intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Nghiên cứu đa đẳng động vật phần 7

Chia sẻ: Danh Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST
Báo xấu
85
lượt xem 11
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'nghiên cứu đa đẳng động vật phần 7', tài liệu phổ thông, sinh học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu đa đẳng động vật phần 7

  1. Âa daûng âäüng váût vaì ... 1983; Wolda vaì broadhead, 1985). Wolda (1986) cho ràòng “táút caí caïc thäng tin coï låüi cho ràòng âäüng váût vuìng nhiãût âåïi khäng khaïc biãût våïi nhæîng loaìi vuìng än âåïi trong thuáût ngæî äøn âënh taûm thåìi”. Sæû ra hoa cuîng theo muìa cho tæìng loaìi riãng biãût màûc duì mäùi loaìi coï thãø ra hoa åí mäüt thåìi âiãøm khaïc nhau trong nàm, âãø dãù daìng thuû pháún-chim ruäöi vaì cän truìng-täön taûi quanh nàm. Ræìng nhiãût âåïi vaìo xuán khäng coï maìu sàõc ræûc råí nhæ ræìng än âåïi vaì mäüt säú loaìi hoa coï thãø kêch thêch du khaïch láön âáöu tiãn âãún thàm vuìng nhiãût âåïi. Quáön xaî sinh váût âáút âæåüc biãút âãún sau sæû phong phuï cuía thæûc váût (quáön xaî sinh váût ræìng nhiãût âåïi). Tuy nhiãn mäùi quáön xaî coï âàûc âiãøm riãng nhæ vi sinh váût, daûng náúm vaì âäüng váût phäø biãún thêch nghi våïi nhæîng âiãöu kiãûn mäi træåìng riãng biãût naìy. Âäöng coí laì nåi thêch håüp cho âäüng váût àn coí cåí låïn. Thaình pháön loaìi thæûc sæû cuía quáön xaî thay âäøi dáön tæì vuìng naìy sang vuìng khaïc nhæng sæû giäúng nhau nhiãöu hån laì khaïc nhau. Mäùi mäüt hãû sinh thaïi coï hai nhu cáöu cå baín, goïp pháön cho sæû täön taûi cuía hãû sinh thaïi âoï, âoï laì: (1) thu nháûn, biãún âäøi vaì chuyãøn giao nàng læåüng vaì (2) têch luíy vaì taïi sæí duûng váût cháút cáön thiãút cho sæû säúng. 1. Nàng læåüng trong hãû sinh thaïi. Nàng læåüng âi vaìo hãû sinh thaïi coï tæì nhiãöu nguäön nhæ laì nhiãût, aïnh saïng, àm thanh vaì âiãûn tæì, táút caí caïc thæï âoï âi vaìo bàòng hai daûng laì (i) nàng læåüng dæû træí âæåüc tháúy thäng qua nhæîng håüp cháút hoïa hoüc cao nàng læåüng nhæ ATP, âoï laì pháön nàng læåüng chênh phuûc vuû cuäüc säúng vaì (ii) nàng læåüng váûn âäüng hçnh thaình tæì quaï trçnh váûn âäüng. Caïc daûng nàng læåüng naìy âãöu tuán theo caïc qui luáût cå baín dæåïi âáy. a. Qui luáût biãún âäùi nhiãût læåüng 97
  2. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 - Âënh luáût thæï nháút (luáût baío täön nàng læåüng): trong mäüt hãû thäúng kên, nàng læåüng khäng tæû sinh ra maì cuîng khäng tæû máút âi, noï chè coï thãø chuyãøn tæì daûng naìy sang daûng khaïc. Thê duû nhæ khi nhiãn liãûu âæåüc âäút chaïy thç taûo ra nàng læåüng laìm xe håi chaûy, nàng læåüng trong cáúu truïc hoïa hoüc cuía nhiãn liãûu âæåüc chuyãøn thaình nàng læåüng cå hoüc laì xe di chuyãøn. Quaï trçnh chuyãøn hoïa nàng læåüng tæång tæû nhæ thãú cuîng diãùn ra trong sinh váût, sinh váût quang håüp láúy vaì chuyãøn hoïa nàng læåüng aïnh saïng tæì màût tråìi thaình váût cháút. - Âënh luáût thæï hai: sæû xaïo träün trong vuî truû laì sæû gia tàng äøn âënh trong suäút quaï trçnh chuyãøn hoïa nàng læåüng, nàng læåüng biãún âäøi thaình daûng âån giaín nháút vaì âæåüc sæí duûng nhæ thãú nàng læåüng âi tæì daûng phæïc taûp âãún daûng êt phæïc taûp hån vaì cuäúi cuìng laì daûng nhiãût nàng. Sæû chuyãøn hoïa naìy ráút coï yï nghéa trong sinh hoüc, khi qua mäùi giai âoaûn chuyãøn hoïa, nàng læåüng bë máút âi åí daûng nhiãût nàng, do âoï háöu hãút caïc sæû chuyãøn hoïa âãöu nàòm åí giai âoaûn giæîa nàng læåüng aïnh saïng tæì thæûc váût vaì caïc mæïc dinh dæåîng khaïc. Hiãûu suáút chuyãøn hoïa trong chuäøi thæïc àn laì 10%, coìn 90% âæåüc sæí duûng trong mäùi giai âoaûn b. Doìng nàng læåüng Nghiãn cæïu doìng nàng læåüng seî laì cå såí cho viãûc xaïc âënh giåïi haûn nàng læåüng cung cáúp trong quaï trçnh saín xuáút caïc nguäön váût cháút sinh hoüc. Caïc sinh váût quang håüp láúy nàng læåüng aïnh saïng vaì chuyãøn hoïa thaình nàng læåüng hoïa hoüc, cung cáúp vaìo hãû sinh thaïi nguäön nàng læåüng cå baín âáöu tiãn. Âoï laì quaï trçnh quang håüp, saín xuáút trãn váût cháút cå baín laì Chlorophyll, khaïc våïi sinh váût hoïa täøng håüp khaïc. Täøng nàng læåüng chuyãøn thaình cháút hæîu cå âæåüc goüi laì sæïc saín xuáút så cáúp (báûc 1) thä, noï 98
  3. Âa daûng âäüng váût vaì ... ráút khaïc biãût giæîa caïc hãû thäúng. Thæûc váût chè láúy khoaíng 15-70% nàng læåüng thä cho sæû duy trç quáön xaî, pháön coìn laûi laì sæïc saín xuáút så cáúp tinh. Täøng nàng læåüng tinh cung cáúp cho nhoïm sinh váût dë dæåîng goüi laì sæïc saín xuáút báûc 2. Sinh váût dë læåüng láúy nàng læåüng tæì thæûc váût goüi laì nhoïm àn thæûc váût (herbivores), láúy nàng læåüng tæì âäüng váût khaïc goüi laì nhoïm dæî (canivores) vaì láúy nàng læåüng tæì sinh váût chãút, tæì cháút thaíi cuía sinh váût khaïc vaì tæì detritus goüi laì sinh váût hoaûi sinh (saprophytes, saprozoites, detrivores). Baíng 4.1: Hiãûu quaí sinh thaïi Nguäön Caïch xaïc âënh Hiãûu suáút quang håüp Xaïc âënh nguäön aïnh saïng phuûc vuû cho quaï trçnh quang håüp chuyãøn tæì CO2 thaình cháút hæîu cå Hiãûu suáút khai thaïc Pháön tràm saín pháùm åí mäüt mæïc dinh dæåîng âæåüc tiãu hoïa båíi mæïc dinh dæåîng trãn noï. Hiãûu suáút âäöng hoïa Pháön tràm nàng læåüng âæåüc tiãu hoïa tháût sæû âæåüc cå thãø háúp thuû hån laì thaíi ra. Hiãûu suáút tàng træåíng Pháön tràm nàng læåüng âæåüc âäöng hoïa duìng cho tàng træåíng hån laì hä háúp hay sinh saín. Hiãûu suáút sinh saín Pháön tràm nàng læåüng âæåüc âäöng hoïa duìng cho sinh saín hån laì hä háúp hay tàng træåíng. Hiãûu suáút saín xuáút Pháön tràm nàng læåüng âæåüc âäöng hoïa duìng cho saín xuáút hån laì hä háúp. Hiãûu suáút dinh dæåîng Hiãûu suáút nàng læåüng chuyãøn tæì mæïc dinh dæåîng âãún bæûc dinh dæåîng kãú tiãúp cao hån. Doìng nàng læåüng laì doìng læu chuyãøn cuía nàng læåüng xuyãn suäút trong hãû thäúng tæì nguäön bãn ngoaìi thäng qua mäüt chuäøi sinh váût vaì tråí vãö mäi træåìng, doìng læu chuyãøn âoï âæåüc biãøu diãùn qua hçnh 4.3. Trong tæìng giai âoaûn chuyãøn hoïa cuía hãû thäúng, chè mäüt pháön nhoí nàng læåüng âæåüc duìng âãø hçnh thaình hãû mä måïi (tàng træåíng vaì sinh saín), pháön låïn nàng læåüng coìn laûi duìng cho hä háúp vaì caïc hoaût âäüng cuía cå thãø. Hiãûu quaí nàng læåüng laì säú nàng læåüng hæîu êch, âoï laì mäüt nhán täú quan troüng trong viãûc quaín lyï vaì baío täön báút cæï nguäön taìi nguyãn sinh hoüc naìo. Sæû phaït triãøn cuía phæång thæïc canh taïc näng nghiãûp thám canh hiãûn âaûi 99
  4. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 laì caïch âæa nàng læåüng vaìo hãû thäúng nhàòm gia tàng nàng suáút, tuy nhiãn hiãûu quaí nàng læåüng laûi tháúp hån so våïi hãû thäúng canh taïc kiãøu cäø truyãön. Phæång thæïc phäø biãún âãø âo hiãûu quaí nàng læåüng trong hãû sinh thaïi laì hiãûu quaí báûc dinh dæåîng, laì tè säú nàng suáút giæîa mäüt báûc dinh dæåîng naìo âoï våïi Hçnh 4.3: Doìng nàng læåüng læu chuyãøn trong hãû sinh thaïi giaí thuyãút âån giaín. Diãûn têch mäùi häüp biãøu thë sinh khäúi cuía báûc dinh dæåîng âoï. báûc kãú tiãúp, tè säú naìy khäng quaï 10%, coï khi chè coìn 1-3%. 2. Chuäøi thæïc àn vaì maûng læåïi thæïc àn. Quan hãû dinh dæåîng laì mäüt daûng chuí yãúu cuía sæû tæång taïc giæîa caïc sinh váût trong báút cæï hãû thäúng naìo, mäüt khi con váût naìy àn con váût khaïc thç caí pháön váût cháút vaì nàng læåüng âãöu âæåüc chuyãøn hoïa. a. Daûng thæïc àn vaì mäúi quan hãû Quan hãû dinh dæåîng laì nãön taíng cuía cáúu truïc vaì chæïc nàng cuía quáön xaî sinh váût, kháøu pháön àn cuía sinh váût laì máúu chäút âãø hiãøu biãút roí vãö quan hãû cuía noï. Mäúi quan hãû giæía caïc báûc dinh dæåîng âæåüc thãø hiãûn trong baíng 4.2. Ngoaìi træì nhoïm tæû dæåîng cáön aïnh saïng, næåïc vaì CO2, nhoïm phán huíy cáön váût cháút chãút thç háöu hãút caïc nhoïm sinh váût coìn laûi âãöu láúy nàng læåüng thäng qua quaï trçnh tiãu hoïa âoï goüi laì saín xuáút báûc hai (secondary production). Nhiãöu nhoïm sinh váût coï mäúi quan hãû máût thiãút giæîa âäüng váût vaì thæûc váût âoï goüi laì cäüng sinh (symbiotic), caí hai 100
  5. Âa daûng âäüng váût vaì ... nhoïm âãöu coï låüi trong mäúi quan hãû naìy. Mäüt vaìi loaìi coï tênh àn âàûc biãût, loaûi thæïc àn chè giåïi haûn trong mäüt nhoïm sinh váût nháút âënh naìo âoï. Âäüng váût àn taûp (Omnivores) àn caí thæûc váût láùn âäüng váût. Mäüt vaìi loaìi cuîng coï khaí nàng thay âäøi tênh àn trong voìng âåìi cuía noï. Baíng 4.2: Caïc báûc dinh dæåîng chênh Báûc dinh dæåîng Thê duû Nguäön nàng læåüng Nàng suáút så cáúp (T1) Cáy xanh, vi khuáøn quang håüp, vi Nàng læåüng màût tråìi vaì nàng khuáøn hoïa täøng håüp. læåüng hoïa hoüc Àn thæûc váût Tráu boì, voi, thoí, caï trêch, cháu cháúu, Mä cuía thæûc váût háöu hãút copepoda vaì Cladocera Àn âäüng váût så cáúp (T3) Nhiãöu loaûi caï, chim àn cän truìng, soïi, Âäüng váût àn coí sæ tæí, nhãûn. Àn âäüng váût thæï cáúp (T4) Diãöu háu, haíi cáøu, caï nhäöng, caï nhaïm Âäüng váût àn âäüng váût så cáúp Àn taûp Cua, chim, ngæåìi Sinh váût åí nhiãöu báûc dinh dæåîng Àn vi khuáøn Nhiãöu loaûi vi khuáøn, náúm, giun, cuäún Cå thãø chãút vaì cháút thaíi tæì chiãúu, ruäöi sinh váût khaïc b. Caïc báûc dinh dæåîng Nàng læåüng, yãúu täú hoïa hoüc vaì mäüt vaìi håüp cháút hæîu cå âæåüc chuyãøn tæì sinh váût naìy sang (a) (b) Taío khuã Taío khuã vaì taío giaïp sinh váût khaïc thäng Áúu truìng Cladocera qua chuäøi têch luíy Nhuyãøn thãø Ruäúc goüi laì chuäøi thæïc àn Calanus Caïc loaìi Tunicates Copepoda khaïc Calanus Amphipoda (hçnh 4.4a). Tuy váûy, Haìm tå Caï chçnh con âæåìng âoï hiãúm Caï trêch måïi Caï trêch biãøn bàõc tháúy vaì maûng thæïc Hçnh 4.4: So saïnh chuäøi thæïc àn (a) vaì maûng læåïi thæïc àn (b) våïi loaìi caï àn (hçnh 4.4b) phæïc trêch. Caï trêch måïi chè àn Copepoda trong khi caï trêch biãøn bàõc coï nhiãöu nguäön thæïc àn phuûû. taûp hån nhæng laì tiãu biãøu. Nhiãöu sinh váût trong mäüt chuäøi hay maûng luåïi thæïc àn coï hçnh thaình nãn báûc dinh dæåîng. Mäùi báûc dinh dæåîng bao haìm táút caí sinh váût coï cuìng báûc thæïc 101
  6. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 àn (tênh tæì nguäön nàng læåüng ban âáöu laì nàng læåüng màût tråìi). Thuáût ngæî naìy coï nhiãöu khoï khàn vaì tråí ngaûi khi sinh váût coï thãø àn sinh váût åí caïc báûc dinh dæåîng khaïc nhau vaì åí mæïc dinh dæåîng coï nhiãöu sinh váût phán huíy. ÅÍ báûc âáöu tiãn cuía chuäøi (váût saín xuáút cå baín hay mæïc dinh dæåîng âáöu tiãn T1) luän laì thæûc váût hay nhoïm sinh váût láúy tæû dæåîng chuyãøn thaình håüp cháút giaìu dinh dæåîng hån, räöi chuïng laûi laì nguäön thæïc àn thêch håüp cho báûc dinh dæåîng kãú tiãúp laì nhoïm àn thæûc váût (T2). Nhoïm àn thæûc váût laì laì nguäön cung cáúp nàng læåüng cho nhoïm tiãu thuû thæï cáúp hay nhoïm váût àn mäöi så cáúp (T3) räöi tiãúp tuûc cho âãún T4 ... Tn, cuäúi cuìng laì nhoïm phán huíy. Coï nhæîng sinh váût coï thãø láúy nhiãöu màõt xêch thæïc àn trong maûng thæïc àn nhæ nhoïm àn taûp. c. Thaïp sinh thaïi vaì doìng nàng læåüng Mäúi quan hãû giæîa caïc báûc dinh dæåîng âæåüc biãøu thë bàòng thaïp säú læåüng. Hçnh 4.2 thãø hiãûn mäúi quan hãû vãö säú læåüng sinh váût æu thãú trong mäùi báûc dinh dæåîng. Caïc mäúi quan hãû naìy âæåüc thãø hiãûn thaình thaïp sinh khäúi vaì cho caí nàng læåüng, mäùi báûc thaïp coï mäúi quan hãû riãng trong cuía noï. - Thaïp säú læåüng: thæåìng tênh toaïn trãn säú caï thãø trong mäüt âån vë diãûn têch, do mäùi caï thãø chæïa mäüt giåïi haûn nàng læåüng naìo âoï vaì noï âaûi diãûn cho báûc dinh dæåîng maì noï âoïng vai troì chênh. Thæûc tãú ráút khoï xaïc âënh âuïng säú læåüng caï thãø trong mäùi báûc dinh dæåîng trong maûng læåïi thæïc àn, do âoï coï hai qui luáût sau nhàòm xaïc âënh säú læåüng trong thaïp (i) chuyãøn säú læåüng cuía kyï sinh truìng lãn trãn âènh thaïp vç nhoïm váût dæî coï thãø mang nhiãöu kyï sinh truìng, (ii) âæa nhoïm saín xuáút xuäúng dæåïi cuìng vç noï coï thãø cung cáúp nàng læåüng cho caïc nhoïm sinh váût nhoí hån. - Thaïp sinh khäúi: tênh toaïn trãn khäúi læåüng cuía tæìng báûc dinh dæåîng laì âãö nghë cuía caïc nhaì sinh thaïi hoüc, noï taûo mäüt phæång phaïp âån giaín âãø xaïc 102
  7. Âa daûng âäüng váût vaì ... âënh tênh æu thãú cuía tæìng báûc dinh dæåîng âoï, thæåìng tênh trãn troüng læåüng khä. Viãûc âo sinh khäúi âãø tênh thaïp dinh dæåîng thæåìng tuán theo luáût 10%, nhæng cuîng coï træåìng håüp noï hçnh thaình mäüt thaïp ngæåüc vç sæû phaït triãøn våïi täúc âäü nhanh cuía tæìng nhoïm sinh váût naìo âoï. - Thaïp nàng læåüng vaì sæûc saín xuáút: thaïp naìy biãøu thë nàng læåüng cuía tæìng báûc dinh dæåîng cuía quáön xaî, âån vë tênh nàng læåüng laì KJ/ha/yr, thaïp nàng læåüng biãøu thë doìng nàng læåüng læu chuyãøn. Thaïp naìy khäng bao giåì âaío ngæåüc vç luáût baío toaìn nàng læåüng. d. Chuäøi thæïc àn vaì maûng læåïi thæïc àn Chuäøi thæïc àn mä taí sæû chuyãøn âäøi nàng læåüng vaì váût cháút tæì váût saín xuáút så cáúp âãún váût phán huíy trong hãû sinh thaïi. Hiãúm coï chuäøi naìo coï trãn 5 báûc dinh dæåîng vç sæû máút âi nàng læåüng qua tæìng giai âoaûn. Chuäøi caìng daìi caìng keïm bãön væîng vç sæû liãn kãút giæîa caïc màõc xêch dãù bë phaï våí. Trong chuäøi thæïc àn ngàõn hån, thæïc àn så cáúp caìng âæåüc âäüng váût àn thæûc váût sæí duûng vaì nhæ thãú hiãûu quaí sæí duûng caìng cao. Mäüt caïch biãøu hiãûn quan hãû thæïc àn trong thæûc tãú tæû nhiãn trong háöu hãút táút caí hãû thäúng laì maûng thæïc àn. Âoï laì mäüt ma tráûn cuía chuäøi thæïc àn biãøu thë doìng nàng læåüng vaì thæïc àn trong quáön xaî. Tråí ngaûi chênh laì maûng thæïc àn khäng thãø hiãûn âæåüc táöm quan troüng cuía caïc mäúi liãn kãút khaïc nhau, mäüt vaìi âæåìng dáùn chiãúm 80% trong kháøu pháön vaì âæåìng khaïc chè chiãúm 20%. Sæû phæïc taûp naìy cuîng laì mäüt báút låüi khi kãút quaí coï nhiãöu chi tiãút, mäüt vaìi cáúu pháön âæåüc xaïc âënh âãún loaìi vaì mäüt vaìi cáúu pháön khaïc xaïc âënh åí mæïc âäü nhoïm sinh váût. Mäüt quan âiãøm cå baín khaïc vãö chæïc nàng cuía chuäøi/maûng thæïc àn laì quaï trçnh têch luîy sinh hoüc (bioconcentration) vaì phoïng âaûi sinh hoüc (biomagnification) nhæ laì sæû ä nhiãùm trong hãû thäúng dinh dæåîng. ÅÍ báút cæï báûc dinh dæåîng naìo, sinh 103
  8. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 váût coï khaí nàng têch tuû váût cháút tæì mäi træåìng våïi mäüt säú læåüng âaïng kãø, træûc tiãúp hoàûc giaïn tiãúp, thäng qua hoaût âäüng dinh dæåîng vaì hä háúp, âoï laì sæû têch luîy sinh hoüc dáùn âãún têch tuû âäüc cháút âãún mäüt mæïc nguy hiãùm thê duû nhæ âäüc täú tæì taío giaïp têch tuû vaìo nhuyãùn thãø coï thãø gáy tã liãût cho ngæåìi. II. Caïc hãû sinh thaïi trãn âáút. Caïc hãû sinh thaïi trãn traïi âáút âæåüc täøng kãút trong baíng 4.3. Noï âæåüc goüi laì sinh váût hãû khi xaïc âënh âæåüc kêch thæåïc vaì coï sæû âoïng goïp cuía sæïc saín xuáút så cáúp. Baíng 4.3: Sæïc saín xuáút så cáúp åí caïc hãû sinh thaïi chuí yãúu trãn traïi âáút (Theo Chiras 1994) Caïc hãû sinh thaïi Diãûn têch Sæïc saín xuáút så cáúp Æåïc tênh sæïc saín xuáút så cáúp (Mkm2) thä trãn thãú giåïi (109 táún thä (g cháút khä/m2/nàm) khä/nàm) Hãû sinh thaïi luûc âëa Ræìng mæa nhiãût âåïi 17.0 2200 37.4 Ræìng muìa nhiãût âåïi 7.5 1600 12.0 Ræìng xanh än âåïi (Taiga) 5.0 1300 6.5 Ræìng thay laï än âåïi 7.0 1200 8.4 Ræìng phêa bàõc 12.0 800 9.6 Ræìng cáy gäø vaì buûi ráûm 8.5 700 6.0 Savannah 15.0 900 13.5 Âäöng coí än âåïi 9.0 600 5.4 Tundra 8.0 140 1.1 Sa maûc vaì baïn sa maûc 18.0 90 1.6 Sa maûc, âaï caït, vaì bàng 24.0 3 0.07 Âáút canh taïc 14.0 650 9.1 145.0 742 110.5 TÄØNG CÄÜNG TRÃN ÂÁÚT Hãû sinh thaïi næåïc Âáöm láöy 2.0 2000 4.0 Häö vaì suäúi 2.0 250 0.5 Biãøn khåi 332.0 125 41.5 Vuìng næåïc träöi 0.4 500 0.2 Thãöm luûc âëa 26.6 360 9.6 Baîi coí biãøn vaì san hä 0.6 2500 1.6 Cæía säng vaì vuìng næåïc låü 1.4 1500 2.1 365.0 163 TÄØNG CÄÜNG TRÃN BIÃØN 59.5 Täøng sinh quyãøn 510 333 170 104
  9. Âa daûng âäüng váût vaì ... Nhán täú quan troüng nháút âãø xaïc âënh sæû phán bäú caïc hãû sinh váût chênh trãn traïi âáút laì nhiãût âäü laì læåüng mæa, nhçn chung vuìng coï læåüng mæa vaì nhiãût âäü cao seî coï säú læåüng vaì kêch thæåïc thæûc váût låïn. Vuìng vé âäü cao nhiãût âäü laì nhán täú quyãút âënh sæû hçnh thaình sinh váût hãû vç sinh váût phaït triãøn theo muìa, trong khi âoï åí vuìng än âåïi læåüng mæa vaì nhiãût âäü coï vai troì nhæ nhau nhæng âãún vuìng nhiãût âåïi thç læåüng mæa quan troüng hån. Cao âäü cuîng laì nhán täú quan troüng aính hæåíng sinh váût hãû, sæû biãún âäøi cuía thæûc váût thao cao âäü tæång tæû nhæ khi âi tæì vuìng khê háûu áúm aïp sang vuìng laûnh hån. 1. Ræìng nhiãût âåïi (tropical forests) a. Ræìng mæa nhiãût âåïi (Tropical rainforest) Quáön xaî giaìu thaình pháön loaìi nháút vaì phæïc taûp nháút trãn traïi âáút laì ræìng mæa nhiãût âåïi. Nghiãn cæïu khu ræìng naìy ráút khoï khàn nhæ låìi cuía Sanderson (1945) laì: “Caïi khoï cå baín nháút trong viãûc nghiãn cæïu ræìng laì chuïng ta khäng bao giåì tháúy noï. Mäüt khu ræìng trung bçnh cao khoaíng 100 feed vaì hçnh daûng giäúng nhæ caïi déa nhiãöu táöng âãö ngæåüc våïi caïi meïp chaûm âáút. Khi âi vaìo bãn trong âoï chuïng ta bë laûc. Chuïng ta seî khäng tháúy cáy hay ræìng vaì chuïng ta cuîng khäng thãø tháúy cáy cho dáy leo vç dáy leo vaì thæûc váût ngoaûi kyï sinh cuìng phaït triãøn trãn âoï. Nãúu chuïng ta âi maïy bay trãn ræìng, chuïng ta khäng tháúy gç ngoaìi nhæîng nháúp nhä nheû nhaìng, tæìng âaïm xanh traîi ra bãn dæåïi. Nãúu ta treìo lãn cáy chuïng ta cuîng khäng âaût âæåüc yï nghéa thæûc sæû cuía ræìng xanh, kiãún, laï cáy, chim ruäöi vaì sæû taïn loaûn räúi tung cuía thaím thæûc váût laìm räúi màõt cuía ta”. Nhæîng khu ræìng naìy thæåìng tháúy åí nhæîng vuìng quanh xêch âaûo, åí nhæîng nåi læåüng mæa haìng nàm tæì 200 - 450 cm vaì nhiãût âäü trung bçnh cao hån 17oC. Nhæ thãú næåïc vaì nhiãût âäü khäng laì yãúu täú giåïi haûn. Nhæng âáút åí vuìng âoï khaï ngheìo naìn chæa âæåüc cáy coí bao phuí xum xuã. Caïi täút nháút laì læåüng mæa låïn. Khäng coï låïp muìn daìy nhæ åí vuìng än âåïi, nhæîng laï cáy ruûng nhanh choïng vaì 105
  10. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 phán huíy cung cáúp laûi dæåîng cháút cho ræìng. Dáön dáön, âáút ræìng nhiãût âåïi saûch vaì khäng thêch håüp cho näng nghiãûp. Ræìng mæa nhiãût âåïi chiãúm cæï nhiãöu vuìng åí Nam Myî, Trung Myî, Táy vaì Trung Phi vaì mäüt vaìi nåi åí Madagasca, Âäng Nam AÏ cuìng våïi nhiãöu âaío raíi raïc åí ÁÚn Âäü Dæång vaì Thaïi Bçnh Dæång. Våïi diãûn têch täøøng cäüng khoaíng 3000 triãûu ha våïi mäüt tè lãû khoaíng 23% trãn toaìn thãú giåïi (Bunting, 1988). Dán säú åí nhæîng vuìng naìy chiãúm khoaíng 20% dán thãú giåïi. Vãö cáúu truïc cuía ræìng chia laìm nhiãöu táöng, cao nháút khoaíng 40-50 m vaì låïp giæîa cao khoaíng 30-40 m (hçnh 4.5) taûo nãn mäüt låïp liãn tuûc maìu xanh cuía laï haûn chãú sæû xuyãn tháúu aïnh saïng tæì trãn âãún màût âáút. Tæì âoï hçnh thaình nãn mäüt tiãøu vuìng khê háûu áøm Hçnh 4.5: Cáúu truïc caïc låïp taïn cuía ræìng mæa nhiãût âåïi vaì täúi bãn dæåïi taïn laï thêch håüp cho quaï trçnh phán huíy váût cháút. Quaï trçnh phán huíy nhanh choïng goïp pháön thuïc âáøy chu trçnh trçnh váût cháút trong hãû sinh thaïi âoï. Sæû âa daûng loaìi åí ræìng nhiãût âåïi khäng äøn âënh, khäng coï loaìi æu thãú kãø caí âäüng váût vaì thæûc váût, thæåìng coï khoaíng 50 loaìi trong mäüt hecta, thæûc ra coï mäüt säú baïo caïo vãö säú loaìi thæûc Aính 1: Ræìng mæa nhiãût âåïi Costa Rica váût thay thãú nhau træåïc hay sau giæîa Âäng Nam AÏ vaì Nam Myî cuîng nhæ caïc vuìng khaïc âaî âæåüc âiãöu tra. Gentry (1988) ghi nháûn 106
  11. Âa daûng âäüng váût vaì ... 283 loaìi cáy trong mäüt ha åí ræìng áøm Peruvian, 63% säú loaìi naìy laì cáy âån âäüc vaì säú læåüng chè gáúp hai láön so våïi säú loaìi. Cáy ræìng mæa nhiãût âåïi coï voí trån laïng vaì coï laï hçnh oval låïn, heûp vaì âènh nhoün âãø næåïc mæa nhanh choïng khä træåïc khi hiãûu suáút quang håüp giaím. Nhiãöu loaìi cáy coï rãø chuìm âãø chäúng âåí væîng chàõc (Warren vaì cäüng sæû, 1988). Cáy cao nháút laì 60 m hay cao hån næîa nàòm phêa trãn cuía âaïm cáy tháúp hån xen keí nhau hçnh thaình maìn che. Khi âoï aïnh saïng yãúu phaín chiãúu tæì maìn naìy vaì cáy táöng dæåïi seî êt hån. Ræìng mæa nhiãût âåïi cuîng coï âàûc tênh ngoaûi kyï sinh, thæûc váût tæì khäng khê säúng baïm trãn cáy khäng coï rãø dæåïi âáút, Bromeliads laì loaìi thæûc váût säúng baïm phäø biãún åí ræìng New World. Dáy boì hay dáy leo cuîng ráút phäø biãún. Âäüng váût sinh säúng åí ræìng áøm nhiãût âåïi cuîng ráút âa daûng nhæ cän truìng, boì saït, læåîng thã vaì chim. Båíi vç coï nhiãöu loaûi thæûc váût phán bäú räüng åí ræìng nhiãût âåïi, thæûc váût åí âáy khoï coï thãø nhåì gioï laìm phaït taïn pháún hoa hay phaït taïn haût giäúng vç thãú âäüng váût coï vai troì quan troüng trong viãûc phaït taïn cáy traïi vaì haût giäúng. Nhiãöu loaìi thæûc váût coï taïc âäüng häø tæång våïi âäüng váût trong viãûc phaït taïn pháún hoa nhæ nhiãöu loaìi bæåïm coï thãø phaït hiãûn åí mäüt ræìng áøm coï thãø tháúy åí næåïc Myî 500-600 loaìi. Ræìng áøm nhiãût âåïi laì khu baío täön låïn vãö sæû âa daûng trãn haình tinh, khoaíng 1/2 säú læåüng loaìi âäüng váût vaì thæûc váût phán bäú åí âoï. Âaío Trinidad åí phiaï táy bàõc khåi xa cuía Venezuela chè coï vaìi tràm dàûm vuäng coï thãø coï säú loaìi bæåïm tæång âæång caí næåïc Myî âoï laì do ræìng áøm nhiãût âåïúi chiãúm säú læåüng låïn åí âáy. Âäüng váût låïn khäng phäø biãún màûc duì khè laì nhoïm àn thæûc váût quan troüng nháút. Thäng qua phaí hãû cuía vaìi loaìi chênh yãúu åí ræìng áøm nhiãût âåïi thç noï khaïc nhau so våïi caïc loaìi chênh yãúu åí vuìng khaïc, nhiãöu loaìi coï cuìng hçnh daûng vç noï coï cuìng âiãöu kiãûn säúng. Âàûc tênh chuí yãúu cuía hãû sinh thaïi naìy laì dãù bë suy taìn, khi bë taìn phaï thç khoï phuûc häöi do sæû saín xuáút cháûm. 107
  12. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 b. Ræìng muìa nhiãût âåïi (tropical seasonal forests) Loaûi ræìng naìy âæåüc phán biãût vaìo muìa khä trong nhæîng vuìng khê háûu nhiãût âåïi áøm. Cáy ruûng laï suäút muìa khä vaì taûo ra mäüt sæû keïm âa daûng hån ræìng mæa nhiãût âåïi. Loaûi ræìng naìy åí nhæîng vuìng coï gioï muìa nhæ ÁÚn Âäü, Âäüng Nam AÏ, Âäng vaì Táy Phi, Trung vaì Nam Myî, Caribbean vaì Bàõc Uïc. Khi khê háûu tråí nãn khä hån thç âáút ngheìo hån nhæ åí Nam Myî, Caribbean vaì Nam Phi, ræìng cáy laï to naìy coï thãú hãû nhoí hån thay thãú. Taïn ræìng chè cao tæì 3-10 m gäöm nhiãöu loaûi cáy vaì buûi ráûm våïi loaûi Hçnh 4.6: Thaình pháön loaìi âäüng váût ræìng nhiãût âåïi Nam Myî vaì Cháu Phi. (a) Capypara vaì Haì maî luìn; (b) chuäüt nhêm vaì cheo; (c) cáy thêch nghi âiãöu kiãûn Chuäüt lang vaì linh dæång; (d) culi vaì væåün; (e) truïc vaì tã tã. Ba nhoïm trãn åí cháu phi laì bäü coï guäúc, åí Nam Myî laì gáûm nháúm. Tuy coï læía vaì nhaïnh xoàõn khaïc nhau vãö thæï báûc phán loaûi nhæng chuïng coï hçnh daûng vaì kêch thæåïc tæång tæû (theo Ehrlich vaì Roughgarden, 1987). cuäün laûi. 2. Caïc daûng ræìng vuìng än âåïi a. Ræìng laï ruûng än âåïi. 108
  13. Âa daûng âäüng váût vaì ... Ræìng än âåïi laì loaûi ræìng maì ngæåìi dán åí Myî vaì Cháu Áu ráút quen thuäüc. Ræìng naìy täön taûi åí nhæîng vuìng coï nhiãût âäü xuäúng tháúp âãún âoïng bàng vaìo muìa âäng nhæng khäng dæåïi -12oC, læåüng mæa haìng nàm laì 75-125 cm. Pháön âáút räüng låïn våïi âàûc tênh âoï hiãøn nhiãn laì phán bäú åí Táy Myî, Âäng AÏ vaì Táy Áu. Thäng thæåìng laï cáy ruûng vaìo muìa thu vaì xuáút hiãûn laûi vaìo muìa xuán, màûc duì coï vaìi ngoaûi lãû. ÅÍ Nam baïn cáöu, cáy thæåìng xanh quanh nàm laì ræìng Baûch âaìn (Eucalyptus) åí Cháu UÏc vaì kãú âoï laì cáy säöi phêa nam (Nothofagus) xuáút hiãûn åí phêa nam cuía Nam Myî, New Zealand vaì Cháu UÏc. Tênh âa daûng loaìi tháúp hån nhiãöu so våïi vuìng nhiãût âåïi, coï mäüt hay hai loaìi cáy chiãúm æu thãú åí mäüt vuìng naìo âoï nhæ nhoïm cáy säöi (oak), cáy maûi cháu (hickory), cáy thêch (maple) thæåìng tháúy åí næåïc Myî. Nhiãöu cáy daûng thaío mäüc træåïc khi laï ruûng vaì aïnh saïng yãúu (Heinrich, 1976), vaìo heì ræìng khäng nhiãöu cáy Aính 2: Ræìng thäng Douglas än âåïi åí Cathedral Grove thuäüc âaío Vancouver, Columbia Anh (theo Krasemann, Peter Arnold). nhæ ræìng nhiãût âåïi vç thãú coï nhiãöu coí bao phuí màût âáút. Hiãúm coï cáy thán boì vaì leo. Låïp âáút màût giaìu dinh dæåîng vç laï ruûng haìng nàm khäng phán huíy nhanh âæåüc. Våïi hoaût âäüng näng 109
  14. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 nghiãûp thêch håüp, loaûi âáút giaìu dinh dæåîng âoï coï thãø âæåüc duy trç vaì kêch thêch näng nghiãûp phaït triãøn. Giäúng nhæ thæûc váût, âäüng váût cuîng thêch nghi täút våïi sæû biãún âäøi cuía thåìi tiãút, nhiãöu loaìi âäüng váût nguí suäút nhæîng thaïng laûnh. Chim di cæ vaì cän truìng âi vaìo thåìi kyì ngæìng sinh saín, hay nguí cho qua muìa âäng nhæ laì åí giai âoaûn nhäüng (âäi khi åí giai âoaûn træïng, áúu truìng hay træåíng thaình). Khu hãû boì saït phuû thuäüc vaìo bæïc xaû màût tråìi âãø láúy nhiãût cuîng êt âi. Âäüng váût bao gäöm soïi, meìo ræìng, caïo, gáúu vaì sæ tæí nuïi. b. Ræìng mæa än âåïi (temperature rainforest) Laì nhæîng vuìng coï læåüng mæa haìng nàm cao khoaíng 200-380 cm, thæåìng kãút håüp våïi sæång muì, muìa âäng áúm aïp nhæng muìa heì maït do gáön biãøn, vç thãú ræìng thäng phaït triãøn. Våïi âiãöu kiãûn âoï, ræìng mæa än âåïi xuáút hiãûn åí vuìng båì biãøn táy bàõc cuía Bàõc Myî, Âäng Nam Cháu Uïc vaì phêa nam cuía Nam Myî. Âáút tæång âäúi ngheìo dinh dæåîng màûc duì chæïa nhiãöu cháút hæîu cå. Cáy ván sam æu thãú trong vuìng naìy ngoaìi ra coìn nhiãöu loaìi thæûc váût baïm ngoaìi trãn caïc cáy to nhæng khäng kyï sinh nhæ rãu, âëa y vaì dæång xè. Noï hçnh thaình mäüt hãû sinh thaïi phæïc taûp trãn traïi âáút nhæng cuîng laì nåi saín xuáút nhiãöu gäø nãn laì muûc tiãu khai thaïc. 3. Sa maûc (Deserts) Quáön xaî sinh váût säúng åí sa maûc chëu âæûng âiãöu kiãûn thiãúu næåïc. Sa maûc thæåìng âæåüc tçm tháúy åí nhæîng vuìng coï vé âäü 30o bàõc âãún 30o nam, giæîa nhæîng vé âäü cuía ræìng áøm nhiãût âåïi, ræìng än âåïi hay âäöng coí täön taûi. Hån 1/3 diãûn têch bãö màût traïi âáút laì nhæîng vuìng noïng, khä raïo. Mäüt lyï do cho sæû hçnh thaình sa maûc laì sæû di chuyãøn cuía gioï trong táöng khê quyãøn. Khäng khê áøm, áúm bäúc lãn tæì vuìng xêch âaûo, gàûp håi laûnh taûo ra mæa vaì tæì âoï håi næåïc bäúc lãn næîa, di chuyãøn lãn phêa bàõc 110
  15. Âa daûng âäüng váût vaì ... hay xuäúng phêa nam cuía xêch âaûo. Sæû bäúc håi, mæa vaì sæû di chuyãøn diãùn ra liãn tuûc âãún vé âäü 30o, luïc âoï noï tråí nãn khä, gàûp khê laûnh noï chçm xuäúng âáút. Noï noïng lãn do sæû neïn vaì sinh ra doìng khê noïng vaì khä âi xuäúng âãún vé âäü 30o bàõc hay nam. Doìng âäúi læu nhæ thãú laìm khäng khê khä hån räöi chuïng âi vaìo vuìng xêch âaûo goüi laì Hadley cell. Vaì nhæ thãú noï hçnh thaình nãn sa maûc nhæ sa maûc Sahara cuía Bàõc Phi, Kalahari vaì Nabib cuía Nam Phi, Arabian vaì Atacama cuía Peru vaì Chile, Sonoran cuía Táy nam Myî, Gobi cuía Trung AÏ vaì Simpson cuía Cháu UÏc. Âáút åí âáy ngheìo cháút hæîu cå nhæng giaìu khoaïng. Aính 3: Sa maûc Sonoran åí Arozona. Thæûc váût chiãúm æu thãú baìo gäöm caïc loaìi Xæong räöng hçnh truû Canegiea gigantea, cáy laï nhoí Fouquieria splendens vaì Cáy laï kim Opuntia sp (theo Peter Stiling). Coï hai âiãøm âàûc træng cho vuìng sa maûc laì thiãúu næåïc (tháúp hån 25 cm trong nàm) vaì nhiãût âäü cao vaìo ban ngaìy. Tuy nhiãn, sa maûc laûnh cuîng täön taûi vaì cuîng âæåüc phaït hiãûn åí phêa táy nuïi âaï phêa táy Argentina vaì nhiãöu vuìng cuía Cháu AÏ. Thiãúu máy che phuí, táút caí caïc sa maûc âæåüc chiãúu xaû nhanh choïng vaì âãm âãún tråí nãn laûnh. Khä càòn âæåüc phaín aïnh bàòng thæûc váût trãn bãö màût. ÅÍ nhæîng sa maûc tháût 111
  16. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 sæû, thæûc váût chè bao phuí êt hån 10% diãûn têch. ÅÍ nhæîng sa maûc håi khä nhæ cáy gai vaì mäüt vaìi âäöng coí chiãúm tæì 10 âãún 33 % diãûn têch. Hiãúm nhæîng sa maûc hoaìn toaìn laì caït khäng coï sæû säúng, nhæng nhæîng nåi âoï cuîng täön taûi nhæ sa maûc Atacama åí miãön táy Chile, vuìng naìy khäng coï mæa. Hçnh 4.7: Sæû phán bäú theo khäng gian thêch håüp våïi âiãöu kiãûn khan hiãúm næåïc åí vuìng sa maûc, sinh váût coï thãø háúp thu nhiãöu næåïc sau cån mæa. Ba daûng thæûc váût thêch nghi åí vuìng sa maûc laì (1) nhæîng cáy haìng nàm, chuïng chè phaït triãøn khi coï mæa; (2) Cáy nhiãöu næåïc nhæ cáy xæång räöng gai (Carnegiea gigantea) vaì xæång räöng truû xuáút hiãûn åí phiaï táy nam cuía sa maûc, nåi âoï coï næåïc vaì (3) sa maûc cáy buûi daûng coí (Fouquieria splendens) coï thán ngàõn, nhiãöu nhaïnh, laï nhoí coï thãø ruûng trong suäút thåìi gian haûn haïn keïo daìi. Âãø haûn chãú boün àn thæûc váût, nhiãöu loaûi cáy coï gai hoàûc laì coï muìi thåm cuía hoïa cháút màûc duì cáúu truïc sinh lyï cuía thæûc váût vuìng sa maûc laì êt laï vaì gai nhoün coï thãø âãø traïnh máút næåïc 112
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2