Nghiên cứu ảnh hưởng của bánh ngô mốc lấy tại Hà Giang lên một số chỉ tiêu hóa sinh trên thỏ

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2014<br /> <br /> NGHIÊN CỬU ẢNH HƢỞNG CỦA BÁNH NGÔ MỐC LẤY<br /> TẠI HÀ GIANG LÊN MỘT SỐ CHỈ TIÊU HÓA SINH TRÊN THỎ<br /> Nguyễn Hùng Long*<br /> TÓM TẮT<br /> Bánh ngô mốc thường gây ra các vụ ngộ độc tại tỉnh Hà Giang. Kết quả nghiên cứu trên thỏ<br /> được gây ngộ độc bằng bánh ngô mốc với liều 2,2 g/kg thể trọng (bằng 2/3 liều chết tối thiểu) cho<br /> thấy hoạt độ AST, ALT, GGT tăng lên ở ngày thứ 2 và 5 sau ngộ độc. Nồng độ glucose trong máu<br /> thỏ giảm ở ngày thứ 2 so với trước ngộ độc. Nồng độ bilirubin toàn phần, ure, creatinin, triglycerid và<br /> cholesterol trong huyết thanh thay đổi không có ý nghĩa thống kê trong toàn bộ thời gian theo dõi.<br /> * Từ khóa: Bánh ngô mốc; Chỉ tiêu hóa sinh; Thỏ.<br /> <br /> STUDY ON EFFECTS OF MOLDY CORN CAKE COLLECTED FROM HAGIANG<br /> PROVINCE ON SOME BIOCHEMICAL PARAMETERS IN RABBITS<br /> SUMMARY<br /> Moldy corn cake often caused poisoning in Hagiang province. The results of the study showed that<br /> the activity of AST, ALT, GGT were increased in serum of the rabbits, exposed to the moldy corn cake<br /> in dose of 2,2 g/kg body weight (dose of 2/3 LDmin). The levels of glucose were decreased in the second<br /> day after poisoning in comparison with before poisoning. The level of total bilirubin, correct bilirubin,<br /> urea, creatinine, triglyceride and cholesterol were not significantly changed in all time of the experiment.<br /> * Key words: Moldy corn cake; Biochemical parameter; Rabbit.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hà Giang là một tỉnh có nhiều dân tộc<br /> sinh sống, trong đó người Mông chiếm tỷ lệ<br /> cao nhất (32%). Lương thực chính trong bữa<br /> ăn hàng ngày của người Mông ở Hà Giang<br /> là ngô tẻ và được chế biến dưới dạng mèn<br /> mén. Trong những ngày tết, ngày lễ, người<br /> Mông thường làm các loại bánh ngô được<br /> chế biến từ ngô nếp (bánh trôi ngô, bánh<br /> ngô rán, nướng, hấp). Trong những năm gần<br /> <br /> đây trên địa bàn tỉnh, năm nào cũng xảy ra<br /> các vụ ngộ độc do ăn bánh ngô bị lên mốc.<br /> Ngộ độc thường xảy ra ở các gia đình<br /> người Mông, đời sống người dân còn gặp<br /> nhiều khó khăn và để lại hậu quả rất nặng<br /> nề. Nhiều vụ cả nhà bị ngộ độc, tử vong<br /> nhiều người trong một gia đình. Ngay trong<br /> năm 2012 đã xảy ra 4 vụ ngộ độc với 14<br /> người mắc, trong đó 11 người bị tử vong<br /> (78,57%).<br /> <br /> * Cục An toàn Thực phẩm, Bộ Y tế<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Hùng Long (nguyenhunglong@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 30/11/2013; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 12/12/2013<br /> Ngày bài báo được đăng: 20/12/2013<br /> <br /> 37<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2014<br /> Bánh ngô là món ăn truyền thống của<br /> người Mông nên không dễ tuyên truyền, vận<br /> động người dân từ bỏ hoặc cấm chế biến<br /> món ăn này. Ngộ độc thực phẩm do ăn phải<br /> <br /> được nuôi bằng thức ăn chuyên dùng trong<br /> suốt thời gian thực nghiệm.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> <br /> ngô mốc đã xảy ra ở nhiều nước trên thế<br /> <br /> * Phương pháp gây ngộ độc trên thỏ:<br /> <br /> giới. Ví dụ: tại Ấn Độ năm 1974 và Kenya<br /> <br /> Lấy một lượng bánh ngô mốc cho vào<br /> <br /> năm 2004 đã có đợt bùng phát ngộ độc<br /> <br /> cối sứ nghiền với nước cất để tạo thành<br /> <br /> aflatoxin do người dân ăn phải ngô mốc làm<br /> <br /> hỗn dịch. Dùng dụng cụ chuyên dụng bơm<br /> <br /> hàng trăm người bị tử vong [6, 7]. Đối với<br /> <br /> hỗn dịch bánh ngô vào dạ dày thỏ với liều<br /> <br /> bánh ngô mốc của Hà Giang, Viện Kiểm<br /> <br /> 2,2 g/kg thể trọng (2/3 với liều chết tối<br /> <br /> nghiệm An toàn thực phẩm Quốc gia không<br /> <br /> thiểu-LDmin và được xác định trước khi gây<br /> <br /> phát hiện thấy aflatoxin trong mẫu bánh ngô<br /> <br /> ngộ độc). Với liều này, thỏ không bị chết<br /> <br /> đã gây ngộ độc. Độc tố trong bánh ngô mốc<br /> <br /> nên có thể lấy máu ở những thời điểm khác<br /> <br /> ở Hà Giang là chất gì hiện nay vẫn chưa rõ.<br /> <br /> nhau sau ngộ độc để xét nghiệm chỉ tiêu<br /> <br /> Trung tâm Phòng chống Nhiễm độc, Học<br /> <br /> hóa sinh.<br /> <br /> viện Quân y đang tiến hành nghiên cứu đề<br /> tài này. Trong khuôn khổ bài báo, chúng tôi<br /> chỉ giới hạn trình bày kết quả nghiên cứu<br /> ảnh hưởng của độc tố bánh ngô mốc lên<br /> một số chỉ tiêu hóa sinh máu trên thỏ.<br /> Mục tiêu: Nghiên cứu sự thay đổi một số<br /> chỉ tiêu hóa sinh máu trên thỏ được gây ngộ<br /> độc bằng bánh ngô mốc lấy từ Hà Giang.<br /> <br /> * Các chỉ tiêu hóa sinh và phương pháp<br /> tiến hành:<br /> - Các chỉ tiêu hóa sinh: AST (aspartat<br /> transaminase), ALT (alanin transaminase),<br /> GGT (gamma glutamyltransferase), bilirubin<br /> toàn phần và bilirubin trực tiếp, ure, creatinin,<br /> glucose, triglycerid và cholesterol.<br /> - Phương pháp tiến hành: lấy 2 ml máu<br /> <br /> VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> <br /> tĩnh mạch tai thỏ/con, cho vào ống nghiệm ở<br /> <br /> NGHIÊN CỨU<br /> <br /> 3 thời điểm trước và sau khi gây ngộ độc ở<br /> <br /> 1. Vật liệu nghiên cứu,<br /> - Mẫu bánh ngô do cán bộ y tế tỉnh Hà<br /> <br /> ngày thứ 2 và ngày thứ 5. Xét nghiệm trên<br /> máy phân tích hóa sinh tự động CHEMIX180 (Nhật Bản). Kit xét nghiệm AST, ALT,<br /> <br /> Giang lấy tại gia đình ông Thò Chìa Chơ<br /> <br /> GGT,<br /> <br /> sống ở xã Sủng Trái, huyện Đồng Văn và<br /> <br /> triglycerid và cholesterol của hãng Sysmex<br /> <br /> gửi tới Trung tâm Phòng chống Nhiễm độc,<br /> <br /> (Nhật Bản).<br /> <br /> Học viện Quân y. Mẫu bánh được chế biến<br /> trước đó hơn 2 tháng, bảo quản trên gác và<br /> <br /> bilirubin,<br /> <br /> ure,<br /> <br /> creatinin,<br /> <br /> glucose,<br /> <br /> * Phương pháp xử lý thống kê:<br /> <br /> đã lên mốc màu vàng lẫn màu xanh đen.<br /> <br /> Các số liệu được tính giá trị trung bình<br /> <br /> Mẫu bánh được thử nghiệm ngay sau khi<br /> <br /> ( X ), độ lệch chuẩn (SD), so sánh hai giá trị<br /> <br /> nhận mẫu.<br /> <br /> trung bình, tính p và so sánh giữa trước và<br /> <br /> - Thỏ: 12 con, không phân biệt đực cái,<br /> <br /> sau ngộ độc theo t-test [2].<br /> <br /> khoẻ mạnh, trọng lượng 2,0 ± 0,2 kg. Thỏ<br /> <br /> 51<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2014<br /> KÕT QU¶ NGHIÊN CỨU vµ<br /> bµn luËn<br /> Bảng 1: Thay đổi hoạt độ AST, ALT,<br /> GGT và nồng độ bilirubin trong huyết thanh<br /> thỏ bị ngộ độc bánh ngô mốc ( X  SD),<br /> (n = 12).<br /> <br /> (a)<br /> AST (U/l)<br /> <br /> 41,4  6,9<br /> <br /> 2 (b)<br /> <br /> 5 (c)<br /> <br /> 64,9  11,1<br /> <br /> 56,1  8,2<br /> <br /> Độ và Kenya đều do độc tố aflatoxin gây<br /> nên, đặc điểm tác dụng của aflatoxin là gây<br /> tổn thương nặng tới gan [5]. Hiện nay,<br /> người ta đã xác định được 34 loại độc tố<br /> nấm mốc [3]. Loại độc tố trong bánh ngô<br /> mốc gây ngộ độc tại Hà Giang là chất gì<br /> hiện nay vẫn đang được nghiên cứu. Lê Văn<br /> Giang, Phan Thị Kim (2011) nghiên cứu các<br /> mẫu ngô, lạc tại huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An<br /> thấy 95,4% số mẫu có aflatoxin, trong đó,<br /> 23% số mẫu vượt quá tiêu chuẩn cho phép<br /> của Bộ Y tế [1]. Các loại độc tố nấm mốc<br /> khác trong kh« ở Việt Nam ít được nghiên<br /> cứu.<br /> <br /> pa-b < 0,001 pa-c < 0,001<br /> ALT (U/l)<br /> <br /> 57,2  8,4<br /> <br /> 73,1  9,6<br /> <br /> 65,8  8,0<br /> <br /> pa-b < 0,001 pa-c < 0,001<br /> GGT (U/l)<br /> <br /> 13,9  2,9<br /> <br /> 21,3  4,0<br /> <br /> 20,6  3,6<br /> <br /> Bảng 2: Thay đổi nồng độ ure và creatinin<br /> trong huyết thanh thỏ bị ngộ độc bánh ngô<br /> mốc ( X  SD), (n = 12).<br /> Ch Ø<br /> N g h iª n<br /> <br /> pa-b < 0,001 pa-c < 0,001<br /> Bilirubin toµn<br /> phßng (mol/l)<br /> <br /> Bilirubin trùc<br /> tiÕp (mol/l)<br /> <br /> 4,1  1,2<br /> <br /> 0,8  0,7<br /> <br /> 4,4  1,4<br /> <br /> 3,8  1,4<br /> <br /> pa-b > 0,05<br /> <br /> pa-c > 0,05<br /> <br /> 1,2  0,7<br /> <br /> 1, 1  0,8<br /> <br /> pa-b > 0,05<br /> <br /> pa-c > 0,05<br /> <br /> T r - í c<br /> ® é c<br /> (a)<br /> <br /> Ure (mmol/l)<br /> <br /> Creatinin<br /> (mol/l)<br /> <br /> 5,2  0,8<br /> <br /> 91,3  11,8<br /> <br /> S a u<br /> n g µ y<br /> 2 (b)<br /> <br /> 5 (c)<br /> <br /> 5,8  0,9<br /> <br /> 5,1  0,6<br /> <br /> pa-b > 0,05<br /> <br /> pa-c > 0,05<br /> <br /> 99,6  9,2 89,1  11,8<br /> pa-b > 0,05<br /> <br /> pa-c > 0,05<br /> <br /> Nồng độ ure và creatinin trong máu thỏ bị<br /> Hoạt độ AST, ALT, GGT huyết thanh thỏ<br /> ngộ độc bánh ngô mốc tăng có ý nghĩa<br /> thống kê ở tất cả các thời điểm nghiên cứu<br /> so với trước ngộ độc với p(a-b), (a-c) < 0,001.<br /> Sự thay đối nồng độ bilirubin toàn phần và<br /> bilirubin trực tiếp trong máu thỏ không có ý<br /> nghĩa thống kê (p(a-b), (a-c) > 0,05). Tuy nhiên,<br /> hoạt độ AST, ALT, GGT tăng không nhiều.<br /> Những trường hợp ngộ độc nặng có hoại tử<br /> tế bào gan, hoạt độ AST, ALT có thể tăng<br /> lên tới hàng nghìn U/l. Hơn nữa, nồng độ<br /> bilirubin toàn phần và bilirubin trực tiếp<br /> không tăng, nên độc tố không gây tổn<br /> thương nặng tế bào gan và không gây tan<br /> máu. Các vụ ngộ độc do ăn ngô mốc tại Ấn<br /> <br /> ngộ độc bánh ngô mốc thay đổi không khác<br /> biệt rõ rệt so với trước khi bị ngộ độc ở các<br /> thời điểm nghiên cứu (p(a-b),<br /> <br /> (a-c)<br /> <br /> > 0,05).<br /> <br /> Chúng ta biết ure là sản phẩm thoái hóa<br /> chính của protein và được tổng hợp ở gan.<br /> Creatinin là sản phẩm phân hủy các tổ chức<br /> giàu phosphocreatin, đặc biệt ở các sợi cơ.<br /> Ure và creatinin được thải ra ngoài qua<br /> thận và theo dõi nồng độ hai chất này trong<br /> máu có thể đánh giá được chức năng và<br /> mức độ tổn thương thận. Nồng độ ure và<br /> creatinin không tăng chứng tỏ độc tố của<br /> bánh ngô không gây rối loạn chức năng<br /> thận.<br /> <br /> 52<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2014<br /> Bảng 3: Thay đổi nồng độ glucose,<br /> triglycerid và cholesterol trong máu thỏ bị<br /> ngộ độc bánh ngô mốc ( X  SD), (n = 12).<br /> <br /> C h Ø<br /> T r - í c<br /> N g h i ª nn g é<br /> (a)<br /> c ø u<br /> Glucose<br /> (mmol/l)<br /> <br /> 5,4  0,7<br /> <br /> Triglycerid<br /> (mmol/l)<br /> <br /> 0,8  0,2<br /> <br /> Cholesterol<br /> (mmol/l)<br /> <br /> 3,7  0,8<br /> <br /> S a u<br /> n g µ y<br /> ø<br /> 2 (b)<br /> <br /> 5 (c)<br /> <br /> 4,7  0,6<br /> <br /> 5,1  0,8<br /> <br /> pa-b < 0,05<br /> <br /> pa-c > 0,05<br /> <br /> 0,9  0,3<br /> <br /> 1,0  0,3<br /> <br /> pa-b > 0,05<br /> <br /> pa-c > 0,05<br /> <br /> 3,2  0,7<br /> <br /> 3,5  0,6<br /> <br /> pa-b > 0,05<br /> <br /> pa-c > 0,05<br /> <br /> Nồng độ glucose trong máu thỏ bị ngộ<br /> độc bánh ngô giảm có ý nghĩa thống kê ở<br /> ngày thứ 2 sau ngộ độc (pa-b < 0,05) và sau<br /> đó hồi phục ở ngày thứ 5 (pa-c > 0,05). Sự<br /> thay đổi nồng độ triglycerid và cholesterol<br /> sau ngộ độc so với trước ngộ độc không có<br /> ý nghĩa thống kê (p(a-b), (a-c) > 0,05).<br /> Glucose là nguồn năng lượng chủ yếu<br /> của não và cơ. Glucose trong máu là một<br /> trong các chỉ tiêu đánh giá tình trạng chuyển<br /> hóa glucid trong cơ thể. Nồng độ glucose<br /> giảm, theo chúng tôi có thể là do sau khi bị<br /> ngộ độc ở những ngày đầu tiên, động vật bỏ<br /> ăn nên lượng thức ăn cung cấp từ bên ngoài<br /> cho cơ thể giảm. Triglycerid và cholesterol là<br /> sản phẩm chuyển hóa lipid dưới xúc tác của<br /> các enzym đặc hiệu. Nồng độ triglycerid và<br /> cholesterol trong máu thỏ không thay đổi rõ<br /> rệt sau ngộ độc (p > 0,05). Như vậy, độc tố<br /> trong bánh ngô mốc không gây rối loạn<br /> chuyển hóa lipid.<br /> Chúng tôi sẽ tiếp tục thử nghiệm gây ngộ<br /> độc động vật bằng bánh ngô mốc ở các liều<br /> cao hơn để đánh giá mức độ gây tổn<br /> thương gan, thận và mức độ rối loạn chuyển<br /> hóa glucid, lipid đồng thời nghiên cứu mô<br /> bệnh học các cơ quan nội tạng.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Khi gây ngộ độc thỏ bằng bánh ngô mốc<br /> lấy từ Hà Giang với liều 2,2 g/kg thể trọng<br /> thấy hoạt độ AST, ALT, GGT tăng có ý<br /> nghĩa thống kê (p < 0,001) ở ngày thứ 2 và<br /> 5 sau ngộ độc. Nồng độ bilirubin toàn phần<br /> và trực tiếp, ure, creatitin, triglycerid,<br /> cholesterol trong huyết thanh không thấy có<br /> sự thay đổi rõ rệt (p > 0,05). Nồng độ<br /> glucose trong máu thỏ giảm (p < 0,05) ở<br /> ngày thứ 2 và sau đó hồi phục ở ngày thứ 5<br /> so với trước khi bị ngộ độc.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 1. Lê Văn Giang, Phan Thị Kim. Đánh giá ô<br /> nhiễm aflatoxin trong lạc, ngô và thử nghiệm áp<br /> dụng biện pháp phòng trừ cho sản phẩm chế<br /> biến tại 3 xã huyện Tân Kỳ, tỉnh Ngệ An. Tạp chí<br /> Y học Thực hành. 2011, tập 767, số 6, tr.79-82.<br /> 2. Nguyễn Xuân Phách, Nguyễn Thế Minh,<br /> Trịnh Thanh Lâm. Toán thống kê và tin học ứng<br /> dụng trong sinh-y-dược học. NXB Quân đội Nhân<br /> dân. 1995, tr.145-146.<br /> 3. Lê Bách Quang, Phạm Xuân Đà, Hoàng<br /> Công Minh, Đỗ Như Bình. Nấm độc, độc tố nấm<br /> mốc trong thực phẩm của Việt Nam. NXB Y học.<br /> 2012, tr.159-242.<br /> 4. Hoàng Quang và CS. Hóa sinh y học. NXB<br /> Quân đội Nhân dân. 2000, tr.321-338.<br /> 5. Bennett J.W, Klich M. Mycotoxins. Clin<br /> Microbiol Rev. 2003, Vol 16 (3), pp. 497-516.<br /> 6. Probst C, Njapau H, Cotty P.J. Outbreak of<br /> an acute aflatoxicosis in Kenya in 2004:<br /> Identification of the causal agent. Appl and<br /> Environ Microbiol. 2007, Vol 73, No 8, pp.27622764.<br /> 7. Reddy B.N, Raghavender C.R. Oubreacks<br /> of aflatoxicoses in India. African Journal of Food<br /> agriculture Nutrition and Development. 2007, Vol<br /> 7, No 5.<br /> <br /> 53<br /> <br />