Lý luận, hướng dẫn mẫu và 350 bài tập thực hành về Định tội danh

Chia sẻ: Nguyễn Hào Hiệp | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:242

Thêm vào BST

Báo xấu

571
lượt xem 87
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung tài liệu Định tội danh: Lý luận, hướng dẫn mẫu và 350 bài tập thực hành trình bày về ý nghĩa khoa học và thực tiễn của việc định tội danh, khái niệm, các đặc điểm cơ bản, các dạng và các giai đoạn định tội danh, những căn cứ pháp lý và căn cứ khoa học của việc định tội danh,....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Lý luận, hướng dẫn mẫu và 350 bài tập thực hành về Định tội danh

®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt L£ C¶m & trÞnh quèc to¶n ®Þnh téi danh: Lý luËn, híng dÉn mÉu vµ 350 bµi tËp thùc hµnh hµ néi – 2004 Cuèn s¸ch lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn kh¶o ®ång bé ®Çu tiªn trong khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam, mµ trong ®ã trªn c¬ së c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn hµnh ®· gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn sau ®©y vÒ ®Þnh téi danh (§TD): 1) ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña viÖc §TD; 2) Kh¸i niÖm, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n, c¸c d¹ng vµ c¸c giai ®o¹n §TD; 3) Nh÷ng c¨n cø ph¸p lý vµ c¨n cø khoa häc cña viÖc §TD (®Æc biÖt ®Ò cËp s©u ®Õn viÖc lµm s¸ng tá lý luËn vÒ
cÊu thµnh téi ph¹m víi tÝnh chÊt lµ c¨n cø khoa häc cña viÖc §TD); 4) §TD ®èi víi téi ph¹m hoµn thµnh; 5) §TD ®èi víi téi ph¹m cha hoµn thµnh; 6) §TD ®èi víi téi ph¹m ®îc thùc hiÖn cã ®ång ph¹m; 7) §TD ®èi víi bèn trêng hîp nhiÒu (®a) téi ph¹m - ph¹m téi nhiÒu lÇn, ph¹m nhiÒu téi, ph¹m téi cã tÝnh chÊt chuyªn nghiÖp vµ t¸i ph¹m; 8) Híng dÉn ph¬ng ph¸p §TD kÌm theo c¸c lêi gi¶i cho mét sè bµi tËp víi tÝnh chÊt lµ nh÷ng ®¸p ¸n mÉu vµ; 9) X©y dùng c¸c t×nh huèng x¶y ra trong thùc tiÔn díi d¹ng hÖ thèng 350 bµi tËp thùc hµnh vÒ §TD. Ngoµi ra, trong cuèn s¸ch nµy b¹n ®äc cßn cã thÓ t×m thÊy néi dung cña c¸c v¨n b¶n cÇn ®îc nghiªn cøu trong lÜnh vùc ph¸p luËt h×nh sù do Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao hoÆc (vµ) c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ë Trung ¬ng ban hµnh mµ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau cã liªn quan ®Õn viÖc §TD. Dµnh cho c¸c nhµ khoa häc-luËt gia, c¸c nghiªn cøu sinh, häc viªn cao häc vµ sinh viªn thuéc chuyªn ngµnh T ph¸p h×nh sù t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o §¹i häc vµ Sau ®¹i häc LuËt, ®ång thêi cho c¸c c¸n bé nghiªn cøu vµ c¸n bé thùc tiÔn ®ang c«ng t¸c t¹i c¸c c¬ quan §iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t vµ Tßa ¸n, còng nh cho tÊt c¶ ai quan t©m ®Õn nh÷ng vÊn ®Ó lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ §TD. Ph©n c«ng biªn so¹n 1. TSKH. GVC Lª C¶m: PhÇn më ®Çu vµ phÇn thø nhÊt 2. LS. ThS. GVC TrÞnh Quèc To¶n: PhÇn thø hai lêi giíi thiÖu 2
Tõ tríc ®Õn nay, viÖc nghiªn cøu ®Ó lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ®Þnh téi danh (§TD) lu«n lµ mét trong nh÷ng híng nghiªn cøu c¬ b¶n, ®ång thêi còng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam v× mét lo¹t nh÷ng lý do cã c¨n cø x¸c ®¸ng nh sau: Mét lµ, qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt mét c¸ch c«ng minh, cã c¨n cø vµ ®óng ph¸p luËt vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm h×nh sù (TNHS) cña ngêi ph¹m téi nãi riªng, ®ång thêi viÖc b¶o vÖ mét c¸ch v÷ng ch¾c c¸c quyÒn vµ tù do cña c«ng d©n b»ng ph¸p luËt h×nh sù (PLHS) trong giai ®o¹n x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn (NNPQ) ViÖt Nam hiÖn nay nãi chung, vÒ c¬ b¶n phô thuéc rÊt nhiÒu vµo viÖc c¬ quan t ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn §TD x¸c ®Þnh téi danh ®· ®îc thùc hiÖn trong thùc tÕ kh¸ch quan cã chÝnh x¸c hay kh«ng (?). Hai lµ, thùc tiÔn ¸p dông PLHS ®· tõ l©u cho phÐp kh¼ng ®Þnh mét ch©n lý ®óng ®¾n r»ng, nÕu nh trong tÊt c¶ c¸c vô ¸n h×nh sù khi téi ph¹m ®îc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c, th× kh«ng nh÷ng sÏ gãp phÇn lµm cho h×nh ph¹t ®îc quyÕt ®Þnh ®èi víi ngêi bÞ kÕt ¸n phï hîp víi tÝnh chÊt, møc ®é nguy hiÓm cho x· héi cña hµnh vi ph¹m téi mµ ngêi ®ã ®· thùc hiÖn vµ ®¶m b¶o søc ®îc thuyÕt phôc, mµ cßn lµm cho hiÖu qu¶ cña ph¸p luËt vµ ph¸p chÕ trong Nhµ níc, còng nh uy tÝn cña Tßa ¸n vµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ®îc n©ng râ rÖt lªn tríc con m¾t cña c«ng d©n vµ d luËn x· héi. Ba lµ, tuy nhiªn, thùc tiÔn ®iÒu tra, truy tè vµ xÐt xö cña níc ta cho thÊy, ®«i khi c¸c c¬ quan t ph¸p h×nh sù còng cã thÓ §TD kh«ng ®îc chÝnh x¸c, v× c¸c qui ph¹m PLHS ®îc ghi nhËn trong luËt thùc ®Þnh thêng lµ díi d¹ng trõu tîng, nhng c¸c t×nh huèng diÔn ra trong thùc tÕ kh¸ch quan cña ®êi sèng x· héi th× l¹i rÊt rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, nªn kh«ng ph¶i lóc nµo nhµ lµm luËt níc ta còng cã thÓ lêng tríc ®îc tÊt c¶ mäi t×nh huèng cã thÓ x¶y ra. Vµ cuèi cïng, bèn lµ, chÝnh v× vËy, nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ §TD vµ thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ph¹m PLHS cã liªn quan ®Õn viÖc §TD lu«n ®îc c¸c nhµ khoa häc-luËt gia, c¸n bé nghiªn cøu vµ c¸n bé thùc tiÔn cña c¸c c¬ quan §iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t vµ Tßa ¸n, còng nh c¸c nghiªn cøu sinh, häc viªn cao häc vµ sinh viªn thuéc chuyªn ngµnh t ph¸p h×nh sù t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o §¹i häc vµ Sau ®¹i häc LuËt coi lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®a d¹ng vµ phong phó, phøc t¹p vµ ®ang ®îc tranh luËn víi nhiÒu quan ®iÓm, ý kiÕn rÊt kh¸c nhau. Tríc t×nh h×nh ®ã, ®Ó gãp phÇn vµo viÖc thùc hiÖn híng nghiªn cøu c¬ b¶n vµ nhiÖm vô quan träng ®· nªu cña khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam, ®ång thêi hç trî cho viÖc ®¶m b¶o sù nhËn thøc thèng nhÊt cña c¸c ®èi tîng nãi trªn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn xung quanh viÖc §TD, Khoa LuËt trùc thuéc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi (§HQGHN) cho xuÊt b¶n cuèn s¸ch chuyªn kh¶o §Þnh téi danh: Lý luËn, h- íng dÉn mÉu vµ 350 bµi tËp thùc hµnh. víi tÝnh chÊt lµ c«ng tr×nh khoa häc cña 3
Khoa do cña hai gi¶ng viªn chÝnh thuéc Bé m«n T ph¸p h×nh sù, Chñ nhiÖm Khoa - TSKH. Lª C¶m vµ Gi¸m ®èc Trung t©m LuËt so s¸nh - ThS., LuËt s TrÞnh Quèc To¶n biªn so¹n. Hy väng r»ng, cuèn s¸ch nµy sÏ ®¸p øng ®îc nhu cÇu nghiªn cøu kh«ng chØ cña c¸c c¸n bé gi¶ng d¹y, c¸c c¸n bé nghiªn cøu khoa häc, còng nh nhu cÇu häc tËp cña c¸c nghiªn cøu sinh, häc viªn cao häc vµ sinh viªn thuéc chuyªn ngµnh T ph¸p h×nh sù t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o §¹i häc vµ Sau ®¹i häc LuËt, mµ nã cßn cã thÓ ® îc dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho c¸c c¸n bé nghiªn cøu vµ c¸n bé thùc tiÔn ®ang c«ng t¸c t¹i c¸c c¬ quan §iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t vµ Tßa ¸n trong qu¸ tr×nh ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña BLHS n¨m 1999 vÒ §TD. LÏ dÜ nhiªn, nh÷ng vÊn ®Ò vÒ §TD bao giê còng lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®a d¹ng vµ phøc t¹p, ®ång thßi vÉn cßn ®ang ®îc tiÕp tôc nghiªn cøu, tranh luËn vµ cßn cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau trong khoa häc, còng nh trong thùc tiÔn t ph¸p h×nh sù, mÆt kh¸c v× lµ mét c«ng tr×nh khoa häc cña tËp thÓ t¸c gi¶ nªn cã thÓ cuèn s¸ch “§Þnh téi danh: Lý luËn, híng dÉn mÉu vµ 350 bµi tËp thùc hµnh” cña TSKH.Lª C¶m vµ Th.S., LuËt s TrÞnh Quèc To¶n ë mét chõng mùc nµo ®ã sÏ khã tr¸nh khái mét sè ®iÓm h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Do vËy, tËp thÓ t¸c gi¶ cuèn s¸ch vµ Khoa LuËt trùc thuéc §HQGHN lu«n s½n sµng tiÕp thu nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp ch©n thµnh cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®Ó cuèn s¸ch sÏ ®îc hoµn thiÖn h¬n trong lÇn t¸i b¶n sau./. Hµ Néi, th¸ng 01 n¨m 2004 Khoa luËt trùc thuéc ®¹i häc quèc gia hµ néi 4
PhÇn më ®Çu ®Æt vÊn ®Ò vÒ ®Þnh téi danh (C¸ch tiÕp cËn nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu trong cuèn s¸ch nµy) 1. TÝnh cÊp thiÕt cña c«ng tr×nh nghiªn cøu. Sù ph¸p ®iÓn hãa thø hai luËt h×nh sù ViÖt Nam víi viÖc th«ng qua Bé luËt h×nh sù (BLHS) n¨m 1999 cña níc ta ®ang ®Æt ra tríc c¸c nhµ khoa häc-h×nh sù häc mét nhiÖm vô quan träng vµ cÊp b¸ch lµ: trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù (PLHS) hiÖn hµnh, ph¶i ph©n tÝch ®Ó lµm s¸ng tá vÒ mÆt khoa häc nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ®Þnh téi danh (§TD) ®Ó tõ ®ã rót ra ®îc c¸c kiÕn gi¶i kh¶ thi nh»m gãp phÇn ®Þnh híng cho ho¹t ®éng thùc tiÔn t ph¸p h×nh sù trong viÖc b¶o vÖ mét c¸ch h÷u hiÖu c¸c quyÒn vµ tù do cña con ngêi th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm h×nh sù (TNHS) nãi chung vµ c¸ thÓ hãa h×nh ph¹t nãi riªng. Vµo nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû XX-®Çu thÕ kû XXI, mÆc dï trong khoa häc ph¸p lý ViÖt Nam ®· cã mét sè xuÊt b¶n phÈm vÒ luËt h×nh sù mµ trong ®ã ë c¸c møc ®é kh¸c nhau cã mét sè c«ng tr×nh liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ §TD. Tuy nhiªn, còng cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng, trong mét sè xuÊt b¶n phÈm nµy c¸c t¸c gi¶ cña chóng vÉn cha thÓ tho¸t khái xu híng lý thuyÕt su«ng cña khoa häc phßng giÊy hoÆc chñ yÕu lµ lÜnh héi nh÷ng t tëng khoa häc cña c¸c luËt gia-h×nh sù häc níc ngoµi (®Æc biÖt lµ cña Liªn X« cò). Sù h¹n chÕ nµy trong khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam cßn ®îc lý gi¶i bëi lý do lµ: §TD tøc lµ cô thÓ hãa c¸c qui ph¹m ph¸p luËt PLHS trõu tîng vµo ®êi sèng thùc tÕ, nhng do cha tr¶i qua ho¹t ®éng thùc tiÔn (®iÒu tra, truy tè hoÆc xÐt xö) trong lÜnh vùc t ph¸p h×nh sù nªn nh÷ng luËn ®iÓm khoa häc phßng giÊy thêng rÊt Ýt khi ®îc thùc tiÔn chÊp nhËn. Ch¼ng h¹n, cho ®Õn nay khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam cha cã c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn kh¶o nµo mµ trong ®ã cïng mét lóc gi¶i quyÕt kh«ng chØ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ §TD, mµ cßn ®Ò cËp ®Õn c¶ nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn vÒ §TD nh: híng dÉn §TD kÌm theo c¸c lêi gi¶i víi tÝnh chÊt lµ c¸c ®¸p ¸n mÉu cho c¸c trêng hîp cô thÓ vµ x©y dùng c¸c t×nh huèng thêng gÆp trong thùc tiÔn díi d¹ng hÖ thèng hµng tr¨m bµi tËp thùc hµnh. Nh vËy, tõ nh÷ng ®iÒu ®· ®îc ph©n tÝch trªn ®©y ®· cho phÐp kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt cña viÖc so¹n th¶o mét c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn kh¶o mµ trong ®ã cÇn ph¶i gi¶i quyÕt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ §TD, c¶ nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn vÒ §TD nh: híng dÉn viÖc §TD kÌm theo c¸c lêi gi¶i víi tÝnh chÊt lµ c¸c ®¸p ¸n mÉu cho 5
mét sè trêng hîp cô thÓ vµ x©y dùng c¸c t×nh huèng thêng gÆp trong thùc tiÔn díi d¹ng hÖ thèng hµng tr¨m bµi tËp thùc hµnh. §ång thêi, tÝnh cÊp thiÕt cña viÖc so¹n th¶o c«ng tr×nh chuyªn kh¶o nµy trong khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam còng chÝnh lµ luËn chøng cho sù lùa chän ®Ò tµi nghiªn cøu cña chóng t«i trong cuèn s¸ch díi tªn gäi “§Þnh téi danh: Lý luËn, híng dÉn mÉu vµ 350 bµi tËp thùc hµnh”. 2. Môc ®Ých, nhiÖm vô vµ ph¹m vi cña c«ng tr×nh nghiªn cøu. Môc ®Ých cña c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy lµ ph©n tÝch khoa häc ®Ó lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ §TD. §Ó phôc vô cho môc ®Ých nµy c¸c t¸c gi¶ ®Æt ra cho m×nh nhiÖm vô lµ ph¶i nghiªn cøu ®Ó lµm s¸ng tá vÒ mÆt khoa häc nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn sau ®©y vÒ §TD: 1) ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña viÖc §TD; 2) Kh¸i niÖm, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n, c¸c d¹ng vµ c¸c giai ®o¹n §TD; 3) Nh÷ng c¨n cø ph¸p lý vµ c¨n cø khoa häc cña viÖc §TD (®Æc biÖt ®Ò cËp s©u ®Õn viÖc lµm s¸ng tá lý luËn vÒ cÊu thµnh téi ph¹m víi tÝnh chÊt lµ c¨n cø khoa häc cña viÖc §TD); 4) §TD ®èi víi téi ph¹m hoµn thµnh; 5) §TD ®èi víi téi ph¹m cha hoµn thµnh; 6) §TD ®èi víi téi ph¹m ®îc thùc hiÖn cã ®ång ph¹m; 7) §TD ®èi víi bèn trêng hîp nhiÒu (®a) téi ph¹m – ph¹m téi nhiÒu lÇn, ph¹m nhiÒu téi, t¸i ph¹m vµ ph¹m téi cã tÝnh chÊt chuyªn nghiÖp; 8) Híng dÉn ph¬ng ph¸p §TD kÌm theo c¸c lêi gi¶i cho mét sè bµi tËp víi tÝnh chÊt lµ nh÷ng ®¸p ¸n mÉu vµ; 9) X©y dùng c¸c t×nh huèng x¶y ra trong thùc tiÔn d íi d¹ng hÖ thèng 350 bµi tËp thùc hµnh vÒ §TD. Ngoµi ra, trong ph¹m vi cña c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy b¹n ®äc cßn cã thÓ t×m thÊy danh môc c¸c v¨n b¶n cÇn ®îc nghiªn cøu trong lÜnh vùc ph¸p luËt h×nh sù do Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (TANDTC) vµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ë Trung ¬ng ban hµnh mµ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau cã liªn quan ®Õn viÖc §TD. 3. Nh÷ng c¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p luËn cña c«ng tr×nh nghiªn cøu. Nh÷ng c¬ së lý luËn cña c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy lµ c¸c thµnh tùu cña c¸c chuyªn ngµnh khoa häc ph¸p lý nh: lÞch sö ph¸p luËt, lý luËn vÒ ph¸p luËt, x· héi häc ph¸p luËt, luËt h×nh sù, téi ph¹m häc, luËt tè tông h×nh sù (TTHS) vµ triÕt häc trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, s¸ch chuyªn kh¶o vµ c¸c bµi ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ cña c¸c nhµ khoa häc- luËt gia ViÖt Nam vµ níc ngoµi. Ngoµi ra, ®Ó gãp phÇn ph©n tÝch khoa häc nh»m lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ §TD ®· nªu trªn ®©y, trong qu¸ tr×nh so¹n th¶o c«ng tr×nh cña m×nh c¸c c¸c t¸c gi¶ cßn sö dông mét sè lîng lín c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cña Nhµ níc, còng nh nh÷ng gi¶i thÝch thèng nhÊt cã tÝnh chÊt chØ ®¹o cña thùc tiÔn xÐt xö trong c¸c v¨n b¶n thuéc lÜnh vùc PLHS do TANDTC 6
hoÆc (vµ) c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ë Trung ¬ng ban hµnh mµ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau c¸c v¨n b¶n nµy cã liªn quan ®Õn viÖc §TD. Nh÷ng c¬ së ph¬ng ph¸p luËn cña c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy lµ phÐp biÖn chøng duy vËt, so¹n th¶o nh÷ng vÊn ®Ò t¬ng øng díi c¸c luËn ®iÓm t tëng vÒ x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn, c¶i c¸ch t ph¸p, cñng cè ph¸p chÕ, tÝnh tèi thîng cña ph¸p luËt, b¶o vÖ mét c¸ch h÷u hiÖu c¸c quyÒn vµ tù do cña c«ng d©n b»ng hÖ thèng t ph¸p h×nh sù ë ViÖt Nam víi tÝnh chÊt lµ c¸c gi¸ trÞ x· héi cao quý nhÊt ® îc thõa nhËn chung vèn cã cña loµi ngêi vµ cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò trong c«ng tr×nh cña m×nh, c¸c t¸c gi¶ ®· sö dông ®ång bé c¸c ph¬ng ph¸p tiÕp cËn ®Ó lµm s¸ng tá vÒ mÆt khoa häc tõng vÊn ®Ò t- ¬ng øng, ®ã lµ c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu nh: lÞch sö, ph©n tÝch tæng hîp, so s¸nh, x· héi häc cô thÓ, thèng kª h×nh sù, v.v... 4. C¸i míi vÒ mÆt khoa häc vµ ý nghÜa lý luËn cña c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy lµ ë chæ – ®©y lµ cuèn s¸ch chuyªn kh¶o ®Çu tiªn trong khoa häc ph¸p lý h×nh sù ViÖt Nam ®Ò cËp riªng ®Õn ®Ò tµi ®· ®îc lùa chän, mµ trong ®ã lÇn ®Çu tiªn b»ng viÖc ph©n tÝch khoa häc ®· gi¶i quyÕt mét c¸ch ®ång bé, cã hÖ thèng vµ toµn diÖn cïng mét lóc 09 vÊn ®Ò sau ®©y vÒ §TD: 1) ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña viÖc §TD; 2) Kh¸i niÖm, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n, c¸c d¹ng vµ c¸c giai ®o¹n §TD; 3) Nh÷ng c¨n cø ph¸p lý vµ c¨n cø khoa häc cña viÖc §TD (®Æc biÖt ®Ò cËp s©u ®Õn viÖc lµm s¸ng tá lý luËn vÒ cÊu thµnh téi ph¹m víi tÝnh chÊt lµ c¨n cø khoa häc cña viÖc §TD); 4) §TD ®èi víi téi ph¹m hoµn thµnh; 5) §TD ®èi víi téi ph¹m cha hoµn thµnh; 6) §TD ®èi víi téi ph¹m ®îc thùc hiÖn cã ®ång ph¹m; 7) §TD ®èi víi bèn trêng hîp nhiÒu (®a) téi ph¹m – ph¹m téi nhiÒu lÇn, ph¹m nhiÒu téi, t¸i ph¹m vµ ph¹m téi cã tÝnh chÊt chuyªn nghiÖp; 8) Híng dÉn ph¬ng ph¸p §TD kÌm theo c¸c lêi gi¶i cho mét sè bµi tËp víi tÝnh chÊt lµ nh÷ng ®¸p ¸n mÉu vµ; 9) X©y dùng c¸c t×nh huèng x¶y ra trong thùc tiÔn d íi d¹ng hÖ thèng 350 bµi tËp thùc hµnh vÒ §TD. 5. ý nghÜa thùc tiÔn cña c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy lµ ë chæ – nã cã thÓ ®îc sö dông lµm s¸ch nghiªn cøu kh«ng chØ cho c¸c nhµ khoa häc-luËt gia, còng nh phôc vô cho nhu cÇu häc tËp cña c¸c nghiªn cøu sinh, häc viªn cao häc vµ sinh viªn thuéc chuyªn ngµnh T ph¸p h×nh sù t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o §¹i häc vµ Sau ®¹i häc LuËt. Ngoµi ra, nã cßn cã thÓ ®îc sö dông lµm tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho c¸c c¸n bé nghiªn cøu vµ c¸n bé thùc tiÔn ®ang c«ng t¸c t¹i c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt vµ Tßa ¸n nh©n d©n khi ¸p dông c¸c quy ph¹m PLHS liªn quan ®Õn viÖc §TD. 6. Bè côc cña c«ng tr×nh nghiªn cøu . Ch©n lý cña vÊn ®Ò ®· tõ l©u ®îc thõa nhËn chung, ®ång thêi ®îc minh chøng mét c¸ch kh¸ch quan x¸c ®¸ng vµ cã c¨n cø lµ khoa 7
häc ph¶i phôc vô cho thùc tiÔn v× sø mÖnh cao c¶ cña khoa häc ch©n chÝnh lµ ë chç – “khoa häc chØ cã ý nghÜa thùc sù ®èi víi cuéc sèng vµ gãp phÇn thóc ®Èy tiÕn bé x· héi khi nã lµm tèt chøc n¨ng dù b¸o ®Ó soi ®êng cho thùc tiÔn” 3, nªn khi s¾p xÕp c¸c phÇn trong cuèn s¸ch chuyªn kh¶o nµy, chóng t«i tu©n thñ theo nguyªn t¾c lµ – vÞ trÝ cña nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn ph¶i ®øng tríc vÞ trÝ cña nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn. V× vËy, bè côc cña cuèn s¸ch chuyªn kh¶o nµy ®îc s¸p xÕp theo hÖ thèng nh sau: “PhÇn më dÇu. ®Æt vÊn ®Ò vÒ ®Þnh téi danh (C¸ch tiÕp cËn nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu trong cuèn s¸ch nµy) PhÇn thø nhÊt. Lý luËn chung vÒ ®Þnh téi danh I. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña viÖc ®Þnh téi danh II. Kh¸i niÖm, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n, c¸c d¹ng vµ c¸c giai ®o¹n ®Þnh téi danh III. Nh÷ng c¨n cø ph¸p lý vµ c¨n cø khoa häc cña viÖc ®Þnh téi danh IV. §Þnh téi danh ®èi víi téi ph¹m hoµn thµnh V. §Þnh téi danh ®èi víi téi ph¹m cha hoµn thµnh VI. §TD ®èi víi téi ph¹m ®îc thùc hiÖn cã ®ång ph¹m vµ ®èi víi c¸c trêng hîp nhiÒu (®a) téi ph¹m VII. KÕt luËn PhÇn thø hai. Híng dÉn vÒ ®Þnh téi danh vµ 350 bµi tËp thùc hµnh PhÇn thø ba (Phô lôc). C¸c v¨n b¶n cã liªn quan ®Õn viÖc ®Þnh téi danh”. 3 Lª V¨n C¶m. Häc thuyÕt vÒ Nhµ níc ph¸p quyÒn vµ thùc tiÔn cña nã ë Liªn bang Nga (tãm t¾t néi dung b»ng tiÕng Nga vµ tiÕng Anh). NXB “S¸ng t¹o” cña Héi Khoa häc-kü thuËt ViÖt Nam t¹i Liªn bang Nga. Maxc¬va, 1997, tr.13. 8
PhÇn thø nhÊt lý luËn vÒ ®Þnh téi danh I. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña viÖc ®Þnh téi danh 1. Trong giai ®o¹n x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn (NNPQ) ViÖt Nam hiÖn nay, cïng víi viÖc nghiªn cøu c¸c quy ®Þnh míi cña Bé luËt h×nh sù (BLHS) n¨m 1999 hiÖn hµnh ®îc th«ng qua trong lÇn ph¸p ®iÓn hãa thø hai luËt h×nh sù níc ta, th× viÖc nghiªn cøu chuyªn kh¶o nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ®Þnh téi danh (§TD) cã ý nghÜa quan träng kh«ng nh÷ng vÒ mÆt khoa häc, mµ c¶ vÒ mÆt thùc tiÔn trªn trªn c¸c b×nh diÖn chñ yÕu díi ®©y. 1.1. Cô thÓ hãa c¸c qui ph¹m ph¸p luËt h×nh sù (PLHS) trõu tîng vµo ®êi sèng thùc tÕ, viÖc §TD ®óng sÏ lµ tiÒn ®Ò cho viÖc ph©n hãa tr¸ch nhiÖm h×nh sù (TNHS) vµ c¸ thÓ hãa h×nh ph¹t mét c¸ch c«ng minh, cã c¨n cø vµ ®óng ph¸p luËt, ®ång thêi ®Ó ¸p dông chÝnh x¸c c¸c quy ph¹m vµ c¸c chÕ ®Þnh c¬ b¶n ®îc ghi nhËn trong BLHS n¨m 1999 nh: c¸c t×nh tiÕt lo¹i trõ tÝnh chÊt téi ph¹m cña hµnh vi, h×nh ph¹t, t¸i ph¹m, quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t trong mét lo¹t nh÷ng trêng hîp kh¸c nhau (téi ph¹m cã ®ång ph¹m, nhiÒu téi ph¹m, ¸n treo, thêi hiÖu, v.v...). 1.2. §TD ®óng sÏ hç trî cho viÖc thùc hiÖn mét lo¹t c¸c nguyªn t¾c tiÕn bé ®îc thõa nhËn chung cña luËt h×nh sù quèc tÕ vµ luËt h×nh sù trong NNPQ (nh: ph¸p chÕ, tr¸ch nhiÖm do lçi, tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n, b×nh ®¼ng tríc luËt h×nh sù, kh«ng tr¸nh khái tr¸ch nhiÖm, c«ng minh vµ nh©n ®¹o). 1.3. §TD ®óng cßn lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó ¸p dông chÝnh x¸c c¸c qui ph¹m ph¸p luËt tè tông h×nh sù (PLTTHS) vÒ t¹m giam, thêi h¹n t¹m giam, khëi tè vô ¸n h×nh sù, thÈm quyÒn ®iÒu tra, thÈm quyÒn xÐt xö, v.v... vµ b»ng c¸ch ®ã, gãp phÇn h÷u hiÖu cho viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña c«ng d©n trong lÜnh vùc t ph¸p h×nh sù. 1.4. Ngîc l¹i, §TD sai sÏ dÉn ®Õn mét lo¹t hËu qu¶ tiªu cùc nh: kh«ng ®¶m b¶o ®îc tÝnh c«ng minh, cã c¨n cø vµ ®óng ph¸p luËt cña h×nh ph¹t do Tßa ¸n quyÕt ®Þnh, truy cøu TNHS ngêi v« téi, bá lät kÎ ph¹m téi, thËm chÝ x©m ph¹m th« b¹o danh dù vµ nh©n phÈm, c¸c quyÒn vµ tù do cña c«ng d©n nh lµ nh÷ng gi¸ trÞ x· héi cao 9
quÝ nhÊt ®îc thõa nhËn chung trong NNPQ, còng nh x©m ph¹m ph¸p chÕ, ®ång thêi cßn lµm gi¶m uy tÝn vµ hiÖu lùc cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt vµ Tßa ¸n, gi¶m hiÖu qu¶ cña cuéc ®Êu tranh phßng vµ chèng téi ph¹m, v.v... 1.5. Vµ cuèi cïng, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng: mÆc dï trong khoa häc luËt h×nh sù ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn kh¶o ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ó §TD ë c¸c møc ®é kh¸c nhau mµ trong ®ã cã ®a ra kh¸i niÖm chung vÒ §TD, nh- ng l¹i vÉn cßn cha ®Ò cËp ®Õn mét lo¹t c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n nh: 1) Kh¸i niÖm §TD ®èi téi ph¹m hoµn thµnh lµ g× (?); 2) Kh¸i niÖm §TD ®èi téi ph¹m cha hoµn thµnh lµ g× (?); 3) Kh¸i niÖm §TD ®èi téi ph¹m cã ®ång ph¹m lµ g× (?) vµ; 4) Kh¸i niÖm §TD ®èi c¸c trêng hîp nhiÒu (®a) téi ph¹m lµ g× (?). 2. Nh vËy, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®· ®îc ph©n tÝch trªn ®©y kh«ng chØ cho phÐp kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt cña viÖc ph©n tÝch khoa häc nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ §TD víi tÝnh chÊt lµ mét trong nh÷ng híng nghiªn cøu c¬ b¶n trong ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y cña c¸c c¬ së ®µo t¹o §¹i häc vµ Sau ®¹i häc LuËt ë níc ta vµ lµ nhiÖm vô quan träng cña khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam, mµ cßn luËn chøng cho sù lùa chän nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu cña chóng t«i trong cuèn s¸ch nµy. iI. KH¸i niÖm, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n, c¸c d¹ng vµ c¸c giai ®o¹n ®Þnh téi danh §1. Kh¸i niÖm ®Þnh téi danh 1.1. HiÖn nay gi÷a c¸c chuyªn gia trong lÜnh vùc t ph¸p h×nh sù cßn cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau xung quanh kh¸i niÖm §TD. Ch¼ng h¹n nh: 1) ViÖn sÜ ViÖn hµn l©m khoa häc Liªn X« cò (Liªn bang Nga hiÖn nay) Ku®riavtxev V.N. coi "®Þnh téi danh lµ viÖc x¸c ®Þnh vµ nghi nhËn vÒ mÆt ph¸p lý sù phï hîp chÝnh x¸c gi÷a c¸c dÊu hiÖu cña hµnh vi ®îc thùc hiÖn víi c¸c dÊu hiÖu cña cÊu thµnh téi ph¹m do qui ph¹m PLHS qui ®Þnh"4. 2) Theo quan ®iÓm cña TSKH luËt, cè gi¸o s Kurin«v B.A. ë Bé m«n LuËt h×nh sù vµ Téi ph¹m häc cña Khoa LuËt-Trêng §HTH quèc gia Maxc¬va mang tªn L«m«n«x«v M.V., th× trong lý luËn vµ trong thùc tiÔn, kh¸i niÖm §TD ®îc hiÓu theo hai nghÜa: a) §TD lµ mét qu¸ tr×nh l«gic nhÊt ®Þnh, lµ ho¹t ®éng cña ngêi nµy hay ngêi kh¸c trong viÖc x¸c ®Þnh phï hîp (sù ®ång nhÊt) cña mét trêng hîp ®ang ®îc xem xÐt cô thÓ víi c¸c dÊu hiÖu cña cÊu thµnh téi ph¹m ®îc chØ ra trong qui ph¹m PhÇn riªng BLHS; b) §TD lµ sù ®¸nh gi¸ vÒ mÆt ph¸p luËt nhÊt ®Þnh mét hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi5. 4 Ku®riavtxev V.N. Lý luËn chung vÒ ®Þnh téi danh. NXB S¸ch ph¸p lý. Maxc¬va, 1972, tr. 8 (tiÕng Nga). 5 Xem: Ku®rin«v B.A. Nh÷ng c¬ së khoa häc cña ®Þnh téi danh. NXB Trêng §HTH quèc gia gia Maxc¬va, 1984, tr.7 (tiÕng Nga). 10
3) GÇn ®©y nhÊt, t¸c gi¶ Gaukhman L.§ ë ViÖn nghiªn cøu khoa häc cña Bé Néi vô LB Nga quan niÖm: §TD lµ mét ph¹m trï chñ quan vµ lµ sù ph¶n ¸nh trong nhËn thøc cña ngêi ®a ra sù ®¸nh gi¸ díi gãc ®é ph¸p lý mét hµnh vi, tøc lµ cña chñ thÓ §TD: a) mét lµ, c¸c dÊu hiÖu cña hµnh vi ®îc thùc hiÖn; b) hai lµ, c¸c dÊu hiÖu cña cÊu thµnh téi ph¹m (CTTP) do luËt h×nh sù quy ®Þnh vµ; c) ba lµ, so s¸nh nhãm dÊu hiÖu thø nhÊt vµ thø hai6. 4) Cßn nhµ khoa häc-luËt gia TTHS, gi¸o s Sliap«chnhik«v A.C. th× cho r»ng: §TD lµ mét giai ®o¹n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt do c¸c c¬ quan ®iÒu tra, truy tè vµ xÐt xö thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c qui ph¹m ph¸p luËt TTHS vµ, dùa vµo c¸c t×nh tiÕt thÓ hiÖn sù nguy hiÓm cho x· héi cña mét hµnh vi cô thÓ ®Ó x¸c ®Þnh dÊu hiÖu cña CTTP t¬ng øng víi hµnh vi ®ã7 . 1.2. Tæng hîp tÊt c¶ c¸c quan ®iÓm trªn ®©y, ®ång thêi nghiªn cøu thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ph¹m PLHS vµ PLTTHS liªn quan ®Õn viÖc §TD ë ViÖt Nam, theo ý kiÕn chóng t«i, cã thÓ ®a ra ®Þnh nghÜa khoa häc cña kh¸i niÖm §TD nh sau: §Þnh téi danh lµ mét qu¸ tr×nh nhËn thøc lý luËn cã tÝnh l«gic, ®ång thêi lµ mét trong nh÷ng d¹ng cña ho¹t ®éng thùc tiÔn ¸p dông PLHS, còng nh ph¸p luËt TTHS vµ, ®îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch – trªn c¬ së c¸c chøng cø c¸c tµi liÖu thu thËp ®îc vµ c¸c t×nh tiÕt thùc tÕ cña vô ¸n h×nh sù ®Ó ®èi chiÕu, so s¸nh vµ kiÓm tra nh»m x¸c ®Þnh sù phï hîp gi÷a c¸c dÊu hiÖu cña hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®îc thùc hiÖn víi c¸c dÊu hiÖu cña CTTP cô thÓ t¬ng øng do luËt h×nh sù qui ®Þnh. Nh vËy, tõ kh¸i niÖm nµy cã thÓ kh¼ng ®Þnh mét c¸ch x¸c ®¸ng vµ cã c¨n cø r»ng: môc ®Ých §TD lµ nh»m ®¹t ®îc sù thËt kh¸ch quan – ®a ra sù ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c téi ph¹m vÒ mÆt ph¸p lý h×nh sù, lµm tiÒn ®Ò cho viÖc c¸ thÓ hãa vµ ph©n hãa TNHS mét c¸ch c«ng minh, cã c¨n cø vµ ®óng ph¸p luËt. §2. C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña viÖc ®Þnh téi danh Tõ néi dung cña kh¸i niÖm khoa häc vÒ §TD trªn ®©y, ®ång thßi xuÊt ph¸t tõ viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò §TD trong thùc tiÔn ¸p dông PLHS vµ PLTTHS chóng ta cã thÓ nªu lªn c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n díi ®©y cña viÖc §TD. 2.1. §TD lµ mét qu¸ tr×nh nhËn thøc lý luËn cã tÝnh l« gÝch ®îc thÓ hiÖn díi hai khÝa c¹nh: 1) X¸c ®Þnh xem c¸c dÊu hiÖu cña hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®îc thùc hiÖn cã phï hîp (t¬ng ®ång) víi c¸c dÊu hiÖu cña CTTP cô thÓ do ®iÒu t¬ng øng trong PhÇn c¸c téi ph¹m BLHS qui ®Þnh hay kh«ng (?); 2) Trªn c¬ së ®ã, ®a ra sù 6 Xem: Gaukhman L.§. §Þnh téi danh: ph¸p luËt, lý luËn, thùc tiÔn. Trung t©m Th«ng tin ph¸p lý xuÊt b¶n. Maxc¬va, 2001, tr.17 (tiÕng Nga). 7 Xem: Sliap«trnhik«v A.C. Bµn vÒ ch©n lý kh¸ch quan trong luËt h×nh sù vµ tè tông h×nh sù X« ViÕt. – Nh÷ng bót ký khoa häc cña ViÖn nghiªn cøu khoa häc ph¸p lý toµn liªn bang. Maxc¬va, 1961, quyÓn 12, tr.60 (tiÕng Nga). 11
®¸nh gi¸ nhÊt ®Þnh vÒ mÆt ph¸p lý h×nh sù ®èi víi mét hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi cô thÓ ®· x¶y ra trong thùc tÕ kh¸ch quan. 2.2. §TD cßn cã thÓ ®îc hiÓu lµ mét h×nh thøc ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¸p lý cña c¸c c¬ quan t ph¸p h×nh sù – c¸c c¬ quan §iÒu tra, Truy tè vµ XÐt xö ®Ó cô thÓ ho¸ c¸c qui ph¹m PLHS trõu tîng vµo ®êi sèng thùc tÕ, tøc lµ lùa chän ®óng qui ph¹m PLHS ®Ó ¸p dông ®èi víi hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi cô thÓ nµo ®ã ®îc thùc hiÖn trong thùc tÕ kh¸ch quan vµ tõ ®ã, ®a ra kÕt luËn lµ: hµnh vi ®îc xem xÐt Êy cã ®Çy ®ñ c¸c dÊu hiÖu cña téi ph¹m t¬ng øng ®îc qui ®Þnh trong PLHS thùc ®Þnh hay kh«ng (?). 2.3. ChÝnh v× thÕ, viÖc thiÕt lËp c¸c dÊu hiÖu ®Æc trng c¬ b¶n vµ ®iÓn h×nh ®Ó x¸c ®Þnh b¶n chÊt ph¸p lý cña hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®îc thùc hiÖn trong thùc tÕ kh¸ch quan lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng cña qu¸ tr×nh §TD, mµ toµn bé qu¸ tr×nh nµy ph¶i tu©n thñ nghiªm chØnh c¸c qui ph¹m cña luËt néi dung (vËt chÊt) ®îc qui ®Þnh trong BLHS, còng nh cña luËt h×nh thøc ®îc qui ®Þnh trong Bé luËt TTHS. 2.4. §TD víi tÝnh chÊt lµ mét d¹ng cña ho¹t ®éng thùc tiÔn ¸p dông PLHS ®îc tiÕn hµnh vÒ c¬ b¶n theo bèn bíc cô thÓ lµ: 1) Xem xÐt vµ thiÕt lËp ®óng c¸c t×nh tiÕt thùc tÕ cña vô ¸n trong sù phï hîp víi hiÖn thùc kh¸ch quan; 2) NhËn thøc mét c¸ch thèng nhÊt vµ chÝnh x¸c néi dung c¸c qui ph¹m PLHS ®ang cã hiÖu lùc thi hµnh; 3) Lùa chän ®óng §iÒu (c¸c ®iÒu) t¬ng øng trong PhÇn c¸c téi ph¹m BLHS qui ®Þnh TNHS ®èi víi téi ph¹m cô thÓ ®Ó so s¸nh, ®èi chiÕu vµ kiÓm tra c¸c dÊu hiÖu cña CTTP ®ã víi c¸c t×nh tiÕt cô thÓ cña hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®· ® îc thùc hiÖn vµ, cuèi cïng; 4) Sau khi ®· so s¸nh, ®èi chiÕu vµ kiÓm tra ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c xong, th× ra mét v¨n b¶n ¸p dông ph¸p luËt mµ trong ®ã ®a ra kÕt luËn cã c¨n cø vµ ®¶m b¶o søc thuyÕt phôc vÒ sù phï hîp (t¬ng ®ång) cña hµnh vi thùc tÕ ®· ®îc thùc hiÖn víi CTTP cô thÓ t¬ng øng ®îc qui ®Þnh trong luËt h×nh sù. §3. C¸c d¹ng ®Þnh téi danh C¨n cø vµo c¸c chñ thÓ t¬ng øng thùc hiÖn viÖc §TD, khoa häc luËt h×nh sù ph©n chia §TD lµm hai d¹ng: 1) §TD chÝnh thøc vµ 2) §TD kh«ng chÝnh thøc. 3.1. §TD chÝnh thøc lµ sù ®¸nh gi¸ vÒ mÆt Nhµ níc tÝnh chÊt ph¸p lý h×nh sù cña mét hµnh vi ph¹m téi cô thÓ do c¸c chñ thÓ ®îc Nhµ níc ñy quyÒn thùc hiÖn vµ nã cã c¸c dÊu hiÖu (®Æc ®iÓm) chÝnh lµ: 1) C¸c chñ thÓ cña d¹ng §TD nµy nhÊt thiÕt ph¶i lµ nh÷ng ngêi cã thÈm quyÒn trùc tiÕp tiÕn hµnh tè tông ®èi víi vô ¸n h×nh sù cô thÓ – §iÒu tra viªn, KiÓm s¸t viªn, ThÈm ph¸n, Héi thÈm nh©n d©n vµ Héi thÈm qu©n nh©n (chø nhÊt thiÕt kh«ng thÓ lµ nh÷ng ngêi nµo kh¸c); 12
2) C¸c hËu qu¶ cña viÖc §TD do c¸c chñ thÓ ®· nªu trªn ®©y tiÕn hµnh lµ kh«ng chØ c¸c hËu qu¶ ph¸p lý TTHS nh khëi tè vô ¸n h×nh sù, b¾t ®Çu qu¸ tr×nh ®iÒu tra, khëi tè bÞ can, truy tè hoÆc (vµ) xÐt xö, v.v..mµ cßn lµ c¸c hËu qu¶ ph¸p lý h×nh sù (nh miÔn TNHS, miÔn h×nh ph¹t hoÆc ra b¶n ¸n kÕt téi, v.v...) vµ; 3) NÕu ngêi ph¹m téi ®îc miÔn TNHS trong giai ®o¹n tríc khi Tßa ¸n quyÕt ®Þnh ®a vô ¸n ra xÐt xö, th× c¨n cø vµo Bé luËt TTHS ViÖt Nam n¨m 1988 (§iÒu 10) chØ cã téi danh cuèi cïng trong b¶n ¸n (quyÕt ®Þnh) cña Tßa ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt míi ®îc coi lµ téi danh chÝnh thøc mµ ngêi ph¹m téi ®· thùc hiÖn. 3.1. §TD kh«ng chÝnh thøc lµ sù ®¸nh gi¸ kh«ng ph¶i vÒ mÆt nhµ níc tÝnh chÊt ph¸p lý h×nh sù cña mét hµnh vi ph¹m téi cô thÓ vµ nã cã c¸c dÊu hiÖu (®Æc ®iÓm) chÝnh lµ: 1) C¸c chñ thÓ cña d¹ng §TD nµy kh«ng nhÊt thiÕt lµ nh÷ng ngêi nhÊt ®Þnh nµo, nhng th«ng thêng hä lµ c¸c luËt gia trong lÜnh vùc t ph¸p h×nh sù nh c¸c t¸c gi¶ cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc, gi¸o tr×nh, s¸ch gi¸o khoa, bµi b¸o, v.v... hay bÊt kú ngêi nµo quan t©m nghiªn cøu vô ¸n h×nh sù cô thÓ t¬ng øng mµ ®a ra téi danh; 2) D¹ng §TD nµy kh«ng ph¸t sinh quyÒn hoÆc nghÜa vô trong c¸c quan hÖ PLHS hay PLTTHS cña c¸c chñ thÓ tham gia c¸c quan hÖ ®ã, mµ chØ lµ sù thÓ hiÖn c¸c quan ®iÓm khoa häc hay c¸c ý kiÕn riªng cña c¸c c¸ nh©n ®· nªu. §4. C¸c giai ®o¹n ®Þnh téi danh Ph©n tÝch vÒ mÆt lý luËn vµ nghiªn cøu thùc tiÔn ¸p dông PLHS vµ PLTTHS cho phÐp chóng ta kh¼ng ®Þnh r»ng: §TD lµ mét qu¸ tr×nh nhËn thøc lý luËn cã tÝnh l«gic diÔn ra theo ba giai ®o¹n mµ néi dung cña chóng dîc thÓ hiÖn díi ®©y. 4.1. Giai ®o¹n thø nhÊt – x¸c ®Þnh quan hÖ ph¸p luËt. Giai ®o¹n nµy thÓ hiÖn b»ng viÖc ph©n tÝch c¸c dÊu hiÖu c¬ b¶n nhÊt cña hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®îc thùc hiÖn ®Ó x¸c ®Þnh xem hµnh vi ®ã cã c¸c dÊu hiÖu cña téi ph¹m hay kh«ng (?) – cã ph¶i lµ hµnh vi bÞ luËt h×nh sù cÊm kh«ng (hay chØ lµ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c). Tøc lµ ph¶i dùa vµo §iÒu 83 Bé luËt TTHS n¨m 1988 quy ®Þnh vÒ c¸c c¨n cø khëi tè vô h×nh sù (nh: tè gi¸c cña c«ng d©n, tin b¸o cña c¬ quan nhµ níc hoÆc tæ chøc x· héi, v.v...) ®Ó “x¸c ®Þnh dÊu hiÖu cña téi ph¹m”. Trong giai ®o¹n th«ng thêng sÏ cã ba kh¶ n¨ng nh sau x¶y ra: 1) Kh«ng ®îc khëi tè vô ¸n h×nh sù khi cã 1 trong 7 c¨n cø ®îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 89 Bé luËt TTHS n¨m 1988; 2) NÕu hµnh vi ®îc thùc hiÖn lµ vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c, th× tïy theo giai ®o¹n TTHS t¬ng øng mµ c¬ quan chøc n¨ng göi tin b¸o hoÆc ®¬n b¸o hoÆc ®¬n tè gi¸c cho c¬ quan nhµ níc (tæ chøc x· héi) h÷u quan ®Ó gi¶i quyÕt theo thÈm quyÒn; 13
3) Hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi mµ chñ thÓ thùc hiÖn cã c¸c dÊu hiÖu cña téi ph¹m, th× cã nghÜa lµ ph¸t sinh quan hÖ PLHS vµ nh vËy → chuyÓn sang giai ®o¹n thø hai. 4.2. Giai ®o¹n thø hai – t×m nhãm quy ph¹m PLHS. §©y lµ giai ®o¹n x¸c ®Þnh xem téi ph¹m mµ chñ thÓ thùc hiÖn thuéc ch¬ng t¬ng øng nµo trong PhÇn c¸c téi ph¹m BLHS quy ®Þnh vµ nã ®îc thÓ hiÖn b»ng viÖc: 1) X¸c ®Þnh xem kh¸ch thÓ lo¹i (nhãm quan x· héi nµo) ®îc PLHS b¶o vÖ ®· bÞ téi ph¹m x©m h¹i ®Õn (?); 2) Ngêi ph¹m téi, ngoµi c¸c dÊu hiÖu chung chñ thÓ cña téi ph¹m cßn cã c¸c dÊu hiÖu riªng bæ sung kh¸c cña chñ thÓ ®Æc biÖt (nh: ngêi cã chøc vô hoÆc qu©n nh©n, v.v...) hay kh«ng (?) vµ sau ®ã ; → 3) ChuyÓn sang giai ®o¹n thø ba. 4.3. Giai ®o¹n thø ba – t×m qui ph¹m PLHS cô thÓ. §©y lµ giai ®o¹n so s¸nh, ®èi chiÕu vµ kiÓm tra xem c¸c dÊu hiÖu cña téi ph¹m mµ ngêi ph¹m téi ®· thùc hiÖn thuéc Ch¬ng cña PhÇn c¸c téi ph¹m BLHS ®· t×m ®îc (ë giai ®o¹n trªn) lµ do §iÒu luËt cô thÓ nµo trong Ch¬ng Êy qui ®Þnh (?), tøc lµ ph¶i x¸c ®Þnh xem ®ã lµ téi ph¹m g× (?), ®ång thêi t¬ng øng víi CTTP cô thÓ nµo (CTTP c¬ b¶n, CTTP t¨ng nÆng, CTTP ®Æc biÖt t¨ng nÆng hoÆc CTTP gi¶m nhÑ) vµ CTTP Êy thuéc kho¶n nµo trong §iÒu luËt cô thÓ ®· t×m ®îc (?). III. Nh÷ng c¨n cø ph¸p lý vµ c¨n cø khoa häc cña viÖc ®Þnh téi danh §1. Nh÷ng c¨n cø ph¸p lý cña viÖc ®Þnh téi danh 1.1. Kh¸i niÖm nh÷ng c¨n cø ph¸p lý cña viÖc §TD. Theo quan ®iÓm cña chóng t«i: díi gãc ®é khoa häc luËt h×nh sù nh÷ng c¨n cø ph¸p lý cña viÖc §TD cã thÓ ®îc hiÓu trªn hai b×nh diÖn (hoÆc theo hai nghÜa) réng vµ hÑp díi ®©y. 1) Trªn b×nh diÖn réng (hiÓu theo nghÜa c¶ vÒ néi dung vµ h×nh thøc), th× nh÷ng c¨n cø ph¸p lý cña viÖc §TD lµ hÖ thèng c¸c qui ph¹m PLHS víi tÝnh chÊt lµ c¬ së ph¸p lý duy nhÊt (trùc tiÕp), còng nh hÖ thèng c¸c qui ph¹m PLTTHS víi tÝnh chÊt lµ c¬ së ph¸p lý bæ trî (gi¸n tiÕp) cho toµn bé qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh c¸c dÊu hiÖu cña hµnh vi nguy hiÓm cho x· ®îc thùc hiÖn lµ téi ph¹m. 2) Trªn b×nh diÖn hÑp (chØ hiÓu theo nghÜa vÒ néi dung), th× nh÷ng c¨ncø ph¸p lý cña viÖc §TD lµ chØ cã hÖ thèng c¸c qui ph¹m PLHS víi tÝnh chÊt lµ c¬ së ph¸p lý duy nhÊt (trùc tiÕp) cho toµn bé qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh c¸c dÊu hiÖu cña hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®îc thùc hiÖn lµ téi ph¹m. 1.2. Bé luËt h×nh sù – c¬ së ph¸p lý trùc tiÕp cña viÖc §TD. Nh vËy trong qu¸ tr×nh §TD nÕu hiÓu theo nghÜa hÑp (chØ vÒ néi dung) th× BLHS cã ý nghÜa quyÕt 14
®Þnh vµ quan träng nhÊt, v× nã ®ãng vai trß lµ c¬ së ph¸p lý duy nhÊt (trùc tiÕp) cña viÖc §TD. Sù kh¼ng ®Þnh nh vËy lµ v× cã nh÷ng lý do ®øng ®¾n nh sau: 1) HiÖn nay theo PLHS ViÖt Nam, th× BLHS n¨m 1999 hiÖn hµnh ®îc coi lµ nguån trùc tiÕp vµ duy nhÊt ghi nhËn toµn bé hÖ thèng c¸c qui ph¹m PLHS ®îc ¸p dông trong thùc tiÔn ®Êu tranh phßng vµ chèng téi ph¹m nãi chung, còng nh qu¸ tr×nh §TD vµ quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t nãi riªng. 2) B¶n chÊt cña viÖc §TD suy cho cïng lµ so s¸nh, ®èi chiÕu vµ kiÓm tra ®Ó x¸c ®Þnh xem c¸c dÊu hiÖu cña hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®îc thùc hiÖn trong thùc tÕ kh¸ch quan cã phï hîp víi c¸c dÊu hiÖu t¬ng øng cña mét téi ph¹m cô thÓ nµo ®ã ®îc qui ®Þnh trong PhÇn riªng BLHS hay kh«ng (?). 3) Nhµ lµm luËt khi x©y dùng hÖ thèng c¸c qui ph¹m cña PhÇn c¸c téi ph¹m BLHS - trong qu¸ tr×nh téi ph¹m hãa c¸c hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi - ®· t×m xem c¸c dÊu hiÖu nµo lµ ®Æc trng c¬ b¶n nhÊt, phæ biÕn nhÊt vµ hay ®îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu nhÊt trong nh÷ng hµnh vi Êy, sau ®ã ®iÓn h×nh hãa vµ qui ®Þnh chóng trong BLHS víi tÝnh chÊt lµ c¸c dÊu hiÖu b¾t buéc t¬ng øng cña c¸c CTTP cô thÓ (CTTP c¬ b¶n, CTTP t¨ng nÆng, CTTP ®Æc biÖt t¨ng nÆng hoÆc CTTP gi¶m nhÑ) ®Ó c¸c c¬ quan t ph¸p h×nh sù dïng lµm m« h×nh ph¸p lý cña viÖc §TD. 4) BLHS qui ®Þnh vµ liÖt kª tÊt c¶ nh÷ng hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi thêng x¶y ra trong thùc tÕ bÞ nhµ lµm luËt nh©n danh nhµ níc coi lµ téi ph¹m. Nãi mét c¸ch kh¸c, BLHS víi tÝnh chÊt lµ c¬ së ph¸p lý duy nhÊt cña viÖc §TD chøa ®ùng nh÷ng mÉu (m« h×nh) ph¸p lý cña c¸c téi ph¹m, mµ dùa vµo ®ã nh÷ng ngêi cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh viÖc §TD x¸c ®Þnh sù phï hîp cña c¸c dÊu hiÖu cña nh÷ng hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi cô thÓ t¬ng øng ®îc thùc hiÖn. 5) BLHS bao gåm hÖ thèng c¸c nhãm qui ph¹m ph¸p luËt ®îc nhµ lµm luËt s¾p xÕp thµnh hai PhÇn – PhÇn chung vµ PhÇn c¸c téi ph¹m, – mµ nh÷ng ngêi cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh viÖc §TD ®èi víi hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®îc thùc hiÖn trong thùc tÕ kh¸ch quan ph¶i ®ång thêi dùa vµo c¶ hai nhãm qui ph¹m PLHS nµy bëi c¸c lý do nh sau: a) Hai nhãm vi ph¹m PLHS nµy cã mèi liªn quan chÆt chÏ, thèng nhÊt vµ h÷u c¬ víi nhau trong qu¸ tr×nh §TD – x¸c ®Þnh CTTP t¬ng øng ®îc luËt quy ®Þnh ®Ó lµm c¨n cø ph¸p lý cho viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò TNHS cña ngêi cã lçi trong viÖc thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi cô thÓ. Ch¼ng h¹n, khi t×m c¸c quy ph¹m PLHS ®Ó §TD ®èi víi nh÷ng hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi nh b¹o lo¹n vµ ho¹t ®éng phØ, th× kh«ng thÓ ¸p dông c¸c ®iÒu 82-83 t¹i PhÇn c¸c téi ph¹m BLHS n¨m 1999 (quy ®Þnh hai téi ph¹m t¬ng øng víi nh÷ng hµnh vi nµy), mµ cßn ph¶i ¸p dông §iÒu 20 t¹i PhÇn chung BLHS ®ã (®Ò cËp ®Õn chÕ ®Þnh ®ång ph¹m) ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é TNHS 15
kh¸c nhau cña c¸c lo¹i ngêi ®ång ph¹m cïng tham gia vµo viÖc thùc hiÖn téi ph¹m cô thÓ t¬ng øng. b) Trong qu¸ tr×nh §TD nÕu c¸c quy ph¹m PLHS t¹i PhÇn c¸c téi ph¹m quy ®Þnh TNHS ®èi víi téi ph¹m t¬ng øng gióp cho chóng ta x¸c ®Þnh sù gièng nhau cña c¸c dÊu hiÖu cña mét hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi cô thÓ ®îc thùc hiÖn, th× c¸c quy ph¹m PLHS t¹i PhÇn chung vÒ lçi, c¸c giai ®o¹n thùc hiÖn téi ph¹m, ®ång ph¹m, v.v... gióp cho chóng ta nhËn biÕt ®îc mét c¸ch nhanh chãng vµ chÝnh x¸c c¸c dÊu hiÖu cña CTTP cô thÓ (CTTP c¬ b¶n, CTTP t¨ng nÆng, CTTP ®Æc biÖt t¨ng nÆng hay CTTP gi¶m nhÑ) cña téi ph¹m t¬ng øng ®ã. 6) §èi víi c¸c quy ph¹m PLHS, th× vÒ c¬ b¶n phÇn gi¶ ®Þnh ®îc ®Ò cËp trong PhÇn chung BLHS, cßn phÇn quy ®Þnh vµ phÇn chÕ tµi – trong PhÇn c¸c téi ph¹m. Tuy nhiªn, trong BLHS ViÖt Nam n¨m 1999 viÖc m« t¶ c¸c dÊu hiÖu cña CTTP trong phÇn quy ®Þnh cña qui ph¹m PLHS kh«ng gièng nhau, mµ cô thÓ lµ: a) Quy ®Þnh ®¬n gi¶n – chØ nªu tªn gäi cña téi ph¹m (vÝ dô: c¸c ®iÒu 136, 137, 138, 143, 145, v.v...); b) Quy ®Þnh mÉu – cã ®Ò cËp ®Õn c¸c quy ph¹m cña c¸c ngµnh luËt kh¸c (vÝ dô: c¸c ®iÒu 165, 172-177, 239-242, v.v...); c) Quy ®Þnh m« t¶ – m« t¶ cô thÓ c¸c dÊu hiÖu ®Æc trng c¬ b¶n cña téi ph¹m (vÝ dô: c¸c ®iÒu 133, 135, 279, 291 BLHS n¨m 1999) vµ; d) Quy ®Þnh viÖn dÉn – khi m« t¶ CTTP cã viÖn dÉn ®iÒu luËt kh¸c (vÝ dô: c¸c ®iÒu 153-156, 161, 313, 334, v.v...). 7) XÐt vÒ mÆt cÊu tróc, th× mÆc dï c¸c quy ph¹m PLHS khi m« t¶ c¸c dÊu hiÖu cña mçi téi ph¹m trong PhÇn riªng BLHS n¨m 1999 vÒ c¬ b¶n lµ ®Òu theo mét quy ®Þnh chung – mçi ®iÒu luËt ®Òu ®Ò cËp ®Õn mét m« h×nh téi ph¹m, nhng còng cã nh÷ng trêng hîp mét ®iÒu luËt ®Ò cËp ®Õn nhiÒu (hai hoÆc thËm chÝ ba) m« h×nh téi ph¹m víi mét chÕ tµi chung (vÝ dô: §iÒu 120 “Téi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em”) hay víi hai chÕ tµi riªng biÖt (vÝ dô: §iÒu 344 “Téi tuyÓn mé lÝnh ®¸nh thuª; téi lµm lÝnh ®¸nh thuª”). Ngoµi ra, cÊu tróc cña quy ph¹m PLHS cßn cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc §TD khi nã x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ vai trß cña t×nh tiÕt t¨ng nÆng (hoÆc gi¶m nhÑ) nµo ®ã trong mét CTTP cô thÓ. Ch¼ng h¹n, cïng lµ mét hµnh vi cè ý giÕt ngêi nhng trong BLHS n¨m 1999 cña níc ta nhµ lµm luËt l¹i quy ®Þnh nã b»ng hai ®iÒu luËt ®Ò cËp ®Õn hai CTTP ®éc lËp víi hai chÕ tµi kh¸c nhau – t¨ng nÆng (§iÒu 93 “Téi giÕt ngêi”) vµ gi¶m nhÑ (§iÒu 96 “Téi giÕt ngêi do vît qu¸ giíi h¹n phßng vÖ chÝnh ®¸ng”). 16
1.3. Bé luËt TTHS – c¬ së ph¸p lý gi¸n tiÕp cña viÖc §TD. Trong qu¸ tr×nh §TD khi hiÓu theo nghÜa réng, nÕu c¸c quy ph¹m BLHS ®ãng vai trß lµ c¬ së ph¸p lý duy nhÊt trùc tiÕp (vÒ néi dung), th× c¸c quy ph¹m PLTTHS (dÜ nhiªn kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶ mµ chØ cã mét sè quy ph¹m) – lµ c¬ së ph¸p lý gi¸n tiÕp (vÒ h×nh thøc) kh«ng kÐm quan träng. Bëi lÏ: 1) MÆc dï c¸c quy ph¹m PLTTHS ë mét chõng mùc nhÊt ®Þnh cã ý nghÜa gi¸n tiÕp (bæ trî) trong viÖc §TD, nhng chóng cã ý nghÜa ph¸p lý quan träng ®èi víi viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña c«ng d©n trong lÜnh vùc t ph¸p h×nh sù, nhÊt lµ trong giai ®o¹n x©y dùng NNPQ ë ViÖt Nam hiÖn nay. Ch¼ng h¹n, Tßa ¸n cÊp phóc thÈm hoÆc cÊp gi¸m ®èc thÈm sau khi ®· nghiªn cøu mét c¸ch tæng hîp, kh¸ch quan, toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ mäi chøng cø thu thËp ®îc trong vô ¸n h×nh sù cô thÓ nhËn thÊy r»ng: téi danh mµ bÞ c¸o bÞ Tßa ¸n cÊp díi xÐt xö lµ kh«ng cã c¨n cø – c¸c dÊu hiÖu cña hµnh vi ph¹m téi t¬ng øng víi c¸c dÊu hiÖu cña CTTP c¬ b¶n mµ trong b¶n ¸n cña Tßa ¸n cÊp díi l¹i ®Þnh téi theo c¸c dÊu hiÖu cña CTTP t¨ng nÆng, th× theo c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt TTHS n¨m 1988 (c¸c kho¶n 1 vµ 2 §iÒu 221, §iÒu 257) Toµ ¸n hai cÊp nµy cã quyÒn söa l¹i b¶n ¸n ®· tuyªn cña Tßa ¸n cÊp díi ®Ó ¸p dông ®iÒu kho¶n BLHS vÒ téi danh nhÑ h¬n, tøc lµ tiÕn hµnh viÖc ®Þnh l¹i téi danh. 2) Ngoµi ra, trong Bé luËt TTHS n¨m 1988 c¸c quy ®Þnh vÒ chøng cø (c¸c ®iÒu 47, 48, 50, 56, 60), t¹m giam (§iÒu 70), thêi h¹n t¹m giam (§iÒu 71), ''chØ ®îc khëi tè vô ¸n h×nh sù ®· x¸c ®Þnh cã dÊu hiÖu cña téi ph¹m'' trªn c¬ së mét trong n¨m c¨n cø do luËt ®Þnh (§iÒu 83) kh«ng ®îc khëi tè vô ¸n h×nh sù khi cã mét trong b¶y c¨n cø do luËt ®Þnh (§iÒu 89), v.v... còng lµ c¸c c¬ së ph¸p lý bæ trî (gi¸n tiÕp) quan träng cña viÖc §TD. §2. CÊu thµnh téi ph¹m – c¨n cø khoa häc cña viÖc ®Þnh téi danh 2.1. Kh¸i niÖm CTTP. XuÊt hiÖn tõ thÕ kû thø XVI ®Çu tiªn lµ ë c¸c Tßa ¸n cña níc §øc thêi kú phong kiÕn, sau ®ã vµo c¸c thÕ kû XVIII-XIX ®îc so¹n th¶o vÒ mÆt lý luËn trong trêng ph¸i cæ ®iÓn cña khoa häc luËt h×nh sù, kh¸i niÖm CTTP (theo tiÕng Latinh cæ lµ “corpus delicti”) ®· ®ãng vai trß tè tông nh lµ c¨n cø ®Çy ®ñ cho viÖc xÐt xö vô ¸n h×nh sù t¹i Tßa ¸n ®Ó chøng minh sù hiÖn diÖn trong c¸c hµnh vi cña ph¹m nh©n mét CTTP(6). DÇn dÇn lý luËn vÒ CTTP ®îc ph¸t triÓn trong khoa häc luËt h×nh sù Nga tríc C¸ch m¹ng vµo cuèi thÕ kû XIX-®Çu thÕ kû XX, mµ ®Æc biÖt lµ CTTP ®· ®îc nghiªn cøu réng r·i vµ ph¸t triÓn nhÊt trong khoa häc luËt h×nh sù X«viÕt tõ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû XX vµ tiÕp tôc cho ®Õn tËn ngµy nay. Tuy nhiªn, hiÖn t¹i trong khoa häc luËt h×nh sù kh¸i niÖm CTTP vÉn cßn ®îc hiÓu theo nhiÒu nghÜa kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n nh: 17
1) Nhµ h×nh sù häc Nga næi tiÕng tríc C¸ch m¹ng th¸ng Mêi, gi¸o s Trêng §HTH Maxc¬va mang tªn L«m«n«x«v. M.V., ViÖn sÜ Taganxev N.X. ph©n biÖt trong CTTP ba nhãm: a) con ngêi thùc tÕ – kÎ ph¹m téi, b) c¸i hµnh vi cña bÞ c¸o híng tíi – kh¸ch thÓ hoÆc lµ ®èi tîng cña sù x©m h¹i cã tÝnh chÊt téi ph¹m vµ c) chÝnh sù x©m h¹i cã tÝnh chÊt téi ph¹m, ®îc xem xÐt tõ mÆt bªn trong vµ bªn ngoµi(7). 2) Gi¸o s Kixchiak«vxki A.O. gäi CTTP lµ nh÷ng dÊu hiÖu cÇn thiÕt chñ yÕu mµ thiÕu chóng hoÆc lµ thiÕu mét trong sè chóng, th× kh«ng thÓ cã téi ph¹m vµ ®ã lµ bèn dÊu hiÖu – chñ thÓ, kh¸ch thÓ, ho¹t ®éng bªn trong, ho¹t ®éng bªn ngoµi cña chñ thÓ vµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng ®ã. 3) ViÖn sÜ ViÖn HLKH Liªn X« cò Pi«ntk«vxki A.A. vµo ®Çu thÕ kû XX ®· coi kh¸i niÖm chung cña CTTP lµ c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña téi ph¹m mµ chóng ®Òu cã trong mçi mét téi ph¹m mµ nÕu nh thiÕu mét trong sè chóng, th× dÉn ®Õn sù thõa nhËn lµ kh«ng cã CTTP vµ c¸c yÕu tè nµy lµ: a) chñ thÓ nhÊt ®Þnh cña téi ph¹m; b) kh¸ch thÓ nhÊt ®Þnh cña téi ph¹m; c) b¶n chÊt nhÊt ®Þnh cña mÆt chñ quan trong c¸ch xö sù vµ; d) b¶n chÊt nhÊt ®Þnh cña mÆt kh¸ch quan trong c¸ch xö sù cña chñ thÓ cña téi ph¹m(9); vµ sau ®ã, vµo nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX ViÖn sÜ nµy ®· viÕt: lý luËn luËt h×nh sù X«viÕt coi CTTP lµ tæng hîp c¸c dÊu hiÖu thÓ hiÖn mét hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi nhÊt ®Þnh lµ téi ph¹m theo PLHS Liªn X«(10). 5) Gi¸o s Trainhin A.N. quan niÖm CTTP lµ tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng dÊu hiÖu (yÕu tè) kh¸ch quan vµ chñ quan mµ theo luËt h×nh sù kh¼ng ®Þnh mét hµnh vi cô thÓ nguy hiÓm cho x· héi (b»ng hµnh ®éng hoÆc kh«ng hµnh ®éng) ®èi víi nhµ níc lµ téi ph¹m. 6) ViÖn sÜ Ku®riavtxev V.N. coi CTTP lµ tæng hîp nh÷ng dÊu hiÖu cña hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi x¸c ®Þnh nã, theo luËt h×nh sù lµ téi ph¹m vµ bÞ xö ph¹t vÒ h×nh sù. 7) Vµ gÇn ®©y nhÊt, gi¸o s Kuznhetx«va N.F. ®a ra ®Þnh nghÜa: “Nh vËy, CTTP – ®ã lµ hÖ thèng c¸c yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan b¾t buéc cña hµnh vi t¹o nªn tÝnh nguy hiÓm cho x· héi cña nã vµ ®îc cÊu tróc theo bèn tiÓu hÖ thèng mµ nh÷ng dÊu hiÖu cña chóng ®îc ghi nhËn trong c¸c phÇn quy ®Þnh cña c¸c quy ph¹m PLHS cña PhÇn chung vµ PhÇn riªng BLHS” (13). 8) Trong khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam, vÒ c¬ b¶n, quan ®iÓm ®îc thõa nhËn réng r·i vÒ kh¸i niÖm cña CTTP lµ tæng hîp nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc trng cho lo¹i téi ph¹m cô thÓ ®îc quy ®Þnh trong PLHS(14). Nh vËy, trªn c¬ së ph©n tÝch khoa häc lý luËn vÒ CTTP vµ nghiªn cøu thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ph¹m PLHS vÒ §TD, theo quan ®iÓm cña chóng t«i, cã thÓ ®a ra ®Þnh nghÜa khoa häc ng¾n gän cña kh¸i niÖm CTTP lµ tæng hîp c¸c dÊu hiÖu ph¸p lý (kh¸ch quan vµ chñ quan) do luËt h×nh sù quy ®Þnh thÓ hiÖn mét hµnh 18
vi nguy hiÓm cho x· héi cô thÓ lµ téi ph¹m, tøc lµ c¨n cø vµo c¸c dÊu hiÖu ®ã mét hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi bÞ coi lµ téi ph¹m. Nãi c¸ch kh¸c, mét CTTP cô thÓ lµ tæng hîp c¸c dÊu hiÖu kh¸ch quan vµ chñ quan b¾t buéc, mµ b»ng c¸c dÊu hiÖu ®ã, nhµ lµm luËt quy ®Þnh t¹i quy ph¹m cña PhÇn c¸c téi ph¹m BLHS tÝnh chÊt téi ph¹m vµ tÝnh chÊt bÞ xö ph¹t (hay cßn gäi lµ tÝnh chÊt bÞ xö lý vÒ h×nh sù) cña hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi t¬ng øng bÞ luËt h×nh sù cÊm, ®ång thêi chØ ra lo¹i h×nh ph¹t nµo vµ trong giíi h¹n nµo nã cã thÓ ®îc Toµ ¸n ¸p dông ®èi víi ngêi cã lçi trong viÖc thùc hiÖn téi ph¹m Êy. 2.2. ViÖc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò vÒ CTTP, chÝnh v× thÕ, cã ý nghÜa ph¸p lý h×nh sù rÊt quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh §TD, v× §TD chÝnh x¸c tøc lµ x¸c ®Þnh ®óng sù phï hîp gi÷a c¸c dÊu hiÖu cña mét hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi nhÊt ®Þnh nµo ®ã ®îc thùc hiÖn víi c¸c dÊu hiÖu cña CTTP t¬ng øng – c¸c dÊu hiÖu ®îc quy ®Þnh t¹i mét quy ph¹m PLHS cô thÓ cña PhÇn c¸c téi ph¹m BLHS. Nh vËy, trong giai ®o¹n x©y dùng NNPQ ViÖt Nam hiÖn nay ®Ó cã ®Çy ®ñ c¨n cø x¸c ®¸ng vµ ®¶m b¶o søc thuyÕt phô trong viÖc kh¼ng ®Þnh cho luËn ®iÓm ®óng ®¾n r»ng: CTTP lµ c¬ së khoa häc cña viÖc §TD, díi ®©y chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu ®Ó ®¶m b¶o sù nhËn thøc thèng nhÊt vÒ b¶n chÊt vµ chØ ra ®îc néi hµm cña mét lo¹t nh÷ng vÊn ®Ò trong lý luËn vÒ CTTP nh: c¸c ®Æc ®iÓm (1), vai trß (2), yÕu tè (3), dÊu hiÖu (4) vµ chøc n¨ng cña CTTP (5), còng nh ph©n lo¹i c¸c CTTP (6). 2.3. C¸c ®Æc ®iÓm cña CTTP. Tõ kh¸i niÖm CTTP ®· ®îc ®a ra trªn ®©y cho thÊy, bÊt kú CTTP còng ph¶i cã c¸c ®Æc ®iÓm cÇn vµ ®ñ nh sau: 1) Tríc hÕt, CTTP lµ mét hÖ thèng c¸c dÊu hiÖu ph¸p lý kh¸ch quan vµ chñ quan cã tÝnh chÊt b¾t buéc; 2) C¸c dÊu hiÖu ph¸p lý nµy cña CTTP nhÊt thiÕt ph¶i ®îc quy ®Þnh trong PLHS thùc ®Þnh; 3) ChØ cã trªn c¬ së tæng hîp ®Çy ®ñ c¸c dÊu hiÖu ph¸p lý nµy cña CTTP, th× míi cã c¨n cø ®Ó kh¼ng ®Þnh mét hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi nµo ®ã bÞ luËt h×nh sù cÊm vµ ®· ®îc thùc hiÖn trong thùc tÕ chÝnh lµ mét téi ph¹m; 4) Vµ cuèi cïng, CTTP chÝnh lµ m« h×nh ph¸p lý cña téi ph¹m. 2.4. Vai trß cña CTTP. XuÊt ph¸t tõ viÖc nghiªn cøu thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ph¹m PLHS vÒ §TD, chóng ta cã thÓ nhËn thÊy vai trß cña CTTP thÓ hiÖn râ trªn n¨m b×nh diÖn nh sau: 1) CTTP lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn chung vµ quan träng nhÊt ®Ó §TD chÝnh x¸c – v× nÕu nh trong hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi kh«ng cã ®Çy ®ñ c¸c dÊu hiÖu cña mét CTTP nµo ®ã ®îc quy ®Þnh trong PLHS thùc ®Þnh, th× kh«ng thÓ ®Æt ra viÖc §TD. 2) CTTP lµ mét kh¸i niÖm khoa häc vµ lµ sù trõu tîng vÒ mÆt ph¸p lý – v× mét lo¹t c¸c thuËt ng÷ vµ ph¹m trï ®îc sö dông Cã liªn quan ®Õn CTTP (nh: “kh¸ch thÓ”, “chñ thÓ”, “mÆt chñ quan”, “mÆt chñ quan”, v.v...) ®Òu ®îc c¸ nhµ lý luËn so¹n th¶o 19
ra trong khoa häc luËt h×nh sù, cßn nÕu nh chóng cã ®îc quy ®Þnh trong luËt thùc ®Þnh ®i ch¨ng n÷a th× còng lµ díi d¹ng c¸c quy ph¹m PLHS trõu tîng. 3) CTTP lµ c¬ së ph¸p lý cÇn vµ ®ñ ®Ó truy cøu TNHS ngêi ph¹m téi – v× khi hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi cña chñ thÓ cã ®Çy ®ñ c¸c dÊu hiÖu cña mét CTTP t - ¬ng øng nµo ®ã ®îc quy ®Þnh trong PhÇn c¸c téi ph¹m BLHS, th× còng cã nghÜa lµ c¸c c¬ quan t ph¸p h×nh sù ®· cã ®Çy ®ñ c¬ së ph¸p lý ®Ó truy cøu TNHS ngêi ph¹m téi. 4) CTTP lµ c¨n cø ®Ó Tßa ¸n lùa chän ®óng lo¹i vµ møc h×nh ph¹t ®èi víi ngêi bÞ kÕt ¸n – v× nÕu hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi chøa c¸c dÊu hiÖu cña mét CTTP cô thÓ (nh: CTTP c¬ b¶n, CTTP t¨ng nÆng, CTTP ®Æc biÖt t¨ng nÆng hoÆc CTTP gi¶m nhÑ) mµ trong ®ã ghi nhËn khung h×nh ph¹t t¬ng øng (víi lo¹i vµ møc cô thÓ) t¹i mét §iÒu (hoÆc kho¶n cña mét §iÒu) trong PhÇn c¸c téi ph¹m BLHS, th× Tßa ¸n còng kh«ng thÓ cã c¨n cø ®Ó lùa chän lo¹i vµ møc h×nh ph¹t ®Ó ¸p dông ®èi víi ngêi bÞ kÕt ¸n. 5) CTTP lµ yÕu tè ®Ó ®¶m b¶o c¸c quyÒn vµ tù do cña c«ng d©n trong lÜnh vùc t ph¸p h×nh sù, ®ång thêi hç trî cho viÖc tu©n thñ nghiªm chØnh ph¸p chÕ vµ cñng cè trËt tù ph¸p luËt trong NNPQ – v× víi tÊt c¶ sù thÓ hiÖn trªn bèn b×nh diÖn trªn ®©y ®· cho phÐp kh¼ng ®Þnh vai trß cã tÝnh chÊt tæng hîp nµy cña CTTP. 2.6. YÕu tè cña CTTP cã thÓ ®îc ®Þnh nghÜa lµ bé phËn hîp thµnh cña cÊu tróc trong cÊu thµnh Êy vµ bao gåm mét nhãm c¸c dÊu hiÖu t¬ng øng víi c¸c ph¬ng diÖn (c¸c mÆt) cña hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi bÞ luËt h×nh sù cÊm (tøc lµ hµnh vi bÞ nhµ lµm luËt coi lµ téi ph¹m). Quan ®iÓm truyÒn thèng ®îc thõa nhËn chung trong khoa häc luËt h×nh sù lµ: CTTP cã bèn yÕu tè – kh¸ch thÓ (1), mÆt kh¸ch quan (2), chñ thÓ (3) vµ mÆt chñ quan (4) cña téi ph¹m. §Ó nhËn thÊy râ b¶n chÊt cña mçi yÕu tè CTTP, díi ®©y chóng ta cÇn ph¶i ®a ra ®Þnh nghÜa khoa häc vÒ kh¸i niÖm cña tõng yÕu tè nh sau: 1) Kh¸ch thÓ cña téi ph¹m – ®ã lµ quan hÖ x· héi ®îc PLHS b¶o vÖ tr¸nh khái sù x©m h¹i cã tÝnh chÊt téi ph¹m, nhng bÞ téi ph¹m x©m h¹i ®Õn vµ g©y nªn (hoÆc cã thÓ g©y nªn) thiÖt h¹i ®¸ng kÓ nhÊt ®Þnh. 2) MÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m – ®ã lµ mÆt bªn ngoµi cña sù x©m h¹i nguy hiÓm ®¸ng kÓ cho x· héi ®Õn kh¸ch thÓ ®îc b¶o vÖ b»ng PLHS, tøc lµ sù thÓ hiÖn c¸ch xö sù cã tÝnh chÊt téi ph¹m trong thùc tÕ kh¸ch quan. 3) Chñ thÓ cña téi ph¹m – ®ã lµ ngêi ®· cã lçi (cè ý hoÆc v« ý) trong viÖc thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi bÞ luËt h×nh sù cÊm, cã n¨ng lùc TNHS vµ ®ñ tuæi chÞu TNHS theo luËt ®Þnh (ngoµi ra, trong mét sè trêng hîp cô thÓ cßn lµ cã mét sè dÊu hiÖu bæ sung ®Æc biÖt do quy ph¹m PLHS t¬ng øng quy ®Þnh). 20