Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Phát triển các mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn tỉnh Hưng Yên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ––––––––––––––––––––––––––––

NGUYỄN THỊ MINH HƯƠNG

PHÁT TRIỂN CÁC MÔ HÌNH QUẢN LÝ TRẠM CẤP NƯỚC SINH HOẠT TẬP TRUNG

NÔNG THÔN TỈNH HƯNG YÊN

Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 60.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS TRẦN ĐÌNH THAO

THÁI NGUYÊN - 2016

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là

hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.

Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các

thông tin trích dẫn trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2016

Tác giả luận văn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

Nguyễn Thị Minh Hương

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn thạc sĩ kinh tế của mình, ngoài sự nỗ lực cố gắng của

bản thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ chỉ bảo tận tình của các thầy, cô giáo khoa

sau đại học, trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến Phó GS.TS Trần Đình Thao,

người thầy đã trực tiếp tận tình hướng dẫn và giúp tôi hoàn thành luận văn.

Tôi cũng xin chân thành cảm ơn tới Ban lãnh đạo, tập thể cán bộ công nhân

viên Trung tâm Nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Hưng Yên, các

nhà máy nước đã tạo điều kiện cung cấp những thông tin cần thiết để tôi hoàn thành

luận văn.

Qua đây tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, động

viên, khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn .

Xin trân trọng cảm ơn !

Thái Nguyên, tháng .....năm 2016

Tác giả luận văn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

Nguyễn Thị Minh Hương

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii

MỤC LỤC ................................................................................................................. iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................. vi

DANH MỤC CÁC BẢNG ....................................................................................... vii

DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ ......................................................................... viii

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1

2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3

4. Ý nghĩa khoa học của luận văn ............................................................................... 3

5. Kết cấu của luận văn ............................................................................................... 3

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ MÔ HÌNH QUẢN LÝ

TRẠM CẤP NƯỚC SINH HOẠT TẬP TRUNG NÔNG THÔN ........................ 5

1.1. Cơ sở lý luận về mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn ........ 5

1.1.1. Một số khái niệm ............................................................................................... 5

1.1.2. Vai trò của công tác quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn ............. 8

1.1.3. Các yêu cầu khi lựa chọn mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập

trung nông thôn ......................................................................................................... 10

1.1.4. Các loại mô hình quản lý cấp nước sinh hoạt nông thôn ở nước ta ................ 11

1.1.5. Nôi dung nghiên cứu phát triển các mô hình quản lý cấp nước sinh hoạt

tập trung nông thôn ................................................................................................... 12

1.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển mô hình quản lý các trạm cấp nước

sinh hoạt tập trung nông thôn trên địa bàn tỉnh ........................................................ 12

1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn. ................. 13

1.2.1. Kinh nghiệm về quản lý cấp nước sinh hoạt nông thôn của một số nước

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

trên thế giới ............................................................................................................... 13

1.2.2. Kinh nghiệm và bài học về quản lý cấp nước sinh hoạt tập trung nông

thôn ở nước ta ............................................................................................................ 19

Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 30

2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 30

2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 30

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................................... 30

2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ..................................................................... 32

2.2.3. Phương pháp phân tích đánh giá ..................................................................... 32

2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ....................................................................... 32

Chương 3: THỰC TRẠNG CÁC MÔ HÌNH QUẢN LÝ TRẠM CẤP

NƯỚC SINH HOẠT TẬP TRUNG NÔNG THÔN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH

HƯNG YÊN ............................................................................................................. 34

3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ............................................................................. 34

3.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................... 34

3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................ 43

3.2. Thực trạng các mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông

thôn trên địa bàn tỉnh Hưng Yên ............................................................................... 50

3.2.1. Hệ thống quản lý các đơn vị cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn tỉnh

Hưng Yên .................................................................................................................. 50

3.2.2. Tổng quan về công trình cấp nước tập trung nông thôn trên địa bàn tỉnh ...... 50

3.2.3. Các loại hình cấp nước .................................................................................... 51

3.2.4. Tình hình đầu tư xây dựng các công trình cấp nước tập trung nông thôn

tỉnh Hưng Yên thời gian qua .................................................................................... 55

3.2.5. Đánh giá thực trạng các mô hình quản lý cấp nước sinh hoạt tập trung

nông thôn trên địa bàn tỉnh Hưng Yên ...................................................................... 56

3.2.6. Đánh giá của người sử dụng nước về các mô hình quản lý trạm cấp nước .... 70

3.2.7. Phân tích SWOT về các mô hình quản lý cấp nước sinh hoạt tập trung nông

thôn tỉnh Hưng Yên .................................................................................................... 76

3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển mô hình quản lý nước sinh hoạt nông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

thôn trên địa bàn tỉnh ................................................................................................. 78

3.3.1. Công tác tổ chức chỉ đạo, lập kế hoạch, xây dựng và quản lý xây

dựng công trình ........................................................................................................ 78

3.3.2.Cơ chế chính sách chủ trương của nhà nước, của tỉnh ..................................... 78

3.3.3. Huy động vốn .................................................................................................. 79

3.3.4. Điều kiện văn hoá, xã hội ................................................................................. 80

3.3.5. Khả năng của người dân .................................................................................. 80

3.3.6. Các yếu tố khác ............................................................................................... 81

3.4. Đánh giá chung về các mô hình quản lý các trạm cấp nước .............................. 82

3.4.1. Mô hình do UBND xã quản lý ........................................................................ 82

3.4.2. Mô hình do doanh nghiệp tư nhân quản lý ..................................................... 84

3.4.3. Mô hình Công ty TNHH MTV cấp nước ........................................................ 85

3.4.4. Mô hình do Trung tâm Nước sạch và VSMT nông thôn quản lý .................. 86

Chương 4: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÁC MÔ HÌNH QUẢN LÝ TRẠM

CẤP NƯỚC SINH HOẠT TẬP TRUNG NÔNG THÔN TRÊN ĐỊA BÀN

TỈNH HƯNG YÊN THỜI GIAN TỚI .................................................................. 88

4.1. Định hướng ......................................................................................................... 88

4.1.1. Định hướng công tác đầu tư xây dựng các trạm cấp nước sinh hoạt tập

trung nông thôn đến năm 2020.................................................................................. 88

4.1.2. Định hướng công tác quản lý sau đầu tư các trạm cấp nước sinh hoạt tập

trung nông thôn ......................................................................................................... 92

4.2. Giải pháp ............................................................................................................ 92

4.2.1. Giải pháp tăng cường quản lý chất lượng xây dựng, vận hành bảo dưỡng .... 93

4.2.2. Giải pháp phân cấp quản lý đối với các trạm cấp nước .................................. 94

4.2.3. Giải pháp về cơ chế tài chính .......................................................................... 95

4.2.4. Giải pháp phát triển, hoàn thiện các mô hình quản lý trạm cấp nước sinh

hoạt tập trung nông thôn hoạt động hiệu quả bền vững ............................................ 95

4.2.5. Giải pháp về đào tạo nâng cao năng lực và truyền thông vận động xã hội ... 97

4.3. Kiến nghị ............................................................................................................ 97

KẾT LUẬN .............................................................................................................. 99

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 101

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

PHỤ LỤC ............................................................................................................... 103

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Sinh hoạt

SHNT Sinh hoạt nông thôn

CNSH Cấp nước sinh hoạt

MTQG Mục tiêu Quốc gia

SH & VSMTNT Sinh hoạt và Vệ sinh môi trường nông thôn

SHNT Sinh hoạt nông thôn

UBND Ủy ban nhân dân

TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên

DNTN Doanh nghiệp tư nhân

TW Trung ương

PTNT Phát triển nông thôn

VSMT Vệ sinh môi trường

VSMTNT Vệ sinh môi trường nông thôn

ODA Hỗ trợ phát triển chính thức

UNICEF Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

WB Ngân hàng Thế giới (World Bank)

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Tỷ lệ dân số nông thôn trong toàn quốc được CNSH .............................. 20

Bảng 1.2: Kết quả huy động các nguồn vốn đầu tư xây dựng công trình CNSH ..... 21

Bảng 1.3: Tổng hợp tình hình quản lý khai thác các công trình trên toàn quốc ....... 22

Bảng 2.1: Bảng điều tra ............................................................................................ 31

Bảng 3.1: Số đơn vị hành chính của tỉnh có đến 31/12/2014 ................................... 35

Bảng 3.2: Một số chỉ số khí tượng trung bình năm của tỉnh ..................................... 36

Bảng 3.3: Lượng mưa trung bình năm của tỉnh ........................................................ 38

Bảng 3.4: Tình hình sử dụng đất đai tỉnh Hưng Yên giai đoạn 2012-2014 .............. 45

Bảng 3.5: Tình hình lao động tỉnh Hưng Yên năm 2012 – 2014 .............................. 47

Bảng 3.6: Phân loại các mô hình quản lý trạm cấp nước SHNT trên địa bàn

tỉnh (chia theo huyện) .............................................................................. 56

Bảng 3.7 : Tình hình hoạt động công trình cấp nước tập trung nông thôn tỉnh ........ 57

Bảng 3.8: Trình độ của công nhân vận hành các trạm cấp nước SHNT phân

theo mô hình quản lý ............................................................................... 61

Bảng 3.9: Độ tuổi của công nhân vận hành các trạm cấp nước SHNT phân theo

loại hình quản lý ...................................................................................... 62

Bảng 3.10: Số lượng các trạm cấp nước đạt tiêu chuẩn chất lượng phân theo

loại hình quản lý ...................................................................................... 63

Bảng 3.11: Phương pháp tính tổng chi phí sản xuất, kinh doanh nước sạch ............ 65

Bảng 3.12: Phân loại các trạm cấp nước của từng mô hình theo tỷ lệ thất thoát nước ... 67

Bảng 3.13: Doanh thu, chi phí, lợi nhuận của các mô hình tại các điểm khảo sát ... 68

Bảng 3.14: Phân loại các trạm cấp nước của từng mô hình theo hồ sơ quản lý

công trình ................................................................................................. 70

Bảng 3.15: Hiểu biết của chủ hộ về nước sạch và nước hợp vệ sinh ........................ 71

Bảng 3.16: Đánh giá của người dân về giá nước và chất lượng nước ..................... 73

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

Bảng 3.17: Đánh giá của người dân về chất lượng dịch vụ ...................................... 74

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ

Hình 1.1: Các chức năng cơ bản của quản lý .............................................................. 6

Hình 1.2: Mô hình bền vững ..................................................................................... 10

Hình 3.1: Bản đồ hành chính tỉnh Hưng Yên............................................................ 34

Hình 3.2: Bản đồ vị trí và các thông số quan trắc ..................................................... 41

Hình 3.3: Biểu đồ sử dụng nước HVS từ các nguồn hiện tại ở Hưng Yên ............... 52

Sơ đồ 3.1: Dây chuyền công nghệ xử lí cho các loại nguồn nước ngầm ..................... 53

Sơ đồ 3.2: Dây chuyền công nghệ xử lí cho các loại nguồn nước mặt ........................ 54

Sơ đồ 3.3: Mô hình UBND xã quản lý, vận hành ..................................................... 58

Sơ đồ 3.4: Mô hình doanh nghiệp tư nhân quản lý, vận hành .................................. 59

Sơ đồ 3.5: Mô hình Công ty TNHH MTV cấp nước ................................................ 60

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

Sơ đồ 3.6: Mô hình Trung tâm Nước sạch & VSMTNT quản lý, vận hành ............. 61

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Nước sạch là một yếu tố hết sức quan trọng để đảm bảo sức khoẻ cho con

người. Nước sạch không chỉ có giá trị nhằm đáp ứng các nhu cầu sinh hoạt cá nhân

như ăn, uống, tắm, giặt v.v. mà còn tác động rất lớn, trực tiếp đến môi trường sống

của con người, sức khoẻ của cộng đồng.

Việt Nam hiện có khoảng 17,2 triệu người (tương đương 21,5% dân số) đang

sử dụng nguồn nước sinh hoạt từ giếng khoan, chưa được kiểm nghiệm hay qua xử

lý, theo thống kê của Viện Y học lao động và Vệ sinh môi trường.

Tính đến hết năm 2014, cả nước đã có 84,5% người dân nông thôn được sử

dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh. Tuy nhiên, trong đó, chỉ khoảng 32% hộ dân được

sử dụng nước từ các công trình cấp nước tập trung, còn lại là từ các công trình nhỏ

lẻ như giếng đào, giếng khoan, bể chứa nước mưa…

Theo thống kê của Bộ Y tế và Bộ Tài nguyên - Môi trường, trung bình mỗi

năm Việt Nam có khoảng 9.000 người tử vong vì nguồn nước và điều kiện vệ sinh

kém. Cũng theo đánh giá tổng hợp của Bộ Y tế, hằng năm có gần 200.000 người

mắc bệnh ung thư mới phát hiện mà một trong những nguyên nhân chính bắt nguồn

từ ô nhiễm môi trường nước.

Chương trình nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn là một chương

trình mang tính xã hội và nhân văn sâu sắc, không chỉ góp phần cải thiện điều kiện

sống, nâng cao nhận thức của người dân khu vực nông thôn mà còn góp phần quan

trọng trong phát triển kinh tế xã hội của đất nước vì vậy từ năm 2000 Thủ tướng

Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược Quốc gia Nước sạch và Vệ sinh nông thôn với

mục tiêu đến năm 2020 tất cả cư dân nông thôn được sử dụng nước sạch đạt tiêu

chuẩn quốc gia với số lượng ít nhất 60lit/người/ngày, sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh

và thực hiện vệ sinh cá nhân, giữ sạch vệ sinh môi trường làng xã. Trong đó

Chương trình MTQG Nước sạch và VSMT nông thôn là công cụ để thực hiện Chiến

lược Quốc gia đã được Chính phủ phê duyệt. Mục tiêu của Chương trình cũng là

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

mục tiêu của Chính phủ Việt Nam đã cam kết với cộng đồng Quốc tế và là một

trong những tiêu chí quan trọng của Chương trình MTQG Xây dựng Nông thôn mới

đến năm 2020.

Tuy nhiên trong những năm qua các công trình cấp nước sinh hoạt (CNSH) tập

trung nông thôn được quan tâm tăng cường đầu tư bằng nhiều nguồn vốn khác nhau

nhưng thực tế cho thấy công tác quản lý các công trình này sau đầu tư vẫn còn nhiều

yếu kém, bất cập, thiếu đồng bộ, làm giảm hiệu quả hoạt động của các công trình.

Tỉnh Hưng Yên cũng đang gặp rất nhiều khó khăn trong công tác quản lý các

công trình CNSH tập trung nông thôn. Hiện tại trên địa bàn tỉnh đã có một số mô

hình quản lý các trạm CNSH tập trung nông thôn và có các ý kiến khác nhau trong

việc nên hay không nên phát triển các mô hình quản lý đang tồn tại.

Bên cạnh đó tỉnh Hưng yên đang thực hiện Chương trình nước sạch và

VSMT dựa trên kết quả 8 tỉnh đồng bằng sông hồng, giai đoạn này sẽ chú trọng vào

việc nâng cao chất lượng nước sinh hoạt, nâng cao tính bền vững của quá trình quản

lý các công trình cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn. Như vậy cả về mặt thực

tiễn và lý luận đều đang đặt ra cho tỉnh Hưng yên việc tìm ra và phát triển được các

mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn phù hợp, hiệu quả. Đó

chính là lý do tác giả đã lựa chọn đề tài: “Phát triển các mô hình quản lý trạm cấp

nước sinh hoạt tập trung nông thôn tỉnh Hưng Yên" làm đề tài nghiên cứu cho

luận văn tốt nghiệp thạc sỹ của mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu

* Mục tiêu chung

Đánh giá thực trạng các mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung

nông thôn tỉnh Hưng yên, từ đó đề xuất phát triển các mô hình quản lý cấp nước

sinh hoạt tập trung nông thôn phù hợp và có hiệu quả cho tỉnh Hưng Yên.

* Mục tiêu cụ thể

- Góp phần hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển mô hình

quản lý cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn.

- Đánh giá thực trạng các mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung

nông thôn và các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển các mô hình này trên địa bàn tỉnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

Hưng Yên.

- Đề xuất định hướng và giải pháp lựa chọn phát triển mô hình phù hợp nhằm

nâng cao hiệu quả quản lý khai thác các trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông

thôn trên địa bàn tỉnh Hưng yên.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

* Đối tượng nghiên cứu: là phát triển các mô hình quản lý Trạm cấp nước

sinh hoạt tập trung nông thôn tỉnh Hưng Yên

* Phạm vi nghiên cứu của đề tài:

- Phạm vi về không gian: Đề tài nghiên cứu các mô hình quản lý cấp nước

sinh hoạt tập trung nông thôn trên địa bàn tỉnh Hưng Yên.

- Phạm vi về thời gian: Thu thập số liệu về các mô hình quản lý trạm cấp

nước sinh hoạt tập trung nông thôn trong giai đoạn từ năm 2013 đến năm 2015

- Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng các mô hình

quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn, từ đó đề xuất phát triển các

mô hình quản lý cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn phù hợp và có hiệu quả cho

tỉnh Hưng yên.

4. Ý nghĩa khoa học của luận văn

Trên cơ sở hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về nước sạch nông

thôn và mô hình quản lý nước sạch nông thôn, luận văn phân tích thực trạng mô

hình quản lý cấp nước sạch cho nông thôn, đặc biệt tập trung đánh giá các nguyên

tắc, nội dung, phương thức hoạt động của các mô hình quản lý nước sinh hoạt nông

thôn. Từ những phân tích này, luận văn sẽ đóng góp hệ thống các biện pháp khả

thi mang ý nghĩa thực tiễn cao nhằm phát triển các mô hình quản lý cấp nước

sinh hoạt tập trung cho nông thôn tại tỉnh Hưng Yên nói riêng và các địa

phương khác nói chung, góp phần làm tăng hiệu quả của các mô hình này, đồng

thời cải thiện môi trường sống cho người dân trên địa bàn, nâng cao chất lượng

cuộc sống tại nông thôn.

5. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

luận văn được cấu trúc bao gồm 4 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về mô hình quản lý trạm cấp nước sinh

hoạt tập trung nông thôn.

Chương 2: Phương pháp nghiên cứu.

Chương 3: Thực trạng các mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập

trung nông thôn trên địa bàn tỉnh Hưng Yên.

Chương 4: Giải pháp phát triển các mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

tập trung nông thôn trên địa bàn tỉnh Hưng Yên thời gian tới.

Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ MÔ HÌNH QUẢN LÝ TRẠM CẤP

NƯỚC SINH HOẠT TẬP TRUNG NÔNG THÔN

1.1. Cơ sở lý luận về mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn

1.1.1. Một số khái niệm

1.1.1.1. Nước sinh hoạt

- Nước sinh hoạt là nước sạch hoặc nước có thể dùng cho ăn, uống, vệ sinh của

con người. (Luật số 17/2012/QH13 của Quốc hội : Luật tài nguyên nước)

- Nước sạch: Là nước hợp vệ sinh và đạt giới hạn cho phép tất cả các chỉ tiêu

theo quy định tại QCVN 02:2009/BYT - Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng

nước sinh hoạt, ban hành kèm theo thông tư số 05/2009/TT- BYT ngày 17/06/2009

của Bộ Y tế.

- Nước hợp vệ sinh: Là nước được sử dụng trực tiếp hoặc sau lọc thỏa mãn các

yêu cầu chất lượng: Không màu, không mùi, không vị lạ, không chứa thành phần có

thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người, có thể dùng để ăn uống sau khi đun sôi

(Quyết định 51/2008/QĐ-BNN ngày 14/4/2008 của Bộ Nông nghiệp và PTNT Ban

hành bộ chỉ số theo dõi - đánh giá Nước sạch và VSMTNT, tiêu chí đánh giá nước

hợp vệ sinh).

Như vậy có thể hiểu cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn như sau:

- Nước sinh hoạt được cấp ở vùng nông thôn. Nông thôn là khu vực có trên

50% dân cư sống dựa vào nông nghiệp, có hạ tầng cơ sở ở mức độ nhất định và có

dân số không quá 30.000 người. Bao gồm các làng xã và đô thị nhỏ loại 5.

- Nước được cung cấp đã qua xử lý, sau hệ thống phân phối dùng trong sinh

hoạt gọi là nước sinh hoạt nông thôn.

1.1.1.2. Trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn

Trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn: là một hệ thống gồm các công

trình khai thác, xử lý nước, mạng lưới đường ống cung cấp nước sạch đến nhiều hộ

gia đình hoặc cụm dân cư sử dụng nước ở nông thôn và các công trình phụ trợ có

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

liên (Thông tư 54/2013/TT-BTC ngày 04/5/2013- Bộ tài chính).

1.1.1.3. Quản lý trạm cấp nước sinh hoạt nông thôn

Có nhiều quan niệm khác nhau về quản lý, ví dụ như:

Henrry Fayol: “Quản lý là một hoạt động mà mọi tổ chức (gia đình, doanh

nghiệp, chính phủ) đều có, nó gồm 5 yếu tố tạo thành là kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo,

điều chỉnh và kiểm soát. Quản lý chính là thực hiện kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, điều

chỉnh và kiểm soát ấy”.

F.W. Tailor: " Làm quản lý là bạn phải biết rõ: Muốn người khác làm việc gì

và hãy chú ý đến cách tốt nhất, kinh tế nhất mà họ làm", " Quản lý là một nghệ

thuật, biết rõ chính xác cái gì cần làm và làm cái đó như thế nào bằng phương pháp

tốt nhất, re nhất".

Peter F Druker: “Suy cho cùng, quản lý là thực tiễn. Bản chất của nó không

nằm ở nhận thức mà là ở hành động; kiểm chứng nó không nằm ở sự logic mà ở

thành quả; quyền uy duy nhất của nó là thành tích”.

 Các chức năng cơ bản của quản lý:

Hoạt động quản lý là quá trình đạt mục tiêu của tổ chức bằng việc thực hiện

các chức năng quản lý. Những chức năng này hoạt động tương đối độc lập và được

phân chia từ hoạt động quản lý. Sự phân chia này có nhiều cách nhưng các nhà quản

lý đều thống nhất quản lý có bốn chức năng cơ bản là: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ

đạo và kiểm tra (hình 1.1). Trong quá trình quản lý thì Thông tin đóng vai trò trung

tâm vận hành các chức năng quản lý.

Kế hoạch

Thông tin Kiểm tra Tổ chức

Chỉ đạo

Hình 1.1: Các chức năng cơ bản của quản lý

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

Chức năng kế hoạch có nhiệm vụ đề ra chiến lược và phương thức thực hiện;

chức năng tổ chức có nhiệm vụ tổ chức ra cơ cấu để thực hiện các chiến lược đó;

chức năng chỉ đạo có nhiệm vụ điều chỉnh, kết hợp các nhân tố liên quan để thực

hiện kế hoach còn chức năng kiểm tra có trách nhiệm đánh giá mức độ hoàn thành

của các tổ chức, doanh nghiệp, từ đó phát hiện ra để khắc phục, sửa đổi và hoàn

thiện cho phù hợp với chiến lược và kế hoạch.

Các chức năng này móc nối với nhau tạo ra sự vận động của các tổ chức,

doanh nghiệp, nó làm cho guồng máy đó vận động đúng quỹ đạo và hướng tới mục

tiêu đã định.

Nếu tách rời các chức năng này ra thì chúng không có ý nghĩa, không có tác

dụng và không có vai trò gì trong quản lý.

Quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn: là công tác quản lý,

vận hành trạm cấp nước sinh hoạt nông thôn đảm bảo chất lượng và số lượng nước

cung cấp cho người dân, đảm bảo thu chi tài chính.

1.1.1.4. Mô hình quản lý cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn

Khái niệm về mô hình: Có nhiều quan niệm khác nhau về mô hình. Theo Tiến sỹ

Dương Văn Hiểu: "Mô hình là hình mẫu để mô phỏng hoặc thể hiện đối tượng nghiên

cứu, được diễn đạt hết sức ngắn gọn, phản ánh được những đặc trưng cơ bản nhất và giữ

nguyên được bản chất của đối tượng nghiên cứu". (Dương Văn Hiểu, 2001).

Trong kinh tế học, mô hình được hiểu là hình ảnh mang tính chất quy ước

của đối tượng nghiên cứu, diễn tả các mối quan hệ đặc trưng giữa các yếu tố của

một hệ thống thực tế trong tự nhiên, xã hội.... ( Bách khoa toàn thư Việt Nam)

Như vậy, mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn là

hình mẫu về công tác quản lý cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn có thể hiểu là

hình ảnh ( Hình tượng, sơ đồ, sự mô tả...) mang tính chất quy ước của một hệ thống

quản lý cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn cụ thể trong thực tiễn.

1.1.1.5. Phát triển mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn

* Khái niệm phát triển: Trong phép biện chứng duy vật, khái niệm phát triển

dùng để chỉ quá trình vận động theo chiều hướng đi lên của sự vật: từ trình độ thấp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

lên trình độ cao hơn.

Phát triển là khuynh hướng vận động đã xác định về hướng của sự vật:

hướng đi lên từ thấp đến cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn...( Giáo trình

triết học Mác - Lênin, nxb Giáo Dục).

* Phát triển các mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn

là sự tăng lên về mặt số lượng, quy mô, dịch vụ của các trạm cấp nước.

1.1.2. Vai trò của công tác quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn

1.1.2.1. Vai trò của các trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn

Một là, trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn là mô hình cấp nước

sạch tiên tiến so với các công trình cấp nước nhỏ lẻ phổ biến như: giếng đào, giếng

khoan, bể, lu chứa nước mưa, nước mặt từ ao hồ sông suối. Chất lượng nước cấp

qua hệ thống cấp nước dễ quản lý và kiểm soát hơn về mặt vệ sinh.

Hai là, trạm cấp nước là một “kênh” phù hợp nhất để Chính phủ và các tổ

chức Quốc tế hỗ trợ cộng đồng dân cư khu vực nông thôn, sao cho đảm bảo các

nguyên tắc “tất cả mọi người đều được bình đẳng tiếp cận đến dịch vụ công chất

lượng cao”. Mặt khác, nước sạch gắn với vấn đề vệ sinh và sức khỏe; không có

nước sạch sẽ ảnh hưởng đến các thế hệ tương lai trong gia đình. Gia đình nghèo,

thiếu nước sạch sẽ rất khó thoát nghèo và dễ tái nghèo do thiếu nước sạch.

Ba là, trạm cấp nước sinh hoạt còn giảm gánh nặng cho phụ nữ, giải phóng

sức lao động nông thôn. Ở nông thôn, đặc biệt là những vùng kinh tế hộ phụ thuộc

chủ yếu vào sản xuất nông nghiệp, phụ nữ là lao động chính trong gia đình. Nhưng

theo thiên chức, phụ nữ cũng là người chịu trách nhiệm chăm sóc gia đình và con

cái, là người đi lấy nước, sử dụng nước nhiều nhất trong sinh hoạt. Về mặt xã hội,

cấp nước tại vòi từng hộ gia đình sẽ giảm gánh nặng đáng kể khối lượng việc nhà

của phụ nữ, tạo điều kiện cho phụ nữ tham gia các hoạt động văn hóa xã hội, góp

phần đem lại bình đẳng giới ở nông thôn.

1.1.2.2. Vai trò của công tác quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn

Cấp nước sạch nông thôn gắn liền với sự nghiệp xóa đói giảm nghèo và xây

dựng cơ sở hạ tầng, nâng cao điều kiện sống cho người dân nông thôn. Nước sạch

cho sinh hoạt là một nhu cầu tất yếu của cuộc sống. Cung cấp nước sạch là một

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

phần quan trọng trong cuộc chiến chống đói nghèo tại khu vực nông thôn. Thiếu

nước sạch và sự tồn tại dai dẳng của những thói quen sống thiếu vệ sinh đã làm

giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế tại khu vực nông thôn và tạo thành "gánh nặng quá

tải" đè lên hệ thống y tế. Đối với những người dân và cộng đồng dân cư không có

đủ nước sạch và vẫn giữ thói quen sinh hoạt mất vệ sinh cho dù điều kiện kinh tế,

thu nhập có tăng lên thì chất lượng cuộc sống vẫn rất thấp. Chính vì vậy cấp nước

sạch và vệ sinh môi trường nông thôn là một vấn đề được Đảng, nhà nước quan tâm

đặc biệt và xác định là một bộ phận trong chính sách phát triển nông thôn, xem việc

đảm bảo cấp nước sinh hoạt và vệ sinh môi trường là tiêu chí để phát triển nông

thôn văn minh, hiện đại, là nhiệm vụ quan trọng của Đảng và Nhà nước, của các

ngành, các cấp và chính quyền địa phương. Bên cạnh đó Việt Nam cũng đã tham

gia từ rất sớm và ký hàng loạt cam kết và tuyên bố quốc tế về xóa đói giảm nghèo

và cải thiện cấp nước sạch và vệ sinh môi trường như: Chương trình nước uống và

vệ sinh môi trường thế giới, Mục tiêu thiên niên kỷ,... Chính vì lẽ đó, việc phát triển

các mô hình cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn được xác định có những vai trò,

vị trí quan trọng sau:

- Đối với kinh tế: Phát triển và quản lý có hiệu quả các trạm cấp nước sinh

hoạt tập trung nông thôn sẽ góp phần nâng cao điều kiện sống, đảm bảo sức khỏe,

nâng cao thể chất cho người dân nông thôn. Từ đó đảm bảo nguồn lao động dồi dào

cho phát triển kinh tế, góp phần thức đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa

nông nghiệp, nông thôn.

- Đối với xã hội: Quản lý có hiệu quả các trạm cấp nước sinh hoạt nông thôn

sẽ giúp người dân nông thôn được sử dụng nước sạch, nước hợp vệ sinh trong sinh

hoạt, góp phần tăng cường sức khỏe cho người dân nông thôn thông qua việc giảm

thiểu các loại bệnh do sử dụng nước nhiễm bẩn gây ra ( như bệnh tiêu chảy, đường

ruột, sỏi thận, ung thư...). Qua đóa góp phần nâng cao ý thức, cải thiện hành vi của

người dân nông thôn theo hướng thực hiện vệ sinh trong mọi sinh hoạt của cá nhân

và cộng đồng.

- Đối với môi trường: Chống nguy cơ suy thoái, cạn kiệt nguồn nước, bảo vệ

chất lượng nguồn nước, chống ô nhiễm môi trường và các yếu tố tác động từ biến

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

đổi khí hậu...

1.1.3. Các yêu cầu khi lựa chọn mô hình quản lý trạm cấp nước sinh hoạt tập

trung nông thôn

Một trong những yếu tố quan trọng nhất khi lựa chọn mô hình quản lý cấp

nước sinh hoạt nông thôn là phải đảm bảo hoạt động có hiệu quả và bền vững. Để

có cơ sở đánh giá khách quan về hiệu quả bền vững của một mô hình cấp nước sạch

nông thôn cần quan tâm một số yếu tố sau:

- Đối với các ngành dịch vụ công ích, hiệu quả được đánh giá trên các khía

cạnh xã hội, kinh tế và môi trường, trong đó hiệu quả xã hội được đặt lên hàng đầu

và là tiêu chuẩn đánh giá cao nhất. Hiệu quả xã hội được xem xét trên khía cạnh sự

ra đời công trình cấp nước sinh hoạt nông thôn có đảm bảo được sự hưởng ứng, đón

nhận và sử dụng nước sạch ở mức có chất lượng dịch vụ theo yêu cầu. Tránh việc

đơn giản hóa đánh giá hiệu quả công trình thành đánh giá hiệu quả kinh tế.

- Nhân tố bền vững của trạm cấp nước sinh hoạt nông thôn là phần giao thoa

của các yếu tố bền vững về mặt văn hóa – xã hội, bền vững về mặt công nghệ kỹ

thuật và bền vững về mặt kinh tế - tài chính của Mariela Garcia Vargas.

Hình 1.2: Mô hình bền vững

+ Bền vững về mặt văn hóa – xã hội đảm bảo sự hình thành và vận hành

trạm cấp nước có gây ra những vấn đề tiêu cực như mâu thuẫn nội bộ, bất bình đẳng

tiếp cận dịch vụ nước sạch… hay những tác động tích cực như: nâng cao trình độ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

dân trí, nâng cao hiểu biết về sức khỏe, vệ sinh môi trường…

+ Bền vững về mặt kinh tế - tài chính đối với cấp nước nông thôn, đạt được

khi “thu đủ bù chi” cho các khoản quản lý hành chính, vận hành, sửa chữa và nâng

cấp. Sau khi chi trả chi phí thường xuyên và trích quỹ phát triển sản xuất, nếu lợi

nhuận bằng không thì đấy cũng là đã có hiệu quả kinh tế và đảm bảo bền vững về

tài chính.

+ Bền vững về mặt công nghệ kỹ thuật được đo bằng khả năng làm chủ công

nghệ, thể hiện mối quan hệ tương quan giữa môi trường và trình độ công nghệ áp

dụng. Bền vững về mặt công nghệ đạt được khi công nhân làm chủ được kỹ thuật

vận hành trạm cấp nước, các sự cố kỹ thuật được khắc phục kịp thời, tuổi thọ công

trình đạt trung bình chuẩn.

1.1.4. Các loại mô hình quản lý cấp nước sinh hoạt nông thôn ở nước ta

Góc độ quản lý các mô hình:

Hàng năm, Sở Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp với Sở Nông nghiệp và

Phát triển nông thôn tổng hợp danh mục các công trình cấp nước sạch nông thôn

theo quy hoạch cần đầu tư hoặc thay đổi mô hình quản lý trên địa bàn báo cáo Uỷ

ban nhân dân cấp tỉnh phê duyệt, niêm yết công khai hoặc công bố trên các phương

tiện thông tin đại chúng nhằm kêu gọi các tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư hoặc

quản lý vận hành.

Đối với trường hợp có 01 tổ chức, cá nhân đăng ký tham gia đầu tư hoặc

quản lý, khai thác công trình cấp nước mới hoặc cải tạo, nâng cấp theo danh mục

công trình đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt thì thực hiện các thủ tục chỉ định

thầu theo quy định hiện hành của pháp luật về đấu thầu.

Đối với những công trình cấp nước đã có tổ chức, cá nhân đang thực

hiện dịch vụ cấp nước nhưng yêu cầu phải đầu tư, cải tạo, nâng cấp hoặc phải

thay đổi mô hình quản lý để công trình cấp nước đáp ứng nhu cầu phục vụ tốt

hơn, xử lý như sau:

- Trường hợp đầu tư cải tạo, nâng cấp:

Tổ chức, cá nhân đang quản lý tốt công trình, có đủ điều kiện làm chủ đầu tư

thì được giao làm chủ đầu tư thực hiện công trình.

- Trường hợp thay đổi mô hình quản lý thì cơ quan có thẩm quyền quyết định

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

lựa chọn tổ chức, cá nhân có đủ điều kiện để quản lý khai thác công trình.

- Trường hợp cần thay đổi mô hình quản lý để đảm bảo quản lý có hiệu quả

hơn, cần lựa chọn tổ chức, cá nhân có năng lực quản lý, khai thác cung cấp dịch vụ cấp

nước sạch tham gia. Tổ chức, cá nhân tham gia quản lý phải có phương án tổ chức lại

sản xuất, quản lý cung cấp nước sạch, ký kết với cơ quan có thẩm quyền các thỏa thuận

về yêu cầu quản lý mới đảm bảo khai thác, cung cấp nước sạch nông thôn.

Hiện nay, công tác quản lý các mô hình cấp nước sinh hoạt tập trung nông

thôn ở nước ta đang áp dụng rất nhiều mô hình quản lý khác nhau tùy điều kiện

thực tế của từng địa phương như: Tổ tự quản; nhóm sử dụng nước; tổ hợp tác, hợp

tác xã, doanh nghiệp,... cụ thể chia thành các nhóm sau:

- Mô hình UBND xã, HTX quản lý vận hành

- Mô hình đơn vị sự nghiệp công lập quản lý vận hành.

- Mô hình doanh nghiệp quản lý, vận hành

- Mô hình tư nhân quản lý, vận hành

1.1.5. Nôi dung nghiên cứu phát triển các mô hình quản lý cấp nước sinh hoạt

tập trung nông thôn

- Đánh giá tình hình nguồn nước khai thác, sử dụng trên địa bàn, tình hình

dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt trên địa bàn tỉnh.

- Tình hình về quản lý đầu tư xây dựng công trình cấp nước

- Đánh giá hiệu quả công tác quản lý vận hành sau đầu tư :

+ Chất lượng nước cấp, giá nước của từng mô hình

+ Tỷ lệ giữa công suất khai thác thực tế và công suất thiết kế (CSTT/CSTK)

và tỷ lệ về số hộ sử dụng nước thực tế và số hộ sử dụng nước theo thiết kế

(SHTT/SHTK)

+ Tỷ lệ thất thoát nước

+ Khả năng quản lý vận hành

+ Lợi nhuận

+ Khả năng mở rộng dịch vụ của mô hình

1.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển mô hình quản lý các trạm cấp nước

sinh hoạt tập trung nông thôn trên địa bàn tỉnh

- Công tác tổ chức chỉ đạo, lập kế hoạch, xây dựng và quản lý xây dựng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

công trình

- Cơ chế chính sách, chủ trương của Nhà nước

- Huy động vốn

- Điều kiện văn hóa- xã hội

- Khả năng của người dân

- Các yếu tố khác

1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn.

1.2.1. Kinh nghiệm về quản lý cấp nước sinh hoạt nông thôn của một số nước

trên thế giới

1.2.1.1. Kinh nghiệm quản lý cấp nước sinh hoạt ở Trung Quốc

Hiện nay, vấn đề nước sạch ở khu vực nông thôn đang là mối lo ngại lớn của

nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là các nước đang phát triển và Trung Quốc

không phải là một ngoại lệ. Tính đến cuối năm 2010, Trung Quốc có khoảng 300

triệu người dân ở khu vực nông thôn phải sống trong cảnh thiếu nước hoặc chỉ được

sử dụng nguồn nước ô nhiễm, chứa nhiều chất độc hại như florua, asen.... Trước

thực trạng nói trên, Chính phủ Trung Quốc đã coi việc cung cấp nước sạch cho khu

vực nông thôn là điều kiện tiên quyết trong quá trình xây dựng nông thôn mới xã

hội chủ nghĩa.

- Xây dựng kế hoạch và các văn bản liên quan đến công tác cấp nước sạch

cho khu vực nông thôn

Trong kế hoạch 5 năm lần thứ 10 (2001-2005) của mình, Chính phủ nước

này đã dành ra 10,5 tỷ nhân dân tệ trong số 11,5 tỷ nhân dân tệ thu được từ việc bán

trái phiếu để giải quyết vấn đề nước sạch cho 67,22 triệu người dân nông thôn. Số

tiền đầu tư vào việc cấp nước sạch cho 218 triệu người dân sống ở khu vực nông

thôn đã tăng lên tới 105, 3 tỷ nhân dân tệ trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 11 (2006-

2010), trong đó ngân sách nhà nước cấp là 59 tỷ nhân dân tệ; 43,9 tỷ nhân dân tệ

được lấy từ ngân sách địa phương; 2,4 tỷ nhân dân tệ còn lại được huy động từ các

nguồn vốn xã hội. Dự kiến, Chính phủ Trung Quốc sẽ tiếp tục đầu tư mạnh tay hơn

nữa vào các dự án nước sạch với tổng vốn lên tới 170 tỷ nhân dân tệ (chủ yếu lấy từ

ngân sách Nhà nước) trong giai đoạn 2011-2015 nhằm giải quyết cho 298 triệu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

người dân sống ở khu vực nông thôn. Bên cạnh đó, ngày 31/01/2011, Ban chấp

hành trung ương Đảng Cộng sản và Hội đồng Nhà nước Trung Quốc đã ban hành

Văn kiện số 1 , trong đó, Chính phủ tập trung vào công tác phát triển, bảo vệ nguồn

nước sạch cung cấp cho khu vực nông thôn. Chính phủ Trung Quốc sẽ đầu tư 4

nghìn tỷ nhân dân tệ trong vòng 10 năm (kể từ năm 2011) cho các dự án bảo tồn

nguồn nước sạch ở nông thôn, đồng thời khuyến khích sự tham gia của tất cả các

đối tượng từ người dân cho đến các tổ chức xã hội và các nhà đầu tư tư nhân....

- Xác định trách nhiệm tham gia của các cấp chính quyền, các ngành từ

trung ương đến địa phương

Chương trình nước sạch và vệ sinh môi trường ở Trung Quốc được bắt đầu

từ những năm 80 của thế kỷ XX sau khóa họp lần thứ 35 của Tổ chức Y tế Thế giới

(WHO) (phát động thập kỷ nước sạch). Chìa khóa thành công của Trung Quốc

trong việc cấp nước sạch cho khu vực nông thôn chính là việc xác định trách nhiệm

tham gia của các cấp chính quyền, các ngành từ Trung ương đến địa phương.

+ Ủy ban chiến dịch y tế quốc gia là đơn vị chịu trách nhiệm chính trong việc

thực hiện chương trình cung cấp nước sạch cho khu vực nông thôn ở Trung Quốc.

Dưới sự chỉ đạo của Chính phủ, cơ quan này đã phối hợp với nhiều bộ, ngành từ cấp

trung ương đến địa phương tham gia vào việc quy hoạch, xây dựng và quản lý các

công trình cấp nước sạch cho khu vực nông thôn như: Bộ Y tế, Bộ Xây dựng, Bộ

Nông nghiệp, Bộ Tài nguyên nước, Cục bảo vệ môi trường Nhà nước….

+ Ủy ban Cải cách và Phát triển chịu trách nhiệm phê chuẩn các quy hoạch

quốc gia trong đó có quy hoạch về đảm bảo nước sạch ở khu vực nông thôn;

+ Bộ Tài chính chịu trách nhiệm về các vấn đề liên quan đến cấp ngân sách,

cấp vốn và quản lý các khoản vay nước ngoài liên quan đến vấn đề cấp nước sạch ở

khu vực nông thôn;

+ Bộ Hợp tác kinh tế và ngoại thương chịu trách nhiệm quản lý các dự án tài

trợ song phương cũng như đa phương;

+ Bộ Xây dựng chịu trách nhiệm quản lý hạ tầng cấp nước ở cả khu vực

thành thị và nông thôn;

+ Bộ Nông nghiệp có trách nhiệm trong lĩnh vực phát triển nông nghiệp, đồng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

thời hỗ trợ cho việc xây dựng các hệ thống cấp nước sạch cho khu vực nông thôn;

+ Bộ Tài nguyên nước chịu trách nhiệm quản lý các chương trình phát

triển nguồn nước; quản lý hệ thống cấp nước sạch ở những vùng nông thôn thiếu

nước trầm trọng;

+ Ủy ban bảo vệ môi trường quốc gia chịu trách nhiệm tăng cường bảo vệ

nguồn nước cũng như chất lượng nước;

+ Bộ Y tế chịu trách nhiệm dự thảo các kế hoạch, chương trình trung và dài

hạn; hướng dẫn thực hiện giám sát, kiểm tra, đánh giá chất lượng nước; chủ trì các

cuộc hội thảo liên quan đến cấp nước sạch nông thôn;

+ Ủy ban Chiến dịch y tế địa phương chịu trách nhiệm tổ chức, điều phối hệ

thống cấp nước sạch nông thôn dưới sự chỉ đạo của Ủy ban chiến dịch y tế trung

ương và chính quyền địa phương;

+ Các cấp chính quyền từ trung ương đến địa phương giám sát việc thực hiện

các dự án cấp nước sạch nông thôn đồng thời đảm bảo thực hiện tốt các chỉ thị và

kế hoạch do Chính phủ và Ủy ban chiến dịch y tế quốc gia đề ra;

- Hợp tác công tư (PPP)

Trong những năm gần đây, Chính phủ Trung Quốc đã đạt được những thành

tựu đáng khích lệ trong công tác cung cấp nước sạch cho khu vực nông thôn, một

trong những yếu tố tạo nên sự thành công đó là mô hình hợp tác công – tư (PPP)

giữa Nhà nước, Chính phủ với các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân. Trong mô

hình nói trên, Nhà nước hoặc Chính phủ sẽ hỗ trợ về cơ sở hạ tầng (cấp đất để xây

dựng nhà xưởng…); đưa ra các chính sách ưu đãi về thuế, giá đầu vào (ưu đãi giá

điện…); đảm bảo nguồn thu cho các tổ chức, doanh nghiệp hoặc cá nhân tham gia

vào quá trình cấp nước sạch ở khu vực nông thôn . Các tổ chức, doanh nghiệp sẽ

chịu trách nhiệm xây dựng, giám sát, duy trì hệ thống cấp nước sạch. Hình thức hợp

tác công tư được sử dụng phổ biến là BOT (xây dựng – hoạt động và chuyển giao).

Cho đến nay, mặc dù vẫn còn ít nhà đầu tư quan tâm đến lĩnh vực cấp nước

sạch ở khu vực nông thôn nhưng đây được coi là điểm khởi đầu và có tác động tích

cực tới sự phát triển của lĩnh vực này.

- Quản lý chất lượng nước

Trung Quốc đã thiết lập hệ thống phân loại chất lượng nước dựa trên mục đích sử

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

dụng, mục tiêu bảo tồn và Tiêu chuẩn chất lượng môi trường GB3838-2002, cụ thể là:

+ Mức I: nguồn nước dự trữ và bảo tồn;

+ Mức II: nguồn nước được sử dụng trong sinh hoạt (loại A); nuôi các loại

thủy sản quý hiếm;

+ Mức III: nguồn nước được sử dụng trong sinh hoạt (loại B); nuôi các loại

thủy sản thông thường;

+ Mức IV: nguồn nước phục vụ cho sản xuất công nghiệp;

+ Mức V: nguồn nước phục vụ cho sản xuất nông nghiệp;

+ Mức VI: nguồn nước ô nhiễm (không thể sử dụng được).

Dựa trên những mức phân loại nói trên, các cơ quan giám sát chất lượng nước

cấp quốc gia cũng như địa phương thường xuyên thực hiện việc giám sát tại các lưu

vực sông ở các khu vực bị ô nhiễm nặng như lưu vực sông ở phía Bắc và Tây Bắc

Trung Quốc.

Bên cạnh đó, để bảo vệ nguồn nước, Chính phủ Trung Quốc cũng đã đưa ra

một loạt chính sách như: ban hành hệ thống thuế ô nhiễm ; Luật chống ô nhiễm

nguồn nước (ban hành năm 1984) sửa đổi bổ sung năm 1996 ....

Từ những kinh nghiệm của Trung Quốc có thể rút ra một số bài học góp

phần giúp Việt Nam thực hiện thành công việc quản lý cấp nước sạch cho người

dân ở khu vực nông thôn như sau:

Một là, xây dựng kế hoạch và các chương trình hành động thúc đẩy việc

cung cấp nước sạch cho khu vực nông thôn. Công tác lập kế hoạch và các chương

trình hành động theo từng giai đoạn và gắn với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội

của Trung Quốc được coi là một trong những thành công trong quá trình thực hiện

mục tiêu cung cấp nước sạch ở khu vực nông thôn. Mỗi giai đoạn thực hiện đều có

mục tiêu và phương án khác nhau, tùy thuộc vào tình hình kinh tế - xã hội. Kinh

nghiệm của các nước đã chỉ rõ đi đôi với việc xây dựng các chương trình hành động

phải đảm bảo nguồn tài chính bền vững nhằm thực hiện hoàn chỉnh các kế hoạch đã

đề ra. Nguồn tài chính được huy động từ nhiều nguồn như ngân sách nhà nước, từ

các tổ chức xã hội trong và ngoài nước, sự đóng góp của nhân dân…

Hai là, phân cấp, xác định rõ trách nhiệm tham gia của các cấp chính quyền

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn

và các ngành từ trung ương đến địa phương. Hiện nay, việc phân cấp trách nhiệm

trong vấn đề cung cấp nước sạch ở khu vực nông thôn vẫn còn nhiều bất cập, chưa

đồng bộ, nhiều lúc trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước, các cấp chính

quyền còn chồng chéo dẫn đến hiệu quả không như mong đợi. Việc phân trách

nhiệm rõ ràng tới từng bộ, ngành của Trung Quốc, trong đó Chính phủ và Nhà nước

chỉ đạo trực tiếp và các bộ, ngành, các cấp chính quyền từ trung ương đến địa

phương thực hiện những nhiệm vụ, trách nhiệm được giao là kinh nghiệm đáng để

chúng ta học tập và áp dụng

Ba là, bảo tồn nguồn nước và quản lý chất lượng nước. Trước thực trạng

nguồn nước ngày càng cạn kiệt và bị ô nhiễm nghiêm trọng do các loại hóa chất độc

hại thải ra trong quá trình sản xuất công nghiệp cũng như dư lượng hóa chất (thuốc

trừ sâu, bảo vệ thực vật…) trong sản xuất nông nghiệp, Việt Nam cần xem xét học

tập kinh nghiệm của Trung Quốc trong vấn đề bảo tồn, quản lý chất lượng nước ở

khu vực nông thôn. Chẳng hạn như, Chính phủ Việt Nam lập ra các cơ quan quản lý

chất lượng nước; thành lập các phòng thí nghiệm ở từng địa phương để kiểm tra

chất lượng nước định kỳ, nếu chất lượng nước không đạt tiêu chuẩn thì sẽ lên

phương án xử lý. Bên cạnh đó, việc đưa ra một số chế tài phòng, xử lý các vi phạm

liên quan đến nguồn nước như Luật chống ô nhiễm nguồn nước, hệ thống thuế ô

nhiễm… của Trung Quốc cũng đáng để Việt Nam tham khảo và áp dụng vào thực

tiễn trong nước.

Bốn là, hợp tác công – tư (PPP). Trong thời gian tới đây, cùng với việc tăng

dân số, công nghiệp hóa- hiện đại hóa ngày càng cao nhu cầu sử dụng nước trong

sản xuất cũng như sinh hoạt của người dân ở khu vực nông thôn sẽ tăng đáng kể.

Do đó, nguồn lực của Nhà nước sẽ không đáp ứng đủ nhu cầu với khoảng thiếu hụt

lớn giữa khả năng đầu tư của Nhà nước và nhu cầu thực tế sử dụng nước. Kinh

nghiệm thực tiễn của Trung Quốc cho thấy, để hoàn thành tốt mục tiêu cấp nước

sạch cho khu vực nông thôn trong khi nguồn lực của Nhà nước có hạn thì việc áp

dụng mô hình PPP là vô cùng hiệu quả.