Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Tìm hiểu tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên hệ đại học Trường Đại học Trà Vinh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH -------------------------

PHẠM VĂN TUÂN

TÌM HIỂU TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG CỦA SINH VIÊN HỆ ĐẠI HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2011

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ------------

PHẠM VĂN TUÂN

TÌM HIỂU TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG CỦA SINH VIÊN HỆ ĐẠI HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH

Chuyên ngành: Tâm lý học

Mã số: 60 31 80

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS.TS. TRẦN TUẤN LỘ

Thành phố Hồ Chí Minh - 2011

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết

quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử

dụng và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.

Tác giả luận văn

LỜI CẢM ƠN

Để có được kết quả như hôm nay, tôi xin gửi đến Phòng Sau đại học; Khoa Tâm

lý – Giáo dục trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh và toàn thể quý Thầy,

Cô đã tham gia gảng dạy lớp Cao học Tâm lý học khóa K19 lời cảm ơn chân thành!

Xin gửi đến PGS.TS Trần Tuấn Lộ, người đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành

đề tài này lòng biết ơn sâu sắc!

Luận văn được hoàn thành với sự nỗ lực, cố gắng hết mình nhưng không tránh

khỏi những hạn chế, thiếu sót. Tôi chân thành cảm ơn và ghi nhận những ý kiến đóng

Xin chân thành cảm ơn!

góp của quý Thầy, Cô giáo và bạn bè!

Tác giả luận văn

MỤC LỤC

1TLỜI CAM ĐOAN1T ..................................................................................................... 3

1TLỜI CẢM ƠN1T ........................................................................................................... 4

1TMỤC LỤC1T ................................................................................................................ 5

1TDANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT1T ...................................................................... 7

1TMỞ ĐẦU1T ................................................................................................................... 8

1T1. Lí do chọn đề tài1T.......................................................................................................... 8

1T2. Mục đích nghiên cứu1T .................................................................................................. 9

1T3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu1T ........................................................................... 9

1T4. Giả thuyết nghiên cứu1T .............................................................................................. 10

1T5. Nhiệm vụ nghiên cứu1T ................................................................................................ 10

1T6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu1T .............................................................................. 10

1T7. Phương pháp nghiên cứu1T.......................................................................................... 10

1T8. Đóng góp của đề tài1T................................................................................................... 13

1T9. Cấu trúc luận văn: Bao gồm 03 phần1T ...................................................................... 13

1TCHƯƠNG 1: CƠ SỞ LỊCH SỬ VÀ LÝ LUẬN CHO VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 1T .......................................................................................................................... 15

1T1.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương1T ..... 15

1T1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề tính tích cực1T ............................................................. 15

1T1.1.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề tính tích cực học tập1T ................................................ 24

1T1.1.3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương ở Việt Nam1T .................................................................................................................... 33

1T1.2. Những vấn đề lí luận về tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương1T ......... 34

1T1.2.1. Hoạt động học1T ................................................................................................... 34

1T1.2.2. Tính tích cực1T ..................................................................................................... 36

1T1.2.3. Tính tích cực học tập1T ......................................................................................... 37

1T1.2.4. Tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương1T .............................................. 37

1T1.2.5. Những nguyên nhân của việc có và không có tính tích cực học tập 1T .................... 39

1TCHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG CỦA SINH VIÊN HỆ ĐẠI HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH1T ....................................................................................................................... 44

1T2.1. Giới thiệu chung về trường Đại học Trà Vinh, về môn Tâm lý học đại cương và việc giảng dạy môn Tâm lý học đại cương ở Trường Đại học Trà Vinh. 1T ................... 44

1T2.1.1. Trường Đại học Trà Vinh1T .................................................................................. 44

1T2.1.2. Môn Tâm lý học đại cương1T ............................................................................... 44

1T2.1.3. Việc giảng dạy môn TLHĐC ở Trường Đại học Trà Vinh1T ................................. 45

1T2.2. Kết quả nghiên cứu về tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên hệ đại học trường Đại học Trà Vinh1T .................................................................... 46

1T2.2.1. Nhận thức của sinh viên về tầm quan trọng, ý nghĩa của việc học tập môn Tâm lý học đại cương1T.............................................................................................................. 46

1T2. 2.2. Thái độ học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên. 1T................................ 51

1T2.2.3. Hành động học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên 1T ............................ 61

1T2.2.4. Kết quả học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên1T ................................. 71

1T2.2.5. Kết luận chung về tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên 1T .................................................................................................................................... 73

1T2.3. Kết quả điều tra nguyên nhân ảnh hưởng đến tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên1T ......................................................................................... 73

1T2.3.1. Nguyên nhân chủ quan1T ...................................................................................... 73

1T2.3.2. Nguyên nhân khách quan1T .................................................................................. 76

1TCHƯƠNG 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP GÓP PHẦN NÂNG CAO TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG CỦA SINH VIÊN HỆ ĐẠI HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH1T ............................................................... 79

1T3.1. Biện pháp nâng cao tính tích cực học tập môn TLHĐC của sinh viên1T ................ 79

1T3.2. Kết quả thăm dò ý kiến của giảng viên và sinh viên về mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất1T ........................................................................... 83

1TKẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1T ................................................................................ 85

1T1. Kết luận1T ..................................................................................................................... 85

1T2. Kiến nghị1T ................................................................................................................... 86

1TTÀI LIỆU THAM KHẢO1T ..................................................................................... 88

1TPHỤ LỤC1T ............................................................................................................... 91

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

TT Chữ viết tắt Nghĩa đầy đủ

GV 1 Giảng viên

SV 2 Sinh viên

TLHĐC Tâm lý học đại cương 3

KT 4 Kinh tế

XH 5 Xã hội

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Sinh viên là đội ngũ tri thức tương lai của đất nước. Sự phát triển của đất nước đòi

hỏi phải có lực lượng lao động có trình độ khoa học, tay nghề cao, có đạo đức và có sức

khỏe tốt. Chính vì vậy, trong quá trình học tập, bên cạnh việc học tốt các môn cơ sở ngành,

các môn chuyên ngành, sinh viên còn cần phải học tập tốt các môn học đại cương. Việc học

tập tốt các môn học đại cương sẽ giúp cho sinh viên có được vốn tri thức cần thiết, làm nền

tảng quan trọng cho việc đi sâu nghiên cứu và dễ dàng nắm bắt nội dung của các môn học

chuyên ngành.

Hoạt động nhận thức hay quá trình lĩnh hội tri thức khoa học, kỹ năng kỹ xảo của con

người nói chung và của sinh viên nói riêng là một hoạt động có tính chất đặc biệt và bị chi

phối bởi nhiều yếu tố, trong đó tính tích cực học tập là yếu tố đóng vai trò quyết định. Tính

tích cực không chỉ là điều kiện để phát triển khả năng tư duy, tưởng tượng, năng lực sáng

tạo, thế giới quan và các phẩm chất nhân cách mà còn là điều kiện cần thiết và quan trọng

để nắm vững tri thức, kỹ năng, kỹ xảo một cách nhanh chóng và hiệu quả. Tính tích cực có

vai trò rất quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả học tập của người học, tạo ra sự thống

nhất giữa nội lực và ngoại lực. Vấn đề phát huy tính tích cực học tập của người học được

đặt ra trong nền giáo dục của nước nhà từ những năm 60 và trong cuộc cải cách giáo dục lần

2 năm 1980, phát huy tính tích cực của người học là một phương thức quan trọng nhằm đào

tạo những con người lao động sáng tạo, làm chủ tương lai đất nước.

Thực tiễn giáo dục ở các trường Cao đẳng, Đại học của nước ta nói chung và ở

trường Đại học Trà Vinh nói riêng cho thấy chất lượng đào tạo chưa cao. Sinh viên ra

trường chưa có được những tri thức; kỹ năng, kỹ xảo cần thiết; phần lớn chưa đáp ứng được

yêu cầu của nhà tuyển dụng. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng này, một trong

những nguyên nhân cơ bản nhất là do sinh viên thiếu tính tích cực học tập, thiếu tính chủ

động, độc lập và sáng tạo trong quá trình học tập từ đó dẫn đến kết quả học tập không cao.

Môn Tâm lý học đại cương là môn học được tổ chức giảng dạy ở nhiều ngành học

khác nhau thuộc các trường Cao đăng, Đại học trong cả nước nhằm cung cấp cho người học

những kiến thức cơ bản nhất về tâm lý con người, làm cơ sở để nghiên cứu sâu hơn các môn

học chuyên ngành, vận dụng và nâng cao hiệu quả hoạt động thực tiễn, hoạt động nghề

nghiệp sau khi ra trường. Môn Tâm lý học đại cương có vai trò đặc biệt quan trọng trong

việc cung cấp tri thức và nâng cao hiệu quả hoạt động nghề nghiệp đối với sinh viên tất cả

các ngành học. Tuy nhiên từ thực tế hoạt động giảng dạy tôi nhận thấy đa số sinh viên chưa

thực sự ý thức được tầm quan trọng của môn Tâm lý học đại cương trong chương trình

học, xem nó là môn học phụ, không có ý nghĩa và không cần thiết đối với nghề nghiệp

tương lai. Từ sự nhận thức sai lầm cùng với những yếu tố khó khăn từ môn học, từ giảng

viên… dẫn đến sinh viên chưa có nhu cầu, động cơ, hứng thú, thái độ và hành động học

tập đúng đắn nên dẫn đến kết quả không như chúng ta mong đợi. Từ đó cho thấy, muốn

nâng cao kết quả học tập môn Tâm lý học đại cương thì cần phải hình thành những nhận thức

đúng đắn về môn học, khơi gợi hứng thú, tính chủ động, tự giác và vun đắp niềm say mê trong

học tập, nghiên cứu môn học của sinh viên.

Tính tích cực học tập nói chung và tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại

cương nói riêng là một vấn đề đã được nhiều tác giả quan tâm. Các đề tài, các bài báo khoa

học đã tập trung nghiên cứu và tìm ra nhiều giải pháp nhằm nâng cao tính tích cực học tập

của sinh viên tuy nhiên chưa đi sâu phân tích các biểu hiện tâm lý cụ thể của tính tích cực

học tập và các nguyên nhân ảnh hưởng đến nó. Việc nghiên cứu và chỉ ra các yếu tố tâm lý,

các biểu hiện tâm lý trong tính tích cực học tập cũng như những yếu tố ảnh hưởng đến tính

tích cực học tập có ý nghĩa vô cùng to lớn trong việc đưa ra những biện pháp tác động hiệu

quả nhằm phát huy tính tích cực học tập, góp phần nâng cao kết quả học tập của sinh viên.

Vì những lí do trên, đề tài ‘‘Tìm hiểu tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại

cương của sinh viên hệ đại học trường Đại học Trà Vinh’’ được lựa chọn để nghiên cứu.

2. Mục đích nghiên cứu

Tìm hiểu tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên hệ đại học

Trường Đại học Trà Vinh. Từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao tính tích cực học

tập của sinh viên, góp phần nâng cao hiệu quả công tác giáo dục và đào tạo ở Trường Đại

học Trà Vinh.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

3.1 Đối tượng nghiên cứu:

Tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên

3.2 Khách thể nghiên cứu:

- 205 sinh viên hệ đại học khóa 2009 các ngành Kế toán, Quản trị kinh doanh, Luật,

Sư phạm Ngữ văn.

- Giảng viên giảng dạy môn Tâm lý học đại cương ở Trường Đại học Trà Vinh và

trường Cao đẳng Sư phạm Trà Vinh

4. Giả thuyết nghiên cứu

 Đa số sinh viên chưa tích cực trong giờ học, chưa chăm chỉ và chuyên cần trong việc

đào sâu nghiên cứu môn Tâm lý học đại cương, hành vi học tập các môn chuyên

ngành của sinh viên mới chỉ tập trung ở hoạt động lên lớp, nghe giảng và ghi chép,

còn các hoạt động khác như tự học, làm bài tập, đi thư viện.. rất hạn chế;

 Nguyên nhân là do sinh viên chưa có phương pháp học tập hiệu quả, mặt khác phương

pháp giảng dạy của giáo viên, cách thức tổ chức hoạt động đào tạo của nhà trường chưa

phù hợp, chưa gây được hứng thú học tập cho sinh viên. Do vậy, kết quả học tập môn

Tâm lý học đại cương của sinh viên chưa cao.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

 Tìm hiểu lịch sử nghiên cứu vấn đề và xác định cơ sở lí luận cho việc nghiên cứu đề

tài;

 Khảo sát tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên hệ đại học

Trường Đại học Trà Vinh;

 Điều tra nguyên nhân ảnh hưởng đến tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại

cương của sinh viên;

 Đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao tính tích cực học tập của sinh viên.

6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu

- Đề tài này chỉ tập trung nghiên cứu tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương

của sinh viên năm thứ nhất các ngành Kế toán, Quản trị kinh doanh, Luật, Ngữ văn Khmer

Trường Đại học Trà Vinh.

- Đề tài không đi sâu so sánh sự khác biệt về tính tích cực học tập môn Tâm lý học

đại cương của sinh viên từng ngành mà chỉ tiến hành so sánh theo giới tính (Nam, Nữ) và

theo khối ngành Kinh tế (Kế toán, Quản trị kinh doanh) và Xã hội (Luật, Ngữ văn Khmer)

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết

Mục đích: Nhằm xây dựng đề cương nghiên cứu và những vấn đề lí luận để làm cơ sở

công cụ cho các giai đoạn nghiên cứu sau này.

Nội dung:

- Xây dựng đề cương nghiên cứu.

- Nghiên cứu những vấn đề lí luận có liên quan và xây dựng được khái niệm công cụ

của đề tài từ đó xác định phương pháp nghiên cứu và công cụ nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu tài liệu, các văn bản và các tạp chí chuyên ngành,

các công trình nghiên cứu khoa học, các luận văn, luận án về tính tích cực học tập nói chung và

tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương nói riêng.

7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

7.2.1. Phương pháp quan sát, dự giờ

* Mục đích quan sát

Nhằm phát hiện, thu thập thêm những biểu hiện thể hiện tính tích cực trong giờ học

môn Tâm lý học đại cương của sinh viên.

* Nội dung quan sát

Những biểu hiện về nhận thức, thái độ, hành vi, cử chỉ, tính tích cực, tự giác

và thời gian học tập của sinh viên.

* Cách tiến hành

Tham dự một số giờ học, giờ thảo luận, thực hành,… và quan sát những giờ tự học

của sinh viên.

Trong quá trình thực hiện, chúng tôi đảm bảo sự tự nhiên, khách quan, trung thực

những biểu hiện của sinh viên như: chăm chú tri giác bài giảng, hăng hái phát biểu, hay nêu

thắc mắc, hỏi thêm những phần chưa rõ, trao đổi tích cực với bạn về vấn đề giáo viên nêu

ra, làm bài tập, cách giải quyết vấn đề, ghi chép bài. Ghi chép tỉ mỷ những nội dung cần

quan sát, sau đó tổng kết đánh giá chung về những biểu hiện của sinh viên.

7.2.2. Phương pháp điều tra bằng phiếu thăm dò ý kiến

* Mục đích:

Nhằm tìm hiểu những biểu hiện trong tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại

cương của sinh viên và tìm hiểu nguyên nhân của thực trạng.

* Nội dung:

Chúng tôi tiến hành xây dựng bộ câu hỏi cho sinh viên và giảng viên.

Nội dung phiếu trưng cầu ý kiến được chia làm 7 phần:

Phần 1: Tìm hiểu nhận thức của sinh viên về tầm quan trọng, sự cần thiết và ý nghĩa

của việc học tập môn Tâm lý học đại cương.

Phần 2: Tìm hiểu động cơ học tập môn Tâm lý học đại cương của SV.

Phần 3: Tìm hiểu hứng thú học tập môn Tâm lý học đại cương của SV.

Phần 4: Tìm hiểu về thái độ học tập môn Tâm lý học đại cương của SV.

Phần 5: Tìm hiểu hành vi học tập môn Tâm lý học đại cương của SV.

Phần 6: Tìm hiểu kết quả học tập môn Tâm lý học đại cương của SV.

Phần 7: Tìm hiểu những nguyên nhân ảnh hưởng đến tính tích cực học tập môn Tâm

lý học đại cương của sinh viên.

Phần 8: Thăm dò ý kiến của giảng viên và sinh viên về biện pháp nâng cao tính tích

cực học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên.

* Cách tiến hành:

- Xây dựng phiếu trưng cầu ý kiến.

- Tiến hành khảo sát thử trên 30 sinh viên để kiểm tra tính hiệu quả của công cụ nghiên

cứu đã soạn thảo.

- Tiến hành khảo sát trên mẫu nghiên cứu đã chọn

- Thu thập và xử lý kết quả nghiên cứu thu được từ phiếu khảo sát

- Cách tiến hành được thực hiện một cách khoa học, khách quan.

7.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu

* Mục đích

Sử dụng phương pháp này nhằm làm sáng tỏ thêm một số nội dung nghiên cứu hỗ trợ

các phương pháp khác trong quá trình đưa ra những kết luận.

* Nội dung

Chúng tôi chuẩn bị trước một số nội dung sẽ trao đổi, trò chuyện với sinh viên và

giảng viên như: nhu cầu, hứng thú, động cơ, thái độ, nhận thức của sinh viên về tính tích

cực học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên.

* Cách thức tiến hành

+ Chọn ngẫu nhiên và tiến hành phỏng vấn một số sinh viên một số câu hỏi liên quan

đến tính tích cực học tập.

+ Phỏng vấn trực tiếp một số giảng viên đang tham gia giảng dạy các lớp được chọn

làm khách thể nghiên cứu nhằm tìm hiểu nhận xét của giảng viên về tính tích học tập cuả

sinh viên.

+ Ghi chép trung thực nội dung câu trả lời từ phía sinh viên và giảng viên

7.2.4. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động

* Mục đích

Nhằm xác định mức độ tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh

viên thông qua kết quả kiểm tra quá trình, kiểm tra hết môn của sinh viên.

* Nội dung nghiên cứu

Được thể hiện thông qua một số câu hỏi về kết quả học tập của sinh viên.

* Cách thức tiến hành

Phát phiếu trưng câu ý kiến đã được tổ chức một số câu hỏi có liên quan.

7.3. Nhóm phương pháp thống kê toán học:

* Mục đích

Nhằm xử lý các thông tin thu được từ các phương pháp nghiên cứu trên, đồng thời

kiểm định tính khách quan, độ tin cậy của các kết quả nghiên cứu.

* Công cụ sử dụng

Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu.

8. Đóng góp của đề tài

Kết quả nghiên cứu và các biện pháp đề xuất của đề tài sẽ góp phần nâng cao tính

tích cực học tập, kết quả học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên hệ Đại học

trường Đại học Trà Vinh.

9. Cấu trúc luận văn: Bao gồm 03 phần

Phần mở đầu

1. Lí do chọn đề tài

2. Mục đích nghiên cứu

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

4. Giả thuyết nghiên cứu

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu

7. Phương pháp nghiên cứu

8. Đóng góp của đề tài

Phần kết quả nghiên cứu

Chương 1: Cơ sở lịch sử và lý luận cho việc nghiên cứu đề tài

Chương 2: Thực trạng về tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên hệ

đại học trường Đại học Trà Vinh

Chương 3: Một số biện pháp góp phần nâng cao tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại

cương của sinh viên hệ đại học trường Đại học Trà Vinh

Phần kết luận và kiến nghị

1. Kết luận

2. Kiến nghị

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LỊCH SỬ VÀ LÝ LUẬN CHO VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

1.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương

1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề tính tích cực

1.1.1.1. Khái niệm tính tích cực:

Thuật ngữ tính tích cực tiếng La tinh là Activus, tiếng Anh là Activity dùng để chỉ 2

ý:

+ Trạng thái hoạt động.

+ Tính chủ động (đối lập với bị động).

Theo từ điển Tiếng Việt [Trần Kiều, Nguyễn Thị Lan Anh], tích cực là một trạng thái

tinh thần có tác dụng khẳng định và thúc đẩy sự phát triển.

Theo từ điển tiếng Việt [Nguyễn Như Ý, 1996], tính tích cực bao gồm 3 nghĩa:

+ Một là: Có ý nghĩa, có tác dụng khẳng định, tác dụng thúc đẩy sự phát triển, trái

với tiêu cực.

+ Hai là: Tính chủ động, có những hoạt động nhằm tạo ra sự biến đổi theo hướng

phát triển.

+ Ba là: Hăng hái, nhiệt tình với nhiệm vụ, với công việc .

Trước hết, với tư cách là một khái niệm cơ bản của triết học, tính tích cực được

các triết gia từ thời cổ đại cho đến nay xem xét có một quá trình lịch sử gắn liền với tên tuổi

các nhà triết học nổi tiếng [36] như: Khởi đầu là nhà triết học Ampeđôlơcơ (490-430), khi

nghiên cứu mối quan hệ qua lại giữa các vật thể và mối quan hệ giữa các vật thể với cơ quan

cảm giác đã cho rằng: Tính tích cực phản ánh tâm lý là sự bắt gặp giữa chủ thể và khách thể

trong quá trình nhận thức cảm tính.

Đêmôcrit (460-370TCN) cho rằng: Các trạng thái tâm lý bên trong cũng ảnh hưởng,

tác động đến tính tích cực của phản ánh tâm lý và đề cao tính tích cực của các vật thể trong

vật tạo ra linh hồn. Platon (428-348) đã đề cập đến tính tích cực, thậm chí tuyệt đối hóa tính

tích cực của yếu tố ý niệm.

Arixtôt (384-322TCN) đề cập đến một số luận điểm về Tính tích cực:

- Tính tích cực ở mức độ sơ khai ban đầu dường như có tính chất tự nhiên, được xuất

phát từ quá trình cơ thể, được thỏa mãn với khách thể bên ngoài.

- Ông đã dùng phương pháp quyết định luận để giải quyết và giải thích bản chất của

lý trí và tính tích cực lý trí.

- Ông đã đưa ra quan điểm của mình về tính tích cực: “Tính tích cực của chủ thể khi

hướng đến các sự vật thực tế có một cách cảm tính thể hiện ở việc cải tạo lại các hình thức

của các sự vật ấy” có ý nghĩa tính tích cực là tạo ra sự vật hiện tượng của thực tế khách

quan.

Lêônađơvanhxi (1588-1679) cho rằng tính tích cực là sáng tạo và được thể hiện trong

tính tích cực nhận thức. R.Đềcác (1596-1650) quan niệm tính tích cực của chủ thể thể hiện

trong bình diện trí tuệ và có ảnh hưởng, hướng dẫn cho trí tuệ phát triển.

T.Hôpcơ (1588-1679), Spinôda (1632-1677) cũng có những quan niệm riêng về tính

tích cực.

Các nhà triết học duy vật về sau như: CácMác, Ph.Ănghen, B.A.Bôrônôvic,

N.V.Phimôphecva, A.M.Kêrsynôv, khi bàn đến tính tích cực đều coi tính tích cực là thuộc

tính chung của vật chất, tạo thành điều kiện tiên quyết bên trong cho sự tự vận động và tự

biểu hiện của hoạt động.

Như vậy, nhìn nhận một cách khái quát trong lĩnh vực triết học, các nhà triết học duy

vật đều thống nhất tính tích cực thể hiện ở một số luận điểm:

Tính tích cực là thuộc tính chung của mọi vật chất, tạo thành điều kiện tiên quyết

bên trong của sự tự vận động của vật chất, tính tích cực có quá trình phát triển gắn liền với

sự phát triển của vật chất. Sự phát triển này trải qua 3 giai đoạn:

+ Giai đoạn đầu tiên của sự phát triển tính tích cực là sự chuyển tiếp từ tính tích cực

là thuộc tính chung của vật chất đến tính tích cực là đặc trưng của các sinh vật và được biểu

hiện trong mọi quá trình của hoạt động đời sống, đảm bảo sự ổn định, tồn tại của sự vật.

+ Tính tích cực gắn liền với sự xuất hiện của hoạt động loài người. Sự khác biệt cơ

bản giữa hoạt động này so với hành vi của động vật ở sự chuyển tiếp từ chỗ đơn thuần thích

nghi với thiên nhiên đến chỗ dựa trên cơ sở nhận thức tính tất yếu mà cải tạo, sáng tạo

khách thể cho phù hợp với mục đích của cá nhân và xã hội.

+ Tính tích cực là sự tự vận động của vật chất, sự vận động và biến đổi này có thể

nhận thấy ngay ở mức độ thấp nhất của vật chất và giúp cho sự vật khỏi trạng thái nằm yên,

quân bình, hoàn chỉnh tạm thời, hiện tại tạo ra những biến đổi của vật thể trong không gian,

thời gian nhất định. Vì thế mà thuật ngữ “Tính tích cực” thường được mô tả bằng các thuật

ngữ khác như tính tự trị, tính tự sinh, tính chủ động… tức nhấn mạnh tính bản thân của chủ

thể.

- Tính tích cực thể hiện trong sự tác động thay đổi các khách thể khác nhau có nghĩa

là tạo ra sự biến đổi nhất định ở các khách thể, các vật thể có quan hệ đối tác với mình .

- Tính tích cực là sự phát triển biến đổi các trạng thái bên trong dưới ảnh hưởng của

các tác động bên ngoài.

Các tác giả đều thống nhất tính tích cực là sự gặp gỡ giữa yếu tố bên trong và yếu tố

bên ngoài, trong đó yếu tố bên trong giữ vai trò động lực quyết định.

Như vậy, sự vật hiện tượng nào cũng có tính tích cực, chính tính tích cực của sự vật

hiện tượng làm cho chúng không ngừng phát triển.

Các nhà triết học Mácxit thừa nhận rằng con người có khả năng nhận thức được về

thế giới và con người có khả năng cải tạo thế giới tự nhiên, thế giới xã hội và chính bản thân

mình. Tính tích cực thể hiện ở sức mạnh của con người trong việc chinh phục, cải tạo thế

giới tự nhiên, thế giới xã hội và chính bản thân. V.Lênin khẳng định: “Tính tích cực là thái

độ cải tạo thế giới của chủ thể đối với khách thể, đối với đối tượng sự vật xung quanh, là

khả năng của mỗi người đối với việc tổ chức cuộc sống, điều chỉnh những nhu cầu, năng lực

của họ thông qua các mối quan hệ xã hội” [21].

Ở góc độ triết học, bàn về tính tích cực là nói đến tính tích cực của phạm trù vật chất

rộng lớn, nó là cơ sở để nhìn nhận vấn đề tính tích cực trong các khoa học khác nhau, đặc

biệt trong khoa học tâm lý .

Tính tích cực đồng thời là một vấn đề cơ bản của tâm lý học nên được đề cập rõ nét

trong các công trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn của khoa học tâm lý.

+ Quan điểm của thuyết Hành vi.

Thuyết hành vi quan niệm cứ có kích thích là có phản ứng, hành vi của con người cũng

như ở động vật đó là tổng số các cử động bên ngoài nảy sinh ở cơ thể nhằm đáp lại kích thích

nào đó. Họ tóm tắt toàn bộ hành vi, phản ứng của con người và động vật bằng công thức S -

R. Sau này, chủ nghĩa hành vi mới mà đại diện tiêu biểu là Skinơ đưa vào công thức trên biến

số trung gian như nhu cầu, trạng thái chờ đón, kinh nghiệm sống của con người hay hành vi

tạo tác nhằm đáp ứng những kích thích có lợi của cơ thể. Về cơ bản thuyết hành vi vẫn cho

rằng hành vi của con người mang tính máy móc, cơ học. Chủ nghĩa hành vi vô hình chung đã

loại bỏ tính có ý thức của con người trong việc lựa chọn, điều chỉnh hoạt động tích cực của

con người. Họ bỏ qua tính chủ thể trong hoạt động nhận thức cũng như ý chí vượt qua khó

khăn của điều kiện khách quan và chủ quan của con người để đưa ra phương án, kế họach

hoạt động có hiệu quả nhất [10].

+ Tâm lý học Xô Viết [36] có thể nêu lên thành 4 xu hướng về tính tích cực và các

thông số biểu hiện cơ bản của nó như sau :

- Xu hướng thứ nhất: Tính tích cực được xem xét từ góc độ chức năng ,vai trò của

chủ thể đối với thế giới bên ngoài. Đại diện là các tác giả như: S.Đsmirnôp, V.P.Dintrencô,

V.Ia.Rômanôp…theo hướng này sự phát triển tính tích cực là sự phức tạp hóa dần các chức

năng tính tích cực của chủ thể.

- Biểu hiện đầu tiên của tính tích cực là thể hiện tính chủ định của ý thức, tính chủ

định của chủ thể đối với thế giới bên ngoài. Nói đến tính tích cực là nói đến tính chủ động,

thước đo tính chủ động của chủ thể, giới hạn phía trên của nó là tính tích cực tuyệt đối, giới

hạn phía dưới là tính bị động hoàn toàn.

- Biểu hiện thứ hai: Tính tích cực là thông số đo sự chuyển động sự biến đổi, hoạt

động tâm lý của chủ thể gắn liền với việc tiêu hao năng lượng tâm lý và sinh lý. Tính tích

cực thể hiện chức năng chỉ báo hoạt động của con người, con người có tính tích cực là con

người hoạt động.

- Biểu hiện thứ ba: tính tích cực thực hiện chức năng không chỉ biểu hiện sự thích

nghi mà cao hơn là sự thích ứng, sự cải tạo, sáng tạo của chủ thể với thế giới bên ngoài. Khi

nói đến tính tích cực là phải nói đến khía cạnh chủ thể thích ứng, sáng tạo trong thế giới bên

ngoài như thế nào.

- Xu hướng thứ hai: Đại diện là các nhà tâm lý học như: P.Ia.Ganpêrin,

A.Aliublinxcaia, B.G.Iarôxepxki. Họ gắn tính tích cực với hành động và được thể hiện

trong các mức độ lĩnh hội hành động khác nhau, đó cũng chính là chỉ số đo mức độ phát

triển tính tích cực của chủ thể. Ở xu hướng này, xét theo mức độ phát triển chủng loại,

Ganpêrin sử dụng phạm trù hoạt động và nhận xét rằng các mức độ tiến hóa của hành động

đánh dấu, thể hiện mức độ phát triển tính tích cực. Gồm 4 mức độ của hành động vật chất:

1 - Mức độ hành động đầu tiên, sự tác động không có ảnh hưởng, không có ý nghĩa

gì với vật thể đã tác động sinh lý tạo ra kết quả đó.

2 - Mức độ hành động sinh lý học, kết quả hành động và sự tác động có ý nghĩa với

việc điều chỉnh thực hiện hành động và ảnh hưởng đến sinh vật sinh thành ra kết quả đó .

3 - Mức độ hành động của chủ thể là mức độ hành động tích cực theo kiểu riêng, ở

đây tồn tại sự thích nghi của hành động trước đó trong những điều kiện và hoàn cảnh mới.

Mức độ hành động này là đặc tính của các động vật có tâm lý

4 - Mức độ hành động của con người khi hành động dựa trên cơ sở nhận thức được ý

nghĩa, hoàn cảnh, phương tiện xã hội của hành động.

Ở góc độ phát sinh cá thể, A.A.Liublinxcaia đã cho rằng tính tích cực được thể hiện

trong hoạt động của trẻ nhỏ cho đến lớn. Theo Liublinxcaia có 3 mức độ thể hiện tính tích

cực :

1 - Các hành động bắt chước.

2 - Hành động theo mẫu của bạn bè và người lớn một cách có ý thức.

3 - Hành động độc lập và sáng tạo.

- Xu hướng thứ ba: Các tác giả như M.I.Lixina, A.N.Lêônchiev, V.S Iukevich, A.V.

Dapôrôzest... khi nghiên cứu tính tích cực tiếp xúc của trẻ đã quan niệm và đánh giá tính tích

cực thông qua các biểu hiện, các thông số cơ bản:

+ Nói đến tính tích cực là nói đến tính tích cực của một hoạt động cụ thể, tính tích

cực là ở trạng thái hoạt động và được biểu hiện trong những hành động, hành vi cụ thể.

+ Tính tích cực để chỉ tính sẵn sàng, là nhu cầu đối với họat động. Ở đây nhu cầu vừa

là biểu hiện, vừa là thành tố tâm lý bên trong tạo nên nguồn gốc, động lực của tính tích cực.

Có thể nói rằng không có nhu cầu thì không có tính tích cực. Tất nhiên, nhu cầu ở đây-

nguồn gốc động lực của tính tích cực không phải là nhu cầu thuần túy sinh học, nhu cầu

mang tính bản năng như quan niệm của S.Freud, mà là các nhu cầu người: Nhu cầu lao động

- tính tích cực lao động, nhu cầu học tập - tính tích cực học tập, nhu cầu giao tiếp - tính tích

cực giao tiếp. Tính tích cực để chỉ tính chủ động , hành động một cách có ý thức theo chủ ý

của mình, đối lập với sự bị động, thụ động.

- Xu hướng thứ 4: Khi xem xét thuật ngữ tính tích cực, các tác giả như L.M

AcKhanghenxki (LXô), R.Minle (CHDCĐức), I.aNhetophilic (TKhắc), M.MiKhalich (Ba

lan), I Lich (Hunggari)... khi đánh giá trình độ, tính chất của tính tích cực trong các lĩnh vực

hoạt động cụ thể như tính tích cực lao động, tính tích cực chính trị xã hội, các nhà tâm lý

học theo xu hướng này cho rằng tính tích cực bao gồm 4 chỉ số :

- Tính giá trị của hoạt động và tính tự nguyện.

- Tính hiệu quả của hoạt động mà tính tích cực hướng tới

- Tính sáng tạo trong hoạt động

- Tính phát triển.(tính tích cực hướng đến phát triển năng lực tâm lý, nhân cách của

chủ thể)

Căn cứ vào việc phân tích 4 xu hướng trong tâm lý học có thể thấy hạt nhân hợp lý

chung là tính tích cực có các dấu hiệu biểu hiện, đồng thời là các thành tố tâm lý cấu tạo

thành tính tích cực.

Tính tích cực bao hàm các dấu hiệu sau:

+ Nhu cầu tâm lý hoạt động của con người tồn tại như 1 thành tố tâm lý bên trong,

động lực của tính tích cực. Nhu cầu tồn tại như khát vọng, nguồn gốc bên trong của tính tích

cực hoạt động con người, thể hiện ở sự tự nguyện hoạt động tác động vào thế giới bên ngoài

nhằm thỏa mãn nhu cầu .

+ Tính chủ động trong hoạt động, đối lập với tính bị động.

+ Nói đến kết quả, hiệu quả của tính tích cực hoạt động, sự thích ứng tâm lý, sự cải

tạo thay đổi của chủ thể với thế giới xung quanh.

Cách giải thích, nhìn nhận nội hàm thuật ngữ tính tích cực ở trên hoàn toàn phù hợp

với cơ sở triết học duy vật về tính tích cực đã xem xét, tạo ra sự thống nhất giữa triết học và

tâm lý học về tính tích cực.

Các nhà tâm lý học Mácxít cho rằng tính tích cực được đề cập và nhấn mạnh như là

một đặc điểm chung của đời sống sinh vật, là động lực đặc biệt của mối liên hệ giữa sinh vật

sống và hoàn cảnh, là khả năng đặc biệt của tồn tại sống giúp cơ thể thích ứng với môi

trường. Tính tích cực gắn liền với hoạt động và hoàn cảnh bên ngoài được thể hiện như để

hoàn thành và thực hiện hóa hoạt động. Nó thể hiện tính chế ước, chế định trạng thái bên

trong của chủ thể, là sự thích ứng một cách chủ động với hoàn cảnh, môi trường sống bên

ngoài, tính tích cực mang tính chất vượt khó khăn, trở ngại trong mọi hoàn cảnh theo mục

đích của chủ thể, mang tính ổn định, bền vững của hoạt động tạo ra kiểu phản ứng đối với

môi trường bên ngoài [45].

Quan điểm của các nhà tâm lý học Mácxít đề cập đến tính tích cực với nhiều góc độ

khác nhau, nhưng tựu lại các quan điểm trên đều đề cập đến tính tích cực gắn liền với hoạt

động, được thể hiện trong hoạt động và được biểu hiện trong những hành vi cụ thể của con

người. Tính tích cực là sự sẵn sàng của chủ thể đối với hoạt động, là nhu cầu đối với hoạt

động. Chính nhu cầu là nguồn gốc của tính tích cực. Tính tích cực là sự chủ động, là những

hành động có ý thức 1 cách có chủ ý của chủ thể.

Tính tích cực có thể được xem như là một phẩm chất xã hội của con người. Là một

thuộc tính nhân cách của cá nhân được đặc trưng bởi sự chi phối mạnh mẽ của các hoạt

động đang diễn ra đối với đối tượng, tính trương lực của trạng thái bên trong chủ thể ở thời

điểm hành động, tính quy định của mục đích hành động trong hiện tại, tính bền vững tương

đối của hành động trong sự tương quan với mục đích đã được thông qua. Nó gắn liền với

trạng thái hoạt động , là năng lực thể hiện sự nỗ lực cố gắng ở sự chủ động sáng tạo có ý

thức tác động qua lại với môi trường của chủ thể, tính tích cực bắt nguồn từ lợi ích nhu cầu

của con người, được nảy sinh, hình thành và phát triển trong hoạt động.

1.1.1.2. Nguồn gốc và quá trình phát triển của tính tích cực

Qua quá trình tìm hiểu khái niệm tính tích cực, chúng ta có thể nhận thấy tính tích

cực của con người không tự nhiên mà có, đó không phải là năng lực vốn có khi con người

được sinh ra. CácMác và Ănghen đã nhấn mạnh hoàn cảnh sống xã hội là yếu tố quyết định

tính tích cực của cá nhân, nhưng đồng thời cũng cải tạo được hoàn cảnh đó : “Hoàn cảnh tạo

ra con người trong chừng mực con người tạo ra hoàn cảnh”[26].

Như vậy, những tác động bên ngoài, đặc biệt là hoàn cảnh sống đã gây nên một phản

ứng tâm lý tích cực hoặc phản ứng tiêu cực từ phía cá nhân. Tức là tác động đến nhân tố

bên trong của cá nhân đó, mà nhân tố bên trong lại tồn tại dưới dạng nhu cầu, hứng thú,

động cơ, phương hướng của sự hoạt động. Con người tồn tại và phát triển trong xã hội là do

“dòng hoạt động” liên tục. Trong đó, lao động là hoạt động cơ bản, lao động trước hết là do

nhu cầu của con người thúc đẩy mà có. Trong quá trình lao động sản xuất, chính lao động là

nhân tố vừa làm phát triển nhu cầu, đồng thời làm nảy sinh nhu cầu mới cao hơn. Vì thế,

nhu cầu là sự kích thích bên trong đầu tiên của bất cứ hoạt động nào. CácMác đã khẳng định

con người sẽ chẳng làm gì cả nếu không có những nhu cầu của mình kích thích hành động,

khi nó kết hợp với ý thức sẽ tạo nên động lực thúc đẩy hành vi của con người. V.I.LêNin đã

nhận xét về tính tích cực, sáng tạo, cải tạo của hoạt động nhận thức và lý luận nhận thức của

con người, ông đã diễn đạt nó bằng công thức “ Ý thức của con người không phải chỉ phản

ánh thế giới khách quan mà còn tạo ra thế giới khách quan” [21, tr.235]. Đứng trước tự

nhiên, trong cuộc sống xã hội, con người luôn tỏ thái độ và đưa ra một hành động khi đã

nhận thức được về nó. Quá trình phản ánh của cá nhân về thế giới tự nhiên và đời sống xã

hội là thông qua thái độ của cá nhân người đó. V.N.Miasixev là người đã phát triển khái

niệm thái độ và lấy đó làm nguyên tắc giải thích tính tích cực cá nhân. Ông xuất phát từ chỗ

cho rằng thái độ hình thành nên quá trình phản ánh và trên cơ sở quá trình phản ánh sẽ trực

tiếp biểu hiện ra mức độ hoạt động và ở số lượng, chất lượng của hiệu suất của hoạt động

[23]. Nếu trong cuộc sống, bất cứ hiện tượng nào tác động vào cá nhân mà có ý nghĩa đối

với cá nhân sẽ trở thành đối tượng của thái độ tích cực của cá nhân đó. Tính biện chứng

trong mối quan hệ qua lại giữa ý nghĩa xã hội và ý nghĩa cá nhân, giữa ý nghĩa chủ quan và

ý nghĩa khách quan đã được N.E.Đôbrưnin vạch rõ, tác giả cho rằng ý nghĩa khách quan của

những quan hệ nào đó khi đã trở thành ý nghĩa chủ quan của con người thì lúc đó chẳng

những nó không bị yếu đi mà trái lại trở thành một nguồn quan trọng thúc đẩy con người

hoạt động và đó chính là nhu cầu của con người.

Nhu cầu là cơ sở, là cái khởi đầu trong quá trình con người hoạt động. Trong hoạt

động con người nảy sinh nhu cầu cụ thể, rồi từ nhu cầu để tiến hành hoạt động tiếp theo

nhằm mục đích cuối cùng. Bởi vậy, nhu cầu không những biểu hiện vai trò quyết định các

điều kiện bên ngoài mà nó còn biểu hiện vai trò tính sáng tạo của ý thức trong sinh hoạt của

con người. Ngoài những nhu cầu vật chất, con người còn có nhu cầu tinh thần, xã hội, các

hứng thú, tình cảm, lý tưởng và những đòi hỏi của xã hội thúc đẩy con người hoạt động.

Như vậy, hoạt động của cá nhân không chỉ được quy định bởi những nhu cầu, hứng

thú mà còn bị quy định bởi những đòi hỏi và yêu cầu của xã hội. Việc đánh giá tốt của xã

hội, biểu thị dư luận của tập thể là một kích thích mạnh mẽ và đôi khi chính nó là nguồn

thúc đẩy tính tích cực hoạt động của cá nhân. Hình ảnh tương lai tươi sáng, ý thức về tính

hiện thực của tương lai sẽ tạo ra tính tích cực của cá nhân, sẽ tạo ra cho cá nhân khả năng

chịu đựng vượt qua những khó khăn để tiến tới mục đích đã định. Niềm tin hy vọng vào một

tương lai tươi đẹp là một trong những kích thích căn bản thúc đẩy con người sống, tích cực

hoạt động. Nhờ sự phác họa trước được hình ảnh của tương lai sẽ giúp con người hoạt động

một cách có ý thức và có kết quả cao.

Tính tích cực được tạo nên từ cái gốc của nhu cầu và đến lượt nó biểu hiện trong hoạt

động, thúc đẩy hoạt động đạt tới mục đích để thỏa mãn các nhu cầu của con người. Chính

việc thỏa mãn nhu cầu ấy lại hình thành và phát triển thành hứng thú. Như vậy hứng thú

được phát triển trên cơ sở của nhu cầu và bị chi phối bởi những nhu cầu đó. Mặt khác nhu

cầu và hứng thú lại là cơ sở hình thành nên động cơ. Động cơ chính là sức mạnh kích thích

tính tích cực của cá nhân

Tóm lại, nguồn gốc của tính tích cực là hứng thú, nhu cầu và động cơ nằm trong

hoạt động chủ đạo của cá nhân, chính chúng mang lại hiệu quả cao trong hoạt động của con

người. Cũng như tất cả mọi sự vật hiện tượng khác, tính tích cực của con người phát triển

theo một trình tự từ thấp đến cao, từ thụ động đơn giản đến chủ động sáng tạo. Đó là quá

trình tịnh tiến có chủ định nhưng không phải là sự phẳng lặng, chính nhờ hoạt động và

thông qua hoạt động đã giúp con người thích nghi với hoàn cảnh tự nhiên và những đòi hỏi

của đời sống xã hội. Đầu tiên là mức độ thích nghi, tức là sự biến đổi và phát triển của cơ

thể về mặt hình thái và phương diện chức năng cho phù hợp với hoàn cảnh tự nhiên, sau đó

sự xuất hiện của hệ thần kinh làm xuất hiện những phản ứng độc lập của cơ thể trước những

tác động từ bên ngoài. Đó là phản ứng một cách thích hợp, tiết kiệm và có hiệu quả hơn đối

với môi trường. Từ đó, hoạt động phản ứng lại với môi trường làm cho môi trường thích

nghi với đòi hỏi của chủ thể tức là cải tạo thế giới tự nhiên mà con người đang sống. Thông

qua hoạt động cải tạo tự nhiên bắt tự nhiên phục vụ mục đích của con người, thống trị tự

nhiên thông qua và bằng chính hoạt động lao động của con người.

Tính tích cực được hình thành và phát triển theo sự phát triển của lứa tuổi và theo sự

tác động của cá nhân đối với môi trường sống trong xã hội loài người. Mới đầu, tính tích

cực mờ nhạt, càng lớn tính tích cực và song song với nó là năng lực ý thức và tự ý thức

được phát triển mạnh. Tuy nhiên, tính tích cực phát triển không đồng đều. Ở từng lứa tuổi

và góc độ khác nhau tính tích cực phát triển khác nhau. Một cá nhân tích cực là một cá nhân

hoạt động ở mức độ cao nhất nhằm thỏa mãn những nhu cầu của bản thân. Hoạt động lao

động, nhất là hoạt động nhận thức là một trong những con đường phát triển mạnh mẽ nhất

của tính tích cực. A.G.Côvaliôp và P.A.Ruđich khẳng định: “Tính tích cực được phát triển

hoàn thiện nhất trong lao động, lao động tác động đến việc hình thành các phẩm chất của

tính cách như tính bền vững của ý chí, khả năng duy trì chú ý lâu dài vào một đối tượng

hoặc một hoạt động nào đó”[33].

Tóm lại, chúng ta có thể nhận thấy rằng quá trình hình thành và phát triển tính tích

cực là quá trình thích ứng và cải tạo của con người đối với môi trường. Điều này được thể

hiện trong hoạt động nhất là trong hoạt động nhận thức và trong việc cải tạo thế giới khách

quan của con người.

1.1.1.3. Các cấp độ của tính tích cực

Căn cứ vào việc huy động chủ yếu các chức năng tâm lý và dựa theo tính chất sáng

tạo hay tái tạo của kết quả hoạt động G.I.Shukina và Trần Bá Hoành chia tính tích cực gồm

3 loại sau:

- Tính tích cực tái hiện, bắt chước: Là do những yêu cầu từ bên ngoài tác động vào

và chính những yêu cầu đó làm hình thành nên hoạt động nhận thức ở sinh viên. Tính tích

cực tái hiện, bắt chước chủ yếu dựa vào trí nhớ, nhờ đó học sinh tái hiện, thể hiện lại những

gì đã nhận thức, tái tạo lại những kiến thức đã tiếp thu, thực hiện những thao tác, kỹ năng

mà giáo viên đã nêu.

- Tính tích cực tìm tòi: Được đặc trưng bởi bình phẩm, phê phán, tìm tòi tích cực về

mặt nhận thức, óc sáng kiến, lòng khát khao hiểu biết, hứng thú học tập. Tính tích cực tìm

tòi không bị hạn chế trong khuôn khổ mà giáo viên đưa ra.

- Tính tích cực sáng tạo: Được đặc trưng bởi sự khẳng định con đường riêng của

mình, không giống hoặc phát triển con đường mà mọi người đã thừa nhận, đã trở thành

chuẩn hóa để đạt được mục đích. Như vậy tính tích cực sáng tạo là mức độ cao nhất của tính

tích cực nhận thức.

Dựa vào hình thái của hoạt động, hành động, Skatkin, Đặng Thành Hưng đã chia tính

tích cực như sau:

- Một là, theo hình thái bên ngoài của tính tích cực học tập gồm có các hoạt động

quan sát, khảo sát, ứng dụng, thực nghiệm, đánh giá, thay đổi, dịch chuyển…, được thể hiện

ở nhịp độ, cường độ học tập cao, ở đó sinh viên rất năng động luôn hoạt động và hoàn thành

những công việc được giao.

- Hai là, theo hình thái bên trong học tập gồm các hoạt động trí óc như sự căng thẳng

về trí lực, những hành động và thao tác tư duy như phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát

hóa…các chức năng cảm xúc ý chí, các phản xạ thần kinh cấp cao, các biến đổi về cường độ

của nhu cầu, hứng thú, động cơ, tình cảm.

1.1.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề tính tích cực học tập

1.1.2.1. Trên thế giới

Tính tích cực học tập của người học là một vấn đề đã đã được nhiều tác giả quan tâm

nghiên cứu và có mầm mống từ thời cổ đại. Nhà triết học Hylạp Xôcrat đưa ra phương pháp

vấn đáp Ơrístic trong dạy học: Người thầy giáo là người dẫn dắt, gợi mở để học sinh đi tìm

chân lý, hình thành tính tự lực và phát huy trí lực của họ.

Ngay từ trước công nguyên (551-479) nhà triết học, nhà văn hóa, nhà giáo dục

(Trung Quốc) Khổng Tử đã quan tâm đến dạy học làm sao phải phát huy được tính tích cực

suy nghĩ cho trò. Ông nói: “Vật có bốn góc, bảo cho biết một góc mà không suy ra ba góc

kia thì không dạy nữa. Hoặc ông yêu cầu học trò cố gắng tự suy nghĩ: “Học mà không suy

nghĩ thì uổng công vô ích, suy nghĩ mà không học thì nguy hiểm”.

Ở Châu Âu thế kỷ XVII (1592-1670) J.A Cômenki, trong tác phẩm “Lý luận dạy học

vĩ đại” của mình đã đề cập đến tính tự giác, tính tích cực với tư cách là một trong những

nguyên tắc dạy học quan trọng và cơ bản nhất.

A.Đixtecvec, nhà giáo dục người Đức hết sức nhấn mạnh đến phát triển tính tích cực

nhận thức của người học.

Khi nghiên cứu về tính tích cực học tập – nhận thức các tác giả L.X. Vưgôtxki,

X.L.Rubinxtêin, A.N.Lêônchiev, P.Ia.Galperin và Piaget cho rằng: Dựa trên quan điểm cá

nhân luôn hoạt động, không hoạt động thì cá nhân không tồn tại trong môi trường tự nhiên

và xã hội xung quanh mình. Chỉ có trong hoạt động thì tính tích cực cũng như tâm lý, ý thức

của con người mới bộc lộ, nảy sinh, hình thành và phát triển. X.L.Rubinxtêin khẳng định :

“Bất kỳ hoạt động nào của con người cũng xuất phát từ chỗ nó như một cá nhân, một chủ thể

của hoạt động đó” . Chỉ có trong hoạt động và bằng hoạt động thì tính tích cực cũng như tâm lý,

ý thức của con người mới bộc lộ, nảy sinh, hình thành và phát triển.

A.N.Lêônchiev cho rằng: Sự khác biệt cơ bản giữa các quá trình thích nghi theo đúng

nghĩa của nó và các quá trình tiếp thu, lĩnh hội là ở chỗ quá trình thích nghi sinh vật là quá

trình thay đổi các thuộc tính của loài và năng lực cơ thể cũng như hành vi loài của cơ thể.

Quá trình tiếp thu hay lĩnh hội thì khác, đó là quá trình mang lại kết quả là, cá thể tái tạo lại

được những năng lực và chức năng người đã hình thành trong quá trình lịch sử [3]. Như

vậy, chỉ bằng cách người thầy tổ chức cho học sinh tích cực học tập, khi đó học sinh mới

“chuyển” tri thức của nhân loại thành tri thức bản thân.

I.F.Kharlamôp trong tác phẩm “Phát huy tính tích cực của học sinh như thế nào” của

mình, ông đã nêu lên một loạt những phương pháp, những thủ thuật như phép tương tự,

phân tích - tổng hợp, quy nạp, tìm nguyên nhân gây ra hiện tượng, nhấn mạnh mâu thuẫn

chứa đựng trong tài liệu nhằm kích thích và phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh

[38].

V. Ôkôn trong cuốn “Những cơ sở của việc dạy học nêu vấn đề” cho rằng tính tích

cực là lòng ham muốn hành động được nảy sinh một cách không chủ định và gây nên những

biểu hiện bên ngoài hoặc bên trong của sự hoạt động, chủ thể đã ý thức được mục đích của

hành động [12].

Dựa vào tư tưởng trên các nhà tâm lý học, giáo dục học G.I.Sukina, Nizamov.R.A,

L.Aristôva, B.P. Exipop, I.I.Rodak… (Liên xô) đã nghiên cứu bản chất tính tích cực nhận

thức, mối quan hệ giữa tính tích cực và tính độc lập nhận thức, phân loại tính tích cực nhận

thức.

Các nhà Tâm lý học, Giáo dục học phương Tây tiếp thu thành tựu nghiên cứu sinh lý

học, triết học, tâm lý học Macxit đã coi học là một hoạt động. Trong tác phẩm “dạy trẻ

học”của mình, Robert Fisher đã giới thiệu công trình nghiên cứu 10 chiến lược dạy học.

Xuất phát từ quan điểm “những người học thành công không chỉ giàu kiến thức mà họ còn

biết phải học thế nào”; mục đích của công trình là làm cho người học có tư duy để học tập

có hiệu quả. Tác giả đã trình bày khung hình cho một chính sách học tập tích cực cho học

sinh, sinh viên. Đó là, “1. Tư duy để học; 2. Đặt câu hỏi; 3. Lập kế hoạch; 4. Thảo luận; 5.

Vẽ sơ đồ nhận thức; 6. Tư duy đa hướng; 7. Học tập hợp tác; 8. Kèm cặp; 9. Kiểm điểm; 10.

Tạo nên một cộng đồng học tập”. Tác giả đã nêu lên các hình thức học tập hiệu quả và một

hệ thống bài tập để học sinh, sinh viên bộc lộ, hình thành, phát triển các cách thức học tập

đó, một thành phần của hoạt động học tập, đó là hành động tích cực lĩnh hội tri thức, kỹ

năng, kỹ xảo của nhân loại chuyển thành tâm lý, ý thức của bản thân [32].

Carrol.E.Jzarl trong tác phẩm “Những cảm xúc của người” đã công bố công trình

nghiên cứu về hệ thống thái độ của con người – thành phần không thể thiếu của tính tích cực

của con người, bởi “có thể phán đoán vị trí xã hội trên bậc thang văn minh theo mức độ phổ

biến tính tò mò trong các thành viên của nó, rằng sự phát triển và sự sụp đổ của các nền văn

minh có liên quan ở mức độ nào đó, đến những bộ óc vĩ đại của những nền văn minh này

theo đuổi khát vọng khái quát lý luận và tìm kiếm cái mới, chứ không phải là suy ngẫm

những thành tựu của quá khứ” [4]. Tác giả đã trình bày ảnh hưởng chi phối của cảm xúc với

ý thức, mức độ phát triển cao của tính tích cực. Tác giả còn nghiên cứu sâu sắc thành phần

tâm lý quan trọng tính tích cực của con người mà biểu hiện từ mức độ thấp là “tính tò mò”

và mức độ cao là “khát vọng nghiên cứu”, khao khát khám phá cũng như tính lựa chọn

trong tri giác và chú ý …Trong tác phẩm này, tác giả đã tiếp thu thành tựu của các tác giải

nghiên cứu về các hiện tượng trên một cách có chọn lọc, có phê phán như Freud, Tomkins,

Murphy, Mc Dougall, Berlyne, Shand…[4]

Các nhà tâm lý học ở Đức như H.Hipsơ, M.Forvec, S.Fanz…cũng đã nghiên cứu về

thái độ, thái độ học tập và các biểu hiện của nó một cách công phu, cụ thể. Đặc biệt nghiên

cứu của S.Fanz về những biểu hiện thái độ học tập tích cực đã được công nhận và sử dụng

rộng rãi đó là: 1/ trên lớp chú ý nghe giảng; 2/ học bài và làm bài đầy đủ; 3/ cố gắng vươn

lên học được nhiều; 4/ không vội vàng phản ứng tiêu cực nếu có chỗ nào chưa hiểu hoặc

không nhất trí với bài giảng; 5/ đảm bảo kỷ luật để học tốt; 6/ cố gắng đạt thành tích học tập

tốt và nâng cao thành tích học tập của mình một cách trung thực; 7/ thích độc lập thực hiện

nhiệm vụ học tập; 8/ hăng hái nhiệt tình trong giờ thảo luận và chữa bài tập ; 9/ hoàn thành

nhiệm vụ học tập mộtc cách nghiêm túc; 10/ giữ gìn tài liệu học tập cẩn thận. Cơ sở lý luận

này đã được Đào Lan Hương vận dụng “nghiên cứu sự tự đánh giá phù hợp về thái độ học

toán của sinh viên cao đẳng sư phạm Hà Nội” khá thành công [14], [15], [18].

Theo I.F.Kharlamôp thì “Học tập là quá trình nhận thức tích cực của học sinh” [3],

trong đó giáo viên là người tổ chức và hướng dẫn việc học tập tạo nên điều kiện cần thiết để

kích thích hoạt động nhận thức của học sinh. Học sinh phải nắm vững kiến thức và tự tổ

chức việc học tập của mình, tự tái tạo tri thức của loài người thành tri thức của mình, qua đó

tính tích cực được hình thành và phát triển. Chính vì vậy, “ Hoạt động học tập là hoạt động

đặc thù của con người được điều khiển bởi mục đích tự giác là lĩnh hội tri thức, kỹ năng, kỹ

xảo mới, những phương thức hành vi và những dạng hoạt động nhất định” [13]. Từ đó, có

thể nhận thấy khái niệm hoạt động học tập hẹp hơn khái niệm hoạt đông nhận thức, tính tích

cực của cá nhân được huy động và hướng vào một lĩnh vực, một môi trường cụ thể để giải

quyết những nhiệm vụ cụ thể nhằm vào những đối tượng và mục tiêu đã xác định, bởi vậy ở

trạng thái chuyên biệt có thể phân tích tính tích cực của người học thành 3 loại sau:

+ Tính tích cực nhận thức: Là trạng thái hay dạng phân hóa của tính tích cực cá nhân

được hình thành và thực hiện trong quá trình nhận thức của chủ thể. Nó là tính tích cực

chung được huy động để giải quyết nhiệm vụ nhận thức nhằm đạt các mục tiêu nhận thức.

Tính tích cực nhận thức gồm 2 hình thái:

- Hình thái bên trong gồm các hoạt động trí óc, tâm vận, các chức năng cảm xúc, ý

chí, các biến đổi của nhu cầu, hứng thú, tình cảm…

- Hình thái bên ngoài gồm các hoạt động quan sát, khảo sát ứng dụng thực nghiệm,

đánh giá thay đổi và dịch chuyển đối tượng.

+ Tính tích cực trí tuệ là một thành phần cơ bản của tính tích cực cá nhân. Ở hình

thái hoạt động bên trong thường được gọi là hoạt động trí tuệ. Nó là hạt nhân của tính tích

cực nhận thức. Thái độ, trạng thái tâm lý của chủ thể trong hoạt động nhận thức sáng tạo,

học tập cùng với tính tích cực nhận thức tạo nên nội dung chủ yếu của tính tích cực học tập .

+ Tính tích cực học tập bao gồm 2 hình thái: Bên trong và bên ngoài. Hình thái bên

trong của tính tích cực học tập chủ yếu bao hàm các chức năng sinh học, sinh lý, tâm lý thể

hiện rõ ở đặc điểm khí chất, ý chí, tình cảm, các chức năng và đặc điểm nhận thức như mức

độ trí tuệ, tư duy, tưởng tượng. Hình thái bên ngoài của tính tích cực học tập bao hàm các

chức năng, khả năng, sức mạnh thể chất và xã hội, thể hiện ở những đặc điểm hành vi, hành

động di chuyển, vận động sinh vật và vật lý nhất là hành động ý chí. Nó được hình thức hóa

bằng các yếu tố cụ thể như cử chỉ, hành vi, nhịp độ, cường độ hoạt động, sự biến đổi sinh lý

mà chúng ta có thể quan sát được, đánh giá và đo đạc được .

L.Aristôva cho rằng bản chất của tính tích cực nhận thức - học tập của người lớn nói

chung và trẻ em nói riêng như là thái độ cải tạo của chủ thể đối với khách thể, đối với những

sự vật hiện tượng trong thế giới khách quan [1]. Theo bà, tính tích cực học tập là một cấu

trúc toàn vẹn gồm nhiều yếu tố cấu thành. Đó là:

+ Tính lựa chọn thái độ đối với đối tượng nhận thức (chủ thể tỏ thái độ một cách có ý

thức với đối tượng nhận thức)

+ Chủ thể đặt ra cho mình mục đích, nhiệm vụ, cách thức cần giải quyết sau khi đã

lựa chọn đối tượng nhận thức.

+ Chủ thể cải tạo đối tượng trong hoạt động nhằm giải quyết vấn đề: Chủ thể thực

hiện hành động giải quyết nhiệm vụ chiếm lĩnh đối tượng nhận thức tạo ra sản phẩm của

hoạt động học tập.

Theo L.Aristôva, các thành tố này có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, tác động qua lại

lẫn nhau. Bà viết : “Hoạt động mà thiếu những nhân tố này thì chỉ có thể nói đó là sự thể

hiện trạng thái hành động nhất định của con người mà không thể là tính tích cực nhận thức

được. Hiện tượng tích cực và trạng thái hành động tích cực của con người về bề ngoài giống

nhau nhưng khác nhau về bản chất. Tính tích cực khi được thể hiện trong hoạt động cải tạo

đòi hỏi phải thay đổi mà trước tiên là trong ý thức của chủ thể hành động. Trong khi đó,

trạng thái hành động không đòi hỏi một sự cải tạo như vậy”[1]. Các thành tố này kết hợp

với nhau tạo thành 2 hình thái cơ bản của tính tích cực học tập: Bên trong và bên ngoài.

Tính tích cực học tập bên trong được thể hiện ở sự căng thẳng về trí lực, những hành

động và thao tác nhận thức từ cảm giác, tri giác,…, đến tư duy, tưởng tượng đồng thời còn

thể hiện ở nhu cầu bền vững đối với đối tượng nhận thức, ở thái độ độc lập ra quyết định

trong những tình huống có vấn đề, tìm kiếm con đường, phương tiện để giải quyết vấn đề,

sự độc đáo trong giải quyết vấn đề.

Tính tích cực học tập bên ngoài được thể hiện ở đặc điểm hành vi như: Nhịp độ,

cường độ học tập cao, người học rất năng động, luôn hoạt động và hoàn thành những công

việc được giao với sự chú ý cao độ.

I.F.Kharlamôp [20] cho rằng tính tích cực học tập được biểu hiện ở:

+ Khát vọng học tập (nhu cầu, hứng thú, động cơ)

+ Cố gắng trí tuệ.

+ Nghị lực cao.

Có nhiều quan điểm khác nhau về tính tích cực học tập

- Quan điểm thứ nhất: Coi tính tích cực như trạng thái của hoạt động. Theo Ô Kôn

thì : “Tính tích cực là lòng ham muốn hành động được nảy sinh một cách không chủ định và

gây nên những biểu hiện bên ngoài hoặc bên trong của hoạt động” [31, tr.38].

I.F.Kharlamôp: “Tính tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động của học sinh, đặc

trưng bởi khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình nắm vững tri

thức”[20, tr.43].

Các quan điểm trên cho ta thấy quá trình nhận thức trong học tập không phải nhằm

phát hiện những điều mà loài người chưa biết, những gì mà nhân loại chưa khám phá ra mà

là nhằm tái tạo lại tri thức loài người đã tìm ra và tích lũy được thành tri thức của riêng

mình. Đó phải là hoạt động khám phá của người học đối với những hiểu biết mới với họ.

Người học chỉ thực sự có được tri thức và nắm vững nó bằng chính hoạt động của bản thân,

trong đó phải có những cố gắng về mặt trí tuệ.

-Quan điểm thứ hai: Xem tính tích cực học tập là một dạng của tính tích cực nhận

thức, ở đây xem “ Học tập là trường hợp riêng của sự nhận thức, đã được làm cho dễ dàng

đi và được thực hiện dưới sự chỉ đạo của giáo viên” hay tính tích cực học tập là một hiện

tượng sư phạm biểu hiện ở sự gắng sức cao về nhiều mặt trong hoạt động học tập [20, tr.16].

Bởi vậy, khi nói đến tính tích cực học tập thực sự là nói đến một dạng của tính tích cực nhận

thức.

- Quan điểm thứ ba: Các tác giả B.P.Êxipôp, Đặng Vũ Hoạt, Nguyễn Ngọc Bảo…

xem tính tích cực nhận thức là thái độ cải tạo của chủ thể đối với khách thể thông qua việc

huy động ở mức độ cao các chức năng tâm lý nhằm giải quyết vấn đề học tập nhận thức. Nó

vừa là mục đích hoạt động vừa là phương tiện, điều kiện đạt mục đích, vừa là kết quả của

hoạt động.

- Quan điểm thứ tư: A.M.Machiukin cho rằng thành phần cơ bản của tính tích cực

nhận thức là nhu cầu nhận thức và khả năng tự điều chỉnh hoạt động tìm kiếm , thái độ lựa

chọn đối tượng, xác định mục đích, nhiệm vụ, cách thức và hành động cải tạo đối tượng.

Một số nhà tâm lý học Việt nam cho rằng tính tích cực là một phẩm chất nhân cách điển

hình của con người, trong đó các thành tố của tính tích cực là nhu cầu, hứng thú, động cơ, lý

tưởng, niềm tin.

Như vậy, nội dung tính tích cực học tập được các tác giả nghiên cứu sâu sắc và phát

triển dần, ngày càng hoàn thiện hơn. Các tác giả đều cho rằng tính tích cực học tập của

người học là sự huy động các chức năng tâm lý ở mức độ cao nhằm nhận thức được thế

giới, biến tri thức của nhân loại thành tri thức mới của bản thân. Bằng hoạt động và thông

qua hoạt động tích cực, chủ động chiếm lĩnh kinh nghiệm xã hội, chiếm lĩnh tri thức khoa

học dưới sự tổ chức và điều khiển của người thầy giáo học sinh dần hoàn thiện tri thức của

bản thân, làm chủ được mình, làm chủ được xã hội.

1.1.2.2. Ở trong nước

Tính tích cực học tập của học sinh, sinh viên luôn được các nhà tâm lý học, giáo dục

học, các nhà giáo có tâm huyết với nghề dạy học quan tâm nghiên cứu. Có thể kể đến một

số công trình nổi bật của các tác giả:

Ngay từ những năm 60 của thế kỷ XX, tác giả Phan Thị Diệu Vân đã nghiên cứu

tính tích cực học tập của học sinh trong giờ học với công trình: “Làm cho học sinh tích

cực, chủ động và độc lập sáng tạo trong giờ lên lớp”. Trong công trình nghiên cứu của

mình, tác giả đã phân tích tính tích cực học tập không chỉ thể hiện trong các mặt quan sát,

chú ý, tư duy, trí nhớ mà phải căn cứ vào cường độ, độ sâu, nhịp điệu của những hoạt

động đó trong 1 thời gian nhất định [43, tr51].

1960-1975 Bộ Giáo dục- Đào tạo tổ chức hội nghị tổng kết và phổ biến kinh nghiệm

rèn luyện trí dục, trong đó đề cập đến việc giúp học sinh tự giác, tích cực học tập, làm cho

học sinh tự giác tích cực học tập các bộ môn văn hóa .

Nguyễn Ngọc Bảo với công trình nghiên cứu “Một vài suy nghĩ về khái niệm tính

tích cực, tính độc lập nhận thức và mối liên hệ giữa chúng” [31], tác giả cho rằng tính tích

cực nhận thức là thái độ cải tạo của chủ thể đối với khách thể thông qua sự huy động ở mức

cao các chức năng tâm lý nhằm giải quyết những vấn đề học tập, nhận thức.

Đặng Vũ Hoạt cho rằng tính tích cực học tập học tập biểu hiện ở chỗ huy động ở mức

độ cao các chức năng tâm lý, đặc biệt là chức năng tư duy. Trong đó, sự kết hợp thống nhất

giữa các yếu tố tâm lý nhận thức với các yếu tố tình cảm, ý chí càng linh hoạt bao nhiêu

nhất thì ở người học tính tích cực càng cao bấy nhiêu [35].

Hồ Ngọc Đại với công trình “Tâm lý học dạy học’’ [13], ông cùng các cộng sự áp

dụng lý thuyết của Ganpêrin, Encônhin, Đavưdôp, Piagiê để xây dựng công nghệ dạy học

gồm 3 giai đoạn:

+ Thầy nghiên cứu khái niệm, chuyển ra ngoài, đối tượng hóa khái niệm.

+ Tổ chức cho học sinh thao tác trên đối tượng ở hình thái vật chất.

+ Học sinh nêu khái quát chuyển khái niệm từ bên ngoài vào trong , hình thành tri

thức của mình. Thực chất của lý thuyết này là Algôrit hóa học tâp, phát huy tính tích cực.

Thái Duy Tuyên đã tìm hiểu về tính hai mặt của tính tích cực (mặt tự phát và mặt tự

giác), về nội dung, biểu hiện, nguyên nhân, mức độ biểu hiện của tính tích cực học tập cũng

như vấn đề phát huy tính tích cực học tập của học sinh [40], [42].

Trần Bá Hoành lại cho rằng tính tích cực học tập của sinh viên được biểu hiện ở sự

khát khao khoa học, hay nêu thắc mắc, chủ động vận dụng sự tập trung chú ý, sự kiên trì

vượt mọi khó khăn để đạt mục đích. Biểu hiện của tính tích cực học tập ở các mức độ khác

nhau: Tái hiện, tìm tòi, sáng tạo.

Ths. Lê Thị Xuân Liên trong bài báo “phát huy tính tích cực của học sinh – sinh

viên trong dạy học toán ở các trường Cao đẳng sư phạm”, tác giả viết: tính tích cực trong

hoạt động học tập về thực chất là tính tích cực nhận thức, đặc trưng ở khát vọng hiểu biết,

cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình chiếm lĩnh tri thức. Trong hoạt động học tập,

nó diễn ra ở nhiều phương diện khác nhau: tri giác tài liệu, thông hiểu tài liệu, ghi nhớ,

luyện tập, vận dụng, … và được thể hiện ở nhiều hình thức đa dạng, phong phú.

Các hình thức biểu hiện đó là:

+ Xúc cảm học tập: Thể hiện ở niềm vui, sốt sắng thực hiện yêu cầu của giáo viên,

hăng hái trả lời các câu hỏi của giáo viên; thích phát biểu ý kiến của mình trước vấn đề nêu

ra. Hay thắc mắc, đòi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề chưa đủ rõ.

+ Chú ý: Thể hiện ở việc tập trung chú ý học tập, lắng nghe, theo dõi mọi hành động

của giáo viên.

+ Sự nỗ lực của ý chí: Thể hiện ở sự kiên trì, nhẫn nại, vượt khó khăn khi giải quyết

nhiệm vụ nhận thức. Kiên trì hoàn thành các bài tập, không nản lòng trước những tình

huống khó khăn. Có quyết tâm, có ý chí vươn lên trong học tập

+ Hành vi: Hăng hái tham gia vào mọi hình thức của hoạt động học tập: hay giơ tay

phát biểu ý kiến, bổ sung các câu trả lời của bạn; ghi chép cẩn thận, đầy đủ, cử chỉ khẩn

trương khi thực hiện các hành động tư duy.

+ Kết quả lĩnh hội: nhanh, đúng, tái hiện được khi cần, chủ động vận dụng được

kiến thức, kỹ năng khi gặp tình huống mới để nhận thức những vấn đề mới.

Đặc biệt, tính tích cực học tập có mối liên hệ nhân quả với các phẩm chất nhân cách

của người học như:

- Tính tự giác: đó là sự tự nhận thức được nhu cầu học tập của mình và có giá trị

thúc đẩy hoạt động có kết quả.

- Tính độc lập tư duy: Đó là sự tự phân tích, tìm hiểu, giải quyết các nhiệm vụ nhận

thức. Đây là biểu hiện cao của tính tích cực.

- Tính chủ động: Thể hiện ở việc làm chủ các hành động trong toàn bộ hoặc trong

từng giai đoạn của quá trình nhận thức như đặt ra nhiệm vụ, lập kế hoạch thực hiện nhiệm

vụ đó, tự đọc thêm, làm thêm các bài tập, tự kiểm tra… Lúc này, tính tích cực đóng vai trò

như một tiền đề cần thiết để tiến hành các hoạt động học tập của người học.

Các nhà tâm lý học Sư phạm như Nguyễn Văn Thàng, Lê Ngọc Lan, Phạm Thành

Nghị, Phan Quang Ngọ…trong các công trình nghiên cứu của mình cũng đã coi hoạt động

học tập của sinh viên là một quá trình nhận thức tích cực. Đó là hoạt động đặc thù chỉ có ở

con người nhằm lĩnh hội tri thức nhân loại chuyển thành tâm lý, ý thức của bản thân cho nên

muốn đạt được mục đích dạy học thì phải tạo ra tính tích cực trong hoạt động của học sinh,

sinh viên, làm cho “các em vừa ý thức được đối tượng cần lĩnh hội, vừa biết cách chiếm lĩnh

được đối tượng đó” [13]. Các tác giả cũng chỉ ra việc hình thành tính tích cực học tập ở học

sinh, sinh viên chính là quá trình quá trình hoạt động học ở họ. Muốn vậy phải thấy rõ được

mối quan hệ chặt chẽ giữ dạy học và sự phát triển trí tuệ từ đó mới đào tạo ra những con

người không chỉ có tri thức phòng phú về mọi lĩnh vực mà còn có các kỹ năng, kỹ xảo

tương ứng phù hợp với yêu cầu của xã hội. Theo các tác giả, dạy học phải dựa trên các

thành tựu nghiên cứu tâm lý học của S.L.Rubinstêin, L.V.Zancôp, V.V.Đavưdôp,

N.A.Mentsinscaia, tức là ứng dụng kết quả nghiên cứu tâm lý sư phạm vào trong quá trình

tổ chức, điều khiển hoạt động của học sinh, sinh viên [13], [29], [28].

Chúng tôi cũng không thể không kể đến Phan Trọng Luận, Lê Khánh Bằng, Phạm

Viết Vượng, Trần Văn Nguyệt, Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Hữu Long [2], [24], [39],

[44]… trong các bài báo và bài viết của mình đều nói đến tính tích cực của học sinh là sự

say mê, tìm tòi, khám phá tri thức và vì vậy người thầy phải có phương pháp thích hợp để

kích thích, phát triển tính chủ động, sáng tạo đó chứ không phải là “nhồi nhét” kiến thức

“sẵn có” vào đầu họ. Có như vậy mới đào tạo được một thế hệ tương lai “biết làm, muốn

làm” và tự kiếm được “việc làm” trong xã hội đầy biến động của thiên niên kỷ này.

Ngoài ra, một số luận văn, luận án của các tác giả cũng đề cập đến vấn đề này.

Luận án tiến sỹ của Nguyễn xuân Thức với đề tài “Nghiên cứu tính tích cực giao

tiếp của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động vui chơi”, đã chỉ ra cơ sở lý luận về tính

tích cực nói chung và tính tích cực học tập của học sinh nói riêng [32]

Luận án Tiến sĩ Giáo dục học “Tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh bằng

quan sát kết hợp thảo luận nhóm trong dạy học môn Tự nhiên va môn Xã hội ở bậc Tiểu

học” của Nguyễn Thị Hường đã hệ thống hóa, khái quát hóa về lịch sử vấn đề, khái niệm,

dấu hiệu nhận biết tính tích cực học tập của học sinh nói chung, tính tích cực học môn Tự

nhiên và Xã hội ở bạc Tiểu học tương đối rõ nét và đầy đủ.

Luận án tiến sỹ Tâm lý học của tác giả Đào Hương Lan với đề tài “Nghiên cứu sự

đánh giá phù hợp về thái độ học Toán của sinh viên Trường Cao đẳng sư phạm Hà Nội”.

Tác giả nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về thái độ học tập tích cực của sinh viên,

là một thành phần rất quan trọng trong tính tích cực của sinh viên [30].

Còn nhiều quan niệm của các tác giả khác đề cập đến biểu hiện của tính tích cực học

tập như ÔKôn, G.I Sukina…mỗi tác giả đều đưa ra những biểu hiện của tính tích cực học

tập theo những quan điểm và cách nhìn nhận của mình. Ở mỗi quan điểm có những giá trị

riêng góp phần làm phong phú và hoàn thiện hơn về vấn đề này.

1.1.3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương ở

Việt Nam

Ở Việt Nam, trong những năm qua bên cạnh các công trình khoa học nghiên cứu về

tính tích cực học tập, đã có nhiều tác giả đi sâu nghiên cứu tính tích cực học tập môn tâm

lý học nói chung và tính tích cực học tập môn tâm lý học đại cương của sinh viên nói

riêng. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu sau:

Trần Bá Hoành, Lê Tràng Định, Phó Đức Hòa, “Áp dụng dạy học tích cực trong

môn Tâm lý- Giáo dục”. Ở đây các tác giả xem hứng thú và tự giác là 2 yếu tố tạo nên tính

tích cực, và các tác giả cũng cho rằng tính tích cực là phẩm chất vốn có của con người

được biểu hiện trong hoạt động, tính tích cực học tập là sự gắng sức cao trong hoạt động

học tập mà chủ yếu trong hoạt động nhận thức [19].

Lê Đức Phúc, Nguyễn Huy Tú, Hà Thị Minh Chính, Lý Minh Tiên, Nguyễn Thạc,

Trần Thị Nhung, Nam Sĩ Minh, Bach Văn Thọ…đã công bố kết quả nghiên cứu cụ thể về

các thành phần của tính tích cực học tập môn Tâm lý học, trong đó chủ yếu các tác giả đi

tìm phương hướng, hình thức tổ chức, phương pháp, biện pháp giảng dạy, đánh giá trong

dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động học tập môn Tâm lý học của Sinh viên. Các nhà

nghiên cứu đều nhận xét tính tích cực học tập môn Tâm lý học của sinh viên quyết định trực

tiếp đến chất lượng học tập của các em. Đồng thời các tác giả cũng khẳng định muốn tích

cực hóa hoạt động học tập môn Tâm lý học và nâng cao chất lượng học tập của các em tham

gia vào quá trình chuyển tri thức Tâm lý học của nhân loại thành tri thức tâm lý của bản

thân.

Luận án tiến sỹ tâm lý học của Đỗ Thị Coỏng “Nghiên cứu tính tích cực học tập

môn Tâm lý học của sinh viên Trường Đại học sư phạm Hải Phòng”, tác giả nghiên cứu tính

tích cực học tập môn tâm lý của sinh viên được biểu hiện ở các mặt nhận thức, thái độ, các

hành động học và các kết quả học tập [36].

Nhìn chung, các công trình nghiên cứu đã đóng góp một phần quan trọng trong việc

nghiên cứu tính tích cực học tập nói chung và tính tích cực học tập môn học nói riêng. Tuy

nhiên, vấn đề tính tích cực học tập môn Tâm lý học và đặc biệt là tính tích cực học tập môn

Tâm lý học đại cương của sinh viên là một vấn đề còn nhiều mới mẻ.

1.2. Những vấn đề lí luận về tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương

1.2.1. Hoạt động học

* Hoạt động:

- Hoạt động là phương thức tồn tại của con người. Bằng hoạt động và trong hoạt

động, mỗi cá thể hình thành và phát triển năng lực, tính tình, đạo đức của mình. Hoạt động

là quá trình con người thực hiện các mối quan hệ giữa mình và thế giới xung quanh, thế giới

tự nhiên và thế giới xã hội. Trong sự tác động này ở con người sẽ diễn ra hai quá trình, đó là

quá trình khách thể hóa và quá trình chủ thể hóa. Có thể giải thích rằng trong hoạt động,

nghĩa là trong quan hệ giữa con người và thế giới bên ngoài, con người vừa thay đổi thế giới

vừa thay đổi chính bản thân mình, con người vừa tạo ra sản phẩm lao động, vừa tạo ra nhân

cách bản thân [8].

- Hoạt động có các đặc điểm sau:

+ Tính đối tượng

+ Tính chủ thể

+ Tính mục đích

+ Tính gián tiếp

- Phân loại hoạt động: có nhiều cách phân loại hoạt động

+ Xét về phương diện cá thể, có 4 loại hoạt động sau: Vui chơi – Học tập – Lao động

– Hoạt động xã hội

+ Xét về phương diện sản phẩm có hai loại hoạt động

 Hoạt động thực tiễn (còn gọi là hoạt động bên ngoài): là hoạt động tác động

vào sự vật, biến đổi sự vật để tạo ra sản phẩm vật chất

 Hoạt động lý luận (hoạt động bên trong, hoạt động tâm lý): diễn ra với hình

ảnh biểu tượng, khái niệm… tạo ra sản phẩm tinh thần

+ Có cách phân loại khác ta có 4 loại:

 Hoạt động biến đổi

 Hoạt động nhận thức

 Hoạt động định hướng giá trị

 Hoạt động giao lưu

Tóm lại: tâm lý, ý thức được hình thành, phát triển và thể hiện trong hoạt động. Nhờ

hoạt động mà con người mới lĩnh hội được những kinh nghiệm xã hội, nền văn hóa xã hội

để biến thành cái riêng của bản thể, để phát triển nhân cách.

* Hoạt động học :

Tác giả Lê Văn Hồng đưa ra khái niệm về hoạt động học tập như sau: “Hoạt động

học tập là hoạt động đặc thù của con người được điều khiển bởi mục đích tự giác là lĩnh hội

những tri thức, kỹ năng, kỹ xảo mới những phương thức hành vi và hoạt động nhất

định”[13, tr.80-82]. Tóm lại, hoạt động học tập là loại hoạt động được thực hiện theo

phương thức nhà trường, do người học thực hiện dưới sự hướng dẫn, điều khiển của giáo

viên nhằm lĩnh hội những tri thức, kỹ năng, kỹ xảo tương ứng làm phát triển trí tuệ và năng

lực con người để giải quyết các nhiệm vụ do cuộc sống đề ra. Như vậy, học tập là hoạt động

của con người nhằm làm biến đổi chính bản thân mình, nâng trình độ phát triển nhận thức

nói riêng và tâm lý nói chung lên một mức cao hơn. Bởi thế hoạt động này luôn được thúc

đẩy và định hướng bởi mục đích tự giác là giúp con người chiếm lĩnh các kinh nghiệm lịch

sử xã hội của loài người chứa đựng trong các sự vật hiện tượng khách quan để biến thành

cái riêng của mình.

Theo A.N.Lêônchiev, cuộc đời mỗi con người là dòng các hoạt động kế tiếp nhau.

Nhờ có hoạt động con người mới tồn tại và phát triển được. Học tập là một trong những

hoạt động cơ bản, giúp con người tiếp thu nền văn hóa xã hội, những kinh nghiệm xã hội-

lịch sử để biến thành vốn riêng của mình. Để lĩnh hội kinh nghiệm xã hội, người ta có hai

cách học khác nhau: học ngẫu nhiên và học có mục đích [13, tr.80-82].

Theo Đ.B.Encônhin thì học tập là việc lĩnh hội tri thức, là việc xác định bởi cấu trúc

và mức độ phát triển của hoạt động học tập [33, tr.88]. I.B.Intenxơn lại cho rằng: học tập là

loại hoạt động đặc biệt của con người , có mục đích là nắm vững tri thức, kỹ năng, kỹ xảo

và các hình thức nhất định của hành vi. Nó bao gồm ý nghĩa nhận thức và thực tiễn

[33,tr.89]. Các tác giả khác như A.N.Lêônchiev, P.Ia.Ganpêrin và N.Phtalưdina lại coi học

tập xuất phát từ mục đích trực tiếp và nhiệm vụ giảng dạy được biểu hiện ở hình thức tâm lý

bên ngoài và bên trong của hoạt động đó [34, tr.89].

A.V.Petrovxki chỉ ra rằng hoạt động học tập là vấn đề phẩm chất tư duy và kết hợp các

hoạt động trong việc thực hiện mục đích và nhiệm vụ giảng dạy [34].

Từ các quan niệm trên, mặc dù chưa có sự thống nhất với nhau về mặt khái niệm

song các tác giả đều xem xét hoạt động học tập hoặc có liên quan đến nhận thức hoặc có

liên quan đến tư duy. Mỗi tác giả đều nhấn mạnh mỗi khía cạnh nào đó của hoạt động học

nhưng họ đều có điểm chung là xem xét hoạt động học là hoạt động có mục đích tự giác, có

ý thức về động cơ và diễn ra trong quá trình nhận thức mà đặc biệt là quá trình tư duy.

* Hoạt động học tập của sinh viên

Là một loại hoạt động nhận thức được tổ chức một cách độc đáo của sinh viên nhằm

mục đích có ý thức là chuẩn bị cho họ thành người chuyên gia phát triển toàn diện, sáng tạo

và có trình độ cao. Nét đặc trưng của hoạt động này là sự căng thẳng mạnh mẽ về mặt trí

tuệ, trong đó bao gồm các quá trình tâm lý cấp cao, các phẩm chất khác và nhân cách người

sinh viên nói chung.

1.2.2. Tính tích cực

Từ việc nghiên cứu rất nhiều quan điểm khác nhau về tính tích cực ở trên chúng tôi

đồng ý với quan điểm của các nhà tâm lý học Macxit khi nhận định tính tích cực là sự sẵn

sàng của chủ thể đối với hoạt động, là nhu cầu đối với hoạt động. Chính nhu cầu là nguồn

gốc của tính tích cực. Tính tích cực là sự chủ động, là những hành động có ý thức 1 cách có

chủ ý của chủ thể.