Nghiên cứu nâng cao năng suất trồng rong sụn (Kappaphycus alvarezii Doty, 1989) bằng cách hạn chế cá dìa (Siganus spp.) ăn rong

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2014<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> NGHIÊN CỨU NÂNG CAO NĂNG SUẤT TRỒNG RONG SỤN<br /> (Kappaphycus alvarezii Doty, 1989) BẰNG CÁCH HẠN CHẾ CÁ DÌA<br /> (Siganus spp.) ĂN RONG<br /> RESEARCH ON IMPROVEMENT OF KAPPAPHYCUS (Kappaphycus alvarezii Doty, 1989)<br /> CULTURE PRODUCTION BY PREVENTING RABBIT FISH (Siganus spp.)<br /> Phạm Quốc Hùng1, Lê Thị Hồng Mơ2, Phùng Thế Trung3,<br /> Nguyễn Quang Huy4, Svend Jørgen Steenfeldt5<br /> Ngày nhận bài: 05/10/2013; Ngày phản biện thông qua: 03/11/2013; Ngày duyệt đăng: 10/3/2014<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu nhằm xác định biện pháp hạn chế cá dìa ăn rong hiệu quả trong vùng trồng rong sụn tại Cam Ranh, nơi<br /> hoạt động trồng rong bị ảnh hưởng lớn bởi sự phá hoại của loài cá này. Thí nghiệm được bố trí ngẫu nhiên hoàn toàn với<br /> 12 đơn vị trồng (diện tích mỗi đơn vị 10x10 m2) thuộc 4 nghiệm thức: T1 – quây lưới với kích thước mắt lưới 2a = 2 cm,<br /> T2 – quây lưới 2a= 3 cm, T3 – quây lưới 2a= 5 cm và thả cá chẽm trong vùng trồng, T4 – không quây lưới hạn chế cá dìa.<br /> Kết quả cho thấy, tốc độ sinh trưởng đặc trưng của rong ở T3 cao nhất (3,25% / ngày), tiếp theo là T1 (2,89% / ngày), thấp<br /> nhất là T2 và T4 (lần lượt là 2,49 và 2,57% / ngày). Mặc dù chi phí đầu tư cao nhưng nhờ cho sản lượng lớn, giá thành<br /> sản phẩm rong sụn ở T3 và T1 thấp nhất (15,1 và 16,9 ngàn đồng/kg khô theo thứ tự). Vì thế, hiệu quả kinh tế của hai mô<br /> hình này cao hơn T2 và T4.<br /> Từ khoá: rong sụn, cá dìa, ăn rong, cá dữ, Lates calcarifer<br /> <br /> ABSTRACT<br /> An experiment was conducted to determine proper technique for preventing rabbit fish from grazing Kappaphycus<br /> on culture area in Cam Ranh, where Kappaphycus cultivation was seriously affected by this herbivorous fish species.<br /> Completely randomized design was applied with 12 culture unit (10x10 m2 surface area each) distributed into 4 treatments:<br /> T1 – using net-fence at 2 cm mesh size, T2 – using net-fence at 3cm mesh size, T3 – using net-fence at 5 cm mesh size with<br /> seabass seabass stocked in the area, T4 – without protection. The results showed that, specific growth rate of seaweed in<br /> T3 was highest (3.25%.day-1), followed by T1 (2.89%.day-1), and lowest in T2 and T4 (2.49 and 2.57%.day-1, respectively).<br /> Although the investment was high, higher production resulted in the lowest cost prices of seaweed in T3 and T1 (15.1 and<br /> 16.9 thousand VND/kg DW, respectively). Therefore, the profits of these culture models were higher than T2 and T4.<br /> Keywords: Kappaphycus alvarezii, rabbit fish, carnivorous, Lates calcarifer<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Rong sụn (Kappaphycus alvarezii) là loài rong<br /> đỏ nhiệt đới phân bố tự nhiên ở một số quốc gia<br /> Châu Á, đặc biệt là Philippines và Indonesia. Đây<br /> là nguồn rong biển kinh tế quan trọng trong chiết<br /> xuất kappa- Carrageenan [6], [7]. Tại Việt Nam, rong<br /> sụn được nuôi trồng nhiều ở các tỉnh ven biển Nam<br /> Trung Bộ như Phú Yên, Khánh Hòa và Ninh Thuận<br /> [2], [6]. Đây là loài rong được di nhập từ năm 1993<br /> với mục tiêu xóa đói giảm nghèo và đã thành công<br /> <br /> trong việc bảo đảm sinh kế cho nhiều cộng đồng cư<br /> dân ven biển [1], [2]. Nghề trồng rong sụn ven biển<br /> tại Việt Nam còn nhiều tiềm năng phát triển cả về<br /> diện tích lẫn sản lượng. Tuy nhiên, việc phát triển<br /> trồng loại rong này còn gặp phải một số khó khăn<br /> về nguồn giống, giá thu mua, bệnh và địch hại [2].<br /> Vì hoạt động nuôi trồng rong sụn diễn ra trong vùng<br /> biển mở, địch hại mà chủ yếu là các loài thuộc giống<br /> cá dìa Siganus ăn rong là khó khăn thường xuyên<br /> <br /> TS. Phạm Quốc Hùng, 2 ThS. Lê Thị Hồng Mơ, 3 ThS. Phùng Thế Trung: Viện Nuôi trồng thủy sản - Trường Đại học Nha Trang<br /> TS. Nguyễn Quang Huy: Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản I<br /> 5<br /> GS. Svend Jørgen Steenfeldt: Viện Nghiên cứu Nguồn lợi thủy sản Đan Mạch (DTU Aqua)<br /> 1<br /> 4<br /> <br /> 24 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2014<br /> <br /> làm giảm năng suất nuôi trồng. Việc hạn chế cá dìa<br /> trong vùng trồng rong sụn sẽ nâng cao năng suất,<br /> sản lượng và thu nhập của người trồng rong [1].<br /> Đã có một số biện pháp hạn chế cá dìa ăn rong<br /> như lựa chọn vùng trồng ít cá dìa hoặc quây lưới<br /> quanh vùng trồng rong nhưng hiệu quả mang lại<br /> thấp, chưa được kiểm chứng cũng như chưa xác<br /> định được kích thước mắt lưới phù hợp [2].<br /> Trong bối cảnh đó, việc cải tiến mô hình trồng<br /> rong sụn bằng cách sử dụng lưới bao phù hợp hoặc<br /> thả nuôi cá dữ xua đuổi cá dìa là hướng nghiên cứu<br /> mới hứa hẹn và có ý nghĩa thiết thực. Trong bối<br /> cảnh giá rong nguyên liệu tăng giảm thất thường<br /> như hiện nay, hạn chế sự phá hoại của cá dìa nhằm<br /> tăng năng suất là việc làm cần thiết nhằm đảm bảo<br /> thu nhập ổn định của người trồng rong.<br /> Nghiên cứu này được tiến hành nhằm xác định<br /> được biện pháp hạn chế cá dìa hiệu quả trong vùng<br /> trồng rong sụn. Từ đó góp phần nâng cao năng suất<br /> <br /> và hiệu quả kinh tế của nghề trồng rong sụn ven<br /> biển miền Trung.<br /> II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng và thời gian nghiên cứu<br /> Nghiên cứu tiến hành trên rong sụn<br /> (Kappaphycus alvarezii) tại vùng biển thuộc vịnh<br /> Cam Ranh từ 4/2013 đến 7/2013.<br /> 2. Phương pháp bố trí thí nghiệm<br /> Thí nghiệm được bố trí với 4 nghiệm thức và<br /> 3 lần lặp lại cho mỗi nghiệm thức. Các đơn vị thí<br /> nghiệm (lần lặp) được bố trí ngẫu nhiên hoàn toàn<br /> trên diện tích 10x150 m2. Mỗi đơn vị thí nghiệm<br /> được triển khai trên diện tích 10x10 m2 với mật độ<br /> ra giống khoảng 1 kg/m2.<br /> Các đơn vị thí nghiệm được bố trí cách nhau 5 m.<br /> Vì khu triển khai thí nghiệm có diện tích hẹp, kéo dài<br /> vuông góc với hướng thủy triều lên xuống nên các lô<br /> căng lưới không ảnh hưởng nhiều đến các lô kế cận.<br /> <br /> Hình 1. Sơ đồ bố trí ngẫu nhiên hoàn toàn các đơn vị thí nghiệm<br /> <br /> Nghiệm thức T1: bao lưới (cước trắng) bảo vệ với kích thước mắt lưới nhỏ 2a = 2 cm.<br /> Nghiệm thức T2: bao lưới (cước trắng) bảo vệ với kích thước mắt lưới vừa 2a = 3 cm.<br /> Nghiệm thức T3: trồng rong kết hợp thả nuôi cá chẽm (Lates calcarifer) (cỡ 420 ± 26 g/con, mật độ 1kg/10 m2)<br /> trong khu bao lưới (PE đen) mắt lưới lớn 2a = 5 cm. Việc bao lưới PE chủ yếu với mục đích thả nuôi nhốt cá<br /> chẽm, không nhằm hạn chế cá ăn rong bằng cách bao lưới. Cá chẽm không được cho ăn.<br /> Nghiệm thức T4: đối chứng; không sử dụng lưới bao và cá dữ để bảo vệ rong trước cá dìa.<br /> Thí nghiệm được tiến hành trong 12 tuần, trùng thời gian chính vụ trồng rong sụn tại địa phương thí nghiệm.<br /> Tất cá các biện pháp chăm sóc và quản lý khác được bảo đảm tiến hành như nhau ở các lô thí nghiệm.<br /> 3. Phương pháp thu thập số liệu<br /> 3.1. Theo dõi các yếu tố môi trường<br /> Một số yếu tố môi trường liên quan được xác định hàng tuần theo phương pháp và thiết bị được trình bày<br /> trong bảng 1.<br /> Bảng 1. Phương pháp xác định các yếu tố môi trường nước trong vùng trồng rong<br /> Yếu tố<br /> <br /> Nhiệt độ<br /> Độ mặn<br /> pH<br /> Độ trong<br /> Ammonia (TAN)<br /> Phospho hòa tan (PO4-P)<br /> Chất rắn lơ lửng (TSS)<br /> <br /> Phương pháp, thiết bị đo<br /> <br /> Nhiệt kế thủy ngân<br /> Khúc xạ kế<br /> pH test<br /> Đĩa Secchi<br /> Pp Phenate<br /> Pp Ascorbic acid<br /> Sấy ở 103oC trong 24h<br /> <br /> Độ chính xác<br /> <br /> 1oC<br /> 1ppt<br /> 0,5<br /> 5 cm<br /> 1 µg/L<br /> 1 µg/L<br /> 1 mg/L<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 25<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> 3.2. Các chỉ tiêu sinh trưởng<br /> Định kỳ hàng tuần thu ngẫu nhiên 30 cụm rong<br /> trong mỗi khung thí nghiệm để cân và tính khối<br /> lượng trung bình. Qua đó, tốc độ sinh trưởng bình<br /> quân ngày (DWG) và tốc độ sinh trưởng đặc trưng<br /> về khối lượng (SGR) được xác định theo thời gian<br /> thu mẫu bằng các công thức sau.<br /> DWG (g/ngày) = (W2 – W1) / (t2 – t1)<br /> SGR (%/ngày) = 100 x ln(W2/W1) / (t2 – t1)<br /> Trong đó: W1 là khối lượng rong (g) tại ngày<br /> nuôi t1, W2 là khối lượng rong (g) tại ngày nuôi t2.<br /> Bên cạnh đó, khoảng 1kg rong tươi trong mỗi<br /> đơn vị thí nghiệm cũng được thu đem đi sấy khô ở<br /> 1050C trong 24 giờ để xác định tỷ lệ khô tươi trong<br /> từng lần thu mẫu.<br /> 3.3. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế<br /> Chi phí cho từng khung rong của từng nghiệm<br /> thức và khấu hao vật liệu cũng được ghi nhận để<br /> xác định tổng chi cho từng nghiệm thức. Từ năng<br /> suất, sản lượng rong thu hoạch ở từng nghiệm thức<br /> kết hợp với giá bán rong nguyên liệu tại thời điểm<br /> thu hoạch, mức thu ở từng nghiệm thức cũng sẽ<br /> được xác định.<br /> Với các số liệu kể trên, giá thành và lợi nhuận<br /> trên từng đơn vị khối lượng rong sản xuất được sẽ<br /> được xác định nhằm so sánh hiệu quả kinh tế giữa<br /> các mô hình trồng rong thí nghiệm.<br /> 4. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu<br /> Số liệu được lưu trữ và xử lý trên phần mềm<br /> <br /> Số 1/2014<br /> MS Excel 2007. Khác biệt trong từng chỉ tiêu giữa<br /> các nghiệm thức được so sánh bằng cách phân<br /> tích phương sai một nhân tố (Oneway ANOVA)<br /> và kiểm chứng bằng Turkey Test trên phần mềm<br /> SPSS 20.<br /> Số liệu được trình bày dưới dạng Mean ± SD<br /> (giá trị trung bình ± độ lệch chuẩn).<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Diễn biến các yếu tố môi trường nước khu<br /> vực nghiên cứu<br /> Hầu hết các yếu tố môi trường trong vùng<br /> trồng rong tương đối ổn định giữa các đơn vị thí<br /> nghiệm khác nhau. Qua thời gian thí nghiệm, nhiệt<br /> độ dao động trong khoảng 25 - 320C, phù hợp với<br /> khoảng thích nghi của cả rong sụn [5], [7] và cá<br /> chẽm [3], [4]. pH chỉ thỉnh thoảng đạt giá trị cao,<br /> gần 9 vào buổi chiều. Độ mặn cũng tương đối ổn<br /> định, giao động từ 28 - 33 ppt do không có mưa lớn<br /> kéo dài. Yếu tố môi trường thay đổi lớn nhất là độ<br /> trong, dao động trong khoảng 65 - 120 cm do ảnh<br /> hưởng của con nước thủy triều và sự phát triển<br /> của tảo chủ yếu xả thải ra từ khu nuôi tôm gần đó.<br /> Độ trong ảnh hưởng lớn đến sinh trưởng của rong<br /> biển vì gián tiếp ảnh hưởng đến lượng ánh sáng<br /> rong sử dụng cho quang hợp. Tuy vậy, thời gian độ<br /> trong thấp tại vùng thí nghiệm không kéo dài nên<br /> không ảnh hưởng lớn đến sinh trưởng của rong<br /> sụn nuôi trồng.<br /> <br /> Bảng 2. Diễn biến các yếu tố môi trường nước tại vùng thí nghiệm<br /> Yếu tố<br /> <br /> Nhiệt độ (0C)<br /> pH<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> Thấp nhất<br /> <br /> Cao nhất<br /> <br /> 25<br /> <br /> 29<br /> <br /> Sáng<br /> <br /> 28 ± 1,4<br /> <br /> Chiều<br /> <br /> 30 ± 1,9<br /> <br /> 27<br /> <br /> 32<br /> <br /> Sáng<br /> <br /> -<br /> <br /> 7,5<br /> <br /> 8,0<br /> <br /> -<br /> <br /> 8,0<br /> <br /> 9,0<br /> <br /> Độ mặn (ppt)<br /> <br /> Chiều<br /> <br /> 30 ± 1,5<br /> <br /> 28<br /> <br /> 33<br /> <br /> Độ trong (cm)<br /> <br /> 92 ± 18,3<br /> <br /> 65<br /> <br /> 120<br /> <br /> Ammonia tổng số (µg/L)<br /> <br /> 54 ± 8,7<br /> <br /> 41<br /> <br /> 70<br /> <br /> Phospho hòa tan (µg/L)<br /> <br /> 12 ± 2,0<br /> <br /> 9<br /> <br /> 16<br /> <br /> Chất rắn lơ lửng (mg/L)<br /> <br /> 19 ± 8,8<br /> <br /> 12<br /> <br /> 38<br /> <br /> Các yếu tố môi trường có sự biến động theo<br /> thời gian thí nghiệm. Theo đó, nhiệt độ có xu hướng<br /> tăng dần từ thấp đến cao theo thời gian chuyển mùa.<br /> Độ mặn biến động tùy thuộc vào con nước và ảnh<br /> hưởng của nước ngọt đổ về sau các cơn mưa. Cũng<br /> trong thời gian thí nghiệm, hàm lượng ammonia tổng<br /> số có chiều hướng giảm đều ở tất cả các đơn vị thí<br /> nghiệm trong khi hàm lượng chất rắn lơ lửng tăng<br /> nhẹ; còn hàm lượng phospho hòa tan lại tương đối<br /> <br /> 26 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> ổn định. Những biến đổi này có thể là do tác động<br /> tổng hợp của mùa vụ, sự lên xuống của thủy triều<br /> cũng như việc xả thải nước từ khu nuôi tôm ven bờ<br /> gần khu vực thí nghiệm. Hàm lượng ammonia tổng<br /> số thường chiếm hơn 55% hàm lượng nitrogen tổng<br /> số trong nước biển [5]. Như vậy, có thể thấy hàm<br /> lượng nitrogen trong nước biển vùng trồng rong thí<br /> nghiệm đạt giá trị trung bình trên 0,1 mg/L, phù hợp<br /> với nhu cầu sinh trưởng của rong sụn nuôi trồng.<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 1/2014<br /> <br /> 2. Sinh trưởng của rong sụn trồng với các biện pháp hạn chế cá dìa khác nhau<br /> <br /> Hình 2. Sinh trưởng của rong sụn trồng tại các nghiệm thức khác nhau<br /> Các ký tự a,b,c,d trên đồ thị thể hiện sự sai khác về mặt thống kê (p