Máy tính kinh doanh - Bài 3

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:30

Thêm vào BST

Báo xấu

57
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

TRUYỀN DỮ LIỆU, INTERNET VÀ WEB I. Truyền dữ liệu: 1.1 Viễn thông: truyền dữ liệu qua hệ thống điện thoại Hệ thống điện thoại Hệ thống điện thoại hiện nay sử dụng Công nghệ chuyển mạch cao cấp tạo ra một mạch điện giữa hai máy điện thoại bất kỳ trên thế giới. Điều thú vị về hệ thống này là các điện thoại có thể được nối trực tiếp và gần như tức thời. Hiện nay gần nửa tỉ máy điện thoại đang hoạt động bằng cách quay số trực tiếp. Riêng ở Hoa Kỳ có...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Máy tính kinh doanh - Bài 3

BAØI 3: TRUYEÀN DÖÕ LIEÄU, INTERNET VAØ WEB I. Truyeàn döõ lieäu: 1.1 Vieãn thoâng: truyeàn döõ lieäu qua heä thoáng ñieän thoaïi Heä thoáng ñieän thoaïi Heä thoáng ñieän thoaïi hieän nay söû duïng Coâng ngheä chuyeån maïch cao caáp taïo ra moät maïch ñieän giöõa hai maùy ñieän thoaïi baát kyø treân theá giôùi. Ñieàu thuù vò veà heä thoáng naøy laø caùc ñieän thoaïi coù theå ñöôïc noái tröïc tieáp vaø gaàn nhö töùc thôøi. Hieän nay gaàn nöûa tæ maùy ñieän thoaïi ñang hoaït ñoäng baèng caùch quay soá tröïc tieáp. Rieâng ôû Hoa Kyø coù gaàn moät tæ cuoäc goïi moãi ngaøy. Heä thoáng ñieän thoaïi chuyeån maïch coâng coäng (PSTN) coù theå cung caáp moät dòch vuï vôùi chaát löôïng baûo ñaûm. Khi caàn baïn coù theå thöïc hieän cuoäc goïi vaø chaát löôïng aâm thanh laø khaù toát. Haàu heát caùc ñieän thoaïi ngaøy nay laø thieát bò töông töï (analog), truyeàn vaø nhaän tín hieäu ñieän töû thay ñoài lieân tuïc töông öùng vôùi aâm thanh gioïng noùi cuûa con ngöôøi. Caùc maùy ñieän thoaïi naøy ñöôïc noái keát vôùi nhau vaøo caùc SLC (söï thieát laäp nhoû, ñuû cao, keát noái nhieàu nhaát 96 maùy ñieän thoaïi) baèng daây caùp xoaén ñoâi. Khu vöïc ñöôïc phuïc vuï bôûi moät SLC ñöôïc goïi laø voøng cuïc boä (local loop). Heä thoáng ñieän thoaïi soá hoùa ngaøy caøng nhieàu, SLC seõ bieán ñoåi caùc cuoäc goïi töông töï cuïc boä thaønh tín hieäu soá, truyeàn chuùng ñi treân caùp quang dung löôïng cao ñeán chuyeån maïch cuïc boä döïa treân coâng ngheä soá hoùa coù khaû naêng xöû lyù haøng ngaøn cuoäc goïi. Chuyeån maïch cuïc boä ñöôïc ñònh vò taïi vaên phìng trung taâm cuûa coâng ty ñieän thoaïi. Neáu baïn thieát laäp cuoäc goïi ngoaøi vuøng truyeàn daãn cuïc boä/ñòa phöông, coâng ty ñieän thoaïi ñöôøng daøi seõ giöõ vai troø ñoù. ÔÛ nhieàu nöôùc, nhieàu coâng ty ñaûm nhieäm vai troø naøy vì söï caïnh tranh. Coù nhieàu phöông tieän thöïc hieän dòch vuï khu vöïc vaø ñöôøng daøi: Daây xoaén ñoâi Daây ñieän thoaïi thoâng thöôøng, goàm daây ñoàng coù boïc ñöôïc xoaén thaønh ñoâi (daây xoaén ñoâi), phöông tieän ñöôïc duøng roäng raõi nhaát cho vieãn thoâng. Ñoù laø caùc daây ñaõ ñöôïc duøng trong caùc maïng truyeàn thoâng khaép theá giôùi cho vieäc truyeàn caû döõ lieäu vaø aâm thanh. Do ñoù, daây xoaén ñoâi ñöôïc duøng roäng raõi trong nhaø vaø caùc heä thoáng ñieän thoaïi vaên phoøng vaø caùc maïng cuïc boä vaø maïng dieän roäng. Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 1
Caùp ñoàng truïc Hình 3.1: Caùc giaûi phaùp daây vaø caùp vieãn thoâng Caùp ñoàng truïc bao goàm moät daây ñoàng hay nhoâm cöùng ñöôïc bao ngoaøi bôûi caùc lôùp ñeäm ñeå caùch ly vaø baûo veä. Voû boïc vaø chaát caùch ñieän giaûm toái thieåu tình traïng nhieãu vaø meùo tín hieäu caùp truyeàn taûi. Caùc nhoùm caùp ñoàng truïc coù theå ñöôïc boù laïi vôùi nhau trong moät caùp lôùn cho deã caøi ñaët. Caùc daây chaát löôïng cao naøy coù theå ñöôïc ñaët döôùi maët ñaát vaø ôû ñaùy hoà vaø ñaïi döông. Chuùng cho pheùp truyeàn döõ lieäu toác ñoä cao vaø ñöôïc duøng thay cho caùc tuyeán daây xoaén ñoâi trong caùc khu trung taâm thaønh phoá coù caùc dòch vuï cao caáp, cho caùc heä thoáng caùp truyeàn hình, vaø noái keát taàm ngaén caùc maùy tính vaø caùc thieát bò ngoaïi vi. Caùp ñoàng truïc cuõng ñöôïc duøng trong nhieàu toøa nhaø vaên phoøng vaø caùc nôi laøm vieäc khaùc cho caùc maïng cuïc boä. Xem hình 3.1. Caùp quang Caùp quang duøng caùc daây caùp goàm moät hay nhieàu sôïi thuûy tinh maûnh nhö sôïi toùc ñöôïc bao trong moät voû boïc baûo veä. Chuùng coù theå daãn xung aùnh saùng phaùt ra bôûi caùc tia lade toác ñoä cao 30 tyû bit/giaây, 60 laàn lôùn hôn so vôùi caùp ñoàng truïc vaø 3.000 laàn toát hôn so vôùi caùc tuyeán daây xoaén keùp. Caùc tuyeán caùp quang laøm giaûm ñi troïng löôïng vaø kích thöôùc cuõng nhö taêng toác ñoä vaø khaû naêng truyeàn taûi cao hôn. Caùp quang coù ñöôøng kính ½ inch coù theå truyeàn taûi 50.000 keânh, so vôùi 5.500 keânh cho moät caùp ñoàng truïc chuaån. Caùc sôïi caùp quang khoâng bò aûnh höôûng vaø khoâng phaùt ra böùc xaï ñieän töø; do ñoù, nhieàu sôïi quang hoïc coù theå ñöôïc ñaët trong cuøng caùp. Caùc caùp quang caàn ít thieát bò laëp laïi ñeå truyeàn laïi tín hieäu, khoâng gioáng thieát bò daây dieän. Sôïi quang hoïc cuõng coù tyû leä loãi döõ lieäu thaáp hôn nhieàu so vôùi caùc thieát bò khaùc vaø khoù maéc reõ nhaùnh hôn caùp ñieän vaø daây dieän. Moät baát lôïi cuûa sôïi quang hoïc laø khoù gheùp caùp ñeå thöïc hieän caùc moái noái. Daãu sao ñieàu naøy cuõng laø moät lôïi theá an toaøn ñeå haïn cheá söï maéc reõ vaøo ñieän thoaïi ñeå nghe troäm. Tuy nhieân, caùc kyõ thuaät gheùp noái ñaõ ñöôïc caûi tieán ñeå laøm cho coâng vieäc gheùp noái caùp quang deã daøng hôn. Caùc tuyeán caùp quang ñaõ ñöôïc laép ñaët ôû nhieàu nôi taïi Hoa Kyø, vaø chuùng ñöôïc kyø voïng thay theá caùc thieát bò truyeàn thoâng khaùc trong nhieàu öùng duïng trong töông lai khoâng xa. Soùng ngaén treân maët ñaát Caùc soùng ngaén treân maët ñaát bao goàm caùc heä thoáng soùng ngaén bao laáy traùi ñaát truyeàn caùc tín hieäu voâ tuyeán toác ñoä cao treân moät ñöôøng ngaém giöõa caùc traïm tieáp soùng ñaët caùch nhau xaáp xæ 30 daëm. Anten soùng viba thöôøng ñöôïc ñaët treân noùc cuûa caùc toøa nhaø, thaùp, goø ñoài, vaø Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 2
ñænh nuùi, vaø chuùng laø hình aûnh quen thuoäc trong nhieàu khu vöïc cuûa ñaát nöôùc. Chuùng vaãn coøn laø thieát bò trung gian phoå bieán cho caû caùc maïng phaïm vi thuû ñoâ vaø taàm xa. Veä tinh truyeàn thoâng Caùc veä tinh truyeàn thoâng cuõng duøng caùc soùng cöïc ngaén (viba) trong vai troø thieát bò trung gian cuûa hoï. Coù nhieàu veä tinh truyeàn thoâng töø nhieàu quoác gia vaø caùc toå chöùc ñaët caùc veä tinh ñòa tónh trong quó ñaïo xaáp xæ 22.000 daëm ôû treân xích ñaïo. Caùc veä tinh ñöôïc caáp nguoàn naêng löôïng bôûi caùc taám naêng löôïng maët trôøi vaø coù theå truyeàn caùc tín hieäu soùng viba vôùi toác ñoä nhieàu traêm ngaøn trieäu bit/giaây. Chuùng phuïc vuï nhö caùc traïm tieáp soùng ñeå truyeàn ñi tín hieäu ñöôïc truyeàn töø caùc traïm treân maët ñaát. Caùc traïm treân maët ñaát duøng caùc anten ñóa ñeå phaùt caùc tín hieäu soùng viba ñeán caùc veä tinh, ôû ñoù chuùng khuyeách ñaïi vaø truyeàn laïi caùc tín hieäu ñeán caùc traïm maët ñaát khaùc ôû caùch xa nhau haøng ngaøn daëm. Ngaøy xöa, caùc veä tinh vieãn thoâng ñöôïc duøng ñeå truyeàn aâm thanh vaø video, coøn baây giôø chuùng cuõng ñöôïc söû duïng truyeàn khoái löôïng lôùn döõ lieäu vôùi toác ñoä cao. Bôûi vì thôøi gian chaäm treã do khoaûng caùch xa, chuùng khoâng thích hôïp cho xöû lyù töông taùc, thôøi gian thöïc. Caùc heä thoáng veä tinh truyeàn thoâng ñöôïc hoaït ñoäng bôûi nhieàu coâng ty, bao goàm Comsat, American Mobile Satellite, vaø Intellsat, moät söï lieân keát quoác teá cuûa hôn 100 quoác gia. Nhieàu coâng ty lôùn vaø nhöõng ngöôøi söû duïng khaùc ñaõ phaùt trieån caùc maïng anten dóa nhoû ñöôïc bieát ñeán nhö laø VSAT (very-small aperture terminal) ñeå noái keát caùc vuøng laøm vieäc xa cuûa hoï. Caùc maïng veä tinh naøy cuõng ñöôïc goïi laø caùc maïng boû qua (bypass networks) bôûi vì caùc coâng ty lôùn ñang boû qua caùc maïng truyeàn thoâng thoâng thöôøng ñöôïc cung caáp bôûi caùc haõng truyeàn thoâng. Ngoaøi ra, ñeå thöïc hieän dòch vuï ñieän thoaïi, trong caùc toå chöùc lôùn nhö tröôøng ñaïi hoïc, coâng ty lôùn, ngöôøi ta thieát laäp heä thoáng ñieän thoaïi soá noäi boä. Nhôø ñoù hoï coù theå tieát kieäm ñöôïc chi phí ñieän thoaïi. Caùc cuoäc goïi ra ngoaøi seõ ñöôïc dòch thaønh tín hieäu töông töï ñeå noái vaøo heä thoáng PSTN Modems Modems laø loaïi thoâng duïng nhaát cuûa boä xöû lyù truyeàn thoâng. Chuùng chuyeån caùc tín hieäu digital töø moät maùy tính hay caùc thieát bò truyeàn thoâng taïi ñaàu cuoái cuûa moät noái keát truyeàn thoâng thaønh caùc taàn soá analog ñeå coù theå ñöôïc truyeàn qua caùc tuyeán ñieän thoaïi thoâng thöôøng. Moät modem ôû taïi moät ñaàu cuoái khaùc cuûa tuyeán truyeàn thoâng chuyeån döõ lieäu ñöôïc chuyeån trôû laïi thaønh daïng digital taïi moät thieát bò ñaàu cuoái laøm coâng vieäc tieáp nhaän. Quaù trình naøy ñöôïc bieát ñeán nhö laø söï ñieàu bieán (modulation) vaø giaûi ñieàu bieán (demodulation), vaø töø modem laø söï vieát taét ñöôïc keát hôïp cuûa hai töø ñoù. Modem coù nhieàu daïng, bao goàm loaïi nhoû, rieâng leû, gaén treân baûng maïch, vaø caùc bo maïch modem coù theå thaùo laép ñoái vôùi caùc maùy PCs xaùch tay. Phaàn lôùn caùc modem cuõng hoã trôï nhieàu chöùc naêng vieãn thoâng, nhö kieåm soaùt loãi truyeàn thoâng, töï ñoäng quay soá vaø traû lôøi, vaø khaû naêng fax. Caùc modem ñöôïc söû duïng bôûi vì caùc maïng ñieän thoaïi thoâng thöôøng ñöôïc thieát keá chuû yeáu ñeå xöû lyù caùc tín hieäu analog lieân tuïc (taàn soá ñieän töø), nhö caùc tín hieäu ñöôïc phaùt ra bôûi gioïng noùi con ngöôøi qua ñieän thoaïi. Vì döõ lieäu töø caùc maùy tính theo daïng digital (xung ñieän aùp), caùc thieát bò caàn phaûi chuyeån caùc tín hieäu digital thaønh caùc taàn soá truyeàn thoâng analog Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 3
thích hôïp vaø ngöôïc laïi. Tuy nhieân, caùc maïng truyeàn thoâng digital chæ duøng caùc tín hieäu digital vaø khoâng caàn söï bieán ñoåi analog/digital ñang trôû neân phoå bieán. Bôûi vì phaàn lôùn caùc modem cuõng thöïc hieän nhieàu chöùc naêng hoã trôï vieãn thoâng khaùc nhau, caùc thieát bò coù teân goïi digital modem vaãn ñöôïc duøng trong caùc maïng digital. Ñieän thoaïi kyõ thuaät soá Vì kyõ thuaät daây xoaén keùp coøn “soáng vôùi chuùng ta” khaù laâu neân caùc kyõ sö ñaõ xaây döïng coâng ngheä ñieän thoaïi soá söû duïng loaïi daây naøy. Baêng thoâng laø moät khaùi nieäm quan troïng trong dòch vuï ñieän thoaïi soá ñöôïc toùm taét nhö sau: Baêng thoâng ñöôïc ño löôøng baèng Kbps, Mbps hoaëc Gbps ñeå bieåu dieãn hoaëc truyeàn döõ lieäu nhôø vaøo phöông tieän truyeàn coù giôùi haïn treân do ñaëc tröng vaät lyù cuûa noù. Ñoái vôùi vaên baûn, baïn chæ caàn modem coù baêng thoâng 14.4 hay 28.8 Kbps; 128 Kbps cho Web. Con soá 128 Kbps cuõng quaù nhoû ñoái vôùi caùc dòch vuï soá trong töông lai nhö truyeàn hình soá, xem phim vaø hoäi thaûo video. Nhöõng dòch vuï loaïi naøy ñoøi hoûi baêng thoâng leân tôùi 1.5Mbps vaø neáu baïn thöïc hieän hoäi thaûo video chaát löôïng cao treân neàn maïng thì baêng thoâng seõ phaûi toái thieåu laø 10 Mbps. Caùc coâng ty ñieän thoaïi noäi haït ñang cung caáp ngaøy caøng nhieàu dòch vuï ñieän thoaïi soá bao goàm caû ISDN vaø ADSL. Maïng soá caùc Dòch vuï Tích hôïp ISDN (Integrated Services Digital Network): ISDN laø moät heä thoáng ñieän thoaïi chuyeån maïch soá hoaøn toaøn ñöôïc thieát keá ñaàu tieân bôûi caùc coâng ty ñieän thoaïi vaø caùc nhaø cung caáp dòch vuï toaøn caàu nhö moät söï thay theá cho heä thoáng ñieän thoaïi töông töï. Noù ñöôïc ñeà xuaát vaøo naêm 1984, vôùi muïc tieâu xaây döïng heä chuyeån maïch hoaøn toaøn vaøo cuoái theá kyû. Moät heä thoáng soá hoaøn toaøn coù nhieàu thuaän lôïi, bao goàm söï tin caäy, tính khaû môû vaø thích hôïp cho vieäc truyeàn döõ lieäu. Chuyeån sang duøng ISDN cho döõ lieäu phuø hôïp moät caùch töï nhieân, nhöng vôùi caùc cuoäc thoaïi thì ñoøi hoûi phaûi chuyeån ñoåi sang ñieän thoaïi ISDN. Hieän ñaõ coù caùc adapter daønh cho thieát bò khoâng phuø hôïp ISDN. Ñoái vôùi thöông maïi, ISDN cung caáp caùc keát noái chuyeån maïch thieát thöïc hôn so vôùi keát noái modem vaø reû hôn caùc ñöôøng thueâ bao trong tröôøng hôïp nhu caàu baêng thoâng luoân thay ñoåi. ISDN hoã trôï baêng thoâng theo yeâu caàu, nhö seõ ñöôïc thaûo luaän sau naày. Coù ba loaïi dòch vuï ISDN khaùc nhau ñöôïc moâ taû ôû ñaây : • BRI (Basic Rate ISDN) Version ISDN ñaùng quan taâm nhaát ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng vì noù vaän haønh treân daây ñoàng coù saün, cung caáp caùc keânh thoaïi soá vaø döõ lieäu. BRI ñöôïc chia thaønh hai keânh, moät keânh 64 Kbit/sec (goïi laø keânh B) vaø moät keânh 16 Kbit/sec (goïi laø keânh D) ñöôïc duøng cho caùc tín hieäu ñieàu khieån nhö xaùc laäp cuoäc goïi. Keânh B coù theå ñöôïc duøng cho thoaïi hoaëc döõ lieäu vaø ñöôïc keát hôïp ñeå taïo thaønh keânh döõ lieäu 128 Kbit/sec. • PRI (Primary Rate ISDN) Caùc toå chöùc coù nhu caàu duøng ISDN ôû toác ñoä döõ lieäu cao hôn (cho caùc keát noái maïng) thì caàn ñeán PRI. Veà cô baûn noù cung caáp caùc keânh boå sung theo Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 4
yeâu caàu, leân ñeán toång soá laø 23 keânh B vaø moät keânh D 64 Kbit/sec cho toaøn boä baêng thoâng, töông ñöông vôùi moät ñöôøng T1 (1.544 Mbit/sec) B-ISDN (Broadband ISDN) Vaøo naêm 1988, CCITT baét ñaàu phaùt trieån caùc dòch vuï B- • ISDN vôùi toác ñoä treân 155 Mbit/sec do döï ñoaùn caùc dòch vuï video vaø thoâng tin ña phöông tieän. Kieán truùc B-ISDN söû duïng ATM (Asynchronuous Transfer Network) ôû taàng lieân keát döõ lieäu vaø SONET (Synchronuous Optical Network) ôû taàng vaät lyù. SONET laø maïng sôïi quang ñöôïc hieän thöïc ñaàu tieân bôûi caùc nhaø cung caáp truyeàn taûi theo toác ñoä quoác teá. Caùc nhaø truyeàn taûi duøng coâng ngheä B-ISDN ñeå keát noái heä thoáng cuûa chính hoï. Caùc ngöôøi duøng cuoái coù theå coù taän duïng thuaän lôïi naày thoâng qua caùc keát noái toác ñoä döõ lieäu cao khaùc nhö DSL . Ñöôøng thueâ bao soá baát ñoái xöùng ADSL Moät phöông phaùp truyeàn hình duøng caùc ñöôøng ñieän thoaïi hieän coù ñeå phaân phoái tín hieäu video neùn chaát löôïng cao ôû toác ñoä 1, 5 M moãi giaây, cuøng vôùi caùc cuoäc noùi chuyeän ñieän thoaïi thoâng thöôøng. Heä thoáng ñieän thoaïi ôû Myõ chuû yeáu laø kieåu soá, maëc duø phaàn lôùn maùy ñieän thoaïi laø thieát bò kieåu töông töï. Daây ñieän thoaïi xoaén ñoâi baèng ñoàng ñaõ ñöôïc xaøi raát phuø hôïp cho truyeàn daãn tieáng noùi, nhöng khoâng thích hôïp vôùi truyeàn daãn tín hieäu soá toác ñoä cao. Tuy nhieân, ñeán nay ñaõ xuaát hieän nhöõng coâng ngheä môùi söû duïng kyõ thuaät line-encoding, trong ñoù coù ADSL, nhaèm cung caáp truyeàn daãn döõ lieäu toác ñoä cao qua ñöôøng ñieän thoaïi noäi tænh. 1.2 Maïng: Sieâu xa loä cho thoâng tin kyõ thuaät soá Giôùi thieäu Caùc xu höôùng tieán ñeán caùc maïng soá hoùa, toác ñoä cao, môû vôùi caùc moái lieân keát sôïi caùp quang vaø veä tinh vaø öùng duïng phoå bieán cuûa Internet vaø coâng ngheä cuûa noù ñaõ laøm khaùi nieäm veà moät sieâu xa loä thoâng tin khaû thi veà maët kyõ thuaät vaø thu huùt söï quan taâm cuûa caû doanh nghieäp vaø chính phuû. Trong khaùi nieäm naøy, caùc maïng cuïc boä, vuøng, quoác gia, vaø maïng toaøn caàu seõ ñöôïc tích hôïp thaønh moät maïng lôùn cuûa caùc maïng, vôùi caùc khaû naêng ña phöông tieän töông taùc toaøn caàu cao caáp hôn Internet. Heä thoáng sieâu xa loä thoâng tin seõ noái keát caùc caù nhaân, hoä gia ñình, caùc doanh nghieäp, phöông tieân giaûi trí vaø tin töùc, cô quan chính phuû, thö vieän, tröôøng ñaïi hoïc vaø taát caû caùc vieän khaùc, vaø seõ hoã trôï truyeàn thoâng töông taùc aâm thanh, döõ lieäu, video, vaø ña phöông tieän. Nhöõng ngöôøi ñeà xöôùng sieâu xa loä thoâng tin noùi noù coù theå cung caáp moät cô sôû haï taàng thoâng tin quoác gia (NII - national information infrastructure) vaø maïng kinh teá vôùi moät taùc ñoäng kinh teá töông ñöông ñöôøng xe löûa xuyeân luïc ñòa vaø caùc heä thoáng xa loä lieân bang phoái hôïp. Caùc lôøi chæ trích vaán ñeà lieäu khaû naêng caùc lôïi ích cuûa sieâu xa loä thoâng tin nhö noù ñaõ ñöôïc ñeà ra coù ñaùng giaù vôùi chi phí cuûa noù hay khoâng, ñaëc bieät laø ñoái vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa Internet nhö moät maïng ña phöông tieän theá giôùi. Nhöng nhöõng ngöôøi ñeà xöôùng Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 5
chöùng toû raèng sieâu xa loä thoâng tin laø caàn thieát ñeå caûi taïo moät cô sôû haï taàng thoâng tin ñieàu ñoù seõ laøm taêng ñaùng keå hieäu quaû vaø tính caïnh tranh kinh doanh baèng vieäc caûi thieän truyeàn thoâng kinh teá, thöông maïi ñieän töû vaø coäng taùc, thu thaäp thoâng tin. Trong moïi tình huoáng, khaùi nieäm sieâu xa loä thoâng tin höùa heïn seõ laø moät chaát xuùc taùc ñeå phaùt trieån vaø caûi tieán Internet vaø caùc thay ñoåi khaùc trong caùc dòch vuï vaø maïng vieãn thoâng trong nhöõng naêm saép tôùi. Nguyeân taéc cô baûn Caùc thaønh phaàn cô baûn cuûa moät maïng maùy tính goàm thieát bò vaät lyù nhö daây caùp, chuyeån (maïch) hay thieát bò doø ñöôøng (router) nhaèm höôùng döõ lieäu ñeán ñích vaø caùc chuaån goïi laø giao thöùc (protocol) nhaèm qui ñònh caùch maùy tính truyeàn thoâng treân maïng. Daây caùp hieän nay khoâng laø vaán ñeà vì duø laø loaïi ñôn giaûn vaø reû tieàn nhaát cuõng coù theå truyeàn döõ lieäu ôû toác ñoä 1.5Mbps. Coù hai loaïi chuyeån: chuyeån maïch vaø chuyeån goùi. Chuyeån maïch taïo neân keânh truyeàn thoâng chuyeân duïng giöõa hai heä thoáng ñaàu cuoái. Caùc cuoäc ñieän thoaïi treân maïng laø moät ví duï. Chuyeån goùi hoaït ñoäng theo caùch khaùc vôùi heä thoáng ñieän thoaïi. Trong chuyeån goùi, thoâng tin ñöôïc chia thaønh nhieàu ñôn vò döõ lieäu nhoû kích thöôùc coá ñònh, goïi laø goùi. Moãi goùi ñöôïc ñaùnh soá vaø coù ñòa chæ gôûi ñeán maùy tính nhaän. Maùy tính gôûi ñaåy caùc goùi leân maïng, thieát bò doø ñöôøng (router) seõ kieåm tra khi phaùt hieän thaáy chuùng. Sau khi ñoïc ñòa chæ cuûa goùi, router taïo ra caùc ñöôøng ñi coù theå coù ñeå ñeán ñích. Neáu coù nhieàu ñöôøng, noù seõ gôûi goùi tin theo ñöôøng ít taéc ngheûn nhaát. Treân maùy tính nhaän, caùc giao thöùc giöõ vai troø ñaët caùc goùi theo ñuùng trình töï vaø giaûi maõ chuùng. Neáu thieáu goùi naøo maùy tính nhaän seõ gôûi thoâng baùo yeâu caàu gôûi laïi. Internet laø loaïi maïng chuyeån goùi vì baïn coù theå gôûi cho baát kyø ai moät thö ñieän töû maø maùy tính ñích ñang khoâng laøm vieäc, phaàn meàm seõ coá gaéng gôûi laïi thö ôû chu kyø khaùc. Chuyeån goùi thöôøng khoâng lyù töôûng cho truyeàn thoâng thoaïi thôøi gian thöïc? Vì sao? Baïn haõy thöû tìm lôøi giaûi ñaùp nheù! Giao thöùc laø gì? Laø nhöõng trao ñoåi chính thöùc, coá ñònh qui ñònh caùch maø hai thaønh phaàn maïng khaùc nhau coù theå thieát laäp giao tieáp vôùi nhau. Hieän nay, giao thöùc ñöôïc moät toå chöùc ñoäc laäp nhö hieäp hoäi chuyeân nghieäp veà chuaån xaây döïng vaø phaùt haønh. Internet söû duïng heä thoáng caùc giao thöùc vieãn thoâng ñaõ ñöôïc duøng roäng raõi töông ñöông vôùi kieán truùc maïng. Boä giao thöùc cuûa Internet ñöôïc goïi laø Giao Thöùc Kieåm Soaùt Truyeàn Thoâng/Giao Thöùc Internet (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) - TCP/IP. TCP/IP goàm naêm möùc giao thöùc coù theå lieân quan ñeán baûy lôùp cuûa kieán truùc OSI. TCP/IP ñöôïc duøng bôûi Internet vaø taát caû caùc intranet vaø extranet. Nhieàu coâng ty vaø caùc toå chöùc khaùc cuõng ñang chuyeån caùc maïng client/server cuûa hoï thaønh TCP/IP Maïng cuïc boä - LAN Caùc maïng cuïc boä (Local area networks-LANs) noái keát caùc maùy tính vaø caùc thieát bò xöû lyù thoâng tin khaùc trong moät khu vöïc haïn cheá, nhö vaên phoøng, lôùp hoïc, toøa nhaø, nhaø maùy saûn xuaát, hay nôi laøm vieäc khaùc. LANs ñaõ trôû neân thoâng duïng trong nhieàu toå chöùc ñoái vôùi vieäc cung caáp caùc khaû naêng maïng vieãn thoâng noái keát nhieàu ngöôøi duøng trong caùc vaên phoøng, boä phaän, vaø caùc nhoùm laøm vieäc khaùc. Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 6
LANs söû duïng nhieàu phöông tieän vieãn thoâng, nhö daây ñieän thoaïi thoâng thöôøng, caùp ñoàng truïc, hay thaäm chí caùc heä thoáng voâ tuyeán ñeå noái caùc traïm maùy vi tính vaø caùc thieát bò ngoaïi vi vôùi nhau. Ñeå giao tieáp qua maïng, moãi PC thöôøng coù moät bo maïch ñöôïc goïi laø moät card giao tieáp maïng. Phaàn lôùn LANs duøng moät maùy vi tính maïnh hôn coù dung löôïng ñóa cöùng lôùn, ñöôïc goïi laø file server hay maùy chuû maïng, chöùa chöông trình heä ñieàu haønh maïng kieåm soaùt vieãn thoâng, caùch duøng vaø chia seû taøi nguyeân maïng. Ví duï, noù phaân phoái caùc baûn sao caùc taäp tin döõ lieäu thoâng thöôøng vaø caùc boä phaàn meàm ñeán caùc maùy vi tính khaùc trong maïng vaø kieåm soaùt truy caäp ñeán caùc maùy in laser vaø caùc thieát bò ngoaïi vi khaùc ñaõ ñöôïc chia seû. Xem hình. Hình: Maïng LAN cho pheùp ngöôøi söû duïng chia seû taøi nguyeân phaàn cöùng, phaàn meàm vaø döõ lieäu Topo maïng cuïc boä Laø sô ñoà vaät lyù cuûa moät maïng cuïc boä. Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 7
Maïng LAN ñaàu tieân söû duïng kieåu keânh/tuyeán (Bus). Daây caùp maïnh taïo thaønh moät keânh duy nhaát vaø caùc maùy traïm noái vaøo ñoù. Ñeå giaûi quyeát tranh chaáp, maïng bus söû duïng vaøi loaïi kyõ thuaät quaûn lyù tranh chaáp. Kyõ thuaät naøy nhaèm loaïi boû döõ lieäu bò hoûng do tranh chaáp. Maïng coù öu ñieåm laø thieát keá ñôn giaûn nhöng khoù kieåm soaùt vaø khoâng theå ñöa theâm moät traïm vaøo giöõa maïng. Kieåu hình sao giaûi quyeát vaán ñeà môû roäng maïng baèng caùch ñöa vaøo moät boä taäp trung laø Hub, nhôø ñoù vieäc boå sung theâm ngöôøi söû duïng khaù ñôn giaûn nhöng ñoä tin caäy thaáp vì taát caû maùy tính phuï thuoäc vaøo maùy chuû trung taâm. Kieåu voøng taïo ra caùch duy nhaát ñeå choáng tình traïng tranh chaáp, moät traïm laøm vieäc chæ coù theå truyeàn döõ lieäu khi sôû höõu moät theû baøi, laø ñôn vò ñaëc bieät chaïy voøng trong maïng naøy. Giao thöùc LAN AppleTalk • IPX/SPX • NetBEUI • TCP/IP • Maïng dieän roäng- WAN Caùc maïng vieãn thoâng bao phuû moät phaïm vi ñòa lyù roäng lôùn ñöôïc goïi laø maïng dieän roäng (wide area networks-WANs). Caùc maïng bao phuû moät thaønh phoá lôùn hay phaïm vi thuû ñoâ (caùc maïng khu vöïc thuû ñoâ) cuõng coù theå ñöôïc bao goàm trong loaïi naøy. Caùc maïng lôùn nhö vaäy ñaõ trôû neân caàn thieát cho vieäc thöïc hieän caùc hoaït ñoäng haøng ngaøy cuûa nhieàu toå chöùc kinh doanh vaø chính phuû vaø nhöõng ngöôøi duøng cuoái cuûa noù. Ví duï, WANs ñöôïc duøng bôûi nhieàu coâng ty ña quoác gia ñeå chuyeån vaø nhaän thoâng tin giöõa caùc nhaân vieân, khaùch haøng, nhaø cung caáp, vaø caùc toå chöùc khaùc qua nhieàu thaønh phoá, vuøng, quoác gia vaø theá giôùi. Hình minh hoïa moät ví duï cuûa moät maïng dieän roäng toaøn caàu cho moät coâng ty ña quoác gia lôùn. Hình : Maïng WAN Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 8
II. Internet 2.1 Internet: Maïng cuûa maïng Internet laø moät maïng maùy tính voâ cuøng lôùn noái keát nhieàu maïng nhoû hôn vaø noái keát vôùi töøng maùy tính caù nhaân treân toaøn theá giôùi, vieäc noái keát naøy thöïc hieän thoâng qua thieát bò modem, ñöôøng daây ñieän thoaïi vaø veä tinh. Ñeå duøng ñöôïc Internet, maùy tính phaûi coù moät thieát bò goïi laø modem gaén beân trong hoaëc beân ngoaøi hoäp maùy, modem naøy ñöôïc noái vaøo moät ñöôøng day ñieän thoaïi. Nhieäm vuï cuûa modem laø bieán ñoåi tín hieäu soá töø maùy tính thaønh tín hieäu töông töï ñeå truyeàn ñi treân daây ñieän thoaïi ñeán moät modem cuûa maùy tính khaùc, taïi ñaây, tín hieäu töông töï laïi ñöôïc bieán ñoåi thaønh tín hieäu soá ñeå ñöôïc xöû lyù. Beân caïnh ñoù muoán keát noái vaøo maïng Internet, chuùng ta phaûi ñaêng kyù thoâng qua moät nhaø cung caáp dòch vuï Internet goïi laø ISP (Internet Service Provider). Khi duøng moät phaàn meàm treân maùy tính quay soá ñieän thoaïi ñeán ISP, ISP seõ töï ñoäng noái keát ñöôøng daây ñieän thoaïi cuûa baïn ñeán caùc coång truy caäp Internet, töø ñoù coù theå thaâm nhaäp vaøo caùc maùy vi tính khaùc treân khaép theá giôùi. Böu ñieän Nhaø cung caáp dòch vuï Internet Internet (ISP) Hình: Maùy tính caù nhaân ñöôïc noái vaøo maïng Internet Ñòa chæ treân Internet Treân Internet coù nhieàu nôi truy caäp goïi laø Web Site, moãi nôi nhö vaäy coù nhieàu trang goïi laø Page trong ñoù coù moät trang chính goïi laø HomePage. Baïn coù theå hình dung caùc Web Site nhö nhöõng ngoâi nhaø, coøn HomePage seõ laø phoøng khaùch töø ñoù coù theå ñi ñeán nhöõng phoøng khaùc trong nhaø. Ví duï moät web site cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa thaønh phoá Hoà Chí Minh treân Internet coù ñòa chæ laø: http://www.hcmut.edu.vn Trong ñoù http:// vieát taét cuûa töø Hypertext Transfer Protocol (giao thöùc truyeàn thoâng sieâu vaên baûn), laø moät phöông thöùc ñeå maùy tính trao ñoåi döõ lieäu treân Internet; www coù nghóa laø Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 9
World Wide Web (maïng toaøn caàu) yù noùi raèng trang web naøy coù vò trí treân World Wide Web; hcmut laø teân maùy chuû cuûa Ñaïi hoïc Baùch Khoa thaønh phoá Hoà Chí Minh; edu mang yù nghóa thuoäc giaùo duïc; vn nghóa laø trang web naøy ôû Vieät Nam. 2.2 Phaàn meàm Internet: Clients vaø Servers 2.3 Dòch vuï Internet Internet laø maïng cuûa caùc maïng. Nhöng maïng khoâng coù phaàn meàm vaø caùc öùng duïng seõ khoâng theå haáp daãn ngöôøi söû duïng, do ñoù caùc dòch vuï internet seõ laøm cho ngöôøi duøng internet theo nhieàu caùch khaùc nhau. Vaäy dòch vuï Internet laø gì? Laø taäp hôïp caùc chuaån xaùc ñònh hai loaïi chöông trình, client (khaùch) vaø server (chuû), coù theå truyeàn thoâng laãn nhau qua Internet nhö theá naøo? Moät client nhö trình duyeät Web chaïy treân maùy tính cuûa ngöôøi söû duïng. Chöông trình maùy khaùch yeâu caàu thoâng tin töø chöông trình maùy chuû naèm treân vaøi maùy tính khaùc treân Internet. Caùc dòch vuï khaùc nhau yeâu caàu caùc loaïi maùy chuû khaùc nhau. Sau ñaây laø moät soá dòch vuï phoå bieán: • Email Email laø töø vieát taét cuûa Electronic mail nghóa laø thö ñieän töû ñöôïc gôûi vaø nhaän qua maïng Internet ñeå phaân bieät vôùi thö thöôøng gôûi vaø nhaän qua böu ñieän. Ñeå coù theå gôûi vaø nhaän thö ñieän töû, baïn phaûi ñaêng kyù vôùi moät nhaø cung caáp dòch vuï thö ñieän töû, sau ñoù chuùng ta seõ nhaän ñöôïc moät ñòa chæ rieâng bieät khoâng truøng vôùi baát cöù ai. Ñòa chæ ñieän töû coù daïng x@y trong ñoù x laø moät teân do ngöôøi söû duïng töï ñaët, y laø teân cuûa toå chöùc cung caáp dòch vuï email ñöôïc ghi theo qui ñònh cuûa nhaø cung caáp dòch vuï email maø chuùng ta ñaêng kyù. Daáu @ goïi laø at sign hoaëc a coøng hoaëc a moùc phaân caùch hai phaàn teân ngöôøi duøng vaø nhaø cung caáp. Ví duï trong ñòa chæ email: thanhvan@yahoo.com hoaëc sonha@hcm.vnn.vn chöõ thanhvan hoaëc sonha laø teân cuûa ngöôøi duøng email, coøn yahoo.com hay hcm.vnn.vn laø teân cuûa nhaø cung caáp dòch vuï email YAHOO hay VNN. Ñòa chæ thö ñieän töû coù hai loaïi, caù nhaân (Individual Mail) vaø nhoùm (Group Mail). Söû duïng thö ñieän töû caù nhaân khi chæ coù hai ngöôøi gôûi vaø nhaän thö cho nhau, caùc caù nhaân khaùc seõ khoâng xem ñöôïc. Söû duïng thö ñieän töû nhoùm khi nhieàu ngöôøi muoán chia seû thoâng tin vôùi nhau, moät ngöôøi trong nhoùm gôûi thö thì taát caû nhöõng thaønh vieân khaùc ñeàu nhaän ñöôïc thö. Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 10
Dòch vuï thö caù nhaân Dòch vuï thö nhoùm Hình: Trao ñoåi thö ñieän töû caù nhaân (Individual) vaø nhoùm (Group) Treân maïng Internet coù raát nhieàu nhaø cung caáp dòch vuï email, baïn coù theå truy caäp vaøo website cuûa moät nhaø cung caáp naøo ñoù ñeå ñaêng kyù ñòa chæ email. Coù dòch vuï email phaûi traû thueâ bao haøng thaùng, coù dòch vuï mieãn phí. Moät soá website nhaø cung caáp dòch vuï email mieãn phí treân maïng phoå bieán laø www.yahoo.com, www.hotmail.com, ñoái vôùi email caù nhaân. Ñoái vôùi email nhoùm, baïn coù theå vaøo website www.topica.com hay www.yahoo.com. Ñeå tìm theâm ñòa chæ khaùc ta coù theå duøng chöùc naêng tìm kieám treân maïng, noäi dung naøy seõ ñöôïc trình baøy trong baøi hoïc Internet sau naøy. • WWW Laø dòch vuï phoå bieán nhaát hieän nay treân Internet, ñöa ra caùch truy xuaát caùc taøi lieäu cuûa caùc maùy chuû deã daøng baèng caùc giao tieáp ñoà hoïa. Caùc taøi lieäu naøy lieân keát vôùi nhau taïo thaønh caùc “kho” taøi lieäu khoång loà. Ñeå söû duïng dòch vuï naøy maùy traïm caàn coù moät trình duyeät thoâng tin goïi laø Web Browser. Caùc trình duyeät thoâng duïng hieän nay laø Microsoft Internet Explorer vaø Netscape Communicator Ñòa chæ URL coù daïng toång quaùt laø: Method://Hostname.Domain/Dir/… Method: cho bieát loaïi dòch vuï ñöôïc söû duïng. Ví duï nhö http (Hyper Text Transfer Protocol) ñeå truy xuaát WWW, ftp (File Transfer Protocol) ñeå truy xuaát FTP, … Hostname.Domain: cho bieát teân hay ñòa chæ cuûa IP cuûa maùy chuû caàn truy xuaát. Ví duï www-math.hcmuns.edu.vn hay 172.29.2.20 FTP • Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 11
Laø dòch vuï truyeàn/nhaän taäp tin treân Internet ñöôïc thöïc hieän bôûi giao thöùc chuyeån nhaän file (File Transfer Protocol) goïi taét laø FTP. FTP söû duïng dòch vuï naøy ñeå laáy caùc taäp tin töø FTP server veà maùy cuïc boä (quaù trình naøy goïi laø download) hoaëc gôûi caùc taäp tin leân FTP server (quaù trình naøy goïi laø upload). Dòch vuï naøy raát thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå sao cheùp caùc phaàn meàm treân Internet hay cung caáp thoâng tin leân caùc maùy chuû web. Teân caùc maùy chuû FTP thöôøng coù daïng ftp.domainname (ví duï: ftp.saigonnet.vn). Usenet • Laø heä thoáng thaûo luaän thoâng qua Internet, noù bao goàm haøng ngaøn nhoùm tin töùc (Newsgroups). Moãi nhoùm coù theå chöùa nhieàu baøi phaùt haønh leân maïng cho nhieàu ngöôøi cuøng xem. Ngöôøi söû duïng coù theå tham gia traû lôøi, trao ñoåi v.v… Internet ñieän thoaïi • Hai maùy muoán trao ñoåi ñöôïc vôùi nhau phaûi ñang online ñoàng thôøi, coù micro vaø maïch aâm thanh (sound card), neáu coù trang bò camera kyõ thuaät soá thì coù theå tieán haønh ñaøm thoaïi video thôøi gian thöïc. Tuy nhieân, tieáng nhaän ñöôïc coù theå bò hieäu öùng echo vaø ñöùt ñoaïn vaø hình nhoû, nhieàu haït, khoâng lieân tuïc. Öu ñieåm noåi baät laø ngöôøi thöïc hieän khoâng phaûi traû cöôùc ñieän thoaïi ñöôøng daøi. Dòch vuï khaùc • Telnet Laø moät giao thöùc cho pheùp ngöôøi söû duïng coù theå truy nhaäp vaøo moät maùy tính ôû xa vaø khai thaùc caùc taøi nguyeân cuûa maùy ñoù hoaøn toaøn gioáng nhö ñang ngoài treân maùy tính cuûa mình. Khi duøng telnet ñeå vaøo moät maùy naøo ñoù, ta phaûi khai baùo teân truy nhaäp vaø maät khaåu. Ping laø dòch vuï cho pheùp baïn xaùc ñònh maùy tính cuûa baïn coù ñang keát noái vaøo moät maùy khaùc treân Internet hay khoâng. 2.4 Caùch hoaït ñoäng cuûa Internet Caùc maùy tính noái maïng Internet/Intranet lieân laïc vôùi nhau theo moät chuaån truyeàn thoâng goïi laø giao thöùc TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol). Ñeå vieäc trao ñoåi thoâng tin trong maïng Internet thöïc hieän ñöôïc, moãi maùy tính trong maïng caàn phaûi ñöôïc caáp ñònh danh (ID) ñeå phaân bieät vôùi caùc maùy khaùc. Theo nghi thöùc IP, moãi maùy tính trong maïng ñöôïc gaùn moät nhoùm caùc soá goïi laø ñòa chæ IP. Ñòa chæ IP goàm 4 nhoùm soá thaäp phaân coù giaù trò töø 0 – 255 phaân caùch nhau baèng daáu chaám. Ví duï: 172.28.2.190. Teân maùy tính noái maïng: goàm 2 phaàn laø teân maùy. teân mieàn Ví duï: www.vnn.vn Teân maùy (Host name) – Teân mieàn (Domain name) Ñòa chæ IP coù giaù trò trong toaøn maïng Internet. UÛy ban phaân phoái ñòa chæ IP cuûa theá giôùi seõ phaân chia caùc nhoùm ñòa chæ IP cho caùc quoác gia khaùc nhau. Moät maùy tính khi thaâm nhaäp vaøo maïng Internet caàn phaûi coù ñòa chæ IP, ñòa chæ IP naøy coù theå ñöôïc caáp taïm thôøi hay vónh Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 12
vieãn. Caùc maùy khaùch keát noái vaøo maïng Internet thoâng qua moät nhaø cung caáp dòch vuï Internet (ISP) baèng ñöôøng ñieän thoaïi seõ ñöôïc caáp taïm moät ñòa chæ IP. Coøn caùc maùy traïm trong maïng Intranet seõ ñöôïc ngöôøi quaûn trò maïng caáp cho caùc ñòa chæ IP thoáng nhaát vaø duy nhaát treân maïng. Do ñòa chæ IP chæ laø nhöõng con soá khoâng coù tính gôïi nhôù neân trong maïng Internet/Intranet ngöôøi ta thöôøng söû duïng theâm moät dòch vuï teân mieàn (Domain Name Service) cho caùc maùy noái maïng. Moät domain name coù daïng nhö sau: host.subdomain.domain trong ñoù host laø teân maùy, domain ñònh danh cho teân moät toå chöùc maïng lôùn nhö caùc coâng ty ña quoác gia, quoác gia… vaø subdomain chæ ra moät toå chöùc maïng nhoû hôn trong domain. Ví duï: www.vnn.vn, www.yahoo.com, www.hcmut.edu.vn. Thoâng thöôøng chæ coù caùc maùy chuû treân maïng Internet môùi caàn ñònh danh baèng teân mieàn, coøn caùc maùy traïm keát noái vôùi caùc ISP thì khoâng caàn gaùn teân. Caùc teân mieàn coù ñaêng kyù treân Internet thöôøng phaûi ñöôïc thueâ theo naêm. ÔÛ Vieät nam, cô quan quaûn lyù caùc teân mieàn nhö .vn, .com.vn, edu.vn, gov.vn, vnn.vn, v.v... laø Toång cuïc Böu chính Vieãn thoâng. 2.5 Intranet Tröôùc khi chuùng ta ñi xa hôn nöõa, haõy cuøng ñònh nghóa laïi khaùi nieäm cuûa moät maïng intranet, ñeå ñaëc bieät nhaán maïnh intranet lieân quan ñeán Internet vaø extranet nhö theá naøo. Intranet laø moät maïng trong moät toå chöùc, söû duïng coâng ngheä Internet (nhö trình duyeät Web, Maùy chuû, giao thöùc maïng TCP/IP, taøi lieäu sieâu phöông tieän HTML vaø cô sôû döõ lieäu,…) ñeå taïo ra moät moâi tröôøng gioáng Internet trong phaïm vi coâng ty, nhaèm muïc ñích chia seû thoâng tin, truyeàn thoâng, hôïp taùc vaø hoã trôï quaù trình kinh doanh. Intranet ñöôïc baûo veä baèng caùc bieän phaùp an toaøn nhö maät maõ, maõ hoùa vaø caùc “böùc töôøng löûa”, vì vaäy, chæ coù ngöôøi söû duïng coù quyeàn môùi truy caäp ñöôïc thoâng qua Internet. Intranet coâng ty cuõng coù theå ñöôïc truy caäp thoâng qua maïng intranet cuûa khaùch haøng, nhaø cung caáp, vaø caùc ñoái taùc kinh doanh khaùc thoâng qua caùc lieân keát extranet. Bôûi vì intranet gioáng nhö maïng Internet trong caùc toå chöùc neân chuùng cuõng phuï thuoäc vaøo coâng ngheä thoâng tin gioáng nhö Internet. Ví duï, caùc coâng ty söû duïng maïng intranet phaûi coù hoaëc caøi ñaët maïng TCP/IP client/server vaø phaàn cöùng, phaàn meàm lieân quan, nhö trình duyeät Web, vaø phaàn meàm ñaày ñuû cho maùy chuû, phaàn meàm taïo trang Web HTML, caùc chöông trình quaûn lyù vaø an toaøn treân maïng. Bôûi vaäy, intranet phuï thuoäc vaøo khaû naêng gioáng nhau cuûa trình duyeät Web/server, maïng TCP/IP client/server, vaø vieäc truy caäp cô sôû döõ lieäu sieâu phöông tieän coù saün treân Internet vaø World Wide Web. 2.6 Töông lai cuûa Internet Coù nhieàu ñòa chæ Intenet hôn • Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 13
Hieän nay chæ coù boán tæ ñòa chæ IP khoâng ñuû cho söï phaùt trieån trong töông lai. Moät phieân baûn môùi cuûa IP goïi laø Ipv6 ra ñôøi ñeå khaéc phuïc vaán ñeà naøy nhöng caùc thieát bò Internet hieän taïi phaûi ñöôïc ñieàu chænh ñeå thích nghi vôùi giao thöùc môùi. Baêng thoâng roäng hôn • Döï aùn Internet 2 (I2) seõ xaây döïng vaø thöû nghieäm kyõ thuaät maïng vaø vieãn thoâng thaønh tích cao vôùi baêng thoâng nhieàu Gbps. III. Web vaø thöông maïi ñieän töû: 3.1 Web, Duyeät Web, Tìm thoâng tin treân Web Web WWW laø moät nguoàn thoâng tin voâ taän treân Internet, thoâng tin trình baøy treân caùc trang web döôùi daïng sieâu vaên baûn (hypertext) ñöôïc ngöôøi söû duïng truy caäp nhôø vaøo caùc sieâu lieân keát (hyperlink). Hyperlink thöôøng ñöôïc gaïch döôùi hoaëc in ñaäm treân caùc trang Web, khi nhaáp chuoät vaøo ñoù noù seõ chuyeån sang trình baøy moät trang Web khaùc. Treân maùy khaùch (client), ngöôøi söû duïng thoâng qua trình duyeät (Browser) ñeå truy caäp caùc trang Web mong muoán töø khaép nôi treân theá giôùi meânh moâng bao la naøy. Vì sao baïn laøm ñöôïc ñieàu aáy neáu khoâng nhôø ñeán caùc Web servers (caùc chöông trình luoân luoân kieân trì chôø ngöôøi duyeät yeâu caàu moät trang Web naøo ñoù ñeå ñaùp öùng)? Dòch vuï WWW cho pheùp caùc client truy xuaát taøi lieäu cuûa caùc website moät caùch deã daøng. Ñeå söû duïng dòch vuï naøy, maùy client caàn coù moät trình duyeät thoâng tin modem vaø ñieän thoaïi thoâng qua moät nhaø cung caáp dòch vuï Internet (ISP) hay vôùi moät maïng Intranet coù coång keát noái vaøo Internet. Caùc trình duyeät ñoà hoïa thoâng duïng hieän nay laø Microsoft Internet Explorer (cuûa Microsoft) vaø Netscape Communicator (cuûa Nescape), chaïy treân heä ñieàu haønh MS Windows 95/98/NT/2000, Unix… Trình duyeät Web Cöûa soå cuûa moät Web browser bao goàm thanh tieâu ñeà, thanh trình ñôn, thanh coâng cuï, thanh Address, cöûa soå chính, caùc thanh cuoän ngang vaø doïc, thanh traïng thaùi ôû cuoái maøn hình. Trang chuû (home page) laø moät trang Web maø moät boä trình duyeät ñöôïc caáu hình ñeå töï ñoäng ñi ñeán khi baïn môû noù. Noù chính laø “trang khôûi ñoäng”, laø “ñieåm khôûi ñaàu cho vieäc truy caäp Web cuûa baïn. Caùc nuùt treân thanh coâng cuï (Toolbar) goàm Forward: di chuyeån tôùi trang keá trang ñang trình baøy. Back: di chuyeån tôùi trang tröôùc trang ñang trình baøy. Stop: ngöng vieäc laáy döõ lieäu veà töø moät trang web naøo ñoù. Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 14
Refresh: laáy vaø trình baøy laïi trang web ñang xem. Home: veà laïi trang chuû cuûa trang web ñang xem. Search: coâng cuï tìm kieám thoâng tin treân trang web. Favorites: löu tröõ nhöõng Web site öa chuoäng. History lists: löu tröõ danh saùch taát caû caùc trang Web ñaõ töøng truy xuaát. Tìm kieám thoâng tin treân World Wide Web Söû duïng Search Engine (coâng cuï tìm kieám) Caùc Search engine duøng caùc “robot” ñeå chui vaøo caùc ñòa chæ web töø caùc sieâu lieân keát, nhaän dieän, xem xeùt caùc trang web vaø chæ ra loái vaøo caùc trang web. Search engine laø coâng cuï toát nhaát trong vieäc tìm kieám caùc töø khoùa, cuïm töø, ñoaïn trích. Caùc Search Engine phoå bieán nhaát hieän nay laø: Alta Vista (http://www.altavista.com) Google (http://www.google.com) Vinaseek (http://www.vinaseek.com): tìm kieám thoâng tin baèng tieáng Vieät treân moïi Website. Search.com (http://search.cnet.com/) Webdata (http://www.webdataa.com/) Söû duïng caùc thö muïc chuû ñeà (Subject Directory) Ñöôïc taïo bôûi caùc nhaø bieân taäp. Caùc nhaø bieân taäp seõ xem xeùt vaø löïa choïn caùc website vaøo trong caùc thö muïc chuû ñeà döïa treân cô sôû cuûa caùc tieâu chuaån phaân loaïi ñaõ ñöôïc xaùc ñònh tröôùc. Caùc thö muïc chuû ñeà coù khuynh höôùng nhoû hôn caùc döõ lieäu cuûa maùy tìm kieám thoâng tin coù ñöôïc. Moät nhöôïc ñieåm cuûa thö muïc chuû ñeà laø chuùng coù theå chæ ra caùc trang web ñaõ bò thay ñoåi hoaëc khoâng coøn toàn taïi nöõa. Caùc thö muïc chuû ñeà phoå bieán hieän nay laø: Excite (http://www.excite.com/) Snap (http://www.snap.com/) Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 15
Yahoo (http://www.yahoo.com/) Ngaøy nay, haàu heát caùc thö muïc chuû ñeà ñeàu boå sung vaøo caùc search engine ñeå tìm kieám döõ lieäu cho chính mình vaø caùc search engine cuõng thu thaäp caùc thö muïc hoaëc töï taïo caùc thö muïc cho rieâng mình. Caùc coång thö vieän (Library Gateways) Chæ ra caùc cô sôû döõ lieäu chuyeân duïng cuûa caùc giaùo sö, nhaø nghieân cöùu, chuyeân gia, cô quan chính quyeàn, toå chöùc thöông maïi… Ñaây laø moät boä söu taäp caùc sieâu lieân keát ñaõ ñöôïc kieåm duyeät, thöôøng ñöôïc taïo bôûi caùc chuyeân gia hoaëc nhöõng ngöôøi quaûn lyù thö vieän, cung caáp caùc taøi lieäu nghieân cöùu vaø chæ ra caùc website coù chaát löôïng cao. Moät soá coång thö vieän thöôøng gaëp: Academic Information (http://www.academicinfo.net/) AlphaSearch (http://www.calvin.edu/library/as/). Internet Public Library (http://www.ipl.org/ref/). Taïo moät chieán löôïc tìm kieám Xaùc ñònh muïc ñích tìm kieám cuûa mình ñeå xem ta seõ tìm kieám nhö theá naøo vaø baèng coâng cuï gì. Neáu baïn muoán tìm theo chuû ñeà thì coù theå duøng caùc thö muïc chuû ñeà nhö Yahoo chaúng haïn. Coøn neáu baïn muoán tìm moät maãu thoâng tin ñaëc bieät coù chöùa töø khoùa baïn muoán tìm thì coù theå duøng caùc maùy tìm kieám nhö Google. Khi tìm kieám, baïn phaûi giôùi haïn phaïm vi tìm kieám baèng caùc töø khoùa keát hôïp vôùi caùc toaùn töû luaän lyù ñeå traùnh tröôøng hôïp keát quaû tìm ñöôïc quaù lôùn vaø khoâng thoûa maõn muïc ñích tìm kieám baèng caùch söû duïng moät soá thuû thuaät ñöôïc trình baøy ôû muïc 4.3. Caùc thuû thuaät tìm kieám cô baûn Haõy duøng daáu coäng (+) vaø daáu tröø (-) ñeå bao goàm hoaëc loaïi tröø töø trong truy vaán. Ví duï: + anorexia - bulimia Duøng daáu ngoaëc keùp (“ “) cho caùc cuïm töø ñeå ñaûm baûo chuùng ñöôïc tìm ra moät caùch chính xaùc y nguyeân nhö vaäy. Ví duï: “South Carolina”. Ñöa nhöõng töø khoùa quan troïng nhaát leân tröôùc trong daõy. Neân goõ caùc töø khoùa ôû cheá ñoä chöõ thöôøng ñeå coù theå tìm kieám caû hai kieåu chöõ hoa vaø chöõ thöôøng. Neáu goõ chöõ hoa thì chæ seõ tìm ñöôïc töø chöõ hoa. Haõy duøng daáu hoa thò (*) laøm kyù töï ñaïi dieän. Ví duï: librar* seõ cho ra caùc trang web coù library, libraries, librarian… Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 16
Luoân luoân nhoùm caùc toaùn töû OR beân trong ngoaëc ñôn, toaùn töû AND khoâng neân duøng beân trong ngoaëc ñôn. Ví duï: (college OR university) AND “financial aid” Caùc toaùn töû luaän lyù (AND, OR, NOT/AND NOT) phaûi goõ daïng chöõ hoa. Toaùn töû AND: thu heïp khoâng gian tìm kieám vì chæ laáy ñuùng nhöõng vaên baûn coù ñaày ñuû nhöõng töø khoùa ñoù. Ví duï: truth AND justice AND ethics Seõ cho ra ít keát quaû hôn laø: truth AND justice Toaùn töû OR: môû roäng söï tìm kieám vì noù seõ traû veà nhöõng vaên baûn naøo coù 1 trong soá nhöõng töø khoùa goõ vaøo cuøng vôùi toaùn töû OR. Toaùn töû NOT: haïn cheá söï tìm kieám vaø chæ traû veà caùc vaên baûn chöùa töø khoùa thöù nhaát vaø khoâng chöùa töø khoùa thöù hai. Ví duï: truth AND NOT justice Thuû tuïc vaø phöông phaùp tìm kieám thoâng tin Nguyeân taéc chung trong tìm kieám • Duøng Web browser môû trang baét ñaàu cuûa website chöùa search engine. Ví duï: http://www.yahoo.com/ Nhaäp nhöõng töø khoùa baïn muoán tìm vaø nhaán Enter. Website seõ traû veà keát quaû laø caùc lieân keát tôùi caùc trang coù lieân quan ñeán töø khoùa caàn tìm. Neáu thaáy moät lieân keát chöùa URL mong muoán thì nhaáp chuoät treân lieân keát ñoù ñeå xem. Thöôøng thì soá löôïng lieân keát doø tìm ñöôïc raát lôùn, coâng cuï tìm kieám seõ chia keát quaû tìm ñöôïc thaønh nhieàu trang nhoû. Baïn coù theå xem tieáp danh saùch caùc lieân keát chöa ñöôïc trình baøy baèng caùch nhaáp chuoät treân lieân keát ñeán caùc trang keá tieáp. Phöông phaùp tìm kieám • Söû duïng http://yahoo.com/ : Yahoo deã söû duïng vaø laø coâng cuï tìm kieám kieåu thö muïc ñöôïc toå chöùc toát nhaát hieän nay treân Internet. Coù 2 caùch ñeå tìm kieám thoâng tin treân Yahoo • 1. Tìm döïa theo heä thoáng phaân loaïi saün coù cuûa Yahoo: nhaáp chuoät treân caùc dòch vuï ñaëc bieät cuûa Yahoo vaø caùc lieân keát ñeán caùc haïng muïc con cuûa nhöõng haïng muïc ñoù. 2. Nhaäp vaøo töø caàn tìm, coù theå söû duïng + hay – ñeå bao goàm hay loaïi tröø töø trong truy vaán hoaëc kyù töï * ôû cuoái töø ñeå ñaïi dieän cho nhieàu kyù töï. Coù 2 cheá ñoä tìm kieám treân Yahoo: • 1. Caùc truy vaán thoâng thöôøng: Truy caäp ñeán ñòa chæ http://yahoo.com Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 17
Nhaäp vaøo töø khoùa caàn tìm trong khung phía tröôùc nuùt Search. Nhaán nuùt Search Yahoo seõ thoâng baùo coù bao nhieâu phaân loaïi (categories) tìm ñöôïc vaø bao nhieâu website (sites) tìm ñöôïc trong muïc keát quaû tìm kieám (Search Result). Phía döôùi seõ coù baûng phaân loaïi thoâng tin tìm ñöôïc vaø danh saùch nhöõng ñòa chæ tìm ñöôïc theo phaân loaïi. 2. Truy vaán naâng cao (Advance Search): Beân caïnh nuùt Search, click vaøo nuùt Advance Search ñeå vaøo trang Search Option. Neáu muoán tìm theo ñuùng töø khoùa maø khoâng coù töø naøo chen vaøo, choïn nuùt “An exact phrase match”. Neáu muoán tìm theo thöù töï, choïn nuùt “Mathches on all words (AND)”. Danh saùch tìm ñöôïc goàm nhöõng tieâu ñeà coù theå coù nhöõng töø baát kyø chen vaøo giöõa caùc töø khoùa ñaõ nhaäp vaøo. Tìm moät trong nhöõng töø khoaù nhaäp vaøo, choïn nuùt “Matches on any words (OR)”. Danh saùch tìm ñöôïc goàm nhöõng tieâu ñeà seõ chöùa moät hay nhieàu töø trong töø khoùa ñaõ nhaäp vaøo. 3.2 Thöông maïi ñieän töû TMÑT ñöôïc ñònh nghóa nhö vieäc söû duïng vieãn thoâng hay Internet ñeå tieán haønh kinh doanh. TMÑT laø khoâng môùi: caùc coâng ty ñaõ söû duïng maïng dieän roäng (WAN) ñeå laøm kinh doanh vôùi nhaø cung caáp cuûa hoï nhieàu naêm nay. Caùi môùi ôû ñaây laø nhôø vaøo Internet vaø caùc maùy PC reû tieàn, baát cöù ngöôøi söû duïng naøo coù keát noái Internet vaø coù trình duyeät Web ñeàu coù theå thöïc hieän TMÑT. Ngaøy caøng nhieàu ngöôøi mua saém, môû taøi khoaûn ngaân haøng, kinh doanh chöùng khoaùn tröïc tuyeán. Vaøo naêm 2 005 doanh soá baùn leû ñuôïc kyø voïng ñaït tôùi 5% toång doanh soá toaøn caàu. Business – to – Business E-Commerce • TMÑT doanh nghieäp-doanh nghieäp laø khía caïnh baùn sæ cuûa quaù trình thöông maïi. Nhìn töø loaïi hình naøy, TMÑT taïo thuaän lôïi cho caùc öùng duïng sau: o Quaûn lyù nhaø cung caáp:giaûm soá löôïng nhaø cung caáp o Quaûn lyù toàn kho: giaûm möùc ñoä haøng toàn kho, loaïi boû tröôøng hôïp thieáu haøng o Quaûn lyù phaân phoái: duøng EDI ñeå chuyeån taøi lieäu lieân quan ñeán vieäc vaän chuyeån nhö ñôn ñaët haøng, thoâng baùo chuyeån haøng… o Quaûn lyù keânh thoâng tin: caùc thoâng tin nhö kyõ thuaät, saûn phaåm, giaù caû… ñöôïc trao ñoåi hieäu quaû hôn o Quaûn lyù thanh toaùn nôï: thanh toaùn nôï ñöôïc gôûi vaø nhaän qua maïng laøm giaûm sai soùt do ghi cheùp, giaûm chi phí giao dòch Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 18
Lôïi ích cô baûn cuûa TMÑT laø giaûm chi phí trong coâng taùc baùn haøng, saûn xuaát vaø phaân phoái. Caùc taøi lieäu ñöôïc trao ñoåi döôùi hình thöùc ñieän töû, sau ñoù ñöôïc in ra ôû thôøi ñieåm thoûa thuaän Mua haøng tröïc tuyeán • Giao dòch ñieän töû an toaøn (SET) • Ñeå baûo veä ngöôøi baùn vaø khaùch haøng, Visa, Master Card vaø American Express ñöa ra chuaån an toaøn cho mua saém tröïc tuyeán goïi laø SET (Secure Electronic Transactions). SET duøng chöùng thöïc soá cho caû hai ngöôøi baùn vaø ngöôøi mua. Ñeå ñaûm baûo chöùng thöïc coù giaù trò caàn ñeán cô quan chöùng thöïc (CA). SET giuùp cho vieäc mua baùn treân maïng trôû neân an toaøn vaø baûo maät choáng laïi söï gian laän theû tín duïng. Ngaân haøng tröïc tuyeán • Khaùch haøng coù theå duøng trình duyeät Web ñeå truy caäp soå taøi khoaûn cuûa mình, chuyeån voán vaø thaäm chí caû thanh toaùn hoùa ñôn tröïc tuyeán. Ngaân haøng tröïc tuyeán coù öu theá caïnh tranh raát lôùn neân caùc ngaân haøng ñaõ coù keá hoaïch trieån khai chieán löôïc Internet trong nhöõng naêm saép tôùi. Hai chöông trình thoâng duïng laø Microsoft Money vaø Intuit’s Quicken cho pheùp khaùch haøng caân ñoái soå taøi khoaûn moät caùch töï ñoäng, laäp ngaân saùch vaø phaân tích thoùi quen chi tieâu cuûa mình. Moät nhöôïc ñieåm lôùn ôû choã baát kyø ngöôøi naøo truy caäp ñöôïc vaøo maùy cuûa chuû nhaân seõ kieåm tra ñöôïc soå taøi khoaûn cuûa hoï. Caùc heä thoáng döïa vaøo Web khaéc phuïc ñöôïc tình traïng naøy baèng caùch chöùa döõ lieäu taïi maùy chuû ngaân haøng vaø cuõng nhôø ñoù khaùch haøng coù theå truy caäp baát cöù nôi naøo (nhöôïc ñieåm laø khoâng laäp ngaân saùch vaø phaân tích chi tieâu). Tuy nhieân, ngöôøi söû duïng sôï maát tieàn khi duøng heä thoáng naøy neáu khoâng tuaân theo caùc höôùng daãn an toaøn. Tính an toaøn theå hieän qua vieäc söû duïng phöông thöùc an toaøn (secure mode) khi duøng trình duyeät. ÔÛ phöông thöùc naøy, maõ hoùa phaûi ôû möùc cao nhaát 128 bits. Ngoaøi ra, baïn khoâng ñöôïc cho ngöôøi khaùc bieát maät khaåu cuõng nhö khoâng ñöôïc ghi maät khaåu ra moät nôi naøo ñoù ñeå xem. IV. Söû duïng E-mail Dòch vuï E-Mail cho pheùp caùc caù nhaân trao ñoåi thö thoâng qua maïng maùy tính. Moãi ngöôøi söû duïng E-Mail ñöôïc cung caáp moät hoäp thö rieâng taïi Mail Server treân maïng Intranet hay cuûa ISP. Thö ñöôïc gôûi töø nhöõng ngöôøi söû duïng treân caùc maùy traïm ñöôïc chuyeån vaøo hoäp thö taïi Mail Server vaø Mail Server coù nhieäm vuï chuyeån tieáp ñeán ngöôøi nhaän khi ngöôøi söû duïng treân caùc maùy traïm coù yeâu caàu nhaän thö. Thoâng thöôøng, sau khi ngöôøi söû duïng nhaän ñöôïc thö, thö seõ bò xoùa trong hoäp thö treân Mail Server. Coù nhieàu loaïi Mail Server vaø chöông trình gôûi/nhaän E-Mail khaùc nhau. Caùc chöông trình thoâng duïng hieän nay laø MS OutLook Express vaø Nescape Messenger treân heä ñieàu haønh Windows. Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 19
4.1 Caùc giao thöùc E-Mail SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) • Laø giao thöùc chuyeån Mail phoå bieán nhaát hieän nay treân Internet, duøng ñeå gôûi nhaän Mail giöõa caùc Mail Server. POP3 (Post Office Protocol Version 3) • Ñöôïc söû duïng trong tröôøng hôïp khoâng coù söï keát noái thöôøng xuyeân (ví duï nhö söû duïng ñöôøng noái ñieän thoaïi). Vôùi phöông thöùc naøy, khi Mail client gôûi yeâu caàu nhaän thö ñeán Mail server, Mail server seõ yeâu caàu client cho bieát username vaø password tröôùc khi gôûi thö cho client ñeå ñaûm baûo thö ñeán ñuùng ngöôøi nhaän. IMAP (Internet Message Access Protocol) • Laø moät phöông thöùc laáy thö khaùc ñang ngaøy caøng ñöôïc söû duïng nhieàu hôn, noù cho pheùp truy caäp thö töø nhieàu maùy khaùc nhau vaø taïo nhöõng ngaên chöùa thö ngay treân Mail server. 4.2 Ñòa chæ Mail Moãi khaùch haøng (client) seõ ñöôïc cung caáp moät ñòa chæ Mail. Thoâng thöôøng, ñòa chæ Mail ñöôïc caáp truøng vôùi Mailbox taïi Mail Server. Ví duï: ntuan@hcmut.edu.vn laø ñòa chæ mail cuûa anh Nguyeãn Tuaán coâng taùc taïi tröôøng ÑHBK TPHCM. Ñòa chæ Mail naøy coù yù nghóa noäi boä trong heä thoáng Mail Server maø client keát noái vaøo vaø coù theå ñöôïc söû duïng ñeå truyeàn/nhaän thö trong noäi boä laãn treân maïng Internet. Moãi ñòa chæ Mail ñöôïc caáp thöôøng coù moät maät khaåu ñeå truy xuaát. Caùc thaønh phaàn cô baûn cuûa moät graphic mail client Teân ñaêng nhaäp vaø maät khaåu (Username vaø Password) • Ngöôøi söû duïng Mail caàn phaûi khai baùo teân ñaêng nhaäp vaø maät khaåu ñeå truy xuaát chöông trình vaø hoäp thö khi thöïc hieän chöông trình Mail client. Caùc ngaên chöùa (Folder) • Duøng ñeå löu tröõ thö trong hoäp thö caù nhaân treân maùy cuïc boä cuûa Mail client. Moãi Folder coù theå chöùa nhieàu thö khaùc nhau. Caùc Folder thöôøng söû duïng trong chöông trình Mail client goàm coù: Inbox: chöùa taát caû caùc thö nhaän ñöôïc do ngöôøi khaùc gôûi ñeán client. Outbox: chöùa taïm nhöõng thö caàn gôûi cho ngöôøi khaùc sau khi ñaùnh leänh Send luùc soaïn thö. Khi thö ñöôïc chuyeån vaøo maùy chuû thì caùc thö trong folder naøy seõ töï ñoäng xoùa boû. Sent: chöùa laïi baûn löu cuûa nhöõng thö ñaõ ñöôïc gôûi ñi. Delete: chöùa caùc thö ñaõ bò xoùa töø caùc folder khaùc. Neáu xoùa thö trong folder naøy thì thö seõ bò xoùa hoaøn toaøn. Löïa choïn moät folder: trong moãi folder khi vaøo seõ xuaát hieän caùc tieâu ñeà nhö sau: Baøi 3: Truyeàn döõ lieäu, internet vaø web 20