Mấy kiểu lỗi về dùng từ trên báo chí

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

523
lượt xem 127
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ở đây, chúng tôi muốn nói tới việc dùng từ không hợp với hoàn cảnh giao tiếp. Thông thường, hoàn cảnh giao tiếp được chia thành hai dạng chính là: hoàn cảnh giao tiếp theo nghi thức và hoàn cảnh giao tiếp không theo nghi thức. Hoàn cảnh giao tiếp theo nghi thức thức đòi hỏi ngôn ngữ được sử dụng trong đó phải trang trọng, nghiêm túc, hoàn chỉnh, có tính gọt giũa; còn hoàn cảnh giao tiếp không theo nghi thức ( còn gọi là hoàn cảnh giao tiếp thân mật, không mang tính chính thức xã hội...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Mấy kiểu lỗi về dùng từ trên báo chí

M Y KI U L I V DÙNG T TRÊN BÁO CHÍ 1. L i v phong cách ây, chúng tôi mu n nói t i vi c dùng t không h p v i hoàn c nh giao ti p. Thông thư ng, hoàn c nh giao ti p ư c chia thành hai d ng chính là: hoàn c nh giao ti p theo nghi th c và hoàn c nh giao ti p không theo nghi th c. Hoàn c nh giao ti p theo nghi th c th c òi h i ngôn ng ư c s d ng trong ó ph i trang tr ng, nghiêm túc, hoàn ch nh, có tính g t giũa; còn hoàn c nh giao ti p không theo nghi th c ( còn g i là hoàn c nh giao ti p thân m t, không mang tính chính th c xã h i ) cho phép dùng ngôn t t do, tho i mái ( th m chí tuỳ ti n ). N u ngư i nói, ngư i vi t không n m v ng i u ó, anh ta d dàng m c l i v phong cách. So v i các ki u l i khác, ki u l i này nghiêm tr ng hơn ch là nó ít nh t cũng phá v tính th ng nh t trong gi ng i u chung c a toàn văn b n. y là còn chưa k n nh ng băn khoăn khó tránh kh i c a ngư i c, ngư i nghe v t m vóc văn hoá c a ch th phát ngôn. Dư i ây là m t s ví d l i v phong cách l y t th c ti n báo chí: Ví d 1: " Hàng ngày, cô bé h c trò y ngoài vi c tham gia các chương trình ngư i m u th i trang âm nh c, còn ánh àn pianô ki m ăn khách s n Ômni, Tân Th Gi i ". ây là câu văn ư c trích t m t bài báo có gi ng i u trang tr ng ca ng i tài năng c a m t n ngh s dương c m tr tu i y tri n v ng, v n sinh ra và l n lên trong m t gia ình khá gi và có i u ki n h c hành n nơi n ch n. Vì th t " ki m ăn " - m t t thu c phong cách kh u ng ch
dùng trong hoàn c nh giao ti p su ng sã, thân m t - khó mà có th ch p nh n ư c. S là h p lý hơn n u thay nó b ng " tăng thu nh p cho gia ình " hay " có thu nh p riêng, giúp b m "... Ví d 2: " Hy v ng r ng bài hát này s g i nh c các anh nh t i nh ng k ni m trong nh ng ngày làm lính ". N u ây là hoàn c nh giao ti p thân m t, g n gũi, trong m t ph m vi h p, thì r t có th c m t " làm lính " s ch ng làm ai ph i b n tâm. Nhưng câu nói trên l i thu c v m t ngư i d n chương trình truy n hình trong bu i giao lưu gi a các ngh s v i các chi n s h i quân, vì th c n ph i thay nó b ng m t c m t khác trang tr ng hơn, ch ng h n: " Hy v ng bài hát này s g i nh c các anh nh v nh ng k ni m c a nh ng ngày ph c v trong quân ngũ ". Ví d 3: " Hàn M c T m c dù b h i v th xác nhưng tâm h n d t khoát không ch u h i cho ". Khó có th hình dung ư c r ng câu văn trên l i là câu văn m um t bài báo ca ng i thân th và s nghi p nhà thơ Hàn M c T nhân d p k ni m 90 năm ngày sinh c a ông. T " h i " và c m t " tâm h n d t khoát không ch u h i cho " ã t o c m giác là tác gi ang giao ti p trong m t tình hu ng không mang tính chính th c xã h i, và do v y, s ca ng i i v i nhà thơ mang m t s c thái m a mai, b n c t. Theo chúng tôi, nên thay câu trên b ng " Hàn M c T m c dù b b nh n ng v th xác nhưng tâm h n ông v n luôn ng p tràn c m h ng sáng t o ". Ví d 4: " Phó Th tư ng Nguy n Công T n nh c nh nhân dân T nh Thái Bình ph i làm m nh con tôm ".
Trong th c t , m t b u không khí thân m t, Phó Th tư ng Nguy n Công T n hoàn toàn có th dùng c m t " làm m nh con tôm ". Tuy nhiên, khi nhà báo ưa l i c a Phó Th tư ng lên các phương ti n thông tin i chúng ( c báo vi t, báo nói, cũng như báo hình ) dư i hình th c trích d n gián ti p, thì c m t ó ch c ch n ph i ư c thay th b ng c m t khác sao cho phù h p v i hoàn c nh giao ti p chính th c. M t trong nh ng phương án có th l a ch n là " y m nh hơn n a vi c nuôi tôm ". Ví d 5: " M t chi n binh Taliban ã ném bom c m t vào m t chi c xe quân s c a M làm 14 ngư i b ch t, hai ngư i b thương ". C m t " ném bom c m t " hi n ang ư c dùng khá r ng rãi trên báo chí, nh t là trên truy n hình. Chúng ta u bi t, " c m t " là m t t Hán - Vi t, mang s c thái trang tr ng; nó th hi n s ng i ca c a ngư i vi t ( hay ngư i nói ) i v i hành ng hy sinh thân mình vì chính nghĩa c a ai ó. Và như v y, n u dùng t này nói v hành ng ném bom c a m t chi n binh Taliban, vô hình trung chúng ta ã kh ng nh r ng mình ng v phía anh ta, ng h hành ng c a anh ta. i u này có th gây ra nh ng h u qu nghiêm tr ng không lư ng trư c ư c. T t hơn h t, nên thay nó b ng nh ng t mang s c thái bi u c m trung tính như " t sát " hay " li u ch t " - nh ng t giúp chúng ta ph n ánh chính xác th c t khách quan mà không l rõ thái c a mình. 2. L i v nghĩa c a t M i t , khi ư c dùng, ph i bi u t chính xác n i dung c n th hi n, t c là nghĩa c a nó ph i thích h p nh t v i i u nh nói. N u ngư i nói hay ngư i vi t không áp ng ư c yêu c u này, phát ngôn c a h s tr nên khó hi u ho c b hi u sai.
Nhìn chung, vi c dùng t không úng nghĩa thư ng g p trong m t s các tình hu ng cơ b n như: ngư i nói ( ngư i vi t ) không n m ch c nghĩa c a t , nh t là các t Hán - Vi t, các thu t ng khoa h c; ho c gi anh ta nh m l n các t g n âm, g n nghĩa v i nhau. Ví d 1: " Thêm vào ó, ph i ăn m c theo úng phong cách hi n hành th i phong ki n ". ã " hi n hành " ( t c ang lưu hành th i hi n t i )1 thì làm sao còn " th i phong ki n " ư c? Ch c tác gi nh nói: " th nh hành ". Ví d 2: " Chi u th b y v a qua, khí h u Sài Gòn khá mát m ". Khí h u luôn có tính n nh cao và g n v i m t vùng a lý r ng l n, nó không th thay i theo ngày gi và ph m vi m t thành ph ư c. T úng ph i là " th i ti t ". Ví d 3: " H i di n năm nay ch ng có gì thay i m y, v n nh ng vòng hoa tươi ch t y sân kh u ". T " vòng hoa " ây khi n ngư i ta ph i liên tư ng t i m t cái khác, hoàn toàn trái ngư c v i không khí tưng b ng, náo nhi t c a h i di n. Chính xác nh t có l là t " l ng hoa ". Ví d 4: " ... Nhưng dư ng như, ham chơi c v t ã tr thành m t căn b nh nghi n. Anh không sao b ư c. Ch hoa T t, tôi v n g p anh l ng v ng bên các qu y cũ, tìm mua nh ng cái mình say sưa ". T " l ng v ng " mang nghĩa x u, thư ng dùng d ch nh ng hành d ng m ám, lén lút c a nh ng i tư ng kh nghi nào ó, vì th nó không phù
h p v i nhân v t ư c nói t i trong ví d trên. Nên thay nó b ng t " quanh qu n ". Ví d 5: " Dù còn vài khó khăn, ca s , ngh s Vi t ki u v n r m r p kéo v , th m chí còn r rê nhau cùng v cho vui ". " R rê "có nghĩa là: " lôi kéo, r ngư i khác làm vi c x u "2. Như v y, trong trư ng h p trên nó không th hi n úng s c thái ánh giá v n mang tính ch t tích c c c a tác gi trư c tinh th n và khí th h i hương c a các ngh s Vi t ki u. Theo chúng tôi, c n dùng t " r ". Kh o sát cho th y, trong s các ki u l i liên quan t i t trên báo chí thì vi c dùng t không úng nghĩa chi m t l cao hơn c . Và i u này khi n chúng ta không th không t câu h i: Ph i chăng nhi u ngư i c m bút v n còn có thái quá d dãi khi s d ng nh ng t mà mình chưa hi u m t cách c nk ? 3. L i v k t h p t Các t , khi ư c dùng ph m vi câu cũng như ph m vi toàn văn b n, luôn n m trong m i quan h ch t ch v i nhau v ng nghĩa và ng pháp. Nói cách khác, m i t ph i thích ng v i các t khác ng trư c nó và ng sau nó. N u ngư i vi t không áp ng ư c yêu c u này, anh ta có th t o ra nh ng s mâu thu n, phi lô gic gi a các thành t ngôn ng c u thành câu hay văn b n. Ví d 1: " N u xem k nh ng tác ph m ư c trưng bày trong tri n lãm thì càng nh n ra s h t h ng trong hi u bi t, v n s ng c a tác gi l l trên không ít tác ph m ư c coi là kho nh kh c p mang tính tiêu bi u cho trí tu c a làng nh ".
T " xem k " ( quan sát tư ng t n t ng chi ti t )3 không phù h p v nghĩa v i t " l l " ( ư c hi n ra, phô bày ra r t rõ )4. Ch a l i: " N u xem k nh ng tác ph m ư c trưng bày trong tri n lãm thì càng nh n th y rõ s h t h ng trong hi u bi t, v n s ng c a tác gi không ít tác ph m ư c coi là kho nh kh c p mang tính tiêu bi u cho trí tu c a làng nh ". Ví d 2: " Giáo hoàng John Paul II cũng ư c ưa vào t b c ư c úc t i Vatican ". " T b c " là m t lo i gi y cho nên không th ư c " úc " - m t ng t ch dùng v i các v t r n ( như kim lo i, nh a,... ). tránh vi ph m v quan h k t h p, nên thay t " t " b ng t " ng ". Ví d 3: "N u huy n ch có 9 h i thi và h i di n ngh thu t, nhưng các thôn xã ã t ch c hơn 120 lư t bi u di n văn ngh ( hoàn toàn b ng kinh phí quyên góp ) ". Trong ti ng Vi t, quan h t " n u " luôn i v i quan h t " thì " t o thành m t c p hô ng. Còn n u dùng quan h t " nhưng " thì v câu phía trư c ph i có quan h t cùng c p v i nó là " tuy ". Xét theo văn c nh c th c a trư ng h p này, có th ưa ra hai cách ch a như sau: - N u huy n ch có 9 h i thi và h i di n ngh thu t, thì các thôn xã ã t ch c hơn 120 lư t bi u di n văn ngh . - Trong khi huy n ch có 9 h i thi và h i di n ngh thu t, thì các thôn xã ã t ch c hơn 120 lư t bi u di n văn ngh . Ví d 4: " Ngày mai là mùa mưa ".
" Mùa mưa " là c m t quá trình dài, g m nhi u ngày ( th m chí nhi u tháng ), trong khi ó " ngày mai " ch là m t ngày ng n ng i thì làm sao có th bao quát ư c toàn b quá trình ó? Có th ch a câu trên thành: " S p t i là mùa mưa " ho c " Ngày mai là b t u mùa mưa ". Ví d 5: " ây là m t trong nh ng t nh duy nh t nhìn th y m t tr i l n v phía bi n ". " Duy nh t " có nghĩa là ch có m t, cho nên nó không th k t h p v i t " nh ng " v n dùng ch s nhi u. Cách ch a ơn gi n là lư c b t c m t " m t trong nh ng ": " ây là t nh duy nh t nhìn th y m t tr i l n v phía bi n ". 4. L i v l p t C n nói ngay r ng ây không ph i là s l p t có ch ý nh m liên k t câu hay tăng cư ng tính bi u c m, mà là s l p t do tác gi có sơ su t ho c chưa th c s làm ch ư c ngòi bút c a mình. Và s l p t như v y làm cho ngôn ng c a tác gi tr nên dài dòng t i m c dư th a, gây c n tr cho s ti p nh n c a ngư i nghe, ngư i c. Hay g p hơn c là nh ng trư ng h p s d ng trong cùng m t câu nh ng t ng nghĩa, g n nghĩa làm thành ph n ng ch c. Ví d 1: " Nh ng cu c c i cách này t ra có hi u qu và tác d ng ". " Hi u qu " và " tác d ng " có ý nghĩa tương t như nhau. Ví d 2: " Do Gorrila s ng trên m t trong nh ng vùng t màu m nh t c a châu Phi, b bao quanh b i nh ng làng m c nơi có nhi u cư dân sinh s ng, nên nhu c u òi h i m r ng di n tích canh tác ngày m t tăng ã ã nh hư ng tác ng n cu c s ng c a loài ng v t này ".
" Nhu c u - òi h i " và " nh hư ng - tác ng " là hai c p t ng nghĩa. Ví d 3: " Anh ã dũng c m nh y xu ng dòng nư c xi t c u s ng 4 em h c sinh thoát ch t ". " S ng " và " thoát ch t " trong câu văn này cùng th hi n m t ý nghĩa. ch a ki u l i trên ch c n làm m t ng tác r t ơn gi n là lo i b m t trong hai thành t ng nghĩa ( n u các thành t ng nghĩa nhi u hơn hai, cũng ch gi l i m t ). Bên c nh ó, chúng ta còn g p c nh ng hi n tư ng l p i l p l i cùng m t t ( trong ph m vi câu cũng như trong ph m vi o n văn ). Ví d 1: "Nhưng có m t i u ng c nhiên, nh ng i tư ng v b y lên các di tích không ít ngư i là ngư i có văn hoá và có trình , nhưng l i thi u ý th c". tránh l p l i t " ngư i "và làm cho ý tư ng tác gi tr nên rõ ràng hơn, chúng ta nên vi t l i câu văn trên như sau: "Nhưng có i u áng ng c nhiên là: trong s nh ng i tư ng v b y lên các di tích, không ít ngư i có trình , nhưng l i thi u ý th c". Ví d 2: " Theo nh ng k t qu nghiên c u sơ b c a m t nghiên c u l n m i ây, vi c b sung vitamin A ti n s n s góp ph n làm gi m t n th t to l n này". T " nghiên c u " u tiên rõ ràng là th a, c n ư c lư c b t. Ví d 3: " Năm y, Quang Dũng c cho Tr n Lê Văn nghe m y bài thơ v a sáng tác xong, Quang Dũng nói v i Tr n Lê Văn cho Quang Dũng mư n cu n s tay ghi m y bài thơ vào. Tr n Lê văn vui v chi u ý Quang Dũng... ".
S l p i l p l i quá nhi u l n nh ng cái tên riêng như trên, dù có xu t phát t ch ý c a ngư i vi t, v n gây c m giác là anh ta có v n t v ng nghèo nàn. Theo chúng tôi, n u o n văn này tác gi không mu n dùng các it thay th cho tên riêng, thì ít nh t cũng nên c u trúc l i câu cho ng n g n như sau: "Năm y, sau khi c cho Tr n Lê Văn nghe m y bài thơ mình v a sáng tác, Quang Dũng nói v i Tr n lê Văn cho mư n cu n s tay ghi chúng vào. Tr n Lê văn vui v chi u ý Quang Dũng". Bàn v s c n thi t ph i s d ng t ng chính xác, nhà văn M n i ti ng Mark Twain vi t: "S khác nhau gi a m t t chính xác và m t t g n chính xác cũng gi ng như là s khác nhau gi a tia ch p và con om óm"5 . N u th thì s khác bi t v giá tr gi a m t t úng và m t t sai còn to l n hơn nhi u. Và i u này cũng có nghĩa là h u qu do vi c dùng t không úng gây ra nhi u khi khó mà hình dung n i.V y nên m i ngư i c m bút c n luôn t nh táo và th n tr ng h n ch t i a nh ng h t s n không áng có như chúng tôi v a trình bày trên ây.