Nghiên cứu ung thư tai: Lâm sàng - giải phẫu bệnh - điều trị tại bệnh viện tai mũi họng Thành phố Hồ Chí Minh (từ tháng 1/2002 đến tháng 4/2007)

NGHIÊN CỨU UNG THƯ TAI: LÂM SÀNG – GIẢI PHẪU BỆNH – ĐIỀU<br /> TRỊ TẠI BỆNH VIỆN TAI MŨI HỌNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> (TỪ THÁNG 1/2002 ĐẾN THÁNG 4/ 2007)<br /> Lê Thị Hồng Hạnh*, Nguyễn Hữu Khôi**, Huỳnh Khắc Cường**<br /> Mục tiêu: Nghiên cứu những đặc điểm về lâm sàng, giải phẫu bệnh của ung thư tai và cách thức điều<br /> trị tùy theo thể bệnh và giai đọạn tiến triển của ung thư của 33 ca ung thư tai tại Bệnh viện Tai Mũi Họng<br /> trong 5 năm (từ tháng 1/2002 đến tháng 4/2007)<br /> Phương pháp nghiên cứu: Mô tả hàng lọat ca với hồi cứu và tiền cứu và phân tích dữ kiện theo<br /> phương pháp thống kê y học.<br /> Kết quả: Chúng tôi ghi nhận: - 20 ca tiến triển tốt, sống còn đến ngày hôm nay (61%), trong đó. 11 ca<br /> phẫu thuật và xạ trị (34%); 09 ca xạ trị (27%); 05 ca tử vong (15%); 08 ca (24%) theo dõi trong 1-2 năm<br /> đầu, sau đó không liên lạc được.<br /> Kết luận: Ung thư tai là bệnh hiếm gặp, chúng tôi có 33 ca trong 1036 ca ung thư đầu mặt cổ trong 5<br /> năm (từ 2002 đến 2007) tại BVTMH.TP HCM tỉ lệ là 3%. Chẩn đoán muộn. Là carcinôm tế bào gai chủ<br /> yếu (88%). Điều trị bằng phẫu thuật và xạ trị. Tiên lượng xấu, tuy nhiên kết quả nghiên cứu của chúng tôi<br /> cho thấy có phần khả quan với tỉ lệ sống còn là 61% từ 2 đến 4 năm và chúng tôi cần có thời gian để theo dõi<br /> thêm để đi đến kết luận sau./.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> RESEACH OF THE EAR CANCER THE CLINICO-HISTOPATHOLOGY ASPECTS AND<br /> TREATMENT IN THE ENT HOSPITAL HCMC (FROM JAN 2001 TO APRIL 2007)<br /> Le Thi Hong Hanh, Nguyen Huu Khoi, Huynh Khac Cuong.<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 12 – Supplement of No 1 – 2008: 74 - 78<br /> Objective: Observed the clinico-histopathology aspects of the ear cancer and treatment depends on the<br /> manifestation and the evolution of 33 cases of the ear cancer in ENT hospital HCMC (from Jan 2002 to April<br /> 2007)<br /> Study design: Descriptive study as case series with retrospective and perspective analysis.<br /> Results: 20 cases don’t have recurrent (61%); 11 cases: surgery and radiotherapy (34%); 09 cases:<br /> radiotherapy (27%); 05 cases mortality rate 15%; 08 cases not follow-up 24%.<br /> Conclusion: Rare disease, we have 33 cases / 1036 cases head and neck cancer (3%). Late diagnosis.<br /> Histopathology: Most of squamous cell carcinoma (88%). Treatment: surgegy and radiotherapy. Poor<br /> prognosis. However, the survival rate is 61% within 5 years. We need have time to follow-up before have the<br /> last conclusion./<br /> ung thư vùng đầu cổ.Đối với ung thư tai tại Việt<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Nam có thể tình trạng viêm nhiễm, chảy mủ tai<br /> Trên thế giới các ung thư vùng đầu và cổ<br /> kéo dài, điều trị dai dẳng, làm tế bào vùng đó bị<br /> chiếm khoảng 10% của tất cả các loại ung thư,<br /> thoái hóa, dị sản, gây phát sinh ung thư(9). Trong<br /> đứng sau các ung thư đường tiêu hóa, phổi và<br /> trường hợp bệnh nhân không có tiền sử viêm tai<br /> các cơ quan niệu dục(7). Ở Mỹ ung thư đầu cổ<br /> thì ung thư có thể xuất phát từ biểu mô lát của<br /> chiếm tỉ lệ 5% của các loại ung thư. Riêng ung<br /> mặt ngoài màng nhĩ và xâm nhập vào thừng nhĩ<br /> thư tai hiếm gặp, chiếm khoảng 0,2% trong các<br /> * BV. Tai Mũi Họng TP. HCM<br /> ** Bộ môn Tai Mũi Họng, Đại học Y Dược TP. HCM<br /> <br /> sau khi làm thủng màng nhĩ đi vào tai giữa(9).<br /> Do tính chất của ung thư tai dễ nhầm lẫn với<br /> viêm tai giữa, bệnh tai ngoài che lấp, nên bệnh<br /> nhân bị ung thư tai thường đến muộn, tiên<br /> lượng xấu.<br /> Chúng tôi ghi nhận trong 5 năm (từ tháng<br /> 1/2002 đến tháng 4/2007) tại Bệnh viện Tai Mũi<br /> Họng TPHCM có khoảng 1.036 trường hợp ung<br /> thư đầu mặt cổ được nhập viện điều trị, tính<br /> trung bình mỗi năm có khoảng 207 trường hợp<br /> ung thư đầu mặt cổ (tỉ lệ 20%).<br /> Do đó chúng tôi có 33 ca ung thư tai ghi<br /> nhận trong 1.036 ca ung thư đầu mặt cổ, với tỉ lệ<br /> là 3%.<br /> Đầu cổ là khu vực khá phức tạp trong việc<br /> điều trị, ung thư vùng này xảy ra ở nhiều vùng<br /> và mỗi vùng có bệnh sử tự nhiên riêng biệt, với<br /> tần suất và vị trí di căn hạch rất thay đổi. Việc<br /> điều trị ung thư vùng đầu cổ qui tụ nhiều<br /> phương thức và phương pháp khác nhau cùng<br /> kết hợp. Việc kiểm soát bướu tại chỗ là vấn đề<br /> hàng đầu và xuất độ di căn xa tùy thuộc trực<br /> tiếp vào vấn đề này(10).<br /> Ở nhiều quốc gia trên thế giới, hầu hết bệnh<br /> nhân thường đến khám trong các giai đoạn bệnh<br /> tiến xa và có đến khoảng 65% bệnh nhân đã có<br /> di căn hạch và bệnh nhân có nhiều nguy cơ bị<br /> một ung thư thứ hai. Dù mức độ kiểm soát tại<br /> chỗ đã tăng lên do việc cải thiện các phương<br /> pháp điều trị tại chỗ và tại vùng, nhưng xuất độ<br /> sống còn sau 5 năm vẫn không có thay đổi đáng<br /> kể trong những thập niên gần đây vì sự xuất<br /> hiện thường xuyên của các ung thư thứ 2, các di<br /> căn xa và sự kết hợp các bệnh mạn tính.<br /> Phần lớn các ung thư đầu cổ là bướu của<br /> biểu mô: 90% là carcinôm tế bào gai. Các loại mô<br /> học khác gồm có limphôm, bướu trụ, và một số<br /> ít bướu tương bào, sarcôm và mêlanôm(10).<br /> Tiên lượng bệnh tùy thuộc một phần vào độ<br /> ăn lan tại chỗ, nhưng cũng còn tùy thuộc hơn<br /> nữa vào sự xâm nhiễm hạch vùng. Đối với một<br /> khối bướu ở vị trí nào đó, thì tỉ lệ sống còn 5<br /> năm là vào khoảng 50% nếu không có di căn<br /> <br /> hạch, tỉ lệ này sẽ sụt xuống còn 30% khi hạch bị<br /> di căn, và còn thấp khoảng 20% nếu vỏ bọc hạch<br /> đã bị ung thư làm bể ra(7).<br /> Riêng đối với ung thư Tai, nhất là tai giữa thì<br /> tiên lượng rất xấu, tỉ lệ sống còn sau 5 năm chỉ có<br /> 17% (theo báo cáo của Leroux- Robert trước Hội<br /> nghị Tai mũi họng Pháp năm 1957)(9).<br /> Chính vì thế chúng tôi nghiên cứu về ung<br /> thư tai tại Bệnh viện Tai Mũi Họng thành phố<br /> Hồ Chí Minh trong 5 năm (từ tháng 1/2002 đến<br /> tháng 4/2007) với:<br /> <br /> Mục tiêu tổng quát<br /> Nghiên cứu những đặc điểm về lâm sàng,<br /> giải phẫu bệnh của ung thư tai và cách thức điều<br /> trị tùy theo thể bệnh và giai đoạn tiến triển của<br /> ung thư.<br /> <br /> Tư liệu thu thập<br /> Những nghiên cứu về dịch tễ học<br /> Tên bệnh nhân.<br /> Tuổi bệnh nhân.<br /> Giới tính bệnh nhân.<br /> Nghề nghiệp bệnh nhân.<br /> Nơi cư trú của bệnh nhân.<br /> Nhưng nghiên cứu về lâm sàng<br /> Đánh giá thời gian đau nhức tai.<br /> Đánh giá thời gian chảy mủ tai, chảy dịch tai<br /> hay máu tai.<br /> Đánh giá thời gian liệt mặt.<br /> Vị trí tai tổn thương.<br /> Những nghiên cứu về giải phẫu bệnh - Đối<br /> chiếu lâm sàng và giải phẫu bệnh<br /> - Kết quả giải phẫu bệnh lấy từ tai ngoài, tai<br /> giữa qua.<br /> Soi tai kính hiễn vi.<br /> Soi tai bằng optique.<br /> Trong lúc phẫu thuật.<br /> - Kết hợp chặt chẽ với Khoa Giải phẫu bệnh<br /> của Trung tâm chẩn đoán y khoa MEDIC Hòa<br /> Hảo để thu nhận kết quả.<br /> <br /> Những nghiên cứu về cận lâm sàng<br /> <br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi có:<br /> <br /> CT scan tai mũi họng và sọ não đánh giá<br /> kích thước và mức độ xâm lấn của u.<br /> <br /> -14 ca (43%) cư ngụ tại Thành phố Hồ Chí<br /> Minh và các vùng ven thành phố<br /> <br /> Siêu âm vùng cổ và tổng quát để đánh giá<br /> mức độ di căn hạch và di căn xa.<br /> <br /> -19 ca (57%) phân bố khắp các tỉnh phía Nam<br /> và miền Trung như: An Giang, Cần Thơ, Long<br /> An, Vĩnh Long, Tiền Giang, Kiên Giang, Bình<br /> Phước, Đồng Nai, Lâm Đồng, Khánh Hòa.<br /> <br /> XQ Schuller 2 taI đánh giá tình trạng xương<br /> chũm trong khi nội soi tai.<br /> Đo thính lực đồ Để đánh giá sức nghe của<br /> bệnh nhân<br /> <br /> Nghiên cứu về điều trị và kết quả điều trị<br /> Chăm sóc bệnh nhân sau mổ<br /> Tình trạng bệnh nhân xuất viện sau mổ<br /> Tình trạng xạ trị và sự sống còn của bệnh<br /> nhân.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu trên 33 bệnh nhân ung thư tai (tỉ<br /> lệ 3%) trong hơn 1036 ca ung thư đầu mặt cổ<br /> điều trị tại Bệnh Viện Tai Mũi Họng trong 5 năm<br /> (từ tháng 1/ 2002 đến tháng 4/2007), chúng tôi<br /> ghi nhận như sau:<br /> <br /> Các dữ liệu thống kê của mẫu nghiên cứu<br /> Tuổi và giới<br /> Bảng.1: Phân bố theo tuổi và giới<br /> Giới<br /> Nam<br /> Nữ<br /> Tổng số<br /> Tuổi<br /> 30 tuổi -50 tuổi (+++)<br /> 11 ca 6 ca 17 ca (52%)<br /> 51 tuổi -70 tuổi<br /> 9 ca<br /> 3 ca 12 ca (36%)<br /> Trên 70 tuổi<br /> 3 ca<br /> 1 ca 04 ca (12%)<br /> 23 ca 10 ca<br /> (70%) (30%)<br /> <br /> Nhận xét: Độ tuổi chiếm tỉ lệ cao nhất trong<br /> mẫu nghiên cứu của chúng tôi là 30 -50 tuổi,<br /> chiếm tỉ lệ 52%. Tỉ lệ nữ/nam trong mẫu nghiên<br /> cứu của chúng tôi là ½.<br /> <br /> Nghề nghiệp<br /> Bảng 3: Phân bố theo nghề nghiệp<br /> Nghề nghiệp<br /> Dân<br /> Làm ruộng<br /> Công nhân viên<br /> <br /> Số bệnh nhân<br /> 21 ca<br /> 6 ca<br /> 6 ca<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 64%<br /> 18%<br /> 18%<br /> <br /> Nhận xét: Đa số dân, không nghề nghiệp,<br /> nội trợ.<br /> <br /> Nơi cư trú<br /> <br /> Bảng 4: Phân bố theo địa chỉ<br /> Địa chỉ<br /> TP. Hồ Chí Minh<br /> Tỉnh<br /> <br /> Số bệnh nhân<br /> 14 ca<br /> 19 ca<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 43%<br /> 57%<br /> <br /> Nhận xét: Tỉ lệ bệnh nhân cư ngụ ở các tỉnh<br /> phía Nam và miền Trung chiếm đa số gần 57%.<br /> <br /> Lâm sàng của ung thư tai<br /> Thời gian đau nhức tai<br /> Bảng 5: Tỉ lệ của thời gian đau nhức tai.<br /> Thời gian<br /> 1 – 6 tháng<br /> 1 năm<br /> 8 ngày<br /> <br /> Số bệnh nhân<br /> 26 ca<br /> 6 ca<br /> 1 ca<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 79%<br /> 18%<br /> 3%<br /> <br /> +Nhận xét: Thời gian đau nhức tai của bệnh<br /> nhân ung thư tai chiếm đa số trung bình từ 1<br /> đến 6 tháng, tỉ lệ 79%.<br /> <br /> Thời gian chảy mủ tai, chảy dịch tai, có thể<br /> chảy máu tai<br /> Bảng 6: Tỉ lệ của thời gian chảy mủ tai, chảy dịch tai,<br /> máu tai.<br /> Thời gian<br /> 1 – 6 tháng<br /> 1 tuần<br /> Không chảy<br /> <br /> Số bệnh nhân<br /> 27 ca<br /> 1 ca<br /> 5 ca<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 82%<br /> 3%<br /> 15%<br /> <br /> +Nhận xét: Thời gian chảy mủ tai, chảy dịch<br /> tai hay máu tai của bệnh nhân ung thư tai chiếm<br /> đa số trung bình từ 1 đến 6 tháng, tỉ lệ 82%.<br /> <br /> Thời gian liệt mặt<br /> Bảng 7: Tỉ lệ thời gian liệt mặt và không liệt mặt<br /> Thời gian<br /> Không liệt<br /> Liệt 3 ngày<br /> Liệt 1 tuần<br /> Liệt 1 tháng<br /> Liệt 4 tháng<br /> Sau mổ<br /> <br /> Số bệnh nhân<br /> 14 ca<br /> 3 ca<br /> 6ca<br /> 2 ca<br /> 7 ca<br /> 1 ca<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 43%<br /> 9%<br /> 18%<br /> 6%<br /> 21%<br /> 3%<br /> <br /> + Nhận xét: bệnh nhân bị ung thư tai không<br /> phải lúc nào cũng liệt mặt, chúng ta thấy tỉ lệ<br /> không liệt mặt chiếm đa số là 43%.<br /> <br /> Vị trí tai tổn thương<br /> Bảng 8: tỉ lệ so sánh vị trí tai tổn thương<br /> vị trí<br /> tai (p)<br /> tai (t)<br /> <br /> số bệnh nhân<br /> 17 ca<br /> 6 ca<br /> <br /> tỷ lệ (%)<br /> 52%<br /> 48%<br /> <br /> - Bệnh bắt đầu bằng nụ sùi che lấp ống tai và<br /> dễ chảy máu, làm cho thầy thuốc nhầm với<br /> polýp tai. Nên phải nội soi tai và sinh thiết tức<br /> thì để chẩn đoán xác định.<br /> - Triệu chứng lâm sàng thường gặp nhất là<br /> đau nhức tai, chảy mủ tai, chảy dịch tai hay máu<br /> tai, có hay không liệt mặt.<br /> - Thường là ung thư tai giữa, tai ngoài ít hơn.<br /> <br /> +Nhận xét: Vị trí tai bị ung thư (P) và (T) tỉ lệ<br /> ngang nhau.<br /> <br /> - Đa số tập trung ở Tỉnh, dân nghèo ở xa<br /> thành phố, điều kiện sống khó khăn.<br /> <br /> Giải phẫu bệnh và đối chiếu lâm sàng- giải<br /> phẫu bệnh<br /> <br /> - Hình ảnh nội soi tai và sinh thiết u để xác<br /> định chẩn đoán là quan trọng. Tuy nhiên nếu<br /> bệnh nhân được chụp CT Scan và MRI hết toàn<br /> bộ thì phẫu thuật viên sẽ có hình ảnh rõ ràng<br /> hơn về mật độ và loại cấu trúc của u và sự xâm<br /> lấn của u với cơ quan lân cận, để từ đó có<br /> phương thức phẫu thuật chính xác hơn.<br /> <br /> Chúng tôi ghi nhận trong 5 năm (từ tháng<br /> 1/2002 đến tháng 4/2007) là 33 ca ung thư tai,<br /> trong dó:<br /> - 29 / 33 ca là carcinôm tế bào gai, biệt hóa rõ<br /> độ 1, xâm nhập ở tai (tỉ lệ 88%).<br /> - 04 / 33 ca là carcinôm dạng tuyến, biệt hóa<br /> rõ, xâm nhập ở tai (tỉ lệ 12%).<br /> Đa số là ung thư tai giữa: 29/ 33 ca (tỉ lệ 88%)<br /> Kế đó là ung thư tai ngoài: 04 / 33 ca (tỉ lệ 12%).<br /> <br /> Đối chiếu lâm sàng và giải phẫu bệnh,<br /> Chúng tôi nhận thấy rất phù hợp với các tác<br /> (3,9)<br /> giả như sau:<br /> - Đa số ung thư tai xảy ra ở người có tuổi,<br /> tuổi trung bình là 58 tuổi.<br /> - Thời gian đau nhức tai và chảy mủ tai<br /> trung bình là 1 đến 6 tháng.<br /> - Thường là carcinôm tế bào gai, một ít<br /> carcinôm dạng tuyến.<br /> - Tập trung ỡ tai giữa, tai ngoài rất ít.<br /> - Nghiên cứu chưa thấy sarcôm tai ngoài hay<br /> tai giữa ở người trẻ.<br /> - Tai trong chưa gặp ung thư.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Qua công trình nghiên cứu Ung thư Tai tại<br /> Bệnh Viện Tai Mũi Họng trong 5 năm qua (20022007), chúng tôi nhận thấy rằng:<br /> <br /> Đặc điểm lâm sàng của ung thư tai<br /> - Ung thư tai thường xảy ra ở nam hơn nữ<br /> gấp 2 lần, tập trung ở độ tuổi 30-50.<br /> <br /> Đặc điểm giải phẫu bệnh của ung thư tai:<br /> - 29 / 33 ca là carcinôm tế bào gai, biệt hóa rõ<br /> độ 1, xâm nhập ở tai (tỉ lệ 88%), chiếm đa số.<br /> - 04 / 33 ca là carcinôm dạng tuyến, biệt hóa<br /> rõ, xâm nhập ở tai (tỉ lệ 12%).<br /> <br /> Điều trị Ung thư tai<br /> Phẫu thuật và xạ trị.<br /> Chúng tôi phẫu thuật được 14 ca và gửi đixạ<br /> trị, theo dõi đến ngày nay cho kết quả tốt, tỉ lệ<br /> sống còn là 11 ca (78,6%).<br /> Các ca còn lại bệnh nhân không đồng ý mổ<br /> vì lý do riêng hay tình trạng sức khỏe của bệnh<br /> nhân kém, quá chỉ định phẫu thuật, chúng tôi<br /> chuyển bệnh nhân sang Bệnh viện ung bướu xạ<br /> trị, theo dõi đến nay kết quả có phần khả quan, tỉ<br /> lệ sống còn là 09 ca (45%).<br /> Tóm lại<br /> - Ung thư tai là bệnh hiếm gặp, chẩn đoán<br /> muộn.<br /> - Chẩn đoán xác định bằng nội soi tai ngoài<br /> và sinh thiết.<br /> - Điều trị bằng phẫu thuật và xạ trị.<br /> - Tiên lượng sống sau 5 năm xấu./.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> 2.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> 5.<br /> <br /> 6.<br /> 7.<br /> <br /> 8.<br /> 9.<br /> 10.<br /> 11.<br /> <br /> 12.<br /> <br /> Baers HA, Otologic aspects of ear burns. Ann J Otol<br /> 1981;2:235-42.<br /> Barranco VP, Minor DB, soloman H. Treatment of<br /> relapsing polychondritis with dapsone. Arch Dermatol<br /> 1976;112:1286-8.<br /> Beahrs OH, Henson DE, Hutter RVP, Kennedy (eds) (1992)<br /> Manual for staging of cancer, 4 th edn. American Joint<br /> Committee on Cancer, Lippincott, Philadelphia.<br /> Chandler JR, Malignant external otitis. Laryngoscope<br /> 1968;78:1257-94.<br /> Driscoll PV, Ramachandrula A, Drezner DA, et al.<br /> Characteristics of cerumen in diabetic patients: a key to<br /> understanding malignant external otitis ? otolaryngol<br /> Head Neck Surg 1993;109:676-9<br /> Gehanno P. Ciprofloxacin in the treatment of malignant<br /> external otitis. Chemotherapy 1994;40 Suppl 1:35-40.<br /> Gordon G, Giddings NA. Invasive otitis externa due to<br /> Aspergillus species: case report and review. Clin Infect Dis<br /> 1994;19:866-70.<br /> Huỳnh Khắc Cường, “Chẩn đoán bệnh tai” Tài liệu khoa<br /> học. Hội nghị Tai Mũi Họng Đà Nẵng 2006<br /> Nguyễn Chấn Hùng, Ung Thư học lâm sàng tập 2 năm<br /> 1986-Các ung thư vùng đầu cổ chương V, tr.75<br /> Nguyễn Chấn Hùng, Y học Thành phố Hồ Chí Minh.,<br /> chuyên đề ung bướu học 2005, chương Tổng quan, tr. I<br /> Lê Phúc Thịnh, Trần Văn Thiệp, Phạm Chí Kiên, Phan<br /> Thanh Sơn (1995) Cẩm nang ung bướu học lâm sàng-Các<br /> bướu vùng đầu co, Chương 16, tr, 363-389.<br /> Võ Tấn (1991) TMH Thực hành tập II, NXB Y học-Chi<br /> nhánh TP.HCM 1991, U ác tính ở tai,tr 296.<br /> <br />