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên thông qua báo chí, biên tập bản tin, tài liệu giáo dục pháp luật cho 58 thanh niên 2.3.7. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên 59 thông qua hoạt động của các câu lạc bộ tuổi trẻ pháp luật 2.3.8. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên thông qua công tác phối hợp quản lý, giáo dục thanh niên chậm tiến và 60 thanh niên lầm lỗi 2.3.9. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên 61 thông qua các đội thanh niên xung kích an ninh 2.4. Những yếu tố ảnh hƣởng đến việc thực hiện vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật 63 cho thanh niên 2.4.1. Yếu tố khách quan 63
2.4.2. Yếu tố chủ quan 64 2.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế 65 Kết luận Chương II 66 CHƢƠNG III. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH TRONG VIỆC XÂY DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN 3.1. Những quan điểm cơ bản về bảo đảm vai trò của Đoàn 68 TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên 3.1.1. Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên là một bộ phận 68 của xây dựng ý thức pháp luật cho nhân dân 3.1.2. Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên là một nhiệm vụ 70 đặc biệt quan trọng của tổ chức Đoàn 3.1.3. Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên cần được tiến 71 hành thường xuyên và liên tục 3.1.4. Kết hợp xây dựng ý thức pháp luật với giáo dục chính trị, 72 tư tưởng, đạo đức cho thanh niên 3.1.5. Trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên, phải coi trọng sự phối hợp chặt chẽ giữa tổ chức Đoàn với các chủ thể liên 72 quan 3.2. Các giải pháp nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí 74 Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên
3.2.1. Xây dựng tổ chức Đoàn vững mạnh về mọi mặt, xây dựng đội ngũ cán bộ Đoàn đáp ứng yêu cầu của công tác Đoàn và phong 74 trào thanh niên 3.2.2. Củng cố, nâng cao chất lượng bộ phận chuyên trách của tổ 76 chức Đoàn thực hiện công tác giáo dục pháp luật cho thanh niên 3.2.3. Đẩy mạnh xây dựng đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên 78 và các đội thanh niên xung kích tuyên truyền pháp luật của Đoàn 3.2.4. Tăng cường tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ cán bộ Đoàn, nhất là những người trực tiếp tham gia công tác 79 nhằm xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên 3.2.5. Kết hợp chặt chẽ xây dựng ý thức pháp luật với tuyên 81 truyền, giáo dục chính trị tư tưởng cho thanh niên 3.2.6. Đổi mới, đa dạng hoá các hình thức xây dựng ý thức pháp 82 luật cho thanh niên 3.2.7. Tăng cường phối hợp giữa tổ chức Đoàn với các ngành liên 91 quan trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên 3.2.8. Đảm bảo sự lãnh đạo của các cấp uỷ Đảng, sự chỉ đạo của các cấp chính quyền đối với việc tăng cường vai trò của tổ chức Đoàn 93 trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên Kết luận Chương III 95 KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN VĂN
Trang Bảng 1.1: Dân số thanh niên so với dân số cả nước, 2007 – 2013 10 Bảng 1.2: Cơ cấu dân số thanh niên theo nhóm tuổi tính đến năm 2013 11 Bảng 1.3: Cơ cấu dân số thanh niên theo khu vực nông thôn và 11 thành thị tính đến năm 2013 Bảng 2.4: Số vụ TTN phạm pháp hình sự từ năm 2007- 2011 40 Biểu đồ 2.5: Số trường THPT tổ chức chương trình “Khi tôi 18” 51 năm học 2011 – 2012 DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT Đoàn TNCS Đoàn Thanh niên cộng sản
THPT Trung học Phổ thông TN Thanh niên TTN Thanh thiếu niên
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện. Đoàn là đội dự bị tin cậy của Đảng Cộng sản Việt Nam, lực lượng xung kích cách mạng, trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, đại diện và bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của tuổi trẻ; phụ trách Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh; là lực lượng nòng cốt chính trị trong phong trào và các tổ chức của thanh niên Việt Nam. Là thành viên của hệ thống chính trị, tổ chức Đoàn hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật; tăng cường phối hợp với các cơ quan nhà nước, các đoàn thể và tổ chức xã hội, các tập thể lao động và gia đình chăm lo giáo dục, đào tạo và bảo vệ thanh thiếu nhi; tổ chức cho đoàn viên, thanh niên tích cực tham gia vào việc quản lý nhà nước và xã hội. Trong thực tiễn hoạt động của mình, bên cạnh các nội dung giáo dục như: chính trị, tư tưởng; đạo đức lối sống; truyền thống, tổ chức Đoàn coi nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục, xây dựng và nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên là một trong những nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của mình, là trách nhiệm của mỗi cấp bộ Đoàn, là bộ phận không thể tách rời của công tác xây dựng tổ chức Đoàn. Vấn đề này đã được khẳng định trong nhiều nghị quyết, chỉ thị của Đoàn. Với chức năng, nhiệm vụ là một đoàn thể chính trị - xã hội, tổ chức của những người cộng sản trẻ tuổi, là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, đội dự bị tin cậy của Đảng Cộng sản Việt Nam, những năm qua, các cấp bộ Đoàn trong cả nước đã có nhiều chủ trương, biện pháp tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên. 1
Là một cán bộ Đoàn có điều kiện gắn bó với đoàn viên, thanh niên và công tác thanh niên, qua tiếp xúc, trao đổi, khảo sát và làm việc, tôi nhận thấy còn một bộ phận không nhỏ đoàn viên, thanh niên trong xã hội hiểu biết pháp luật rất sơ sài, khi vi phạm pháp luật rồi mà không biết nên vẫn tiếp tục vi phạm; hoặc có trường hợp thanh niên các dân tộc thiểu số biết hành vi của mình là vi phạm pháp luật, nhưng nghĩ rằng không ảnh hưởng gì và sẽ không bị phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự… Qua học tập, nghiên cứu và nhận thức được tầm quan trọng, tính cấp bách của việc phải xây dựng và không ngừng nâng cao ý thức pháp luật đối với thanh niên, tôi chọn đề tài: Vai trò của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Xây dựng ý thức pháp luật cho các tầng lớp nhân dân nói chung và cho thanh niên nói riêng là một vấn đề mang tính cấp thiết. Đây là vấn đề đã và đang được các nhà nghiên cứu khoa học pháp lý quan tâm và đã có nhiều công trình nghiên cứu liên quan như: Xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật, Đào Trí Úc chủ biên, Hà Nội, 1995; Luận án khoa học Ý thức pháp luật và giáo dục pháp luật ở Việt Nam, tác giả Nguyễn Đình Lộc; Giáo dục ý thức pháp luật trong việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, tác giả Trần Ngọc Đường; một số bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành như: Một số biện pháp nhằm nâng cao ý thức pháp luật phòng, chống ma túy trong học sinh, sinh viên hiện nay" của Thạc sĩ Nguyễn Thị Hoàng Lan, đăng trên Tạp chí Dân chủ và pháp luật - Bộ Tư pháp; Ý thức pháp luật và văn hóa pháp luật của Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồi, đăng trên Tạp chí Dân chủ và pháp luật - Bộ Tư pháp; hay như một số luận văn tốt nghiệp như: Ý thức pháp luật và vấn đề 2
giáo dục pháp luật trong nhà trường nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho học sinh, sinh viên ở nước ta hiện nay, tác giả Nguyễn Thị Thụy, trường Đại học Luật Hà Nội,... Các công trình nói trên có nội dung cơ bản là đã nêu ra nhiều vấn đề về lý luận và thực tiễn trong hoạt động giáo dục pháp luật cho nhân dân và cho thanh niên. Tuy nhiên, các tác phẩm trên mới chỉ nghiên cứu về ý thức pháp luật của thanh niên mà chưa có công trình nghiên cứu đầy đủ và có hệ thống về vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên ở Việt Nam hiện nay, góp phần tích cực vào việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, phòng, chống tội phạm và tệ nạn xã hội trong thanh niên, tạo môi trường tích cực thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ thanh niên. Vì vậy, việc triển khai nghiên cứu vấn đề này sẽ có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: Đánh giá, tìm hiểu về vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên; từ đó, tìm ra nguyên nhân của những thành công và hạn chế, xác định phương hướng, đề xuất giải pháp tăng cường vai trò của tổ chức Đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên thời gian tới. Để thực hiện được những mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ: khái quát lý luận về thanh niên, về ý thức pháp luật; hệ thống hóa những vấn đề cơ bản về vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh; đánh giá thực trạng và kết quả của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên; đề xuất phương hướng, giải pháp nhằm phát huy vai trò của tổ chức Đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên. 3
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Công tác xây dựng ý thức pháp luật cho công dân nói chung và cho đối tượng thanh niên nói riêng là trách nhiệm của toàn xã hội. Các tổ chức, cơ quan đơn vị ngoài thực hiện nhiệm vụ giáo dục chung còn có trách nhiệm giáo dục cho các thành viên trong tổ chức, đơn vị mình. Cũng chính vì lẽ đó nên có nhiều cơ quan, đơn vị - chủ thể có nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục pháp luật nhằm xây dựng ý thức pháp luật đối với các đối tượng khác nhau, phương pháp, cách thức tiến hành và kết quả đạt được ở các mức độ khác nhau. Luận văn này chỉ tập trung chủ yếu vào việc nghiên cứu kết quả, thực trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường vai trò của tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho đối tượng là thanh niên. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được xây dựng trên cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên. Phương pháp luận trong nghiên cứu là phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của triết học Mác - Lênin. Quá trình nghiên cứu, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể như: - Phương pháp xã hội học pháp luật đi sâu nghiên cứu về quan điểm, tư tưởng, dư luận xã hội của thanh niên, nhu cầu, nguyện vọng của thanh niên về việc xây dựng ý thức pháp luật của tổ chức Đoàn thời gian qua và nguyện vọng, mong muốn trong thời gian tới. 4
- Phương pháp lịch sử cụ thể xem xét các vấn đề liên quan đến việc thực hiện vai trò của tổ chức Đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên trong từng thời điểm, hoàn cảnh lịch sử cụ thể. - Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh sử dụng trong xử lý các nội dung, số liệu được thu thập, phân tích trong quá trình thực hiện đề tài. - Ngoài ra, trong quá trình thực hiện, người viết cũng tham khảo ý kiến các chuyên gia, cán bộ, đồng nghiệp trưởng thành từ hoạt động thực tiễn, có những kiến giải, đánh giá sát thực về phát huy vai trò của tổ chức Đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên, nhất là về những giải pháp cần tập trung thực hiện trong thời gian tới. 6. Tính mới và những đóng góp của đề tài Luận văn là công trình nghiên cứu tương đối có hệ thống về vai trò của tổ chức Đoàn trong việc xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên nhằm góp phần làm rõ tính đặc thù về vai trò của tổ chức Đoàn khác với các tổ chức khác. Luận văn đề xuất các phương hướng và giải pháp cơ bản về xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên; các giải pháp mà luận văn nêu ra có thể được sử dụng trong công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức pháp luật cho đoàn viên, thanh niên trong cả nước. 7. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác giáo dục pháp luật, tập huấn, bồi dưỡng, tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho cán bộ Đoàn các cấp; góp phần thúc đẩy việc đưa các nội dung Nghị quyết Trung ương 7 (khoá X) của Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối 5
với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đi vào cuộc sống. Các kiến nghị, đề xuất của luận văn được thực hiện sẽ góp phần tích cực vào việc không ngừng phát huy vai trò của tổ chức Đoàn, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xây dựng ý thức chấp hành pháp luật cho đoàn viên, thanh thiếu niên, góp phần phòng, chống và đẩy lùi tội phạm và tệ nạn xã hội trong lứa tuổi thanh thiếu niên, phát huy vai trò xung kích, tình nguyện của tuổi trẻ, đi đầu trong sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá quê hương, đất nước. 8. Kết cấu của luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về vai trò của Đoàn Thanh niên trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên. Chương 2: Thực trạng về vai trò và nhiệm vụ của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đối với thanh niên trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên. Chương 3: Phương hướng và các giải pháp nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên. 6
7
CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TRONG XÂY DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN 1.1. VAI TRÒ, VỊ TRÍ CỦA ĐOÀN VÀ YÊU CẦU VỀ VIỆC XÂY DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN 1.1.1. Khái niệm thanh niên Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người ,sự phát triển của cơ thể con người, từ khi sinh ra, đến khi từ giã cuộc đời trải qua nhiều giai đoạn như sự phát triển của lịch sử xã hội. Mỗi con người được sinh ra, trưởng thành và tồn tại trong suốt cuộc đời của mình đều trải qua các thời kỳ lứa tuổi. Ở mỗi thời kỳ lứa tuổi, sự phát triển về thể chất, tâm lý và nhân cách của con người đó lại có những quy luật riêng. Thanh niên là thời kỳ kế tiếp của lứa tuổi thiếu niên nhưng đây là giai đoạn phát triển rất cao về thể chất và có nhiều diễn biến tâm lý… Chính vì thể, thanh niên tồn tại với tư cách là một phạm trù lứa tuổi ở cấp độ phát triển đặc biệt. Do đó, thanh niên là một thành phần đặc biệt của cơ cấu xã hội. Khi nghiên cứu về thanh niên, có nhiều cách tiếp cận, tùy thuộc vào nội dung và giác độ nghiên cứu: - Về mặt sinh học, các nhà nghiên cứu coi thanh niên là một giai đoạn xác định trong quá trình phát triển của cơ thể, trong giai đoạn này thấy rõ sự cường tráng về thể lực, sự phát triển về trí tuệ, trưởng thành về sinh dục, tính dục. - Các nhà tâm lý học thì lại nhìn nhận thanh niên là một giai đoạn chuyển tiếp từ tuổi thơ phụ thuộc sang hoạt động độc lập với tư cách là một công dân có trách nhiệm. Các nhà tâm lý học quan tâm tới các quy luật phát triển tâm lý của lứa tuổi thanh niên mà đặc trưng là sự tự ý thức, tự khẳng 8
định, sự hăng say hoạt động và sáng tạo…, những nét đặc trưng của thế giới tâm hồn, đặc biệt là sự tự ý thức của lứa tuổi này và coi đó là yếu tố cơ bản để phân biệt với các thời kỳ lứa tuổi khác. - Tiếp cận từ góc độ xã hội học - dân cư, thanh niên có thể định nghĩa là một bộ phận phức hợp của dân cư của một quốc gia - dân tộc bao gồm tất cả các cá thể ở trong độ tuổi từ 15 đến 29. Như vậy, bộ phận dân cư được gọi là “thanh niên” này chỉ phân biệt một cách tương đối với các bộ phận dân cư khác của quốc gia - dân tộc ấy trên một tiêu chí duy nhất là giới hạn độ tuổi. Nếu sử dụng thuật ngữ “nhóm xã hội” để chỉ tập hợp xã hội - dân cư “thanh niên” này thì có thể thấy “nhóm” này có đường ranh giới nhóm (group boundary) rất mong manh, chẳng khác nào hai sợi dây ảo chắn giữa hai đầu một khúc sông luôn luôn chảy, bởi lẽ các thành viên của nhóm liên tục vào ở đầu này và ra ở đầu kia do quy luật vận động tự nhiên của sự “lớn lên” hay “già đi” của các thành viên. Và điều này cho thấy “thanh niên” là một nhóm xã hội - dân cư “động” chứ không phải là một nhóm “tĩnh”, ổn định. Đặc trưng này hàm chứa cả những ưu điểm và cả những nhược điểm của nhóm xã hội - dân cư “thanh niên”. Một mặt, nhờ quy luật là nhóm “động” thường xuyên cho nên nó luôn là chủ thể chuyển tải liên tục các giá trị liên thế hệ, nhưng mặt khác nó rất khó xác lập cho mình những giá trị xác định có thể tạo nên một bản sắc nhóm bền vững (sustainable group identity)[29]. Vì vậy, việc nghiên cứu, khám phá những định hướng giá trị, xác định những chiều cạnh khách quan và chủ quan của văn hóa và lối sống của nhóm này hết sức khó khăn và luôn hàm chứa độ dung sai và rủi ro cao. - Dưới góc độ kinh tế học, thanh niên được xem là một lực lượng lao động xã hội hùng hậu, nguồn lực bổ sung cho đội ngũ lao động trên tất cả các 9
lĩnh vực, là bộ phận quan trọng cấu thành lực lượng sản xuất, rất năng động, nhạy cảm, gắn bó với tiến trình phát triển xã hội, đi đầu trong cuộc đấu tranh sáng tạo mới, tham gia xây dựng giai cấp công nhân, xây dựng các lực lượng vũ trang. Vì vậy, để có khái niệm chính xác nhất về thanh niên, chúng ta cần nghiên cứu một cách tổng hợp, trên nhiều khía cạnh, có tính đến những quy luật bên trong của sự phát triển về thể chất và tinh thần. Tùy thuộc vào trình độ phát triển kinh tế, chính trị, xã hội, đặc điểm truyền thống, tuổi thọ bình quân v.v... mà mỗi quốc gia có quy định độ tuổi thanh niên khác nhau. Nhưng hầu hết các nước trên thế giới đều thống nhất tuổi thanh niên bắt đầu từ 15 hoặc 16. Nhằm đảm bảo sự tiếp nối giữa tuổi trẻ em với tuổi thanh niên, phù hợp với Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em và các luật khác, Luật thanh niên được Quốc hội khóa IX thông qua có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2007 tại Điều 1 quy định "Thanh niên là công dân Việt Nam từ đủ mười sáu tuổi đến ba mươi tuổi" [34]. Ở Việt Nam, thời gian trước đây, thanh niên được hiểu gần như đồng nhất với tuổi đoàn viên (15 đến 28 tuổi). Ngày nay do điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội phát triển, thời gian học tập, đào tạo cơ bản của tuổi trẻ dài thêm, cùng với nhiều đặc điểm khác mà chúng ta cho rằng thanh niên là những người trong độ tuổi từ 16 đến 30. Tuy nhiên cần phải phân biệt rõ tuổi đoàn viên và tuổi thanh niên. Theo điều lệ Đoàn thì Đoàn là một tổ chức chính trị xã hội của thanh niên, bao gồm những thanh niên ưu tú trong độ tuổi 15 đến 30. Hết tuổi đoàn viên theo quy định, người đoàn viên đó vẫn có thể tự nguyện tiếp tục sinh hoạt trong tổ chức Đoàn hoặc tham gia vào Hội Liên hiệp Thanh niên và các hoạt động khác của Đoàn và phong trào thanh niên đến 35 tuổi [10]. 10