Nghiên cứu ứng dụng một dấu hiệu của hệ tĩnh mạch ngoại vi ngón tay trỏ để tiên lượng bệnh viêm phổi ở trẻ em dưới 3 tuổi

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 14, 2002<br /> <br /> <br /> <br /> <br />  NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG MỘT DẤU HIỆU CỦA<br /> HỆ TĨNH MẠCH NGOẠI VI NGÓN TAY TRỎ ĐỂ TIÊN LƯỢNG <br /> BỆNH VIÊM PHỔI Ở TRẺ EM DƯỚI 3 TUỔI<br /> <br />      Trần Văn Hòa<br /> Trường Đại học Y khoa, Đại học Huế<br /> <br /> <br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Giảm tỷ lệ tử vong cho trẻ em dưới trẻ dưới 5 tuổi là một vấn đề  đang được  <br /> quan tâm hiện nay.<br /> Một trong 3 nguyên nhân chính gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi là nhiễm khuẩn <br /> hô hấp cấp và 3/4 tử vong của nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính là do viêm phổi.<br /> Lý do tỷ  lệ  tử  vong trong viêm phổi cao vì một phần do bệnh tiến triển  <br /> nhanh, một phần do việc phát hiện các dấu hiệu nặng để  đưa trẻ  đến bệnh viện  <br /> chậm.<br /> Viêm phổi là một bệnh phổ biến, là gánh nặng của các cơ sở y tế. Ở Hoa Kỳ <br /> và Canada, đã có nhiều nghiên cứu nhằm tìm ra những tiêu chuẩn tiên lượng bệnh  <br /> viêm phổi để  quyết định cho nhập viện chính xác hơn, vừa giảm chi phí cho người <br /> bệnh, giảm tải cho bệnh viện nhưng cũng bảo đảm điều trị  kịp thời nhằm giảm tỷ <br /> lệ tử vong cho những bệnh nhân nặng.<br /> Từ xa xưa, các thầy thuốc cổ truyền phương Đông đã có một số  phương pháp <br /> dùng trong thăm khám bệnh ở trẻ em. Từ kinh nghiệm lâm sàng các thầy thuốc y học <br /> cổ  truyền nhận thấy: Sự  biểu hiện, sự  thay đổi về  bộ  vị,  hình dạng, màu sắc, độ <br /> chìm nổi  của hệ tĩnh mạch ngoại vi ngón tay trỏ  có thể giúp cho người thầy thuốc  <br /> chẩn đoán  cũng như  tiên lượng được mức độ  nặng nhẹ  của bệnh  ở trẻ  em dưới 3  <br /> tuổi. Do vậy mục tiêu của đề tài nhằm: <br />  + Xác định vị trí  hiện diện của hệ tĩnh mạch ngón tay trỏ  trong bệnh lý viêm <br /> phổi của trẻ.<br /> <br /> <br /> 89<br />  + Tìm hiểu mối liên hệ về vị trí xuất hiện của hệ tĩnh mạch ngoại vi ngón tay <br /> trỏ với mức độ tiến triển nặng nhẹ của bệnh viêm phổi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 90<br />  TỔNG QUAN TÀI LIỆU <br /> <br /> + Phương pháp chẩn đoán và tiên lượng bệnh qua hệ tĩnh mạch ngón tay trỏ đã <br /> được sử dụng với nhiều tên gọi khác nhau như: Phương pháp xem "chỉ văn", phương <br /> pháp xem dấu "Hổ khẩu" (Hou keou sign), phương pháp chẩn đoán bằng "lạc mạch <br /> vân tay ngón trỏ", phương pháp "bắt mạch ngón tay trỏ"... Ở nước ta đây cũng là <br /> một phương pháp vọng chẩn dùng cho trẻ em từ 3 tuổi trở xuống được ghi trong các  <br /> tài liệu y học cổ truyền [2],[4],[5],[7]. Phương pháp quan sát này dựa trên sự thay đổi  <br /> về bộ vị (vị trí xuất hiện trên mỗi đốt ngón tay trỏ), về  màu sắc, về độ  chìm nổi và <br /> về  các  hình dạng  biểu hiện khác nhau của tĩnh mạch ngón tay trỏ    để  chẩn đoán  <br /> cũng như tiên lượng được tiến triển của bệnh.  Bộ vị của hệ tĩnh mạch này trên ngón <br /> tay trỏ tương ứng với 3 đốt ngón tay được y học cổ truyền chia làm 3 bộ phận gọi là  <br /> tam quan gồm phong qua, khí quan và mệnh quan (tính từ bàn tay ra ngoại biên).<br /> + Theo y học hiện đại, vị  trí giải phẩu của hệ  tĩnh mạch ngón tay trỏ  được  <br /> dùng trong phương pháp này chính là tĩnh mạch lòng ­ ngón tay trỏ, tĩnh mạch này <br /> được nối với động mạch quay ­ ngón tay trỏ qua hệ lưới tĩnh mạch ngón tay. <br /> +  Ở  Trung Quốc đã có nhiều nghiên cứu công bố  liên quan đến các khía cạnh <br /> khác nhau của phương pháp này. Có nghiên cứu thì để xác định bộ vị (vị trí của tĩnh <br /> mạch trên ngón tay trỏ), có nghiên cứu để  xác định  màu sắc, độ  chìm nổi, cũng có <br /> nghiên cứu chỉ  để  xem xét  hình dạng  của hệ  tĩnh mạch ngoại vi ngón tay trỏ  [1],<br /> [6]...<br /> + Ở Việt Nam năm 1968 BS Nguyễn Văn Tiệp và Lương y Nguyễn Khắc Hữu  <br /> đã công bố  kết quả  khảo sát ở  115 bệnh nhân tại bệnh viện khu phố  Lê Chân, Hải <br /> Phòng[9]. Năm 1972 trong luận án Tiến sĩ y khoa Phan Tiên Thái cũng đã công bố kết <br /> quả khảo sát ở 500 bệnh nhi [8]...  đã cho thấy có sự liên quan giữa bệnh lý của trẻ <br /> và sự thay đổi của hệ tĩnh mạch này.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> <br /> 2.1. Đối tượng nghiên cứu:<br /> 2.1.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh:<br /> ­ Trẻ có độ tuổi từ sơ sinh đến 3 tuổi không phân biệt nam nữ gồm:<br /> * Nhóm trẻ  khỏe: Trẻ  mà  ở  thời điểm khảo sát không thấy có biểu hiện của <br /> một bệnh lý nào.<br /> * Nhóm trẻ  bệnh: Trẻ  được chẩn đoán bệnh viêm phổi theo tiêu chuẩn phân <br /> loại của Tổ chức Y tế thế giới (TCYTTG ) dùng trong chương trình nhiễm khuẩn hô  <br /> hấp cấp tính  (NKHHCT) [10].<br /> 91<br />  2.1.2. Tiêu chuẩn không chọn bệnh:<br /> ­ Trẻ  bị  dị  tật bẩm sinh hoặc thương tật, khuyết tật  ở bàn tay, ngón tay vào  <br /> trong lô nghiên cứu hoặc viêm phổi có kèm bệnh lý khác thí dụ: Bệnh tim mạch,  <br /> hen, bệnh thần kinh, viêm phổi thứ phát sau những bệnh nặng...<br /> 2.1.3. Cỡ mẫu: Cỡ mẫu được tính theo công thức:  n  =  Z2 /2 .  p.(1­ p)  /     2<br /> 2.1.4. Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu thuận tiện theo phương pháp tích <br /> lũy.<br /> 2.1.5. Địa điểm tiến hành nghiên cứu:<br /> + Nhóm trẻ khỏe: Khảo sát ở Trường Mầm non Hoa Mai <br /> + Nhóm trẻ bệnh:  Khảo sát ở khoa Nhi Bệnh viện Trung ương Huế. <br /> 2.2. Phương pháp tiến hành:<br /> 2.2.1. Lập phiếu khảo sát,  ghi nhận bệnh sử.<br /> 2.2.2. Thăm khám lâm sàng và phân loại viêm phổi nặng nhẹ  dựa theo tiêu <br /> chuẩn phân loại của TCYTTG được dùng trong chương trình NKHHCT.<br /> 2.2.3. Quan sát và ghi vào phiếu khảo sát các dấu hiệu hiện có vào thời điểm  <br /> thăm khám của hệ tĩnh mạch ngón tay trỏ.<br /> Cách quan sát:  Tay của trẻ để  ở  tư  thế  ngữa hơi chúc, ngang với mặt phẳng  <br /> của tim. Thầy thuốc một tay giữ  ngón cái bàn tay trẻ, một tay cầm  ở  đầu mút của <br /> ngón trỏ để quan sát (có thể nhờ người nhà cầm giúp ở cổ tay của trẻ để cố định bàn  <br /> tay nếu trẻ khó hợp  tác). Nên xem dưới ánh sáng trời hoặc ánh sáng trắng của đèn nê  <br /> ­ ông.<br /> 2.3. Tiêu chuẩn đánh giá vị trí của hệ tĩnh mạch ngón tay trỏ:<br /> Theo y học cổ truyền thì bộ vị trên ngón tay trỏ chỉ có 3 vị trí: Phong quan, Khí <br /> quan, Mệnh quan. Trong đề tài này để có thể đánh giá chính xác hơn chúng tôi chia  <br /> bộ vị này ra làm 7 vị trí với những quy ước sau (hình 1):<br /> + Vị trí 0: Là vị trí ở dưới nếp ngang nối đốt 1 ngón tay trỏ với bàn tay.<br /> + Vị trí 1.1: Là vị trí của 1/2 dưới (phần gần) của đốt 1 ngón tay trỏ.<br /> + Vị trí 1.2: Là vị trí của 1/2 trên (phần xa) của đốt 1 ngón tay trỏ.<br /> + Vị trí 2.1: Là vị trí của 1/2 dưới (phần gần) của đốt 2 ngón tay trỏ.<br /> + Vị trí 2.2: Là vị trí của 1/2 trên (phần xa) của đốt 2 ngón tay trỏ.<br /> + Vị trí 3.1: Là vị trí của 1/2 dưới (phần gần) của đốt 3 ngón tay trỏ.<br /> + Vị trí 3.2: Là vị trí của 1/2 trên (phần xa) của đốt 3 ngón tay trỏ<br /> *  vị trí 1.1 và 1.2 chính là vị trí phong quan.<br /> *  vị trí 2.1 và 2.2 chính là vị trí khí quan.<br /> *  vị trí 3.1 và 3.2 chính là vị trí mệnh quan.<br /> 92<br />  Cần lưu ý rằng  vị  trí  được nói  ở  đây  chính là  tận cùng  độ  dài  của hệ  tĩnh <br /> mạch ngoại vi mà ta quan sát được ở ngón tay trỏ của trẻ.<br /> Vi trí 2.2<br /> Vi trí 2.1<br /> Vi trÝ 1.2<br /> Vi trí 0 Vi trÝ 1.1 Vi trí 3.1<br /> Phong Mệnh quan<br />    Khí quan<br /> Vi trí 3.2 quan<br /> <br /> <br /> <br /> <br />  <br /> <br /> <br /> Hình 1: Các vị trí theo dõi được phân chia trên ngón tay trỏ<br /> <br /> 2.5. Phương pháp xử lý số liệu thống kê:<br />  ­ Xử lý số liệu theo phương pháp thống kê trên chương trình Excel 97.<br />   ­ Tính tương quan theo phương pháp  tương quan Spearman, tính các chỉ  số <br /> như  độ  chuẩn xác (A), độ  nhạy (Sp), độ  đặc hiệu (Se), giá trị  dự  báo dương tính <br /> (Pv(+))... dựa vào Ma trận quyết định (Decision matrix) <br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Bảng 1 : Phân nhóm các đối tượng nghiên cứu theo mức độ bệnh<br /> <br /> Giới Tuổi<br /> TT Đối tượng<br /> n Nam Nữ