Một loài cá mới thuộc phân giống Spinibarbichthys Oshima, 1926 (Spinibarbus: Cyprinidae: Cypriniformes) tìm thấy ở sông Mã và sông Ngàn Phố

29(2): 22-25 T¹p chÝ Sinh häc 6-2007<br /> <br /> <br /> <br /> mét loµi c¸ míi thuéc Ph©n gièng Spinibarbichthys oshima, 1926<br /> (Spinibarbus: Cyprinidae: Cypriniformes)<br /> t×m thÊy ë s«ng M· vµ s«ng Ngµn Phè<br /> <br /> D−¬ng Quang Ngäc<br /> ViÖn ChiÕn l−îc vµ Ch−¬ng tr×nh Gi¸o dôc<br /> NguyÔn H÷u Dùc, TrÇn §øc HËu<br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> <br /> Gièng c¸ Bçng Spinibarbus ë ViÖt Nam cho thùc ®Þa t¹i s«ng M· (tØnh Thanh Ho¸) vµ s«ng<br /> ®Õn tr−íc c«ng bè nµy ®· t×m thÊy 8 loµi, trong Ngµn Phè (tØnh Hµ TÜnh) trong c¸c n¨m 2002-<br /> ®ã cã 4 loµi thuéc ph©n gièng c¸ Bçng 2005 chóng t«i ®· ph¸t hiÖn thªm 1 loµi míi<br /> (Spinibarbichthys), ph©n bè ë Trung Quèc, Lµo thuéc ph©n gièng c¸ Bçng, n©ng tæng sè loµi<br /> vµ miÒn B¾c ViÖt Nam. Trong c¸c ®ît ®iÒu tra trong gièng c¸ Bçng thµnh 9 loµi.<br /> <br /> I. Khãa ®Þnh lo¹i c¸c loµi trong ph©n gièng Spinibarbichthys hiÖn ®· biÕt ë ViÖt Nam<br /> <br /> 1(6) Khëi ®iÓm v©y l−ng sau khëi ®iÓm v©y bông<br /> 2(5) Th©n thÊp (Lo > 3H)<br /> 3(4) L−îc mang cung mang I : 14-15; r¨ng hÇu 3 hµng: 2.3.5-5.3.2………….…S. (S.) denticulatus<br /> 4(3) L−îc mang cung mang I : 6-8; r¨ng hÇu 3 hµng: 2. 4.5-5.4.2……………….S. (S.) namauensis<br /> 5(2) Th©n cao (Lo < 3H)…………………………………………….……….S. (S.) maensis sp. nov.<br /> 6(1) Khëi ®iÓm v©y l−ng tr−íc khëi ®iÓm v©y bông<br /> 7(8) Th©n thÊp (Lo > 3H).……………………………………………………………..S. (S.) sinensis<br /> 8(7) Th©n cao (Lo < 3H)….…………………………………………………………….S. (S.) ovalius<br /> <br /> II. M« t¶ mét loµi míi thuéc ph©n gièng Spinibarbichthys, gièng Spinibarbus<br /> <br /> Spinibarbus (Spinibarbichthys) maensis KÝch th−íc: Lo = 214 - 256 mm; D = IV, 9;<br /> H. D. Nguyen, Q. N. Duong & D. H. Tran A = 3, 5; P = 1, 14; V = 1, 8; C = 18 + 2; L.l =<br /> sp. nov. 27 5 28. VÈy däc c¸n ®u«i: 9; vÈy quanh c¸n<br /> - Holotyp: c¸ thÓ c¸i; Lo = 256 mm thu t¹i 3 −V<br /> huyÖn CÈm Thuû, tØnh Thanh Ho¸, ngµy 12-11- ®u«i: 14; vÈy tr−íc v©y l−ng 8 + 5 (8 vÈy<br /> 2002 trªn l−u vùc s«ng M·. nguyªn phÝa tr−íc, 5 vÈy ph©n ®«i phÝa sau).<br /> L−îc mang cung mang I: 10. R¨ng hÇu 3 hµng:<br /> - Paratyp: 1 mÉu thu t¹i huyÖn H−¬ng S¬n, 2.3.5-5.3.2; r¨ng gai v©y l−ng: 18 ®«i gai ë phÇn<br /> tØnh Hµ TÜnh, ngµy 10-8-2004 trªn l−u vùc s«ng ngän nh×n râ, phÇn gèc cã kho¶ng 29 ®«i gai lµ<br /> Ngµn Phè. nh÷ng gê x−¬ng rÊt thÊp.<br /> - C¸c mÉu vËt ®−îc l−u gi÷ t¹i B¶o tµng sinh Lo = 2,59 - 2,68 H = 4,26 - 4,40 T = 1,79 -<br /> vËt, tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi. 1,83 daD = 3,07 - 3,12 dpD = 6,63 - 6,74 lcd =<br /> - Tªn ®Þa ph−¬ng: c¸ dèc. 5,08 - 5,17 dµy th©n. T = 3,15 - 3,22 Ot = 4,25-<br /> - M« t¶: 4,29 O = 1,89 - 1,93 OO = 1,82 - 1,87 Op =<br /> 22<br /> 1,00 - 1,07 hT= 1,37 - 1,41 réng ®Çu = 2,9 réng V©y l−ng cã gai cøng, phÇn ngän mÒm vµ<br /> miÖng. H = 2,01 dµy th©n = 2,88 h; P - V = 1,2 phÝa sau cã r¨ng c−a (phÇn ngän r¨ng c−a nhá,<br /> V - A; OO = 2,22 O. dµi vµ nh×n râ, phÇn gèc r¨ng c−a chØ lµ gê<br /> Réng ®Çu = 2,05 réng miÖng; lcd = 1,10- x−¬ng kh«ng nh×n râ). ViÒn sau v©y l−ng lâm<br /> 1,14 ccd; Lcmax = 2,28-3,07 Lcmin. n«ng, khëi ®iÓm sau khëi ®iÓm v©y bông, c¸ch<br /> mót mâm xa h¬n tíi gèc v©y ®u«i. Tr−íc v©y<br /> Th©n cao, m×nh máng, dÑp bªn. ViÒn l−ng l−ng cã 1 gai ng−îc n»m Èn d−íi da chØ vÒ phÝa<br /> vµ viÒn bông ®Òu cong s©u. §Çu cao, ng¾n. ®Çu. V©y ngùc dµi qu¸ ®iÓm gi÷a cña kho¶ng<br /> Mâm tµy trßn, ®Çu mót kh«ng kÕt h¹ch. MiÖng c¸ch P-V, mót cuèi h¬i nhän. Khëi ®iÓm v©y<br /> kÒ d−íi h×nh cong s©u, h−íng ngang, r¹ch bông ë gi÷a mót mâm vµ gèc v©y ®u«i, mót sau<br /> miÖng kÐo dµi qu¸ ®−êng th¼ng ®øng sau mòi vµ c¸ch hËu m«n 3 vÈy. V©y bông cã vÈy n¸ch =<br /> gÇn tíi viÒn tr−íc m¾t. M«i võa ph¶i, m«i trªn 1/3 v©y bông. V©y hËu m«n cã khëi ®iÓm ë gi÷a<br /> vµ m«i d−íi nèi liÒn nhau ë gãc miÖng. Hµm gèc v©y ®u«i vµ n¸ch v©y bông. HËu m«n ë s¸t<br /> trªn h¬i nh« h¬n hµm d−íi. Lç mòi lín, lç tr−íc gèc v©y hËu m«n. V©y ®u«i ph©n thuú s©u. Bãng<br /> vµ lç sau gÇn nhau, gÇn m¾t h¬n mót mâm. h¬i 2 ng¨n, ng¨n sau dµi gÊp 1,7 lÇn ng¨n tr−íc.<br /> R·nh sau m«i d−íi s©u vµ ng¾t qu·ng ë gi÷a, ®é<br /> réng b»ng 2/3 ®−êng kÝnh m¾t. Cã 2 ®«i r©u: r©u VÈy trßn to vµ dµy, ®−êng bªn hoµn toµn,<br /> mâm vµ r©u hµm, ®Òu lín h¬n ®−êng kÝnh m¾t. phÇn tr−íc h¬i cong vÒ phÝa d−íi ë kho¶ng gi÷a<br /> M¾t trßn võa ph¶i, chÕch phÝa trªn vµ nöa tr−íc chiÒu dµi v©y ngùc, phÇn sau th¼ng ®i vµo gi÷a<br /> cña ®Çu; kho¶ng c¸ch 2 m¾t réng, h¬i khum. th©n vµ cuèng ®u«i.<br /> §Ønh ®Çu gå cao. Mµng mang hÑp liÒn víi eo C¸ cã mµu hång nh¹t. N¾p mang, v©y ngùc,<br /> mang. PhÇn mang hai bªn phÝa sau hÑp kÐo dµi v©y bông, gèc v©y hËu m«n vµ gèc v©y l−ng cã<br /> vÒ phÝa tr−íc nhiÒu. mµu hång ®Ëm.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh. C¸ dèc Spinibarbus (Spinibarbichthys) maensis sp. nov.<br /> <br /> - ý nghÜa tªn loµi: tªn loµi míi (Spinibarbus kh¸c víi loµi S. (S.) namauensis ë c«ng thøc<br /> (S.) maensis) ®−îc ®Æt ®Ó chØ n¬i t×m thÊy loµi r¨ng hÇu nh−ng gièng vÒ sè vÈy tr−íc v©y l−ng.<br /> míi nµy. Loµi míi kh¸c víi c¸c loµi S. denticulatus vµ<br /> - NhËn xÐt: loµi c¸ dèc Spinibarbus (S.) S. namauensis ë c¸c ®iÓm: vÈy ®−êng bªn Ýt h¬n<br /> maensis sp. nov. cã mét ®iÓm chung víi loµi S. (Ll = 27-28); th©n cao h¬n (Lo = 2,59-2,68 H);<br /> (S.) denticulatus vµ S. (S.) namauensis lµ khëi ®Çu cao h¬n (T = 1,07-1,13 hT); m×nh máng h¬n<br /> ®iÓm v©y l−ng sau khëi ®iÓm v©y bông. Loµi (H = 2,01-2,25 dµy th©n); c¸n ®u«i ng¾n (Lcd =<br /> míi gièng víi loµi S. denticulatus vÒ c«ng thøc 1,1 ccd).<br /> r¨ng hÇu nh−ng kh¸c vÒ sè vÈy tr−íc v©y l−ng, Loµi míi kh¸c víi c¸c loµi S. (S.) sinensis vµ<br /> 23<br /> S. (S.) ovalius vÒ khëi ®iÓm v©y l−ng, sè l−îc l−ng, sè vÈy ®−êng bªn; ®Çu ng¾n vµ cao h¬n;<br /> mang, c«ng thøc r¨ng hÇu, sè vÈy tr−íc v©y kho¶ng c¸ch 2 m¾t hÑp h¬n; m×nh máng h¬n.<br /> <br /> B¶ng<br /> So s¸nh mét sè chØ tiªu gi÷a c¸c loµi trong ph©n gièng Spinibarbichthys, gièng Spinibarbus<br /> S. (S.) S. (S.) S. (S.) S. (S.) S. (S.)<br /> STT ChØ tiªu<br /> denticulatus namauensis maensis sinensis ovalius<br /> Sau khëi Tr−íc khëi Tr−íc khëi<br /> Khëi ®iÓm Sau khëi ®iÓm Sau khëi ®iÓm<br /> 1 ®iÓm v©y ®iÓm v©y ®iÓm v©y<br /> v©y l−ng v©y bông v©y bông<br /> bông bông bông<br /> L−îc mang<br /> 2 14-15 6-8 10 12-13<br /> I<br /> 3 R¨ng hÇu 2.3.5-5.3.2 2.3.4-4.3.2 2.3.5-5.3.2 2.3.5-5.3.2<br /> VÈy tr−íc<br /> 4 9-12 13 13 10 11-12<br /> v©y l−ng<br /> 29 5,5 33 6 5 6 5−6<br /> 5 L.l 29 30 27 28 31 32 29 32<br /> 2,5 − 3,5 3 3 5 4<br /> 6 Lo/H 3,1-3,6 3,5-4,1 2,59-2,68 3,5-3,8 2,26-2,51<br /> 7 Lo/T 4,4-4,9 4,2-4,3 4,26-4,40 3,8-3,9 2,9-3,9<br /> 8 T/O 4,0-4,2 5,1-5,4 4,25-4,29 4,1-4,2 4,6-5,3<br /> 9 T/Op 2,0-2,3 2,2-2,3 1,87-2,0 2,2-2,3 2,2-2,6<br /> 10 T/hT 1,23-1,27 1,07-1,13 1,35 1,48-1,7<br /> 11 OO/O 2,2-2,7 2,5-3,1 2,06-2,22 2,71 2,55-2,9<br /> 12 H/h 2,2-2,4 2,88-3,0 2,42 2,88-3,37<br /> 13 H/dµy th©n 1,78 1,2-1,5 2,01-2,25 1,77 1,6<br /> 14 Lcd/ccd 2,3-2,4 1,1-1,14 1,3-1,4 1,03-1,13<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o 6. Pearl River Fisheries Research Institute<br /> Chinese Academy of Fisheries Science,<br /> 1. Chen Yiyn, 1998: The fishes of the 1980: The freshwater and estuaries fishes of<br /> Hengduan mountains region: 154. Science Hainan Island: 107 - 112. Guangdong<br /> Press. China. Science and Technology Press, Guangzhou,<br /> 2. Chu Xinluo, Chen Yiurui, 1989: The China.<br /> fishes of Yunnan, China. Part I: Cyprinidae. 7. Pan Jiong - Hua et al., 1990: The<br /> Science Press Beijing, China. freshwater fishes of Guangdong province:<br /> 3. NguyÔn H÷u Dùc vµ NguyÔn V¨n H¶o, 136-142. Guangdong Science and<br /> 1997: T¹p chÝ Khoa häc, 13(4): 22-29, §¹i Technology Press, Guangzhou, China.<br /> häc quèc gia Hµ Néi. 8. Mai §×nh Yªn, 1978: §Þnh lo¹i c¸ n−íc<br /> 4. Maurice Kottelat, 2001: Freshwater fishes ngät miÒn B¾c ViÖt Nam. Nxb. Khoa häc vµ<br /> of Northern Vietnam: 41-42. Environment Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> & Social Development Sector unit - The 9. Yue Peiqui et al., 2000: Fauna sinica:<br /> World Bank.<br /> Osteichthyes - Cypriniformes III: 38-47.<br /> 5. NguyÔn V¨n H¶o, Ng« SÜ V©n, 2001: C¸ Science Press, China.<br /> n−íc ngät ViÖt Nam, tËp I: Hä C¸ chÐp.<br /> Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 10. Http: //www.fishbase.org.<br /> <br /> 24<br />  A new species of fish belonging to of subgenus<br /> Spinibarbichthys (Spinibarbus: Cyprinidae: Cypriniformes)<br /> in Vietnam<br /> <br /> Duong Quang Ngoc, Nguyen Huu Duc, Tran Duc Hau<br /> <br /> <br /> Summary<br /> <br /> <br /> Nine species of the genus Spinibarbus Oshima, 1919 (Cyprinidae, Cypriniformes) are found in Vietnam,<br /> of which one is new species of subgenus Spinibarbichthys; distributed in China, Laos and North of Vietnam.<br /> The description of the new species and a key to identify the known species of subgenus Spinibarbichthys of<br /> Spinibarbus genus are given in the paper.<br /> New species name: Spinibarbus (Spinibarbichthys) maensis H. D. Nguyen, Q. N. Duong & D. H. Tran sp.<br /> nov.<br /> Holotyp: one scantling (female) is found in Ma river (Camthuy district, Thanhhoa province) of Vietnam.<br /> Paratyp: one scantling is found in Nganpho river (Huongson district, Hatinh province) of Vietnam.<br /> Etymology: the name maensis refers to the locality of this species.<br /> Description: body high and thin. Head high and short. Mouth subanterior. Two pair of barbels. Gill rakers<br /> on first arch 10. Last dorsal simple ray osseous, with 19 pair serrae. Origin of dorsal fin behind of ventral fin<br /> and its origin near of origin of caudal fin than top of the nostril. Lateral line complete, pored scales in lateral<br /> series 27 - 28; Circumpeduncular scales 14, predorsal scales 8 + 5. Pharyngeal tooth three rows, 2.3.5-5.3.2.<br /> Coloration: body light roseate. Pectoral, ventral and anus fin are dark roseate.<br /> Distribution: lower and midle section of Ma and Nhatle rivers, Vietnam.<br /> Remarks: Spinibarbus (Spinibarbichthys) maensis sp. nov. is near with Spinibarbus (Spinibabichthys)<br /> denticulatus and Spinibarbus (Spinibarbichthys) namauensis by origin of dorsal fin behind of ventral fin. But<br /> there are some different characteristics: the number of lateral line scales are less, body is higher and thinner,<br /> head is higher in comparison with species Spinibarbus (Spinibarbichthys) denticulatus and Spinibarbus<br /> (Spinibarbichthys) namauensis.<br /> Spinibarbus (Spinibarbichthys) maensis differed with Spinibarbus (Spinibarbichthys) sinensis and<br /> Spinibarbus (Spinibarbichthys) ovalius by: origin of dorsal fin, number of gill ranker of first branchial,<br /> number of scales in front of dorsal fin, head is shorter and higher.<br /> <br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 14-1-2007<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 25<br />