LUẬN VĂN:Tình hình xuất khẩu hạt điều của Việt Nam trong thời gian gần đây

Chia sẻ: Bui Van | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

507
lượt xem 72
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngày nay thị trường thế giới đang mở ra những triển vọng lớn, cùng với chính sách mở cửa của Nhà nước đã tạo điều kiện thuận lợi cho hàng nông sản xuất khẩu phát triển. Kinh nghiệm của các nước đi trước cộng với lợi thế của mình, Việt Nam chọn xuất khẩu nông sản là một trong những ngành xuất khẩu mũi nhọn trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN:Tình hình xuất khẩu hạt điều của Việt Nam trong thời gian gần đây

LUẬN VĂN Tình hình xuất khẩu hạt điều của Việt Nam trong thời gian gần đâyS 1
LỜI MỞ ĐẦU Ngày nay thị trường thế giới đang mở ra những triển vọng lớn, cùng với chính sách mở cửa của Nhà nước đã tạo điều kiện thuận lợi cho hàng nông sản xuất khẩu phát triển. Kinh nghiệm của các nước đi trước cộng với lợi thế của mình, Việt Nam chọn xuất khẩu nông sản là một trong những ngành xuất khẩu mũi nhọn trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội. Trong đó hạt điều được coi là một trong mười nông sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Hiện nay trên thị trường thế giới hạt điều Việt Nam có vị trí rất quan trọng, chiếm 1/6 thị phần hạt điều thế giới. Việt Nam chiếm vị trí thứ 2 thế giới về xuất khẩu hạt điều, chiếm vị trí thứ 3 thế giới về sản lượng hạt điều. Điều này tạo rất nhiều thuận lợi cho việc đẩy mạnh xuất khẩu hạt điều của Việt Nam, tăng kim ngạch xuất khẩu, góp phần tăng ngân sách Nhà nước. Mục đích của việc nghiên cứu: hệ thống hoá các vấn đề chung về xuất khẩu hạt điều của Việt Nam sau khi Việt Nam gia nhập WTO. Trình bày thực trạng và đề suất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động xuất khẩu điều ở Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: Tình hình xuất khẩu hạt điều của Việt Nam trong thời gian gần đây. Nghiên cứu và lấy số liệu theo: Trung Tâm thông tin Công Nghiệp va Thương mại; theo Tổng cục thống kê; Bộ công thương; Bộ Ngoại giao; Bộ tài chính va Cục Trồng trọt. 2
Nội dung Thiết kế môn học Kinh tế ngoại thương được chia làm 3 chương: Chương I: Tổng quan về ngành điều 1.1. Tổng quan ngành điều thế giới. 1.2. Vai trò của xuất khẩu điều trong nền kinh tế quốc dân. 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động ngoại thương của ngành điều. Chương II: Thực trạng hoạt động xuất khẩu điều ở nước ta 2.1. Tác động của việc gia nhập WTO. 2.2. Thị trường. 2.3. Kim ngạch xuất khẩu. 2.4. Hiệu quả. 2.5. Đánh giá ưu điểm, hạn chế, nêu nguyên nhân. Chương III: Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh và hiệu quả xuất khẩu hạt điều Việt Nam trong thời gian tới 3.1. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh 3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả xuất khẩu cũng như chất lượng hạt điều 3
CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ NGÀNH ĐIỀU 1.1. Tổng quan về ngành điều thế giới 1.1.1. Phân bố địa lý Cây điều sinh trưởng và phát triển ở những quốc gia thuộc khu vực cận xích đạo, nơi có nhiệt độ và độ ẩm cao. Hiện có 32 quốc gia trồng điều trên thế giới. Ấn Độ là nước có diện tích cây điều lớn nhất thế giới và dẫn đầu thế giới về sản lượng điều thô và nhân điều thế giới. Được biết tổng sản lượng điều thô toàn thế giới tại thời điểm từ 1.575- 1.600 nghìn tấn, bao gồm Ấn Độ 400- 500 nghìn tấn, chiếm 25- 30% tổng sản lượng. Tiếp theo là Brazin, Việt Nam, các nước Châu Phi như Bờ Biển Ngà, Tanzania, Guinea Bissau, Benin… Những quốc gia sản xuất điều nổi tiếng, mỗi năm các nước Châu Phi cũng đóng góp khoảng 500 nghìn tấn điều thô vào tổng sản lượng điều thế giới. Trong số những nước xuất khẩu điều thì Ấn Độ, Brazin và Việt Nam tiếp tục là những nước chế biến điều lớn nhất thế giới. Ấn Độ là nước đứng đầu về sản lượng chế biến với khoảng 950 nghìn tấn điều mỗi năm mặc dù quốc gia này chỉ có khả năng tự thoả mãn khoảng một nửa nhu cầu về nguyên liệu. Với năng lực chế biến lớn Ấn Độ phải nhập khẩu điều thô từ các nước Châu Phi và trước kia từ Việt Nam. Việt Nam chế biến được 400 nghìn tấn điều thô mỗi năm trong khi đó Brazin chỉ chế biến được khoảng 250 nghìn tấn. 1.1.2. Cung- cầu Trong khi các nước Ấn Độ, Brazin, Việt Nam cùng nhau sản xuất khoảng 70% tổng sản lượng điều thế giới, thì chỉ riêng Bắc Mỹ đã tiêu thụ khoảng 50% tổng số lượng nhân điều thế giới, tiếp theo là Liên minh Châu Âu (EU) chiếm 29%, còn lại là các nước Châu Á chủ yếu là Ấn Độ và Trung Quốc chiếm 21%. 1.1.3. Mua bán điều Trong chuỗi giá trị điều gồm có nhiều nhân tố tham gia bao gồm nhà sản xuất và kinh doanh điều thô, nhà chế biến điều, nhà trung gian bán nhân điều và nhà bán lẻ hoặc người mua cung cấp hàng cho người tiêu dùng. 4
1.1.4. Về xuất khẩu Việt Nam là nước đứng đầu về xuất khẩu nhân điều tiếp theo là Ấn Độ và Brazin. 1.1.5. Về nhập khẩu Những nước nhập khẩu nhân điều lớn trên thế giới là Hoa Kỳ, Liên minh Châu Âu, Trung Quốc, các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE), Nhật Bản và Ả Rập Xê Út. 1.1.6. Mùa vụ điều Ấn Độ và Việt Nam mùa thu hoạch điều kéo dài từ tháng 3 đến tháng 6, ở Brazin mùa vụ kéo dài từ tháng 11 năm nay đến tháng 2 năm sau. Giá điều thô ở Ấn Độ từ 35- 45 Rs/Kg . Điều thô từ các nước Châu Phi giá khoảng 0.35- 0.5 USD/ Kg . 1.2. Vai trò của xuất khẩu điều trong nền kinh tế quốc dân - Xuất khẩu điều mang lại nhiều thuận lợi cho việc đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu của Việt Nam, thu ngoại tệ góp phần tăng ngân sách Nhà nước. - Tạo điều kiện cho các ngành liên quan phát triển. - Tạo khả năng mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm, giúp cho sản xuất có điều kiện phát triển và ổn định. - Tạo ra những tiền đề kinh tế- kỹ thuật nhằm mở rộng khả năng cung cấp đầu vào và nâng cao năng lực sản xuất trong nước. - Chế biến xuất khẩu điều được tăng cường cạnh tranh trên thị trường thế giới. - Xuất khẩu điều phát triển sẽ tạo điều kiện mở rộng quy mô sản xuất, tạo việc làm, thu hút lao động, tăng thu nhập. - Góp phần tạo nguồn vốn để nhập khẩu máy móc thiết bị, nguyên vật liệu đáp ứng cho quá trình chế biến để tăng kim ngạch xuất khẩu. 5
1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động ngoại thương của ngành điều 1.4.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế- xã hội a. Điều kiện tự nhiên - Yếu tố thời tiết khí hậu ở các vùng trồng điều tương đối phù hợp với yêu cầu sinh thái của cây điều. - Đất trồng điều chủ yếu là đất xám với độ dốc biến động từ 3- 4o. - Độ phì đất trồng điều chủ yếu là loại đất xám, nghèo hữu cơ, đạm, lân, kali dễ tiêu. b. Kinh tế- xã hội Thu nhập của các hộ trồng điều vùng nghiên cứu còn rất thấp với 37,7 % số hộ có thu nhập < 4 triệu đồng/năm thuộc loại nghèo và rất nghèo; 17,8 % số hộ thu nhập từ 4- 6 triệu đồng/năm thuộc dạng nghèo và cận nghèo; 54,5 % số hộ thuộc loại cận nghèo và thoát nghèo. 1.4.2. Các yếu tố ảnh hưởng tới năng suất, chất lượng điều Việt Nam đang chiếm 37% thị phần trên thị trường hạt điều nhân trên thế giới. Nhưng tình hình sản xuất điều trong nước đang có nhiều dấu hiệu xấu đi như giảm về diện tích, năng suất không ổn định. Hiện tại lợi nhuận của người nông dân trồng điều và nhà chế biến chỉ đạt một phần rất nhỏ trong chuỗi cung ứng của ngành điều. Cũng giống như các mặt hàng nông sản khác, năng suất của cây điều phải phụ thuộc vào yếu tố thời tiết. Dù có chăm sóc cẩn thận nhưng thời tiết thất thường, trái quy luật sẽ ảnh hưởng đến quá trình ra hoa đậu trái của cây. Giá cả hạt điều lại không ổn định, năng suất thấp. Tác động của biến đổi khí hậu ảnh hưởng lớn đến năng suất mùa màng nông sản nên chất lượng và sản lượng điều của các nước sản xuất chủ chốt trên thế giới đều giảm sút nghiêm trọng. 6
Một nguyên nhân nữa là năm 2010, thời tiết lạnh hơn kèm theo nhiều sương muối làm cho cây điều khó ra hoa kết trái, sâu bệnh nhiều, ảnh hưởng lớn đến năng suất. Các biện pháp kỹ thuật canh tác khác như bón phân, tạo tỉa cành, phòng trừ sâu bệnh... chưa được chú ý áp dụng, nên vườn cây sinh trưởng và phát triển không đồng đều, năng suất bình quân thấp, có nguy cơ thiếu tính bền vững. Trong mắt người nông dân, cây điều mới chỉ đứng ở vị trí là cây xóa đói giảm nghèo. Chính sự không ổn định về sản lượng đã tác động mạnh mẽ đến ngành chế biến, từ đó hoạt động xuất khẩu cũng rất phập phồng. 1.4.3. Các biện pháp kĩ thuật Ở nước ta quy mô sản xuất còn nhỏ hẹp, chưa đáp ứng được nhu cầu sản xuất trong nước với tốc độ nhanh, trình độ kĩ thuật cao. Điều đó ảnh hưởng rất lớn tới hoạt động xuất khẩu điều ở nước ta. Cần tăng hiệu quả quy mô, tăng năng suất chất lượng sản phẩm, tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. 1.4.4. Ảnh hưởng của thuế quan Giả sử Chính phủ đánh thuế cao vào hàng nhập khẩu điều thô thì các doanh nghiệp sẽ hạn chế nhập khẩu điều thô. Khi đó các thương lái sẽ lùng sục và thu mua toàn bộ điều thô còn tồn đọng trong dân chúng. Giúp bảo vệ nền sản xuất trong nước. Nhưng trong nhiều trường hợp sẽ ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất trong nước, sẽ không đáp ứng được nhu cầu về nguyên liệu, như vậy hiệu quả hoạt động ngoại thương sẽ giảm sút. Ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín cũng như khả năng cạnh tranh với nước ngoài. Vì vậy, cần phải có những biện pháp cụ thể, xử lý một cách linh hoạt đáp ứng nhu cầu về nguyên liệu đảm bảo hoạt động sản xuất và xuất khẩu ra nước ngoài. Tăng hay giảm thuế quan còn tuỳ thuộc vào từng trường hợp cụ thể. 1.4.5. Các rào cản Tại hội nghị khách hàng quốc tế do Hiệp hội Điều Việt Nam tổ chức tại Bình 7
Phước mới đây, Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam, ông Nguyễn Thái Học cho biết, xuất khẩu ngày càng gặp nhiều khó khăn bởi phải đối mặt với nhiều rào cản thương mại. Các quy định về điều kiện an toàn vệ sinh thực phẩm của các thị trường nhập khẩu ngày càng gay gắt và thay đổi đột ngột. Trong khi đó, điều kiện sản xuất của ngành chế biến điều Việt Nam còn ở quy mô vừa và nhỏ. Cả nước hiện có khoảng 300 cơ sở chế biến hạt điều nhưng số lượng cơ sở đạt chứng chỉ về tiêu chuẩn ISO, HACCP mới chỉ khoảng 20 doanh nghiệp. Nhưng sau 2 năm gia nhập WTO, hoạt động ngoại thương nói chung, đặc biệt hoạt động xuất nhập khẩu hàng hoá của Việt Nam nói riêng có nhiều thuận lợi để phát triển. Các nhà xuất khẩu Việt Nam có điều kiện tiếp cận thị trường thế giới dễ dàng hơn, những hạn chế và rào cản thuế đối với hàng hoá Việt Nam được cắt giảm. Chúng ta có thị trường xuất khẩu rộng lớn đã và sẽ được cắt giảm cùng các biện pháp phi quan thuế cũng sẽ được loại bỏ theo Nghị định thư gia nhập của các thành viên này mà không bị phân biệt đối xử; tăng cơ hội thâm nhập thị trường nước ngoài cho các sản phẩm của nước ta. Điều đó đã tạo nhiều cơ hội thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu điều ở nước ta mau chóng khẳng định thương hiệu trên thị trường thế giới. 8
CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU ĐIỀU Ở NƯỚC TA 2.1. Tác động của việc gia nhập WTO 2.1.1. Tình hình xuất khẩu điều của Việt Nam trước khi gia nhập WTO Trước hết, cho dù có cố gắng tìm số liệu thống kê chính thức cũng không ai có thể biết diện tích và sản lượng điều từ năm 1991 trở về trước là bao nhiêu, còn theo Tổ chức Nông lương Liên hiệp quốc (FAO), năm 1961 Việt Nam mới có 1 nghìn héc ta điều với sản lượng là 700 tấn. Phải tới 25 năm sau, khối lượng điều nhân xuất khẩu mới tăng lên 1.300 tấn, đạt trên 5 triệu USD. Việt Nam lần đầu tiên xuất hiện trên thị trường thế giới với tư cách quốc gia xuất khẩu loại nông sản hiếm và rất đắt giá này. Thế nhưng, như các số liệu thống kê của FAO và Việt Nam cho thấy đây là mặt hàng xuất khẩu, có lẽ là duy nhất, mà Việt Nam vừa có những bước tiến ngoạn mục vừa về lượng, vừa về giá. Trước hết, từ 1.300 tấn, chỉ chiếm 1,7% tổng khối lượng điều xuất khẩu của thế giới năm 1986, phải mất tròn một thập kỷ Việt Nam mới gần chạm ngưỡng 20 nghìn tấn, chiếm 14,5% tổng khối lượng và giành vị trí quốc gia xuất khẩu điều thứ ba thế giới năm 1995 (sau Ấn Độ và Brazin). Nhưng chỉ 5 năm sau, khối lượng xuất khẩu đã tăng lên 34,2 nghìn tấn, chiếm 22,2% (năm 2000), vượt qua Brazin để giành vị trí thứ hai. Và cũng chỉ mất 6 năm, đến năm 2006, Việt Nam đã vượt qua Ấn Độ để giành vị trí số 1 trong “làng xuất khẩu điều thế giới” với khối lượng đạt 126,8 nghìn tấn, chiếm 37,3% thị trường thế giới, Như vậy, tính bình quân từ đó đến nay, Việt Nam đã đạt tốc độ tăng trưởng 26,7%/năm, cao gấp 3,3 lần nhịp độ tăng trưởng bình quân 7,9%/năm của thế giới nói chung và càng cao hơn so với 5,4%/năm của Ấn Độ và 2,3%/năm của Brazin. Không những vậy, thành công về giá xuất khẩu loại hàng này càng đáng được phân tích. Các số liệu thống kê cho thấy, trong 23 năm qua, Việt Nam đã xuất khẩu được trên 1 triệu tấn điều ra thị 9
trường thế giới với giá bình quân 4.351 USD/tấn, cao hơn giá bình quân của thế giới 26 USD/tấn. Tuy mức giá này vẫn thấp nhất trong nhóm “tứ đại gia” (giá bình quân của Brazil đạt 4.381 USD/tấn; của Ấn Độ 4.867 USD/tấn và của Hà Lan là 5.039 USD/tấn), nhưng đó vẫn là thành công ngoạn mục của Việt Nam. Sở dĩ như vậy là vì trong vòng hơn 20 năm, Việt Nam rơi vào hai trạng thái bất lợi về giá hoàn toàn trái ngược nhau. Đó là, những năm đầu gia nhập “làng xuất khẩu điều thế giới”, với “rổ hàng xuất khẩu” còn hết sức khiêm tốn, lại “lạ nước lạ cái” trên thị trường, việc bán hàng với giá “mềm” hơn hẳn các “đại gia” là điều đương nhiên. Thế nhưng, khi đã “bén duyên” trên thị trường này, khối lượng xuất khẩu tăng rất mạnh qua từng năm thì nó cũng đồng nghĩa với áp lực giảm giá càng lớn. 2.1.2. Những thuận lợi và khó khăn trong hoạt động xuất khẩu điều sau khi gia nhập WTO Ngày 11/01/2007 Việt Nam là thành viên đầy đủ của Tổ chức thương mại thế giới. Gia nhập WTO là một bước ngoặt lớn trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế và có tác động tích cực tới sự phát triển kinh tế của Việt Nam. Đây là thời cơ lớn cho nước ta trong hoạt động ngoại thương, đặc biệt là hoạt động xuất nhập khẩu hàng hoá đã có bước phát triển mạnh mẽ. Bởi xuất khẩu là hướng ưu tiên và là trọng điểm của hoạt động ngoại thương ở các nước nói chung và Việt Nam nói riêng. Sự phát triển của ngoại thương đã góp phần đưa nền kinh tế Việt Nam hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới; góp phần tăng tích luỹ nội bộ nền kinh tế nhờ sử dụng hiệu quả lợi thế so sánh trong trao đổi quốc tế; là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế; nâng cao trình độ công nghệ và chuyển dịch cơ cấu ngành nghề trong nước; tạo việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống cho người lao động. 10
Thực trạng hoạt động xuất khẩu điều ở Việt Nam sau 2 năm gia nhập WTO để thấy được những cơ hội và thách thức đối với ngành điều Việt Nam nói chung va xuất khẩu hàng hoá nói riêng. Sau 2 năm gia nhập WTO, xuất khẩu điều có sự thay đổi đáng kể: - Năm 2007, cả nước xuất khẩu được 151,73 nghìn tấn hạt điều các loại với trị giá 650,6 triệu USD, tăng 19,66% về lượng và tăng 29,15 % về trị giá so với năm 2006, tăng 39,24% về lượng và tăng 29,73% về trị giá so với năm 2005. - Năm 2008, xuất khẩu đạt 167 nghìn tấn tương đương với kim ngạch 914,34 triệu USD, tăng 16% về lượng và 42% về giá trị so với năm 2007. Gia nhập WTO, tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho Việt Nam duy trì và mở rộng cả thị trường truyền thống và thị trường xuất nhập khẩu lớn như Mỹ, Trung Quốc va EU. Đến năm 2007, hạt điều của Việt Nam được xuất khẩu sang 78 quốc gia và vùng lãnh thổ, tăng 10 quốc gia so với năm 2006. Năm 2008, hạt điều Việt Nam được xuất khẩu sang 83 thị trường và lãnh thổ, tăng 5 thi trường so với năm 2007. Bên cạnh những tác động thuận lợi khi gia nhập WTO, Việt Nam cũng gặp phải những thách thức như: Gia nhập WTO đòi hỏi tự do hoá thương mại và áp dụng các nguyên tắc tối huệ quốc và đối xử quốc gia, điều này tất yếu dẫn đến tình trạng cạnh tranh ngày càng quyết liệt ngay trên thị trường nội địa. Đặc biệt các doanh nghiệp Việt Nam vốn đã quen với việc sản xuất những hàng hoá và dịch vụ phục vụ thị trường nội địa trong điều kiện có bảo hộ bằng thuế quan hoặc các hàng rào phi thuế quan thì nay phải cạnh tranh với các doanh nghiệp nước ngoài, đây là một thách thức vô cùng lớn, nếu không có lợi thế tất yếu sẽ bị loại bỏ, trước hết là các doanh nghiệp thương mại. Như vậy sẽ gia tăng sức ép cạnh tranh quốc tế khắc nghiệt ngay trong thị trường nội địa. Các cơ sở xuất khẩu của Việt Nam chưa có biện pháp ứng phó hiệu quả với các rào cản thương mại và những biến động khó lường của thị trường thế giới, bởi các rào cản thương mại quốc tế được các nước nhập khẩu dựng lên ngày càng tinh vi, phức tạp và tỷ giá hối đoái biến động trên thị trường thế giới theo hướng bất lợi cho hoạt động xuất khẩu. Mức thuế quan của 11
Việt Nam còn tương đối cao so với các nước trong khu vực cũng như thế giới. Theo nguyên tắc của WTO là chỉ sử dụng thuế quan để bảo hộ sản xuất trong nước, do vậy Việt Nam phải xây dựng lộ trình cắt giảm các hàng rào phi thuế quan một cách hợp lý, đây cũng là thách thức đối với các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. 2.2. Thị trường 2.2.1. Thị trường trong nước- cơ chế quản lý và chính sách ngoại thương đối với ngành điều a/ Thị trường Tại thị trường trong nước, tình hình thu mua của các doanh nghiệp cũng khá nóng bỏng. Ông Nguyễn Đức Thanh cho biết, các doanh nghiệp ngành chế biến điều phải đối mặt với sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các thành viên trong cùng ngành về cách thức thu gom, giá cả. Vì lợi nhuận, không ít nhà nhập khẩu tìm mua hàng của những cơ sở không đảm bảo về an toàn vệ sinh thực phẩm. Từ đó, "con sâu làm rầu nồi canh" đã ảnh hưởng mạnh đến giá cả bán buôn và uy tín của tất cả các đơn vị khác trong ngành điều trong thời gian qua. Trong 10 nước đứng đầu về xuất khẩu nhân điều thì đã có đến 6 nước tạm nhập tái xuất. Từ đó có thể nói giới đầu cơ trung gian buôn bán nhân điều chiếm thị phần ngày một tăng, và rất dễ dẫn đến tình trạng thông tin ảo về giá và cung cầu trên thị trường. Bởi vậy, hoạt động xuất khẩu điều tiềm ẩn nhiều rủi ro. a.1. Giá Điều xuất khẩu qua các năm gần đây: - Giá Điều xuất khẩu của Việt Nam năm 2008 đạt mức trung bình khoảng 5406,4 USD/tấn, tăng 29% so với năm 2007 và tăng 22% so với mức giá trung bình 10 năm trở lại đây. Tuy nhiên vẫn còn thấp hơn 15% so với mức cao nhất đạt được vào năm 1999 (6324,3 USD/tấn). Năm 2008, mặc dù giá Điều thô trong nước không tăng, thậm trí còn giảm nhẹ vào đầu năm do doanh nghiệp thu mua thiếu vốn nhưng giá Điều xuất khẩu 12
vẫn tăng, nguyên nhân chính là do được lợi về tỷ giá và chi phí của các doanh nghiệp tăng kéo giá bán lên theo. - Đầu năm 2009 những đợt mưa trái mùa đã làm cho trên 100 nghìn ha cây điều ở các tỉnh Bình Phước, Bình Dương, Đồng Nai, Tây Ninh... bị nhiễm bệnh, ảnh hưởng rất lớn đến năng suất (bình quân chỉ từ 200- 500 kg trái/ha) làm cho sản luợng điều thô năm 2009 sụt giảm rất nhiều so với các năm trước. Hiệp hội điều Việt Nam (Vinacas) cho biết, diện tích cây điều của cả nước hiện vào khoảng 400 nghìn ha, trong đó chỉ có khoảng 300 nghìn ha đang thu hoạch, giảm 30 nghìn ha so với vụ điều năm 2008. Theo tính toán của Hội Nông dân Bình Phước (nơi có đến 47% sản lượng điều cả nước), năng suất điều bình quân hiện chỉ đạt khoảng 1 tấn/ha, giá bán điều thô tại vườn chỉ khoảng 6,8- 7 nghìn đồng/kg, chỉ bằng chi phí đầu tư nên người nông dân hầu như không thu lợi được gì. Giá Điều xuất khẩu trung bình đạt 4861 USD/tấn. - Năm 2010, điều nhân WW320 có giá xuất khẩu trung bình là 6.525 USD/tấn- FOB (trong đó giá xuất khẩu trung bình ở các thị trường như Mỹ là 6.452 USD/tấn, thị trường Trung Quốc là 6.528 USD/tấn, thị trường Hà Lan là 6.506 USD/tấn- FOB), điều nhân W320 có giá xuất khẩu trung bình là 6.669 USD/tấn- FOB (trong đó giá xuất khẩu trung bình ở các thị trường như Mỹ là 6.684 USD/tấn, thị trường Trung Quốc là 6.747 USD/tấn- FOB), điều nhân W240 có giá xuất khẩu trung bình ở mức 6.970 USD/tấn- FOB. Trong quý 3/2010, giá điều nhân đạt 7,81 USD/kg, nguyên nhân chính là do sản lượng điều của các nước Ấn Độ, Brazin, Indonesia giảm mạnh trong khi nhu cầu lại tăng đột biến, đây chính là lợi thế cho nhân điều chế biến của Việt Nam tung mạnh ra thị trường thế giới. 13
- Đầu vụ năm 2011, giá điều thô được dự báo khoảng 24.500-27.500 đồng/kg, sau điều chỉnh lên 30.000 đồng/kg và liên tục được đẩy giá. Ngày 4/3, giá điều thô tại Bình Phước đã chạm mức 42.000 đồng/kg. Tuy nhiên, chỉ hôm sau, điều thô lại quay đầu giảm giá mạnh. Đến chiều 24/3, giá điều thô chỉ còn 24.000-25.000 đồng/kg. Cuối tháng 3 giá hạt điều nhân tăng cao. Hạt điều nhân của Việt Nam được chào bán FOB, loại W240 có giá 4,20-4,30 USD/lb, loại W320 có giá 3,70-3,80 USD/lb. Đây là mức giá cao ít gặp trong nhiều năm qua. a.2. Thị trường xuất khẩu của Việt Nam Xuất khẩu hạt điều sang các thị trường quý I/2011 Hoa Kỳ luôn luôn là thị trường lớn nhất của xuất khẩu hạt điều Việt Nam, cả quý I xuất khẩu sang Hoa Kỳ đạt 66,16 triệu USD, chiếm 32,31% trong tổng kim ngạch, tăng 56,05% so cùng kỳ. Trung Quốc đứng vị trí số 2 về kim ngạch, cả quý I xuất sang thị trường này 47,3 triệu USD, chiếm 23,1% tổng kim ngạch, tăng 92,9% so cùng kỳ. Kim ngạch xuất khẩu sang Hà Lan xếp vị trí thứ 3, đưa kim ngạch xuất khẩu cả quý I sang thị trường này lên 29,72 triệu USD, chiếm 14,52% tổng kim ngạch, tăng 28,05% so với cùng kỳ. Singapore là thị trường được đặc biệt chú ý bởi sự tăng trưởng đột biến về kim ngạch, tổng cộng cả quý I tăng tới 1.347% so với cùng kỳ. a.3. Sản phẩm và giá bán trong nước: Tại các siêu thị thuộc hệ thống Saigon Co.op, mặt hàng hạt điều có các loại như điều rang muối, chao dầu, ướp mật ong, còn vỏ lụa, kẹo hạt điều đóng trong hộp thiếc, nhựa được bày bán khá nhiều và thường chưng ở vị trí tốt nhất. Trong đó, có thể kể đến thương hiệu điều Xuân Hồng, Tuấn Đạt (TP.HCM), Yến Nhung, Yến Ngọc, Yến Nhi (Biên Hoà- Đồng Nai). So với một số loại hạt 14
phục vụ tết như hạt dưa, dẻ, bầu, bí... thì giá hạt điều chế biến cao hơn hẳn. Chẳng hạn: 500g hạt điều rang muối của Xuân Hồng giá bán là 91,5 nghìn đồng. Các sản phẩm của các cơ sở khác cũng dao động trên dưới 200 nghìn đồng/kg. Tại chợ Bình Tây, ngoài một số loại có thương hiệu, đóng trong các gói nhỏ hay hộp như Kim Thành, Thương Thương (TP.HCM), hạt điều còn được bán dưới dạng hàng xá. Theo khảo sát có đến năm loại hạt điều chế biến bày bán tại chợ Bình Tây như: hạt điều sấy nhỏ, loại nửa hạt giá bán từ 65- 70 nghìn đồng/kg; loại còn vỏ lụa giá khoảng 130 nghìn đồng/kg; ép chân không giá 140- 150 nghìn đồng/kg. Bà Năm, chủ sạp Giác Đức ở chợ Bình Tây cho biết, giá hạt điều năm nay cao hơn năm ngoái từ 15- 20 nghìn đồng/kg. Tuy có mức giá cao, nhưng theo thừa nhận của nhiều doanh nghiệp và cơ sở chế biến, mặt hàng hạt điều chế biến đang có mặt tại thị trường nội địa phần nhiều là loại thứ cấp, nghĩa là hạt loại hai trở đi chứ không phải như hàng xuất khẩu. Bằng chứng là hạt điều rang muối hạt nhỏ, không đều nhau và có nhiều hạt gẫy, nát vụn. Ngay như loại còn nguyên vỏ lụa hạt cũng không đều. Một doanh nghiệp chuyên xuất khẩu nhân điều cho biết, thường thì tỷ lệ hạt không đạt bị loại ra chiếm khoảng 2- 5%. "Số này phải bán rẻ cho cơ sở chế biến tiêu thụ trong nước chứ không làm hàng xuất khẩu được". Cho đến nay, ngoài những cơ sở chế biến, một vài doanh nghiệp tư nhân tham gia chế biến hạt điều bán nội địa, thị trường cũng đã xuất hiện một vài công ty chuyên làm hàng xuất khẩu nhảy vào tham gia như Nhật Huy (Bình Dương), Tanimexco, Lafooco (Long An), Dannon (Bình Dương)... Hiện tại, nhu cầu tiêu thụ điều đang tăng trở lại cùng với sự phục hồi của kinh tế thế giới. Đặc biệt, với tác dụng tốt cho sức khoẻ, không chứa nhiều cholesterol và rất tốt cho những người trên 40 tuổi, khiến cho nhu cầu tiêu thụ hạt điều tại các nước phát triển cũng như các nền kinh tế mới nổi như Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan… được dự báo sẽ ngày càng tăng. Đây cũng chính là một trong những yếu tố giúp giá nhân điều sẽ còn tăng thêm trong thời gian tới, khi mà những tín hiệu tích cực về sự phục hồi của kinh tế Mỹ và kinh tế thế giới ngày càng rõ nét hơn. 15
b/ Cơ chế quản lý và chính sách ngoại thương của Việt Nam đối với ngành điều Để hoạt động ngoại thương Việt Nam phát triển tốt, vượt qua được những thách thức và khó khăn, vẫn nằm trong danh sách các nước có tốc độ tăng trưởng xuất khẩu, nhập khẩu cao của khu vực và thế giới. Trong thời gian tới, Việt Nam cần thực hiện tốt một số nội dung cơ bản sau: Một là, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức và luật lệ cuả WTO. Hai là, phải tăng kim ngạch xuất khẩu để đáp ứng nhu cầu nhập khẩu. Ba là, xây dựng và phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng. Bốn là, đẩy mạnh cải cách hành chính trong hoạt động xuất nhập khẩu. Năm là, nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp và sản phẩm xuất khẩu. Sáu là, đẩy mạnh công tác xúc tiến thương mại. Bảy là, phát triển nguồn nhân lực. Chính sách quản lý xuất khẩu: Mục tiêu lớn nhất của Việt Nam là phải hoàn thiện tất cả các yêu cầu mà WTO đặt ra như hoàn thiện hệ thống luật pháp, cắt giảm thuế quan, bỏ các biện pháp bảo hộ mậu dịch không được WTO cho phép. Ngoài ra, Việt Nam tích cực tham gia các khu vực mậu tự do (FTA) như đã tham gia AFTA, ký các hiệp định thương mại song phương, như đã ký hiệp định thương mại Việt Mỹ (BTA).Các biện pháp này đều có lợi cho xuất khẩu điều nói riêng và xuất khẩu hàng hoá của Viẹt Nam nói chung, là điều tất yếu phải làm khi hội nhập quốc tế. Gia nhập WTO, thuế quan tất nhiên phải bị cắt giảm, thêm vào đó nhà nước không được dùng các biện pháp bảo hộ xuất khẩu như trước kia. Cùng với đó, khi gia nhập WTO, Việt Nam chấp nhận là nền kinh tế thị trường (Non-Market 16
Economy) trong vòng 12 năm, điều này gây ra không ít khó khăn cho Việt Nam trong thương mại quốc tế, đặc biệt phải chống bán phá giá điều. Trong thời gian tới, Nhà nước sẽ có những cơ chế chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho người trồng điều đẩy mạnh các hoạt động sản xuất, kinh doanh, như cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lâu dài cho người dân vùng quy hoạch trồng điều để tạo điều kiện cho họ vay vốn ngân hàng đầu tư sản xuất. Xem xét giảm thuế cho các doanh nghiệp chế biến sử dụng công nghệ tiên tiến, mang tính tiên phong trong quá trình phát triển hoặc di chuyển cơ sở chế biến từ khu đô thị về vùng nông thôn trồng điều tập trung. Hỗ trợ lãi suất vay vốn cho các doanh nghiệp chế biến, đầu tư cho vùng nguyên liệu điều phát triển bền vững và đầu tư trang thiết bị, máy móc, nhà xưởng hiện đại để nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng sức cạnh tranh trên thị trường. Nhà nước hỗ trợ kinh phí cho ngành điều đẩy mạnh các chương trình xúc tiến thương mại, quảng bá nâng cao vị thế và sức cạnh tranh của sản phẩm điều Việt Nam trên thị trường quốc tế, đồng thời mở rộng thị trường tiêu thụ trong nước. Đầu tư từ nguồn vốn ngân sách cho các chương trình nghiên cứu khoa học về cây điều, các chương trình khuyến nông, khuyến công phát triển ngành điều. 2.2.2. Thị trường Mỹ - cơ chế quản lý và chính sách ngoại thương đối với ngành điều Hạt điều Việt Nam đã có mặt tại trên 40 nước và vùng lãnh thổ, trong đó thị trường Hoa Kỳ đứng đầu với 40%, Trung Quốc 20%, các nước châu Âu 20%, 10% còn lại được xuất sang Nga, Nhật Bản và khu vực Trung Đông. Năm 2010 Hoa Kỳ nhập khẩu được 119.113 tấn điều nhân các loại với kim ngạch nhập khẩu 692.179.176 USD, tăng nhẹ 1,85% về lượng và tăng 18,71% về trị giá so với năm 2009. Giá nhập khẩu bình quân của Hoa Kỳ năm 2010 đạt 5.811 USD/tấn- Hoa Kỳ là một trong những quốc gia có giá trị nhập khẩu cao nhất thế giới. Tính cả năm 2010, Việt Nam chiếm đến 48,96% thị phần nhập khẩu điều 17
nhân của Hoa Kỳ (58.313 tấn và 340.411.029 USD), tiếp theo là Ấn Độ (25,73% thị phần), Brazin (19,59% thị phần). Chính sách: Giám sát chặt chẽ các hoạt động mua bán Điều trên đất nước của họ. Kiểm tra kỹ lưỡng chất lượng sản phẩm, đưa ra yêu cầu về chất lượng cao thì mới được xuất khẩu vào đất nước của họ. Chống bán phá giá giúp cho việc cạnh tranh lành mạnh, làm cho các đơn vị có sản phẩm kém chất lượng sẽ không thể xâm nhập vào thị trường nội địa… 2.3. Kim ngạch Cây điều trước kia chỉ mang ý nghĩa phủ xanh đất trống đồi trọc, xoá đói giảm nghèo. Những năm gần đây, cây điều với sự bứt phá mạnh mẽ trên thị trường tiêu thụ thế giới, mang về nguồn thu đáng kể cho cả người trồng và cả cơ sở chế biến. Việc đầu tư có chiều sâu để đem về năng suất cao đã được tiến hành từ khâu giống, môi trường chăm sóc đến chế biến. Nhờ vậy cây điều Việt Nam trở thành thương hiệu ở vị trí số 1 về kim ngạch xuất khẩu trên thị trường thế giới. Xuất khẩu hạt điều tăng trưởng liên tục qua các năm: - Năm 2001 lượng xuất khẩu chỉ ở mức 43,6 nghìn tấn, qua 4 năm lượng xuất khẩu đã lên tới 126,8 nghìn tấn vào năm 2006. - Năm 2007, tiếp tục lần thứ 2 Việt Nam đứng số 1 thế giói về xuất khẩu hạt điều, đồng thời đạt mức cao kỷ lục về số lượng cũng như trị giá. Cả năm, nước ta xuất khẩu được 151,73 nghìn tấn hạt điều các loại với trị giá 650,6 triệu USD. Với lượng điều xuất khẩu trong năm 2007, nước ta tiếp tục chiếm trên 50 lượng điều xuất khẩu thế giới. - Con số không chỉ dừng lại ở đó, đến năm 2008, Việt Nam xuất khẩu 167 nghìn tấn nhân điều tương đương kim ngạch 914,34 triệu USD. - Năm 2009, kim ngạch xuất khẩu hạt điều giảm nhẹ 7,06% so với cùng kỳ 2008. Xuất khẩu hạt điều năm 2009 đạt 177,15 tấn, trị giá 846,7 triệu USD. - Năm 2010, cả nước xuất khẩu đạt 198 nghìn tấn hạt điều đến 52 quốc gia và 18
vùng lãnh thổ, thu được 1,14 tỷ USD. trở thành năm đầu tiên xuất khẩu điều vượt qua ngưỡng 1 tỷ đô la. - Năm 2011 + Tháng 1/2011 cả nước xuất khẩu 13.529 tấn hạt điều, thu về 96,45 triệu USD, giảm 20,9% về lượng và giảm 19,1% về kim ngạch so với tháng 12/2010; nhưng tăng 5% về lượng và tăng 38,6% về kim ngạch so với tháng 1/2010. + Theo số liệu thống kê, lượng hạt điều của Việt Nam xuất khẩu trong tháng 2/2011 đạt 5.985 tấn với kim ngạch hơn 41 triệu USD, so với tháng trước giảm 55,8% về lượng và giảm 57,5% về kim ngạch; đồng thời so với cùng kỳ năm 2010 giảm 16,38% về lượng nhưng lại tăng 12,85% về kim ngạch. Tính chung tổng lượng hạt điều xuất khẩu của cả nước trong 2 tháng đầu năm nay đạt 19.596 tấn với kim ngạch 138,1 triệu USD giảm nhẹ 3,5% về lượng nhưng lại tăng 28,6% về kim ngạch so với 2 tháng/10. Có sự gia tăng về kim ngạch chủ yếu là do giá xuất khẩu trung bình của hạt điều trong 2 tháng đầu năm 2011 đứng ở mức 6.856 USD/tấn cao hơn so với cùng kỳ khoảng 1.776 USD/tấn. + Quý I/2011 cả nước xuất khẩu 28,971 tấn hạt điều, thu về 204,74 triệu USD (giảm 5,4% về lượng nhưng tăng 28,34% về kim ngạch so với cùng kỳ năm 2010). Với kết quả ấn tượng này, trong 4 năm liên tục (2006-2010) VN đã trở thành nước có số lượng và kim ngạch xuất khẩu nhân điều số 1 thế giới và giữ vững vị trí nước chế biến đứng thứ 2 thế giới sau Ấn Độ và đứng thứ 3 thế giới về năng suất và sản lượng sau Ấn Độ và bờ biển Ngà. - Ông Nguyễn Thái Học, Chủ tịch Hiệp hội điều VN (VINACAS) cho biết: Ngành điều VN đang thực hiện chiến lược phát triển sản xuất kinh doanh theo hướng: năng suất, chất lượng, hiệu quả và tăng khả năng cạnh tranh, phấn đấu đưa kim ngạch xuất khẩu lên 1,2 tỷ USD vào năm 2015 và 1,5 tỷ USD vào năm 2020. 2.4. Hiệu quả Trong những năm gần đây, tốc độ xuất khẩu điều của Việt Nam liên tục tăng. Năm 2006, kim ngạch xuất khẩu chỉ đạt gần 500 triệu USD. Đến năm 2007, xuất khẩu mặt hàng này của Việt Nam tăng 26% về sản lượng và 34% về giá trị so với 19
năm trước. Tốc độ tăng trưởng không chỉ dừng ở mức độ đó, mà còn tăng hơn nhiều được thể hiện ở năm 2008, tốc độ tăng trưởng này đạt 16% về lượng và 42% về giá trị so với năm 2007. Đến năm 2009, tốc độ tăng trưởng 7,15% về lượng nhưng giảm 7,06% về giá trị so với cùng kỳ 2008. Đến năm 2010, tốc độ này cao hơn hẳn cụ thể tăng 11,8% về lượng và 34% về giá trị so với năm 2009. Trong 2 tháng đầu năm 2011, tốc độ tăng trưởng đạt 16% về lượng và tăng 55,2% về giá trị so với cùng kỳ 2010. Như vậy so với chỉ tiêu đề ra của Bộ Nông nghiệp – Phát triển nông thôn, ngành điều Việt Nam vượt cả 3 chỉ tiêu về sản lượng chế biến, sản lượng nhân điều xuất khẩu và kim ngạch xuất khẩu (vượt từ 27% đến hơn 52%). Tuy nhiên, các chỉ tiêu về diện tích cây điều, năng suất và sản lượng điều nguyên liệu cho chế biến còn thấp (đạt từ 60% đến hơn 87% chỉ tiêu). 2.5. Đánh giá ưu điểm, hạn chế; nêu nguyên nhân 1.1.1. Ưu điểm Việt Nam giữ vị trí số 1 về xuất khẩu nhân điều. Trong 32 nước trồng điều trên thế giới, Việt Nam là 1 trong 3 nước có diện tích và sản lượng điều cao nhất. Hiện diện tích điều của cả nước gần 390 nghìn ha được trồng tập trung nhiều nhất chủ yếu ở các tỉnh Đông Nam Bộ như: Bình Phước, Bà Rịa- Vũng Tàu, Đồng Nai và vùng Tây Nguyên. Việt Nam đã vượt qua Ấn Độ để giành vị trí số 1 trong “làng xuất khẩu điều thế giới” với khối lượng đạt 126.800 tấn, chiếm 37,3% thị trường thế giới. Cùng với thông tin này, Quyền Chủ tịch Hiệp hội điều Việt Nam Nguyễn Đức Thanh cũng dẫn lại nhận định của các doanh nghiệp nhập khẩu điều hàng đầu thế giới tại một hội nghị về điều được tổ chức ở Mỹ hồi tháng 4/2010 vừa qua, cho rằng chất lượng nhân điều Việt Nam thơm ngon hơn hẳn so với sản phẩm của nhiều quốc gia khác. Công bằng mà nói dù không được coi trọng đúng mức nhưng hạt điều nhân xuất khẩu lại chính là mặt hàng Việt Nam thành công nhất trong xuất khẩu trong hơn hai thập kỷ qua. 20