Mac ca và omega-7

NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Mac ca và omega-7<br /> n Nguyễn Dương Tuệ<br /> <br /> <br /> 1. Cây mac ca<br /> Mac ca (hay mắc ca) được nhà thực vật học<br /> người Đức Ferdinand von Mueller đặt tên là<br /> Macadamia vào năm 1857 để vinh danh người<br /> bạn Úc John Macadam. Đây là cây thân gỗ thuộc<br /> họ Proteaceae có nguồn gốc từ châu Úc [2][6].<br /> Các loài trong chi này xuất xứ ở Đông Bắc New<br /> South Wales và Trung Đông Nam Queensland.<br /> Trước đây, chi này có nhiều loài, nhưng kết quả<br /> nghiên cứu về hệ gen và hình thái được công bố<br /> năm 2008 bởi Austin Mast và cộng sự đã tách<br /> chúng ra khỏi chi Macadamia, hiện nay còn 4<br /> loài: Macadamia integrifolia Maiden & Betche,<br /> Macadamia jansenii C.L.Gross & PH Weston,<br /> Macadamia ternifolia F.Muell. Macadamia tet-<br /> raphylla L.ASJohnson [6].<br /> Macadamia là cây thân gỗ xanh tốt, cao<br /> khoảng 2-12m. Các lá hình mũi mác hoặc elip,<br /> có răng cưa, dài 6-30cm, rộng 2-13cm, được sắp<br /> xếp theo vòng xoắn. Những bông hoa thanh<br /> mảnh có bốn cánh (tepals) tạo thành chùm dài.<br /> Quả có chứa một hoặc hai hạt, được bán nhiều<br /> trên thị trường.<br /> Các vườn cây mac ca thương mại đầu tiên<br /> được trồng vào đầu thập niên 80 thế kỷ 19 ở<br /> Rous Mill, Đông Nam Lismore, New South<br /> Wales, là cây loài M.tetraphylla. Năm 1881,<br /> mac ca được đưa tới trồng ở Hawaii và sử dụng<br /> như một cây trồng rừng. Năm 1948, Trạm<br /> Nghiên cứu Nông nghiệp Hawaii đã đầu tư<br /> nghiên cứu về giống và đã tạo ra các dòng có<br /> nhiều triển vọng. Từ đó, mac ca được sản xuất<br /> ở Hawaii đã trở nên nổi tiếng toàn cầu. Người<br /> ta thường trồng bằng cây ghép với các dòng đã<br /> tuyển chọn, cây cho quả ở tuổi 3, bắt đầu sai quả<br /> ở tuổi 10 và tăng gấp đôi khi đến tuổi 12. Thời<br /> kỳ sai quả của cây có thể kéo dài tới tuổi 60 và<br /> Cây mac ca<br /> tuổi thọ cây có thể lên đến 100 năm. Nếu trồng 1. Hoa; 2. Quả; 3. Hạt<br /> <br /> <br /> [26]<br /> Tạp chí<br /> SỐ 6/2015<br /> KH-CN Nghệ An<br />  NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> bằng hạt thì tuổi 5-6 mới cho quả và năng suất Macadamia có một số đặc tính đặc biệt quan<br /> sẽ thấp hơn. trọng như: dầu chứa đến 85% axit béo đơn không<br /> Ngoài Hawaii và Australia, mac ca cũng được bão hòa, có axit oleic cao hơn so với dầu ô liu có<br /> sản xuất thương mại ở Nam Phi, Brazil, Califor- đặc tính chống viêm, có ích cho trí nhớ và người<br /> nia, CostaRica, Israel, Kenya, Bolivia, có bệnh hen suyễn. Đáng chú ý là hạt mac ca có<br /> NewZealand, Colobia, Guatemala và Malawi. tới 22% là axit palmitoleic, axit béo omega-7 mà<br /> Tổng sản lượng nhân hạt mac ca trên toàn cầu Johannah Sakimura (2113) gọi là axit béo mới<br /> năm 2013 vào khoảng 135.000 tấn. Hiện nay, cần cho sức khỏe.[5]<br /> mac ca đã được nhân rộng tại một số vùng tại Axit palmitoleic được tổng hợp từ axit palmitic<br /> Trung Quốc, Thái Lan... nhờ enzyme delta-9 desaturase xúc tác [9].<br /> Quả mac ca được ứng dụng rộng rãi trong Omega-7 là một axit béo có lợi cho sức khỏe<br /> công nghiệp mỹ phẩm và thực phẩm chức năng, và nó đã được chứng minh để tăng độ nhạy cảm<br /> do đó nhu cầu về sản vật này ngày một cao. insulin cũng như ngăn chặn sự tàn phá các tế bào<br /> Macadamias thích hợp với đất màu mỡ, đất thoát beta của tuyến tụy tiết ra insulin [7].<br /> nước tốt, lượng mưa trung bình hàng năm từ Cây macadamia được sử dụng như một thành<br /> 1.000-2.000mm, nhiệt độ không giảm xuống phần với nhiều món ăn nhẹ. Hạt macadamia là<br /> dưới 100C, nhiệt độ tối ưu cho sinh trưởng phát một nguồn axit palmitoleic tự nhiên tuyệt vời vì<br /> triển là 250C. Mac ca có rễ cạn, dễ bị đổ xuống axit palmitoleic-omega-7 là chất béo lành mạnh.<br /> khi có gió bão và cũng rất nhạy cảm với bệnh rễ Đã có lúc người ta cho rằng, hạt macadamia là<br /> Phytophthora [3][1]. Ở giống cây này, 3 loài có loại thực phẩm duy nhất có chứa axit palmitoleic<br /> giá trị thương mại là Macadamia integrifolia, acid (một loại chất béo đơn không bão hòa giúp<br /> Macadamia ternifolia và Macadamia tetra- tăng tốc quá trình tiêu hóa chất béo, do đó giúp<br /> phylla. Trong 3 loài này có 2 loài Macadamia cơ thể không tích trữ mỡ), nhưng axit này còn có<br /> integrifolia và Macadamia tetraphylla cho hạt ở hắc mai biển (Sea buckthorn, Hippophae sali-<br /> có thể ăn sống được. Các loài còn lại có độc tính cifolia loại cây bụi, họ nhót (Elaeagnaceae) có ở<br /> trong hạt nên không thể ăn sống mà cần được xử Himalayas [8]. Ở động vật, người ta có thể thu<br /> lý. Độc tính là do sự có mặt của hợp chất nhận được omega-7 từ mỡ cá voi nhưng đó không<br /> cyanogenic glycosides. Tuy nhiên các loại gly- phải là một lựa chọn khả thi [5].<br /> coside này có thể được loại bỏ bằng cách ủ lâu - Trong thực phẩm, dầu macadamia là một loại<br /> một phương pháp thường được người thổ dân Úc dầu chiên tuyệt vời do sản sinh nhiệt lượng cao,<br /> áp dụng [7]. tỷ lệ axit béo không bão hòa khá cao (85%) và có<br /> 2. Dầu Macadamia và omega-7 thể bảo quản tốt trong vài năm không phải làm<br /> Trong hạt của cây mac ca có hàm lượng dầu đông lạnh. Nó có axit oleic (một acid béo tốt)<br /> kỷ lục và đây là một loại thực phẩm có giá trị nhiều hơn so với dầu ô liu, có đặc tính chống<br /> cao. Theo kết quả phân tích của Wenkham và viêm và có thể giúp cải thiện trí nhớ. Axit béo<br /> Miller năm 1965, thành phần dinh dưỡng trong omega-7 cũng có vai trò quan trọng trong việc<br /> nhân hạt macadamia bao gồm: Lipid 78,2%, duy trì chăm sóc làn da khỏe mạnh, chống lão<br /> trong đó 1-3% axit linoleic và 1-2% axit α- hóa. Do đặc tính kháng khuẩn của omega-7, mà<br /> linolenic. Một số giống có chứa omega-6 và nó được sử dụng như là một chất bảo quản chống<br /> omega-3. vi trùng trong các sản phẩm chăm sóc tóc và da.<br /> Mặc dù macadamia được trồng ở nhiều nơi Axit béo omega-7 tác động như một tác nhân<br /> khác nhau trên thế giới nhưng hàm lượng của chống melanogenic ngăn ngừa những thay đổi sắc<br /> dầu axit béo không bị ảnh hưởng nhiều bởi các tố của da do tiếp xúc với ánh sáng tia cực tím nhờ<br /> yếu tố môi trường. Nó cũng rất ổn định do có tỷ sự ức chế melanogenesis lâu dài và giữ cho làn<br /> lệ thấp chất béo không bão hòa đa [6]. Bên cạnh da an toàn không bị nhiễm trùng do vi khuẩn [8].<br /> chất béo còn có các hợp chất đường 10%, pro- Giống như omega-3, omega-6, omega-9, axit<br /> tein 9,2%, cacbohydrat 9%, hàm lượng nước palmitoleic là một chất béo không bão hòa được<br /> 1,5-2,5%, Kali 0,37%. Photpho 0,17%, Manhe tìm thấy chủ yếu trong dầu thực vật, các loại hạt,<br /> 0,12% và các vitamin như thiamin (B1), ri- và được coi là những chất có tác dụng giúp cho<br /> boflavin (B2) và niacin (B3). trái tim khỏe mạnh. Năm 2008, các nhà nghiên<br /> <br /> SỐ 6/2015<br /> Tạp chí<br /> [27]<br /> KH-CN Nghệ An<br />  NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sản phẩm từ nguyên liệu mac ca<br /> 1. Mỹ phẩm; 2. Hạt mac ca phủ socola; 3. Hạt mac ca rang<br /> <br /> <br /> cứu tại Đại học Harvard đã phát hiện ra rằng nghiên cứu ở những người có nồng độ cao axit<br /> axit palmitoleic đóng một vai trò đặc biệt palmitoleic trong máu đã được chứng minh là insulin<br /> quan trọng trong việc điều chỉnh sự trao đổi nhạy cảm hơn và nâng cao lượng cholesterol tốt<br /> chất. Họ tuyên bố lần đầu tiên họ đã tìm thấy HDL mà đó là mục tiêu lâu dài của tất cả mọi người<br /> axit béo palmitoleic hoạt động như một hor- đang ở lứa tuổi nhỏ. Trong khi nghiên cứu trên động<br /> mone trong cơ thể và đặt ra thuật ngữ vật đã khá ổn định, nghiên cứu con người về những<br /> "lipokine" để mô tả về kích thích tố hoàn toàn tác động của acid palmitoleic cũng có những ý kiến<br /> mới này. Trong cơ thể, axit này di chuyển đến chưa đồng thuận, nên theo King, chúng ta cần nghiên<br /> các cơ quan khác và nó xuất hiện để chống lại cứu nhiều hơn bởi axit palmitoleic có nhiều chức<br /> một loạt các quá trình trao đổi chất có hại có năng. Tuy nhiên, một số kẻ cuồng tín về sức khỏe thì<br /> liên quan đến bệnh béo phì. Và, trong một không cần phải chờ đợi ở khoa học. Họ đã và đang<br /> nghiên cứu được tiến hành bởi các nhà nghiên hướng tới các cửa hàng thực phẩm chức năng để mua<br /> cứu Nhật Bản, chuột bị tiểu đường được cho về những chai viên nang omega-7. Song có điều kỳ<br /> ăn axit palmitoleic trong bốn tuần đã đạt được lạ là mac ca lại có độc tính đối với chó. Khi chó nuốt<br /> kết quả khá hơn so với đối chứng và có nồng phải hạt mac ca có thể gây nhiễm độc mac ca<br /> của triglycerides, mỡ trong máu thấp hơn làm (macadamia toxicosis), được ghi nhận bằng các biểu<br /> giảm nguy cơ bệnh tim. Những con chuột hiện như suy yếu và tê liệt các chân sau tới mức<br /> được cho chế độ ăn uống giàu omega-7 cũng không đứng vững. Người ta tin rằng có thể không<br /> có nồng độ đường máu thấp hơn và cải thiện phải chờ đợi lâu cho một sự hiểu biết tốt hơn về hiệu<br /> độ nhạy cảm với insulin, những thay đổi đó ứng của axit palmitoleic. Các nhà nghiên cứu tại Đại<br /> có thể chống lại bệnh tiểu đường type 2. Các học Harvard đang tiếp tục nghiên cứu các axit béo<br /> nghiên cứu trên động vật cũng cho thấy rằng và hy vọng sẽ làm rõ vai trò của nó trong dinh dưỡng<br /> axit palmitoleic có tác dụng ức chế viêm, một và sức khỏe ở những năm tới.<br /> quá trình gây hại, góp phần cho hội chứng 3. Cây mac ca ở Việt Nam<br /> chuyển hóa, bệnh tiểu đường type 2, bệnh tim Thời gian gần đây, người ta đang rộ lên về “cây tỷ<br /> và các bệnh mãn tính khác. Axit palmitoleic đô” khi chưa biết đầy đủ về bản chất và vai trò, tác dụng<br /> có thể được hình thành từ palmitic trong cơ sinh học của nó. Theo GS. Lê Đình Khả (Hội Khoa học<br /> thể, làm giảm đề kháng insulin, làm cho tuyến kỹ thuật Lâm nghiệp Việt Nam), macadamia được trồng<br /> tụy khỏe mạnh. thử tại Ba Vì từ năm 1994, đến năm 1999 một số cây<br /> Vì thức ăn thường có một sự kết hợp của đã bắt đầu có quả. Năm 2010, cây sai quả nhất đã có<br /> palmitic và axit palmitoleic, do đó các nhà 10kg hạt. Cây đã được trồng khảo nghiệm ở nhiều nơi<br /> nghiên cứu hiện đang đặt ra câu hỏi liệu có tại nước ta, trong đó một số nơi đã thu được kết quả rất<br /> hay không uống axit palmitoleic ở dạng tinh khả quan, điển hình là vườn macadamia trồng xen cà<br /> khiết (tức là không có các axit palmitic) để có phê do Trung tâm Giống phối hợp với nông hộ ở thôn<br /> thể làm cơ thể chúng ta tốt hơn [5]. Những Lộc Xuân, xã Phú Lộc, huyện Krông Năng, Đắc Lắc.<br /> <br /> [28]<br /> Tạp chí<br /> SỐ 6/2015<br /> KH-CN Nghệ An<br />  NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Cây mac ca được trồng khảo nghiệm ở Tây Nguyên<br /> <br /> Đến nay đã có 10 giống macadamia được Bộ mưa. Những nơi quá nóng không nên trồng (nhiệt<br /> Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận độ trung bình hàng năm trên 25 0 C như các tỉnh<br /> để phát triển, đưa vào sản xuất tại Krông Năng Nam Trung bộ, Nam bộ, và những nơi quá lạnh<br /> (Đắc Lắc) và Ba Vì (Hà Nội). (nhiệt độ trung bình hàng năm dưới 20 0 C, nhiệt độ<br /> Macadamia thích hợp ở nơi có nhiệt độ trung bình tháng dưới 15 0 C) như ở vùng núi cao<br /> trung bình hàng năm 20-25 0 C, không sương phía Bắc, hay những nơi có gió Lào trong mùa<br /> muối, nhiệt độ mùa đông không dưới 15 0 C xuân hè.<br /> và không bị ẩm ướt kéo dài, không quá nóng Giống là khâu quan trọng nhất cho bất cứ một<br /> (mùa hè 35 0 C). Khi nhiệt độ quá thấp thì loài cây trồng nào, đặc biệt là cây lấy quả lâu năm.<br /> cây bị chết, còn nhiệt độ quá cao thì cây Trồng macadamia chỉ thành công sau khi có kết<br /> sinh trưởng kém, tỷ lệ rụng quả sớm cao, quả khảo nghiệm giống, biết được giống nào có<br /> kích thước hạt nhỏ và có thể bị cháy lá. Khi thể trồng ở vùng nào. Chính vì thế từ năm 2002-<br /> gió mạnh rất dễ bị gãy cành, rụng quả, vì thế 2003 đến năm 2012, một loạt khảo nghiệm giống<br /> cần tránh nơi có gió mạnh, đặc biệt là tránh macadamia đã được xây dựng tại một số vùng sinh<br /> nơi có gió Lào khô nóng. Macadamia có thể thái chính ở nước ta. Ở Australia, quê hương của<br /> trồng trên các loại đất có độ dốc dưới 150, loài cây này, đầu tư trồng macadamia phải sau 6-7<br /> sâu hơn 1m, không bị ngập, thoát nước tốt năm mới có lãi, đây là điều mà người đầu tư cần<br /> và giàu mùn, không bị ngập úng trong mùa tính đến trước khi trồng./.<br /> <br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> <br /> 1. Boning, Charles (2006), Florida's Best Fruiting Plants: Native and Exotic Trees, Shrubs, and Vines. Sarasota, Florida:<br /> Pineapple Press, Inc.<br /> 2. Centre for Plant Biodiversity Research, Australian Government, 26.4.2013, “Macadamia”.<br /> 3. Hawaii Department of Agriculture, 13/7/2007, “Hawaii Macadamia Nuts: Final Season Estimates”...<br /> 4. Kleemann, Michael (7 Mar 2010), "Organic & Natural Life - Business Opportunities".<br /> 5. Li TSC,Janick J, Whipkey A, ed.( 2002), Product development of sea buckthorn (PDF).<br /> 6. Mast, Austin R.; Willis, Crystal L.; Jones, Eric H.; Downs, Katherine M.; Weston, Peter H. (07- 2008), American<br /> Journal of Botany 95 (7).<br /> 7. Schmitt, Robert. (7/ 4/ 2012, “Macadamia Nuts”. Hawaiian Historical Society.<br /> 8. United States Department of Agriculture.(2007-10-08),"PLANTS Profile for Hippophae rhamnoides (seaberry)".<br /> 9. Yang ZH, Miyahara H, Hatanaka A (2011). "Chronic administration of palmitoleic acid reduces insulin resistance<br /> and hepatic lipid accumulation in KK-Ay Mice with genetic type 2 diabetes". Lipids in Health and Disease 10: 12<br /> 10. Yoon WJ at el. .(2010), Effect of palmitoleic acid on melanogenic protein expression in murine b16 melanoma.<br /> <br /> SỐ 6/2015<br /> Tạp chí<br /> [29]<br /> KH-CN Nghệ An<br />