intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Một cách nhìn từ biển bối cảnh vùng duyên hải miền Bắc và Trung Việt Nam (Tiếp theo và hết)

Chia sẻ: Cothumenhmong Cothumenhmong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

13
lượt xem
1
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiếp nối phần trước bài viết trình bày nghiên cứu về bối cảnh vùng duyên hải miền Bắc và Trung Việt Nam như: Vân Đồn và Hải Dương; một bản đồ sắc tộc khác; cách nhìn từ hướng biến giúp chúng ta phá vỡ những ý niệm về biên giới, lãnh thổ Việt Nam cũng như việc thiết lập đường biên giới hiện đại và sự tập trung chú ý của giới học giả và các thời kỳ lịch sử nhất định.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Một cách nhìn từ biển bối cảnh vùng duyên hải miền Bắc và Trung Việt Nam (Tiếp theo và hết)

«'<br /> MOT CACH NHIN Tir BIEN<br /> •<br /> <br /> <br /> BOI CANH VUNG DUYEN HAI MIEN BAG VA TRUNG VIET NAM<br /> (Tiep theo vd het)<br /> <br /> <br /> LI TANA*<br /> NGUvflN T I £ N DUNG (Dich)'<br /> <br /> <br /> 4. V a n Don v a Hai DUdng mpt nhanh chfnh ciia sdng Hong, ngfiy nay<br /> la nhanh ehi'nh kdt nd'i Nam Dinh vfi Thai<br /> Tff nhiJng tranh lufin tren cd the thfi'y<br /> Binh), vfi nhu hien nay chiing ta thfi'y. Van<br /> r i n g Van Don - eang thi chfnh eiia Dai Viet<br /> Ddn la mpt tuyen giao thdng chi'nh. Tuydn<br /> thdi Trfin va dau thdi Le sd - khdng phai do<br /> dudng thiiy nay da phat trien trong "Cach<br /> chinh quyen lua chpn nglu nhien, va vao<br /> mang thUdng mai" lan thQ nhfi't ciia Trung<br /> CUOI thdi Dudng, nd cQng khdng the phat<br /> Qudc dudi thdi Td'ng, va n i m b trung tam<br /> trien thinh dat ndu nhu Cao Bien khdng di<br /> eiia vung thudng mai vinh Bic Bp giQa Hai<br /> ddi nhQng chudng ngai vat dpc theo bd vinh<br /> Nam va Kham Chau. Ca hai ndi nfiy Ifi<br /> Bae Bp. (Ca John Whitmore vfi Momoki<br /> diem dQng chan thudng xuyen eiia cac<br /> deu chl ra ring, cae eang thi eua Dai Viet<br /> thUdng nhan Phiie Kidn, Chfim vfi thUdng<br /> vfio giai doan sdm la thupe vCing Nghe An -<br /> nhan Hoi giao (47). Chfnh sach Uu ai cua<br /> Ha Tinh) (46). Su that thi dudng nhu Van<br /> nhfi Nguyen vdi cac tin do Hoi giao vfi<br /> Ddn, mpt dia diem n i m vifa each xa va vCla<br /> thUdng nhan b Phuc Kidn chic chfin la<br /> tach biet lai dupe lUa chpn nhu mpt eang<br /> dpng lUc thuc day sU vUdn dfiy ciia vung<br /> thi chinh cua qud'c gia. Dieu dd gdp p h i n<br /> thUdng mai do ngUdi Hdi giao giQ v\ tri<br /> minh ehiing eho quan diem ring, eae trieu<br /> trung tam nfiy.<br /> dai Viet Nam mud'n cho boat dpng ngoai<br /> thUdng dupc td chiSe b nhQng vj tri cfing xa Su ton tai ciia mpt vung thUdng mai ke<br /> kinh dd cfing tdt vfi gia dinh r i n g nhQng tren eang trd nen ro rang khi ehung ta kdt<br /> boat dpng nay rat quan trpng dd'i vdi nen nd'i ehiing vdi cae trung tam san xufi't gdm<br /> kinh td. Thd nhung, ndu chiing ta lien sQ ciia Dai Vipt vao thdi gian nfiy. Su phat<br /> tudng den thd ky XV, con dudng thiiy chfnh trien dang kinh ngae ve dan sd vfio nhQng<br /> nd'i kinh dd ciia Dai Viet vdi bd bien Trung nam 1200-1340 (theo Yumio Sakurai thi<br /> Hoa chinh la sdng Bach Ding (sau nay Ifi dan sd tfing gfi'p ddi trong thdi gian nfiy)<br /> <br /> <br /> ' PGS.TS. Trung tam Nghien cdu chau A vfi Thai Binh DUdng - DH Qudc gia Austraha<br /> " Trudng DHKHXH&NV-DHQG HN<br /> root each nhin tir bien.<br /> 51<br /> <br /> chfic hfin da tao ra su phan hoa lao ddng vfi su da dang trong hang hoa trao ddi thdng<br /> khuyen khich phat trien cac mat hang thu qua cae he thd'ng thUdng mai ndi tiep d<br /> cdng (48). Gdm sQ dupe san xufi't d nhieu Ddng Nam A. NhQng md'i quan he giQa<br /> ndi, chfing ban nhu Thanh Hoa, Thien Cham - Philippines trong thdi ky nfiy dupc<br /> TrUdng (xem ben dudi). TQ nhQng nfim nghien cQu ky bdi Geoff Wade etmg cfi'p<br /> 1350 trd di, mpt so'Id go'm tu nhan dUde xay them bang chdng cho he thd'ng budn ban<br /> dung d Hai Dudng da san xua't nhQng mat mang tinh phQc tap, rdi loan trong vung<br /> hfing go'm sQ tinh xao, danh da'u mot budc (51).<br /> phat trien mdi ve san xufi't gdm sQ cua Dai<br /> Chung ta cung ed the ap dung each nhin<br /> Viet. H i u hdt trong sd tam Id go'm nfiy deu<br /> hudng bien dd'i vdi nganh nghe thii cdng d<br /> dupe tim thdy b Chu Dfiu, dia diem n i m Hai Dudng. Ra't nhieu thudng nhan d<br /> khdng each xa Van Don la ma'y. Thi Thfing Long tdi tQ 36 phdphUdng co nguon<br /> trudng tieu thu cac san phdm gdm sQ nay gdc tQ Hai Dudng. Hp la thd xay dung, thd<br /> chu ydu Ifi b cac khu vUc eua ngUdi Cham mpc, thd nhupm, thd lfim da giay va nhQng<br /> va Hoi giao vfi can phai nhfi'n manh r i n g thd thii cong lanh nghe chuyen ve due,<br /> sU thinh dat eiia gdm sQ Viet trung hdp khae go hoac la in a'n, hay la thd kim khi d<br /> vdi thdi hofing kim cua Champa dudi thdi phd Hang Dong, Hang Bac. Mpt gia dinh ed<br /> vua Chd Bong Nga. Cd b i n g chQng cho nghe gia truyen lam kim khf gan day cung<br /> ring, go'm men lam dUdc san xua't la do tim tha'y nguon gd'e ciia minh la d Hai<br /> dfit hfing cua cac thudng nhan tdi tQ thi Dudng (52). Ta't ca nhQng boat dpng buon<br /> trudng Tay A, tham chi nhQng san pham ban khae biet nfiy gdi y ring, Hai Dudng dfi<br /> tinh xao cdn dUdc xufi't khau den Ba Tu, cd lich sQ lau dfii ve buon ban hang thii<br /> Ai Cfip va Thd Nhi Ky. Do gdm Viet cung cdng, my nghe, cd le la con hdn ca Hfi Npi.<br /> dupe tim thdy cl cac khu vUc gan vdi ngUdi Qua thUc, vao dau the ky XIII, khu v\fc nay<br /> Hoi, chang ban b Sulawesi vfi trung tam da dupe biet den vdi nghe thu cdng ndi<br /> vfi Nam Philippines. Go'm Chfim tQ Gd tieng do la lam ndn Ma Ldi, c6 nhieu diem<br /> Sfinh cung dUdc tim thfi'y d cung cac dia khae biet so vdi nghe lam ndn cua Hud xufi't<br /> diem nay (49). hien vao theky XVIII (53).<br /> Vdi vipc thidt kd do gdm sQ de danh Cac boat dpng trao ddi tren khong chi<br /> rieng eho xufi't khau da cho tha'y moi tUdng ddn thuin thu hut thd thii cdng; moi ngfinh<br /> tae giQa qud'e gia vdi thi trUdng khu vUc. nghe cd le phai cfin den hang nghin nhan<br /> Chung ta biet r i n g nhQng do go'm vdi nhieu eong. Chfing han nhu nghe lfim gdm, c£n rfi't<br /> hinh dang khae nhau dUde san xua't danh nhieu cdng doan. Mpt san phfim ed the phai<br /> rieng cho Ddng Java, theo mau dat hang trai qua ban tay eiia it nhfi't 12 ngUdi. Nghe<br /> cua trieu dinh Majapahit. Dua theo nhQng lam gaeh cd ve it phQc tap hdn nhUng lai bao<br /> hinh dang ciia do gdm dd, chiing ta cd the gom khdng chi thd thii cdng ma ca lao dpng<br /> doan dinh r i n g , ehung dupc sin xufi't d thong thudng de cit gd tren rQng lfim than<br /> vung Hai Dudng (50). Mot dieu thu vi ring ciii va dfio, lam nhuyen da't set (54). d rieng<br /> nhieu dd gdm sQ Viet Nam dUde khai quat Van Don, cd bay ngoi den dd nat thdi Trfin,<br /> tQ con tau d i m d Nam Philippines vao nam cd the cho thfi'y ring, mpt khdi lUpng ldn vfit<br /> 1995 bao gom ea nhQng chuoi hat gdm va lieu xay dUng dfi dUde vfin chuyen tdi day.<br /> nhQng vdng b i n g dong. Dieu nay cho tha'y So nhan cdng lam viec trUc tidp trong cac<br /> 62 Rghien cuu Lich siir. sd 8.2009<br /> <br /> nganh nghe thii cdng b Hai DUdng chfing kinh te dUdc tfip trung cho viec xay dUng<br /> ban nhu lam dudng, chuyen ehd dudng eae dinh chua vfi ngUdc lai, dinh chua phat<br /> thiiy chfic h i n cung rfi't ldn (55). huy vai trd phan phdi, dieu chinh lai kinh<br /> td dia phudng. Vdi each nhin nfiy, ehung ta<br /> Day la nen tang cho "sU phat trien eiia<br /> ed the cfi'u tnic lai mpt md hinh vdi nhieu<br /> thi trUdng phd thdng" (56) nhu Momoki<br /> boat dpng kinh td khae nhau trong cung<br /> Shiro da chi ra. Nganh san xufi't gdm sQ<br /> mpt bdi canh vfi tha'y dUdc mdi lien he ciia<br /> ciia Hai Dudng vi the khdng phai dUde hinh<br /> chiing vdi xa hpi Dai Viet vfio thd ky XIV.<br /> thanh mpt each ngfiu nhien bdi ndng dan b<br /> Dong thdi, nd cung chi ra phan tfch dinh<br /> cac lang xa va khdng phai chiing tach biet<br /> lupng ve nhQng tac dpng cua ngoai thUdng<br /> vdi viec trao ddi budn ban. Gid'ng nhu nhieu<br /> trong ca'u tnic cua nen kinh te (59).<br /> trung tam thUdng mai b Trung Hoa, nd Ifi<br /> nganh thu cdng ed tfnh cha't dfic biet, cd Mpt dieu thii vi khi ehung ta thay ring,<br /> mdi lien he mat thiet vdi cac nganh khae nui Yen Tii, trung tam Phfit giao eua Dai<br /> ching ban nhu cac nganh da ke b tren, vfi Viet vfio cudl thd ky XIII, lai n i m b vung<br /> nd cung cd lien he mfit thidt vdi cac nghe Udng Bf, thupc Quang Ninh ngay nay. Day<br /> ddng tau thuyen, lam mud'i, hay may mac. Ifi ndi ma vua Tran Nhan Tdng lfip nen mpt<br /> Ket qua la, nganh s i n xufi't phuc vu xufi't thien phai Phat giao eiia rieng Viet Nam Ifi<br /> khau cua Dai Viet khdng the chi dupc danh Tnic Lam, n i m ngay trun^ tam ciia vung<br /> gia ddn gian dUa tren phan tram ddng gdp thUdng mai nay. Mpt chua khae, Quynh<br /> eiia nd vdi tong the boat dpng ciia nen kinh Lam, cung dUdc xay dQng d khu vUc nay bdi<br /> te qud'c gia, nhU Kishimoto Mio da chi mpt nha sU ndi tieng, Phap Loa, ngUdi da<br /> trong bdi canh Trung Hoa (57). due 1.300 pho tUdng Phat trong sud't cupc<br /> ddi ciia minh (60). Viec lfim cua dng ta chfic<br /> Trong khi ehung ta tiep tuc phai nghien chfin ddi hdi rat nhieu tien vfi cdng sQc,<br /> cQu nhieu hdn nQa cac td chQc s i n xufi't thii nhQng dieu dang chu y la ve sd lUdng dong<br /> cdng, thi eae den chua Phfit giao ed the dung de due, mfi nhu ehung ta dfi bidt Dai<br /> ddng vai trd chii dao trong viee ket ndi tang Viet thdi gian nay khdng san xufi't dong. Cd<br /> ldp quy tpc, s i n lUdng, va thi trudng. Cd ngudi cho r i n g Champa, thdng qua mdi<br /> mpt dieu rd rang ring, den ehua Ifi ndi tieu quan he vdi cac thUdng nhan tQ Trung A,<br /> thu nhieu nhfi't gdm sQ vfi cac vat lieu xay cd the da cung cfi'p loai dong nfiy. Bing<br /> dung. Chl rieng ve vai vdc dfi eho thfi'y nhu chQng ve sU cung cfi'p ddng ciia Champa cd<br /> ciu cua hp gfi'p nhieu Ian so vdi trieu dinh. the tim thfi'y trong danh sach eae dd cdng<br /> Cung cd the ehinh nhfi chua dQng ra Ifim tfing cua Lam Ap tdi Trung Hoa gdm 10,000<br /> chii hoac hfiu thuan cho cac ngfinh thii catties vang, 100,000 catties bae, vfi<br /> cdng. Mdi lien he cua hp vdi ngoai thudng 300,000 catties ddng (61). Champa cd the<br /> the hien ra't rd. Qua nhieu the ky giao da dap Qng nhu cau ve eae dd cung te cho<br /> thUdng, cac di vat tdn giao Ifi boat dpng Dai Viet giai doan nay. De nhfin ra ring<br /> quan trpng trong thUdng mai Trung Hoa - Phfit giao Dai ThQa (Mahayana Buddhism)<br /> Nam chau A cung vdi cae loai hUdng lieu deu giQ vai trd rat quan trpng b ca Dai Vipt<br /> phuc vu cho le nghi tdn giao (58). Nhieu va Champa va dieu dd giai thich tai sao<br /> vua T r i n Nhan Tdng den tham "ngUdi<br /> hpc gia b cac nUde Ddng Nam A luc dia<br /> hfing xdm phfa Nam" (62).<br /> cung nha'n manh ring, sU phat trien ve<br /> niOf cich nhhi Kr bien. 63<br /> <br /> Khu vUc nay ddng thdi eung Ifi trung hoa An Dp va Hai Nam nhU la mdt ndi xa<br /> tam chfnh tri thUe thu eua trieu T r i n trong xdi heo lanh ching ai biet tdi. Mac du ve<br /> vdng hdn 150 nfim. Nhu nha T r i n da tU mat dia ly, ehung n i m canh nhau, nhUng<br /> thQa nhfin ring, ddng hp T r i n khdi dUng ba dia diem nay cd vi the rieng vdi mpt vfii<br /> ti!f vQng bien. Vfio d i u nam 1239, trieu hoac tham chi la khdng cd diem ehung ve<br /> dinh T r i n xay them mpt loat cac cung dien van hoa va kinh td. NhQng bing chQng ve<br /> cl que hUdng Thien TrUdng, gin vdi Nam khao CO hpc d mien Trung Viet Nam trong<br /> Dinh ngfiy nay, la ndi gin bien hdn ra't vfii the ky qua da tiet lp nhQng bing chQng<br /> nhieu so vdi Thfing Long. Gid'ng nhu khdng the chdi eai ve sU anh hUdng cua vfin<br /> Ayutthaya sau nay, trung tam ehinh tri nfiy hoa Chfim, eung vdi An Dp. Trong khi mpt<br /> dupe bao bpc bdi eae eon nUdc va bd bien thi vai anh hudng cua Trung Qud'c tdi trUc tidp<br /> trfin ngfip hoa thdm. Thuyen be di lai vui ve tQ Trung Hoa lue dia, phan ldn ehung dupe<br /> nhu chdn bdng lai. Vua thudng xuyen d dUa tdi thdng qua vai trd trung gian cua<br /> Thien TrUdng hdn Ifi b Thang Long, lam cho Giao Chi, Hai Nam nhd vfio boat ddng<br /> khu vUc nay mang dang ve ciia mpt kinh dd. thUdng mai. NgUdc lai, anh hUdng cua<br /> Nhu Whitmore da ehi ra, mac du kinh dd Champa vfio dai Viet dUdng nhu sau sfic<br /> khdng gin bd bien nhu Pegu vfi Ayutthaya, hdn nhQng gi ehung ta da thQa nhfin. Kdt<br /> nhUng vung duyen hai thUe sU ddng vai trd qua khai quat gfin day nha't d eung dipn<br /> nhu Ifi mpt kinh dd (63). cua nha Ly, Trin va Le sd d Hfi Npi da cho<br /> tha'y nhQng anh hUdng manh me eiia nghp<br /> NhQng trung tam ve ehinh tri, tdn giao,<br /> thuat va kien tnic Cham, qua dd gpi y ve<br /> vfi thUdng mai tren thudng d gin nhau va<br /> sU anh hUdng qua lai manh me giQa hai<br /> thudng gin vdi cac trung tam s i n xufi't gdm<br /> khu vUc nay (65).<br /> sQ chinh. Dieu nfiy giup khing dinh md<br /> hinh ciia cac chinh the thdi cd d mien 5. Mot b a n dd sac toe k h a e<br /> Trung Viet Nam, md hinh mfi cac hpc gia NhQng thao lufin tren da gpi md eau hoi<br /> Vipt Nam vfi Nhat Ban da ap dung tQ ve nhQng ngUdi sd'ng quanh vung vinh Bic<br /> nhieu the ky trUdc. Chinh the dUa vao sdng Bp thdi gian nfiy. Ddng bing song Hdng da<br /> nude la td chQc bp ba quyen lUc, trong dd dUdc md ta la bao tdn tinh thuan nhfi't cua<br /> trung tam tdn giao (thudng d vung nui), ngUdi Viet trong sud't cac thdi ky lich sii.<br /> trung tam chfnh tri (d ddng bing phu sa) Day gin nbU la trUdng hdp duy nhfi't trong<br /> vfi eang thi dupe nol kdt vdi nhau bdi dUdng so' cac qud'c gia Ddng Nam A. Dieu nay c6<br /> thuy (64). Vi dy ve sU lien ket giQa trung the xay ra sau the ky XV, nhUng Viet sit<br /> tam tdn giao vfi eang thi cd the ke den My luge, bp sii dupc viet vfio the ky XIII, ghi<br /> Sdn vfi Hpi An b mien Trung, giQa Cat Tien chdp ring cudl nfim 1206, mpt phin ldn<br /> (Lam Ddng) vfi C i n Gid (ngay nay Ifi quan vung duyen hai dupc dat dudi sy kiem soat<br /> ngo^i thfinh cua Tp.Hd Chi Minh). ciia cac thu linh dia phUdng. Mot trong sd<br /> NhQng lap luan b tren da cho thfi'y mpt dd Ifi tpc 'Xiao" (Lieu) trong tieng Hoa, cd<br /> viing vdi nhieu mdi tUdng giao khu vUc vfi the dd ehinh la tpc Lao hoac mpt nhdm dan<br /> npi vQng mfi trUdc day da khong dUde ehi tpc khae. d ba't cQ trUdng hdp nao, hp<br /> ra. Cac hpc gia da coi Dai Viet nhu la mpt khdng phai la ngUdi Viet (66). Cung sdng<br /> thi,le the n i m dudi anh hUdng ciia Trung vdi cac tpc khae d dpc theo vung bien gidi<br /> Hoa cdn Champa lai bi quy dinh bdi vfin Vipt - Trung, ngUdi Vipt phai trai qua B\f<br /> 64 Rghien cuu Lich si3r. sd 8.2009<br /> <br /> hda trdn sic tpc ea ve chieu rpng va sau. quo'c gia Ddng Nam A, b Giao Chi den giQa<br /> NhQng mdi quan he cung nhQ nhQng tiep the ky XIV thieu nhan lUc mpt each trim<br /> xuc dd khd cd the ddn gian hoa bing thuat trpng. Nhu da trinh bay b tren, ngudi Hoa<br /> ngQ Viet hoac Han de tQdng phan vdi dupc mua ban nhu nhQng nd le. NhQng tpc<br /> nhQng eU dan mien nui, ma phai la ket q u i ' ngUdi du mue d Quang Tay thudng dot kfch<br /> tQ qua trinh giao thoa va tich hdp lau dai. cU dan dia phUdng - hp cd the Ifi ngudi<br /> Sau qua trinh nfiy, tinh b i n sac mdi dUde Nung (Zhuang- Choang d Trung Qudc)<br /> dinh hinh chat che va chic chin hdn d thdi hofic cac nhdm tpc ngUdi khae trong vung -<br /> hien dai. va ban hp den Giao Chi (70). Hdn nhan<br /> eung dien ra giQa ngUdi Viet vfi ngUdi Hai<br /> Theo Linh ngogi dgi dap vfio the ky<br /> Nam, nhu dudc chi ra trong truyen thuyet<br /> XIII, mpt nUa dan so' Dai Viet den tQ vung<br /> ve ba chua Li. TrUdc "Ky nguyen thUdng<br /> Nam Trung Hoa. Chac chan day la con sd<br /> mai", Giao Chi la dia diem ly tudng nhat de<br /> phdng dai, nhUng nd cd the chQa dQng<br /> ngUdi Hoa di cU va tni an. Khi Mdng Co<br /> trong dd mpt phan sQ that. Gid'ng nhu the,<br /> xam lUdc Dai Viet, ehung da b i t hdn 400<br /> mpt ngudn tfii lieu quan trpng dupc bien<br /> quan chQc ty nan eua nhfi Tdng d Dai Viet,<br /> soan tQ thdi Td'ng ed chep ve dan tpc 'T)an"<br /> vi thd khdng nghi ngd r i n g so' lUdng ngUdi<br /> (phd bien d vung Nam Trung Hoa) cd<br /> Hoa cd the cdn nhieu hdn. NgUdi Champa va<br /> ngudn gd'e tQ Giao Chi. Hp dUdc ghi chep<br /> ngudi Lao cung cd the ed mat nhieu b Dai<br /> nhQ Ifi "Dan Giao Chi" (Jiaozhi Dan). Dien<br /> Viet. Chfnh quyen nhfi T r i n thUdng nhic lai<br /> hinh cho each sd'ng sdng nUdc, hp la nhQng<br /> sic lenh han chd nghiem ngat ddi vdi each<br /> ngUdi den tQ Kham Chau mang theo ca va<br /> ndi cua ngUdi Cham va ngUdi Lao eung vdi<br /> nhQng thQc pham tQ bien khae de trao ddi<br /> viec fin mac theo ldi ngUdi Hoa (71).<br /> vdi gao va quan ao (67). Khdng ed b i n g<br /> chQng rd rfing ring, hp ed phai Ifi nhQng Theo nhu mpt eau chuyen tQ thdi Tdng,<br /> ngUdi dupc mieu t i trong cud'n Dgi Nam khu vUe thUdng mai Kham Chau Ifi ndi da<br /> nhdt thd'ng chi la da di chuyen tQ dao tdi md dudng cho hoang tpc T r i n den Viet Nam.<br /> ddng bing sdng Hdng va sd'ng dQa vfio Cau chuyen chi ra ring, vua Trin diu tien<br /> danh ca vfi lfim mudi, ben canh viec trdng Ifi ngudi tQ huyen Changle cua Phuc Chau<br /> lua nQdc. Vi nhQng cU dan dd khdng ndi (Fuzhou). Nha vua da mao hiem danh ddi si^<br /> thao tieng Viet, ngdn ngQ cua hp dUdc cho giau sang eiia gia dinh de tdi vung Kham<br /> la "tieng vung bien" (68). Mpt so' ddi den Chau. Vi nhiing quy tpc ngUdi Viet thUdng<br /> duyen hai Nam Trung Hoa, trd thfinh hofic den dd de budn ban, dng gap chau gai cua<br /> bda nhfip vdi dan tpc 'T)an". Mpt trong<br /> nha vua, ngUdi ed tinh cam vdi dng ta vfi sau<br /> nhQng ngUdi lam nghe chai lUdi Ifi Mac<br /> nay hp kdt hdn vdi nhau. Trong khi eau<br /> Dang Dung, ngUdi thiet lap trieu Mac d Dai<br /> chuyen nay dUdc xem nhu mpt cau chuypn<br /> Viet vfio the ky XVI, da xay dung va phat<br /> hu ca'u, nd bd sung cho eae cud'n sii bien nien<br /> trien quyen lUc sau nfiy. Ong ta Ifi ngUdi<br /> ve ngudn goc nha Trin. Do dd hofing de diu<br /> Hai Dudng, nhUng td tien cua dng ta la tpc<br /> tien cua nhfi T r i n la hau due ddi thQ tU cua<br /> ngUdi "Dan" den tQ Quang Dong (69).<br /> ngUdi nhap cU den tQ Phuc Kien (72). Nd<br /> SQ pha trpn cU dan thUdng xuyen vfi lap eung gdp phan xac minh ghi chep tQ Linh<br /> lai nfiy lfim tfing them sinh khi mdi cho ngogi dgi ddp, dd la budn ban tien hfinh cl<br /> nha Ly va nha T r i n . Nhu phan ldn cae vung Kham Chau rfi't phdn thinh vfi qu^<br /> Wflf cbch nhin Kr bien.. 65<br /> <br /> tdc ngudi Viet tharn, gia tich cue vfio cac Nam, dupe coi nhu ngUdi "Cha" dan gian<br /> boat dpng. ciia ngudi Viet (75). Tfi't ea dieu nay giup<br /> ehung ta nhin nhfin lai tinh ddng nha't ve<br /> Ngudn gdc Hoa eiia nhfi Tran dUdc biet<br /> ban sic vfi vi tri dia ly cua dan tpc Viet,<br /> den vfi dupc thQa nhan trong tfip sii bien<br /> nhQng thQ da bi phQc tap hoa vfi xdi mdn<br /> nien Todn thU. Mpt cau hoi Ifi, sQ ndi len<br /> bdi niiQng cau truyen t r i n g den, dung sai<br /> ciia nhfi T r i n la tU than vfi ngfiu nhien<br /> trong each chdp siJ mang dam tfnh dan tpc<br /> nhu each hieu thdng thudng cho tdi nay,<br /> chii nghia.<br /> hay Ifi hp dUa vao cac mang ludi lien minh<br /> ciia minh? Ndu la lien minh, vay day la 6. Ket l u a n<br /> kieu lien minh gi? Cac hpc gia da ddng y NhQng thao lufin tren day dfit ra nhieu<br /> ring chinh tfnh linh hoat trong the chd cau hoi hdn la giai dap de trong mpt chQng<br /> chinh tri vfi xa hpi da giup nha T r i n phat mQc nfio dd cd the lam hai long cac hpc gia.<br /> trien. Chung ta cung e i n tha'y ring, mpt Cach nhin hQdng bien da dfit ra nhQng<br /> quan cai tri dudc coi la thfinh dat d Ddng nghi ngd ve nen tang ndng nghiep cua mo<br /> Nam A Ifi ngUdi vupt len tQ mpt nhdm cae hinh kinh td, chi'nh tri vfi tpc ngUdi eua<br /> thii linh dia phUdng hoac quy tpc rudng Viet Nam giai doan sdm, tUdng ddng vdi<br /> da't khdng ngQng canh tranh l i n nhau. cac the ehe khae d Ddng Nam A. NhQng gi<br /> Moi ngQdi deu xay dung cho minh mpt he mfi ehung ta vQa chi ra chi Ifi nhQng dieu<br /> thdng lien minh. Trong bdi canh nay, cau khiem nhUdng trong bQc tranh tdng the ve<br /> hoi dfit ra la lieu khu vUc mfiu dich vinh viing duyen hai Dai Viet. Cd the thfi'y<br /> Bie Bp cd eung cfi'p mpt vu dai cho nha nhQng mdi lien kdt da trai rpng tQ bd bien<br /> Trin phat huy the lUc vUdt len cac ddi thu nfiy den bd bien khae d vung vinh Bic Bp<br /> khae. NhQng gi da xay ra cd le la nhu vfiy cung nhu giQa vinh Bic Bp vdi vung hai<br /> (73). G i n day, cae hpc gia Viet Nam dUa dao va xa hdn nQa. Qua la ehung ta eon<br /> ra quan diem r i n g , cd sd kinh te nha T r i n bidt rat it ve vi the trung gian trong khu<br /> bao gdm chai ludi va ndng nghiep da giup vQc mfiu dich nang dpng nay, chfing ban td<br /> hp gianh dUdc ngai vang (74). Quan diem chdc sin xua't gdm, mdi quan he eua nd vdi<br /> sQ phdn thinh va suy vong cua cac trung<br /> nfiy thQa nhfin nhQng thanh p h i n kinh te<br /> tam, khu vUc thUdng mai.<br /> khae hdn Ifi ndng nghiep da tham gia vao<br /> qua trinh hinh thfinh lich sii kinh td Viet Cach nhin hudng bien giiip ehung ta<br /> Nam, cQng nhQ nha'n manh vai trd quan pha vd nhQng y niem ve bien gidi, lanh tho<br /> trpng eua bien ddi vdi sQ phat trien ciia Viet Nam. Viee thiet lap dUdng bien gidi<br /> nha Trin. Dat nhfi T r i n vfio bdi canh lich hien dai vfi sQ tfip trung chu y ciia gidi hpe<br /> sii ehung, ehung ta thfi'y hien ra mpt ddng gia vfio cac thdi ky lich sii nha't dinh (chfing<br /> hp vdn xua't than la ngUdi Phuc Kien, sdng ban nhQ thdi Tdng, Dudng, Minh), hofic vao<br /> bing nghe di bien va thong gia vdi vUdng cac the ehe ddn biet nhu Viet Nam, Trung<br /> trieu L^ nhd vao sU giau cd. Day Ifi md Qudc, Champa... dfi lfim cho Giao Chi<br /> hinh lich sii ehung eua nhieu qudc gia Dudng trd thanh mpt vung bien diy nhQng<br /> Ddng Nam A thdi ky nfiy. Dat T r i n Qudc khdi bang thuan nha't va vQng chic. Rfi't<br /> Tufi'n trong bdi canh ljch sU nay cung nhfic khd de cd the tUdng tUdng ring, trUdc khi<br /> cho ehung ta thfi'y ngudn gdc Hoa cua nhQng khdi bfing trd thfinh vQng chfic vfi cd<br /> ngudi anh hung loi lac ciia dan tpc Viet lfip, ehung tQ mpt bien vfi lien he vdi nhau<br /> 66 Rghien cijru Lich sir, sd 8.2009<br /> <br /> tQ ngpn gd'e. Vi the, ehung cd moi tQdng ddng ciia mdt vung mfi tren cd sd dd cac<br /> quan ve ngudn go'c. Cach nhin tQ bien cho qud'e gia dupe hinh thfinh sau nay.<br /> tha'y nhQng cau chuyen mang nang tinh<br /> Hieu dinh: Pham Vdn Thuy<br /> dan tpc da ehe da'u nhu the nfio sU nfing<br /> <br /> <br /> CHU THICH<br /> (46). Whitmore, "Elephants can actually swim" 1993, tr. 230 - 248. CQng c6 thi xem them nhQng<br /> trong Marr va Milner, Southeast Asia, p. 130; ghi eh6p vl thfldng nhan Hai Dfldng d pho Hfing<br /> Momoki, "Dgi Viet", pp. 11 - 12. Dfio, Hfi Ngi, trong Tuyi'n.tdp vdn bia Hd Ndi, Nxb.<br /> (47). VI "Cugc cfich mang thfldng mai" (the Khoa hgc xa hgi, Hfi Ngi, 1978, tfip 11, pp. 146 - 8.<br /> cgmmercial revolution) dflde thao lufin trong Mark VI pho Hfing Dong vfi Hfing Bac xem Nguyin Vinh<br /> Elvin, 77i,e pattern of the Chinese past, Stanford Phiic vfi Trin Huy Ba, Dudng phdHd Ngi, Nxb. Hk<br /> University Press, Stanford, 1973; vl Bach Dang xem Ngi, 1979, tr. 153 - 9, 176. VI gia dinh thi? kim hofin<br /> Dfio Duy Anh, Ddt nUdc Viet Nam qua cdc ddi, p. 37. dflde tham khao trong mgt phdng sU tren Vi§t Nam<br /> (48). Victor Lieberman, Strange parallels: TV channel 3, 30 thang 4 nfim 2004.<br /> Southeast Asia in global context, c. 800 - 1830, (53). Yuean lishi, Renmin Chubanshe, Beijing,<br /> volum 1: integration on the mailand, Cambridge 1977, p. 212.<br /> University Press, Cambridge and New York, 2003, (54). He Xiling et al., Daogung Fuliang xiamhi<br /> p. 368, trich tfl tfii lieu vilt tay eua Sakurai nhan (Gazetteer of Fuliang distric, Jiangxi), juan 8, pp.<br /> de Vietnam after the Age of Commerce (Viet Nam 37 - 43, trich tfl Zhongguo Jindai Shougongye<br /> sau ky nguyen thfldng mai). ziliao (Tfii lieu quan trgng vl lich sii nghi thii cdng<br /> d Trung Quoc hi^n dai), vol I, Sanlian Press,<br /> (49). Rosanna Brown, The ceramics of Southeast<br /> Shanghai, 1957, pp. 19-24. Thdi Minh,<br /> Asia, Oxford Universityn Press, Singapore, 1988, pp.<br /> Jingdezhen, trung tam gom sir cua Trung Qudc,<br /> 88 - 89; John Stevenson vfi John Guy, Vietnamese<br /> dflde eho Ifi e6 hfing trfim, hfing nghin ngfldi lfim<br /> ceramics: A separate tradition, Art Media Reosources,<br /> viee lien tuc ngfiy dem. Diu nhiJng nfim 1990, cic<br /> Chicago, 1997, p.54. Do go'm nfiy trinh bfiy trong<br /> hgc gia Vi$t Nam dfio d Hai Dfldng 40. 000 m2 vdi<br /> tuyen tfip quo'c gia, e6 sfl tham gia hen kit vdi gom sfl<br /> chilu sau 2m , tai day hg tim thfi'y hdn 100 16 glin,<br /> Trung Quoc d Van Nam va d diu thdi Minh. VI Go vdi hdn 10.000 hi§n vfit c6 gia tri. d nhiJng ngdi<br /> Sfinh xem Champa ceramics pnxiuction and trade - lfing gin dfi'y, hg ciing tim thfi'y 1 ho dfii 1,5 m gJfm<br /> Excavation report of the Go Sdnh kiln sites in Cental vfi sau 2 m, day dfl(Jc cho Ifi nhiing trung tam gdfm<br /> Vietnam, Tokyo University of Foreign Studies, 2002, sfl phat trien dfldi thdi Trin vfi diu thdi LS; Vfl<br /> pp 8 - 9. Toi (Li Tana) xin giii ldi cam dn Mdmoki cho Ngge Linh, Ldng cd truyin Viet Nam, Nxb. Thanh<br /> ph6p sil dung ngudn tfl heu nfiy. nien, Hfi Ngi, 2004, pp. 227 - 228. Nhflng ng6i<br /> (50). Brown, Ceramics of South - East Asia, p. lfing nfiy ngfiy nay chi trong lua cdn k j ngh$ san<br /> 23; Stevenson va Guy, Vietnamese ceramics, p. 58. xufi't gom dfi bi thfi't truyin hfing trfim nfim (p.<br /> (51). ACRO Update, bien tfip bdi Ho Chuimei 323).<br /> (Chicago, 1996), no. 1, p. 3, trich trong ibid, p. 56; (55). VI nhQng ngoi chiia xem Do Vfin Ninh,<br /> Geoff Wade, "On the possible Cham orign of the Huyin ddo Vdn Ddn, Uy ban Nhan dan huy$n Vin<br /> Philippine scripts". Journal of Southeast Asian Don, 1997, tr. 177 - 99. Gom sfl dfl(?c tim thfi'y d H^i<br /> Studies, 24, 1 (1993): 44 - 87. An tren nhflng con tfiu dfim thu$c Cfl Lao Chim<br /> (52). Nguyen Thfla Hy, Thdng Long - Hd Ngi the dfl^c thfla nhfin rang c6 nguon goc d Chu D$u, dfl^c<br /> ky XVII - XVIII - XIX. Hoi sfl hgc Viet Nam, Hfi Ngi, vfin chuyen theo dfldng song din Van Ddn ho$c m^t<br /> n^f cdch nhin Kr bien. 67<br /> <br /> s i eang thi d vdng vinh Bfic Bg, sau d6 duqc vfin Vi§t doi vdi cfic vi t h i n va nghi le ton giao An Dp.<br /> chuyen len nhQng chile t h u y i n mfinh vfldt dai Toi thu dflde nhflng hieu b i l t v l Khao eo hgc<br /> dfldng; A sunken ship at Hoi An: Treausures from th Champa tai mgt khu vfle khai qufit d mien Trung<br /> Hoi An hoard (Butterfield, 2000) p. x. Viet Nam nfim 1998 cung vdi mgt so nghien cflu<br /> (56). Momoki, "Dgi Viet", pp 2 - 3. cua Prof Fukui Hayao, d i n do, toi cam thfi'y rfi't<br /> (57). Kishimoto Mio, 'The Nanhai trade and the may mfin. Toi cung xin gfli ldi cam dn den Momoki<br /> structure of the Qing economy during the 18"" century". Shiro vfi Nguyin Tien Dong v l nhflng gdi md ciia<br /> Proceeding of the 13"" Intemational Association of hg doi vdi bfii viet nay vfi Vien khoa hgc xa hgi<br /> Historians of Asia Conference, 1994, p. 2. Viet Nam da tao d i l u kien cho toi den cfic dia diem<br /> (58), (61). Wang, Nanhai trade, pp. 48-53, 48. khai qufit d Hfi Ngi t h a n g 5 - 2004.<br /> (59). Toi xin giii ldi cfim dn chfin thfinh den (66). Day Ifi vflng dflde xac dinh nfim gifla cae<br /> Victor Lieberman v l nhQng lufin diem q u a n trgng tinh Nam Dinh, Ninh Binh vfi Hflng Yen ngfiy<br /> nfiy; v l vi tri kinh t l cua cac ngoi ehfla xem nay; xem Viet sd luge, 3: 17b, 18b.<br /> Strange parallels, pp. 95 - 96; vfi Richard 0' (67). Zhou, Lingwang daida, p. 196; Mao<br /> Connor , "Sukhothai: Rule, religion and elite QUing, Mansi hezhi (Mgt bao cfio hofin chinh ve<br /> rivalry", trong The Ram Khamhaeng controvesy, ngfldi dan tgc vfi the c h l cua hg), trong Siku<br /> bien tfip bdi J a m e s Chamberlain, Siam Society, quanshu cunmu congshu. History 227, Zhuangyan<br /> Bangkok, 1991, pp. 288 - 91. wenhua Shiye, Taipei, 1996, juan 15, p. 698.<br /> (60). Hfi Vfin Tfi'n, Nguyen Vfin Kfl vfi P h a m (68). Vu Tfl Lfip, Vdn hoa ud cU ddn ddng bdng<br /> Ngoc Long, Chua Viet Nam; Buddhist temples. sdng Hong, Nxb. Khoa hgc xa hoi, Hfi Ngi, 1991, p.<br /> Social Sciences Publing House, Hfi Ngi, 1993), pp. 160; Dgi Nam nhdt thdng chi, tfip HI, Nxb Thufin<br /> 206 - 19 (True Lam) vfi 110 (Quynh Lam). Chi H6a, Hue, 1992, tr. 334.<br /> rieng nfim 1329, qu^ tgc T r i n due 1300 tfldng (69). Yan Congjian, Shuyu zhouzi lu (NhQng<br /> Phfit, vfi nfim 1324 hg due 1000 bflc khae; Khdo cd ghi ch6p v l cfic quoc gia lang gilng), Zhonghua<br /> hgc Viet Nam, Hfi Vfin Tfi'n (chu bien), tfip III, Shuju, Beijing, 1993, p. 233; sfl bfiy td eua Mac<br /> Nxb. Khoa hgc xa hgi, Hfi Ngi, 2002, p. 150. Kinh Thfl d i n t r i i u dinh Qing 'To tien eua toi Ifi<br /> (62). Michael Vickery, "Cambodia and its ngfldi lfing Chaxiang, huyen Dongguan, Quang<br /> neighbours in the 15"' century". Working Paper no. Dong (Guangdong)", Beijing National Archives No.<br /> <br /> 27, Asia Rersearch I n t i t u t e , Singapore, 2004, p. 6; 1, vol 7775, no. 25.<br /> <br /> Mabbet, "Buddhism in Champa", p. 304. (70). Yaolu (Ghi ch^p v l ngfldi Yao), juan 69,<br /> (63). Whitmore, "Rise of coast"; Sfl mo ta v l trich tfl Gudai Zhong - Yue guanxishi ziliao<br /> Thien TrUdng trich tfl LS Trfic, An Nam chi luge, xuanbian (Tfii lieu chinh y l u ve quan h? lich sii<br /> <br /> juan 1, p. 19. V l n g u i n goc ven b i l n cua nhfi T r i n Vi^t - Trung), Zhongguo Shehui Kexue<br /> <br /> xem Todn thU, 6: 7a. Chubanshe, Beijing, 1982, pp. 242 - 243.<br /> <br /> (64). Momoki Shiro, "A short introduction to (71). Todn thu, 7: 41b; Lieberman, Strange<br /> Champa studies", trong The dry areas in Southeast parallels, p. 362. Cugc tfi'n cong cua Mong Co d<br /> <br /> Asia: Harsh or benign environment, chu bien Yuanshi, "An Nara", juan 209. Bflc tranh tong the<br /> <br /> Fukui Hayao, Centre for Southeast Asian Studies, giong nhfl dong bfing song Mekong ngfiy nay, ndi<br /> mfi ngfldi Viet hoa dong vdi ngfldi Khmer, Chfim, vfi<br /> Kyoto University, 1999, p. 70. Trong boi canh<br /> ngfldi Hoa, vfi phfin bo cac nhfin to vfin hoa; Phihp<br /> Dong Nam k mo h i n h song nfldc dflde ap dyng ddi<br /> Taylor, "The ethnicity of efficacy: Vietnamese<br /> vdi Srivijaya vfi C h a m p a ; xem Hall, Maritime<br /> goddess worship and the encoding of popular<br /> trade, dfic bifit d chfldng 4, pp. 190 - 3.<br /> histories", Asian Ethnicity, 3, 2 (2002): 85 - 102.<br /> (65). Lieberman, Strange parallels, p. 357,<br /> nhQng ghi ch6p dfing chu 5' cua cung di^n ngfldi<br /> (Xem tiep trang 46)<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
15=>0