Nghiên cứu vận dụng hệ thống chỉ số giá thay cho bảng giá cố định

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:164

Thêm vào BST

Báo xấu

82
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hiện nay, bảng giá cố định là công cụ chính của ngành Thống kê Việt Nam dùng để đánh giá chỉ tiêu giá trị sản xuất (GTSX) theo giá so sánh của hai khu vực chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế: nông, lâm nghiệp, thuỷ sản và công nghiệp. Thuận lợi cơ bản trong việc áp dụng bảng giá cố định trong tính toán ở chỗ phương pháp tính đơn giản và cho ý niệm trực quan rõ ràng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu vận dụng hệ thống chỉ số giá thay cho bảng giá cố định

tæng côc thèng kª ®Ò tµi cÊp tæng côc nghiªn cøu vËn dông hÖ thèng chØ sè gi¸ thay cho b¶ng gi¸ cè ®Þnh CN§T: TS L£ M¹NH HïNG Hµ Néi – 2004
B¸o c¸o tæng hîp kÕt qu¶ ®Ò tµI nghiªn cøu vËn dông hÖ thèng chØ sè gi¸ thay cho b¶ng gi¸ cè ®Þnh Më ®Çu HiÖn nay, b¶ng gi¸ cè ®Þnh lµ c«ng cô chÝnh cña ngµnh Thèng kª ViÖt Nam dïng ®Ó tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh cña hai khu vùc chiÕm tû träng lín (51,03%)1 trong nÒn kinh tÕ: n«ng l©m nghiÖp, thuû s¶n vµ c«ng nghiÖp. ThuËn lîi c¬ b¶n trong viÖc ¸p dông b¶ng gi¸ cè ®Þnh trong tÝnh ë chç ph−¬ng ph¸p tÝnh ®¬n gi¶n (chØ cÇn lÊy l−îng s¶n phÈm nh©n víi ®¬n gi¸ trong b¶ng gi¸ cè ®Þnh) vµ cho ý niÖm trùc quan râ rµng. §Ó tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh cña c¸c ngµnh kinh tÕ cßn l¹i, chØ sè gi¸ ®−îc ¸p dông vµ phï hîp víi ph−¬ng ph¸p luËn cña quèc tÕ. Tuy vËy, viÖc dïng b¶ng gi¸ cè ®Þnh trong tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GTSX) theo gi¸ so s¸nh hiÖn nay kh«ng cßn phï hîp víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt, trong ®ã ®Æc biÖt víi ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn v× s¶n phÈm cña nh÷ng ngµnh nµy ®a d¹ng (hµng ngh×n nhãm s¶n phÈm cã quy c¸ch vµ phÈm cÊp kh¸c nhau), chÊt l−îng mÉu m· thay ®æi theo tõng n¨m. NhiÒu s¶n phÈm míi xuÊt hiÖn nh−ng kh«ng cã gi¸ trong b¶ng gi¸ cè ®Þnh ®−îc x©y dùng cho n¨m gèc, ng−îc l¹i cã nh÷ng s¶n phÈm kh«ng cßn xuÊt hiÖn trong nÒn kinh tÕ l¹i cã gi¸ trong b¶ng gi¸ cè ®Þnh. V× vËy viÖc tÝnh to¸n mang nhiÒu quy −íc, lµm gi¶m chÊt l−îng cña chØ tiªu GTSX. Trong kho¶ng thêi gian tõ 1995 ®Õn nay, thèng kª gi¸ vµ chØ sè gi¸ cña n−íc ta cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn nhanh, ®¸ng khÝch lÖ. Mét lo¹t c¸c lo¹i chØ sè gi¸ kh¸c nhau ®· ®−îc tÝnh vµ c«ng bè cho ng−êi dïng tin nh−: chØ sè gi¸ tiªu dïng cuèi cïng (CPI) c«ng bè theo th¸ng; chØ sè gi¸ b¸n vËt t− (WPI); chØ sè gi¸ c−íc vËn t¶i vµ chØ sè gi¸ s¶n xuÊt (PPI); chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu ®−îc tÝnh thö nghiÖm vµ c«ng bè theo quý. Môc ®Ých vµ ®èi t−îng sö dông nh÷ng lo¹i chØ sè nªu trªn kh¸c nhau, nªn kh¸i niÖm vµ ph¹m vi tÝnh cÇn ph¶i phï hîp víi môc ®Ých sö dông. HÖ thèng chØ sè gi¸ hiÖn t¹i vµ nh÷ng c¶i tiÕn trong chÕ ®é b¸o c¸o cña c¸c thèng kª chuyªn ngµnh cho phÐp ngµnh Thèng kª ViÖt Nam ¸p 1 Tû träng cña gi¸ trÞ t¨ng thªm trong GDP theo gi¸ so s¸nh n¨m 1994, sè liÖu n¨m 2000 1
dông ph−¬ng ph¸p tÝnh míi trong biªn so¹n c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ cña ngµnh theo gi¸ so s¸nh. Do tÝnh bøc thiÕt vµ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nghiªn cøu; do vÊn ®Ò cã liªn quan tíi nhiÒu vô thèng kª chuyªn ngµnh, trong ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña ngµnh Thèng kª n¨m 2002 ®· ®Ò xuÊt nghiªn cøu ®Ò tµi cÊp Tæng côc: “Nghiªn cøu vËn dông hÖ thèng chØ sè gi¸ thay cho b¶ng gi¸ cè ®Þnh”. §Ò tµi do tiÕn sÜ Lª M¹nh Hïng – Tæng côc tr−ëng Tæng côc Thèng kª lµm chñ nhiÖm, CN. NguyÔn V¨n Minh lµ phã chñ nhiÖm, ThS. NguyÔn BÝch L©m lµm th− ký víi sù tham gia cña l·nh ®¹o c¸c Vô, ViÖn: PGS,TS. NguyÔn Sinh Cóc; PGS, TS. T¨ng V¨n Khiªn; CN. NguyÔn ThÞ Liªn; CN. Vò V¨n TuÊn; CN. Cao V¨n Xuyªn; CN Ph¹m Quang Vinh vµ chuyªn viªn cña c¸c vô: HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia; Thèng kª C«ng nghiÖp vµ x©y dùng; Thèng kª Th−¬ng m¹i, dÞch vô vµ gi¸ c¶; Thèng kª N«ng, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n. Môc tiªu cña ®Ò tµi: Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc ¸p dông hÖ thèng chØ sè gi¸ thay cho b¶ng gi¸ cè ®Þnh trong viÖc tÝnh mét sè chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp cña nÒn kinh tÕ theo gi¸ so s¸nh. B¶ng gi¸ cè ®Þnh chØ dïng ®Ó tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña hai khu vùc: n«ng, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n vµ c«ng nghiÖp theo gi¸ so s¸nh, tõ ®ã tÝnh tèc ®é ph¸t triÓn cña gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña hai khu vùc nµy. Do vËy ®Ò tµi còng chØ tËp trung nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p luËn vµ thùc tiÔn ¸p dông chØ sè gi¸ ®Ó tÝnh mét sè chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh nh−: gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh kinh tÕ, tæng s¶n phÈm trong n−íc, thu nhËp quèc gia, thu nhËp quèc gia kh¶ dông, ®Ó dµnh. ViÖc tÝnh c¸c chØ tiªu tæng hîp kh¸c theo gi¸ so s¸nh nh−: vèn ®Çu t−, tæng møc b¸n lÎ hµng ho¸ vµ dÞch vô x· héi v.v. kh«ng thuéc ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy. Víi môc tiªu trªn, ban chñ nhiÖm ®Ò tµi ®· tËp trung nghiªn cøu bèn néi dung chÝnh sau ®©y: i. §¸nh gi¸ −u, nh−îc ®iÓm cña viÖc tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo b¶ng gi¸ cè ®Þnh, tõ ®ã chØ ra tÝnh cÊp thiÕt ph¶i ¸p dông hÖ thèng chØ sè gi¸ thay cho b¶ng gi¸ cè ®Þnh; ii. Nghiªn cøu vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn, tõ ®ã ®−a ra danh môc ngµnh kinh tÕ; ngµnh s¶n phÈm cã tÝnh kh¶ thi trong tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp cña nÒn kinh tÕ theo gi¸ thùc tÕ vµ gi¸ so s¸nh; 2
iii. Nghiªn cøu c¬ së lý luËn, ph−¬ng ph¸p lo¹i trõ biÕn ®éng gi¸ vµ ¸p dông b¶ng nguån vµ sö dông ®Ó tÝnh mét sè chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh trong thêi gian tíi; Nghiªn cøu kh¸i niÖm, néi dung c¸c lo¹i chØ sè gi¸ cÇn tÝnh ®Ó ®¸p øng yªu cÇu tÝnh mét sè chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh cho toµn bé nÒn kinh tÕ vµ cho c¸c vïng; iv. Nghiªn cøu tÝnh thùc tiÔn trong ¸p dông ph−¬ng ph¸p míi (hÖ thèng chØ sè gi¸; ph−¬ng ph¸p chuyÓn ®æi tõ gi¸ thùc tÕ vÒ gi¸ so s¸nh) ®Ó tÝnh mét sè chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh trong thêi gian tíi cho thèng kª tØnh, thµnh phè. Sau hai n¨m nghiªn cøu d−íi sù chØ ®¹o s¸t sao cña chñ nhiÖm ®Ò tµi vµ sù phèi hîp nhiÖt t×nh, ®Çy tr¸ch nhiÖm cña c¸c Vô thèng kª, ViÖn Khoa häc Thèng kª trong Tæng côc; cña Côc Thèng kª Hµ Néi; Côc Thèng kª VÜnh Phóc; Côc Thèng kª §µ N½ng; Côc Thèng kª CÇn Th¬ vµ Côc Thèng kª B×nh D−¬ng vµ nhiÒu c¸n bé nghiªn cøu khoa häc, ®Ò tµi ®· hoµn thµnh nh÷ng néi dung nghiªn cøu qua hai m−¬i ba chuyªn ®Ò khoa häc2, tËp trung vµo c¸c néi dung sau: a. Hai chuyªn ®Ò nghiªn cøu vÒ c¬ së lý luËn vµ tÝnh thùc tiÔn cña viÖc ®−a ra danh môc ngµnh kinh tÕ vµ ngµnh s¶n phÈm vµ ®· ®Ò xuÊt c¸c danh môc nµy ®Ó ¸p dông trong thêi gian tíi cña ngµnh Thèng kª; b. Mét chuyªn ®Ò vÒ ®¸nh gi¸ −u, nh−îc ®iÓm cña viÖc tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo b¶ng gi¸ cè ®Þnh, tõ ®ã chØ ra tÝnh cÊp thiÕt ph¶i ¸p dông hÖ thèng chØ sè gi¸ thay cho b¶ng gi¸ cè ®Þnh; c. Mét chuyªn ®Ò vÒ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng viÖc tÝnh mét sè chØ tiªu tæng hîp theo gi¸ so s¸nh hiÖn nay ë ViÖt Nam; d. N¨m chuyªn ®Ò nghiªn cøu vÒ c¬ së lý luËn, ph−¬ng ph¸p lo¹i trõ biÕn ®éng gi¸ vµ ¸p dông b¶ng nguån vµ sö dông ®Ó tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh ¸p dông trong thêi gian tíi; e. Bèn chuyªn ®Ò nghiªn cøu vÒ c¸c lo¹i chØ sè gi¸ cÇn biªn so¹n ®Ó ®¸p øng ®Çy ®ñ cho viÖc vËn dông hÖ thèng chØ sè gi¸ thay cho b¶ng gi¸ cè ®Þnh; 2 Danh môc c¸c chuyªn ®Ò ®−a ra trong phô lôc 5 3
f. Mét chuyªn ®Ò nghiªn cøu vÒ kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ sè s¶n xuÊt c«ng nghiÖp; g. Ba chuyªn ®Ò liªn quan tíi x©y dùng vµ thö nghiÖm tÝnh kh¶ thi cña hÖ thèng biÓu thu thËp th«ng tin ®Ó cËp nhËt b¶ng nguån vµ sö dông; h. Hai chuyªn ®Ò nghiªn cøu vÒ thùc tiÔn cña viÖc ¸p dông ph−¬ng ph¸p tÝnh vµ hÖ thèng chØ sè gi¸ ®Ó tÝnh c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh trong thêi gian tíi cho thèng kª tØnh vµ thµnh phè; i. Mét chuyªn ®Ò vÒ c¬ së lý luËn, ph−¬ng ph¸p luËn vµ nguån th«ng tin tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh x©y dùng c¬ b¶n theo bèn nhãm s¶n phÈm: x©y dùng nhµ ë; x©y dùng c«ng tr×nh d©n dông kh«ng kÓ nhµ ë; x©y dùng nhµ x−ëng s¶n xuÊt; x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. Môc ®Ých cña chuyªn ®Ò nµy nh»m tÝnh c¸c chØ tiªu cña ngµnh x©y dùng theo gi¸ so s¸nh; j. Hai chuyªn ®Ò ®¸nh gi¸ vµ so s¸nh kÕt qu¶ tÝnh tæng s¶n phÈm trong n−íc cña toµn bé nÒn kinh tÕ vµ theo tØnh, thµnh phè b»ng ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¸ víi ph−¬ng ph¸p hiÖn ®ang ¸p dông; k. Mét chuyªn ®Ò vÒ tæng quan tµi liÖu dÞch vÒ ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh c¸c chØ tiªu tæng hîp theo gi¸ so s¸nh; l. DÞch mét sè tµi liÖu liªn quan tíi thèng kª tµi kho¶n quèc gia; thèng kª chØ sè gi¸; thèng kª chØ sè s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Dùa vµo c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu võa nªu, ban chñ nhiÖm ®Ò tµi tæng hîp, hÖ thèng ` hãa thµnh b¸o c¸o chung: “B¸o c¸o tæng hîp kÕt qu¶ ®Ò tµi nghiªn cøu vËn dông hÖ thèng chØ sè gi¸ thay cho b¶ng gi¸ cè ®Þnh”, gåm c¸c néi dung chÝnh sau: - −u, nh−îc ®iÓm cña viÖc dïng b¶ng gi¸ cè ®Þnh vµ thùc tr¹ng tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh hiÖn nay ë ViÖt Nam; - C¬ së lý luËn, ph−¬ng ph¸p lo¹i trõ biÕn ®éng gi¸ vµ ¸p dông b¶ng nguån vµ sö dông ®Ó tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh trong thêi gian tíi ë ViÖt Nam; - C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ®−a ra danh môc ngµnh s¶n phÈm ¸p dông trong tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ thùc tÕ vµ gi¸ so s¸nh; 4
- HÖ thèng chØ sè gi¸ cña ViÖt Nam, thùc tr¹ng vµ h−íng c¶i tiÕn phôc vô cho viÖc tÝnh theo gi¸ so s¸nh; - So s¸nh kÕt qu¶ ¸p dông chØ sè gi¸ vµ dïng b¶ng gi¸ cè ®Þnh trong tÝnh chØ tiªu tæng s¶n phÈm trong n−íc theo gi¸ so s¸nh; - Thùc tiÔn trong viÖc ¸p dông chØ sè gi¸ vµ chØ sè khèi l−îng t¹i c¸c Côc Thèng kª tØnh, thµnh phè. 5
PhÇn thø nhÊt thùc tr¹ng tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh hiÖn nay ë ViÖt Nam I. −u, nh−îc ®iÓm cña viÖc tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo b¶ng gi¸ cè ®Þnh §Ó ®¸nh gi¸ t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña mét thêi kú nhÊt ®Þnh, c¸c nhµ thèng kª th−êng dïng l−îng s¶n xuÊt cña n¨m cÇn tÝnh vµ gi¸ cña n¨m gèc ®Ó tÝnh. Tõ tr−íc ®Õn nay, ngµnh thèng kª dïng b¶ng gi¸ cè ®Þnh – gi¸ b×nh qu©n cña n¨m gèc ®Ó tÝnh. Cho ®Õn nay, Tæng Côc Thèng kª ®· n¨m lÇn lËp b¶ng gi¸ cè ®Þnh. B¶ng gi¸ cè ®Þnh lÇn ®Çu tiªn lËp cho n¨m gèc 1959 vµ sö dông trong m−êi n¨m; b¶ng gi¸ cè ®Þnh lËp lÇn thø hai cho n¨m gèc 1970 vµ dïng cho thêi kú 1970 – 1981; b¶ng lÇn thø ba lËp cho n¨m gèc 1982 vµ dïng cho thêi kú 1982-1988; b¶ng lÇn thø t− lËp cho n¨m gèc 1989 vµ dïng cho thêi kú 1989-1993 vµ b¶ng gi¸ cè ®Þnh gÇn ®©y nhÊt lËp cho n¨m gèc 1994 vµ sö dông cho ®Õn nay. Qua thêi gian trªn bèn m−¬i n¨m lËp vµ sö dông b¶ng gi¸ cè ®Þnh trong tÝnh mét sè chØ tiªu thèng kª, nh÷ng −u ®iÓm còng nh− c¸c tån t¹i cña viÖc dïng b¶ng gi¸ cè ®Þnh trong tÝnh ®· béc lé nh− sau: 1. −u ®iÓm i. B¶ng gi¸ cè ®Þnh ®−îc x©y dùng xuÊt ph¸t tõ c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn. C¬ së khoa häc cña b¶ng gi¸ cè ®Þnh dùa trªn −u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p dïng ®Ó tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh – ph−¬ng ph¸p “X¸c ®Þnh gi¸ trÞ trùc tiÕp tõ l−îng vµ gi¸ cña tõng lo¹i s¶n phÈm”. C¬ së thùc tiÔn x©y dùng b¶ng gi¸ cè ®Þnh dùa trªn b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung – nÒn kinh tÕ cã nhiÒu −u ®iÓm trong thêi kú 1960-1980 kh«ng chØ ë n−íc ta mµ cßn ë c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa kh¸c. ii. Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung, sè l−îng doanh nghiÖp kh«ng nhiÒu, b¶ng gi¸ cè ®Þnh ®· ph¸t huy ®Õn møc tèi ®a gi¸ trÞ cña nã th«ng qua viÖc ban hµnh chÕ ®é b¸o c¸o cho c¸c ®¬n vÞ c¬ së theo gi¸ cè ®Þnh. Cho ®Õn nay, 6
kh«ng ai phñ nhËn t¸c dông to lín cña chÕ ®é b¸o c¸o nãi chung vµ b¸o c¸o theo gi¸ cè ®Þnh nãi riªng trong ho¹t ®éng cña ngµnh thèng kª. iii. Nh− ®· ®Ò cËp trong phÇn më ®Çu, −u ®iÓm c¬ b¶n cña b¶ng gi¸ cè ®Þnh trong tÝnh c¸c chØ tiªu thèng kª theo gi¸ so s¸nh lµ ë chç ph−¬ng ph¸p tÝnh ®¬n gi¶n (chØ cÇn lÊy l−îng s¶n phÈm nh©n víi ®¬n gi¸ trong b¶ng gi¸ cè ®Þnh) vµ cho ý niÖm trùc quan râ rµng. iv. B¶ng gi¸ cè ®Þnh cã t¸c dông trong viÖc tÝnh c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ tæng hîp ®Ó ®¸nh gi¸ tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. v. B¶ng gi¸ cè ®Þnh phï hîp víi viÖc tÝnh c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®èi víi c¸c ngµnh n«ng nghiÖp; l©m nghiÖp; c«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung. Trong nÒn kinh tÕ nµy, sè l−îng vµ chñng lo¹i s¶n phÈm kh«ng ®a d¹ng vµ ®−îc ®Þnh tr−íc. V× vËy, rÊt dÔ dµng cho thèng kª gi¸ vµ l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ. Thªm n÷a, chÊt l−îng s¶n phÈm trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung hÇu nh− kh«ng thay ®æi nªn b¶ng gi¸ cè ®Þnh cã thÓ dïng cho thêi gian dµi (th−êng kho¶ng 10 n¨m). vi. B¶ng gi¸ cè ®Þnh phï hîp víi hÖ thèng thèng kª s¶n xuÊt vËt chÊt (MPS) cña khèi c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa tr−íc ®©y vµ ®· ®−îc thÓ chÕ hãa trong c¸c b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú ban hµnh cho khèi doanh nghiÖp ë n−íc ta. Cô thÓ ngµnh thèng kª ®· ban hµnh chÕ ®é b¸o c¸o thèng kª, quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ cè ®Þnh. vii. B¶ng gi¸ cè ®Þnh ®−îc biªn so¹n cho c¸c s¶n phÈm theo nhãm ngµnh kinh tÕ, t¹o thuËn lîi cho viÖc sö dông, ®èi chiÕu vµ so s¸nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña ngµnh theo thêi gian. 2. Nh−îc ®iÓm Tõ khi §¶ng vµ Nhµ n−íc thùc hiÖn chñ tr−¬ng ®æi míi, x©y dùng nÒn kinh tÕ n−íc ta theo kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc ngµy cµng ®a d¹ng vµ n¨ng ®éng ®¸p øng ngµy cµng cao nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng. Dïng b¶ng gi¸ cè ®Þnh ®· béc lé nhiÒu khiÕm khuyÕt trong tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp nh− sau: i. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, ®¬n vÞ s¶n xuÊt lu«n ®æi míi s¶n phÈm ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vµ thÞ hiÕu cña ng−êi tiªu dïng. NhiÒu s¶n phÈm míi xuÊt hiÖn nh−ng kh«ng cã tªn vµ gi¸ trong b¶ng gi¸ cè 7
®Þnh. Ng−îc l¹i, nhiÒu s¶n phÈm kh«ng cßn tån t¹i trªn thÞ tr−êng nh−ng vÉn cã gi¸ trong b¶ng gi¸ cè ®Þnh. ii. Trong thùc tÕ ¸p dông b¶ng gi¸ cè ®Þnh, ngµnh thèng kª ®· cã ®iÒu chØnh vµ bæ sung thªm gi¸ cña mét sè lo¹i s¶n phÈm. Tuy vËy, viÖc bæ sung th−êng kh«ng kÞp thêi nªn nhiÒu Côc Thèng kª ®· dïng gi¸ hiÖn hµnh cho c¸c s¶n phÈm míi vµ dÉn tíi sai lÖch c¬ cÊu kinh tÕ cña ngµnh. iii. Trong xu thÕ c¹nh tranh, ®¬n vÞ s¶n xuÊt lu«n ¸p dông thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ®· lµm cho chÊt l−îng s¶n phÈm kh«ng ngõng n©ng lªn nh−ng gi¸ b¸n s¶n phÈm ngµy cµng h¹. NÕu dïng gi¸ trong b¶ng gi¸ cè ®Þnh ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ s¶n xuÊt sÏ bÞ sai lÖch. iv. B¶ng gi¸ cè ®Þnh chØ lËp cho c¸c s¶n phÈm thuéc khu vùc “s¶n xuÊt vËt chÊt”, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, ®ãng gãp cña khu vùc dÞch vô trong tæng s¶n phÈm trong n−íc ngµy cµng t¨ng vµ tû träng cña khu vùc nµy cao h¬n so víi gi¸ trÞ t¨ng thªm cña khu vùc n«ng, l©m nghiÖp vµ thñy s¶n vµ cña khu vùc c«ng nghiÖp so víi GDP. TÊt yÕu ®ßi hái ph¶i cã ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña khu vùc dÞch vô theo gi¸ so s¸nh vµ ®©y còng lµ nh−îc ®iÓm cña b¶ng gi¸ cè ®Þnh. v. Trong xu thÕ ®æi míi ph−¬ng ph¸p thèng kª vµ tinh gi¶n chÕ ®é b¸o c¸o ®èi víi ®¬n vÞ s¶n xuÊt, ngµnh thèng kª kh«ng thÓ tiÕp tôc yªu cÇu ®¬n vÞ s¶n xuÊt tÝnh vµ göi b¸o c¸o vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ cè ®Þnh cña ®¬n vÞ s¶n xuÊt cho c¸c Côc Thèng kª tØnh, thµnh phè. vi. Trong nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, lËp b¶ng gi¸ cè ®Þnh theo ®Þnh kú lµ kh«ng cã tÝnh kh¶ thi vµ rÊt tèn kÐm. II. Thùc tr¹ng tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh hiÖn nay ë ViÖt Nam 1. TÝnh GDP theo gi¸ so s¸nh theo ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt Thùc tÕ tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh cña tõng ngµnh kinh tÕ cña Thèng kª ViÖt Nam hiÖn nay ®−îc chia lµm hai khèi nh− sau. ♣ Khèi ¸p dông b¶ng gi¸ cè ®Þnh B¶ng gi¸ cè ®Þnh ®−îc dïng ®Ó tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû s¶n, c«ng nghiÖp khai kho¸ng, c«ng nghiÖp 8
chÕ biÕn, s¶n xuÊt ®iÖn ga vµ cung cÊp n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p “X¸c ®Þnh gi¸ trÞ trùc tiÕp tõ l−îng vµ gi¸ cña tõng lo¹i s¶n phÈm”. Dïng ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t ®Ó tÝnh chi phÝ trung gian cña c¸c ngµnh nªu trªn theo gi¸ so s¸nh. Chi phÝ trung gian ®−îc chia theo n¨m nhãm: nguyªn vËt liÖu; nhiªn liÖu; ®iÖn (®éng lùc); chi phÝ vËt chÊt kh¸c; chi phÝ dÞch vô. Dïng chØ sè gi¸ b¸n vËt t− theo nhãm hµng ®Ó lo¹i trõ biÕn ®éng cña yÕu tè gi¸ trong chi phÝ trung gian lµ nguyªn vËt liÖu, nhiªn liÖu vµ ®iÖn. §èi víi chi phÝ trung gian lµ chi phÝ vËt chÊt kh¸c, dïng chØ sè chung cña b¸n vËt t− hoÆc dïng tû lÖ gi÷a chi phÝ trung gian lµ nguyªn vËt liÖu, nhiªn liÖu vµ ®iÖn theo gi¸ thùc tÕ vµ gi¸ so s¸nh ®Ó gi¶m ph¸t. Dïng chØ sè gi¸ tiªu dïng (CPI) ®Ó gi¶m ph¸t chi phÝ trung gian lµ dÞch vô. Dïng b¶ng gi¸ cè ®Þnh ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña nhãm ngµnh nµy theo gi¸ so s¸nh kh«ng cßn phï hîp v× chñng lo¹i s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ thay ®æi qua c¸c n¨m, nhiÒu s¶n phÈm kh«ng cã gi¸ trong b¶ng gi¸ cè ®Þnh. B¶n th©n b¶ng gi¸ cè ®Þnh chøa ®ùng nh÷ng h¹n chÕ nh− chØ cã gi¸ cña c¸c nhãm s¶n phÈm mµ kh«ng hÒ quan t©m tíi sù kh¸c nhau vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm trong cïng nhãm hµng. Chi phÝ dÞch vô trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt gåm chi phÝ vËn t¶i, b−u ®iÖn, qu¶ng c¸o, v.v., v× vËy kh«ng thÓ dïng chØ sè gi¸ tiªu dïng chung ®Ó gi¶m ph¸t lo¹i chi phÝ nµy. §óng ra ph¶i dïng chØ sè gi¸ s¶n xuÊt ®Çu ra cña c¸c ngµnh dÞch vô t−¬ng øng ®Ó tÝnh chuyÓn, hiÖn nay ch−a cã lo¹i chØ sè gi¸ nµy th× nªn dïng chØ sè CPI chi tiÕt cho tõng lo¹i dÞch vô. §èi víi nhãm ngµnh n«ng, l©m nghiÖp, thuû s¶n vµ c«ng nghiÖp, nªn dïng chØ sè gi¸ s¶n xuÊt ®Çu ra ®Ó gi¶m ph¸t trùc tiÕp gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ thùc tÕ. ♣ Khèi ¸p dông chØ sè gi¸ a. Ngµnh x©y dùng. ¸p dông ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t cïng cÆp ®Ó tÝnh gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh, cô thÓ nh− sau: dïng chØ sè gi¸ b¸n vËt t− lµ vËt liÖu x©y dùng vµo gi¶m ph¸t gi¸ trÞ s¶n xuÊt; tÝnh chi phÝ trung gian theo gi¸ so s¸nh còng ¸p dông c¸c lo¹i chØ sè nh− ®èi víi nhãm ngµnh ¸p dông b¶ng gi¸ cè ®Þnh, chØ kh¸c lµ dïng chØ sè b¸n vËt liÖu x©y dùng ®Ó gi¶m ph¸t ®èi víi nhãm nguyªn vËt liÖu. Kh«ng nªn dïng chØ sè b¸n vËt t− lµ vËt liÖu x©y dùng ®Ó gi¶m ph¸t gi¸ trÞ s¶n xuÊt v× s¶n phÈm x©y dùng rÊt ®a d¹ng vµ cã tû lÖ cÊu thµnh tõ vËt liÖu 9
x©y dùng rÊt kh¸c nhau. §èi víi ngµnh nµy nªn ¸p dông ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t ®¬n ®èi víi chi phÝ trung gian ®Ó tÝnh. b. Ngµnh vËn t¶i, b−u ®iÖn. §èi víi ngµnh vËn t¶i hiÖn nay ®ang dïng ph−¬ng ph¸p ngo¹i suy theo khèi l−îng hµng hãa vµ hµnh kh¸ch lu©n chuyÓn ®Ó tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt n¨m b¸o c¸o theo gi¸ so s¸nh. ¸p dông ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t ®Ó tÝnh chi phÝ trung gian theo gi¸ so s¸nh nh− nhãm ngµnh ¸p dông b¶ng gi¸ cè ®Þnh. §èi víi ngµnh b−u ®iÖn dïng gi¸ c−íc b−u ®iÖn ®Ó gi¶m ph¸t gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh b−u ®iÖn. TÝnh chi phÝ trung gian theo gi¸ so s¸nh cña hai ngµnh nµy gièng nh− ®èi víi nhãm ngµnh ¸p dông b¶ng gi¸ cè ®Þnh. HiÖn nay, thèng kª giao th«ng vËn t¶i ®· thèng kª trùc tiÕp chØ tiªu doanh thu vËn t¶i hµng hãa, hµnh kh¸ch vµ bèc xÕp theo quý, ®©y lµ chØ tiªu tèt h¬n dïng ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ thùc tÕ cña ngµnh vËn t¶i. c. Ngµnh th−¬ng nghiÖp, söa ch÷a xe cã ®éng c¬ vµ ®å dïng c¸ nh©n vµ gia ®×nh: ¸p dông ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t cïng cÆp, dïng chØ sè gi¸ tiªu dïng ®Ó lo¹i trõ biÕn ®éng cña yÕu tè gi¸ trong chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, ®èi víi chi phÝ trung gian ¸p dông gièng nh− c¸c ngµnh ¸p dông b¶ng gi¸ cè ®Þnh. d. Ngµnh kh¸ch s¹n nhµ hµng, kinh doanh bÊt ®éng s¶n, dÞch vô t− vÊn vµ dÞch vô phôc vô c¸ nh©n vµ céng ®ång: dïng CPI vµ chØ sè gi¶m ph¸t gi¸ trÞ t¨ng thªm cña ngµnh nµy n¨m tr−íc ®Ó tÝnh theo c«ng thøc sau: GTTTtt,t / CPIt GTTTss,t = -------------------------- (*) GTTTtt,t-1 / GTTTss, t-1 ë ®©y GTTTss, t - Gi¸ trÞ t¨ng thªm cña n¨m t theo Gi¸ so s¸nh GTTTtt,t - Gi¸ trÞ t¨ng thªm cña n¨m t theo Gi¸ thùc tÕ GTTTtt,t-1 - Gi¸ trÞ t¨ng thªm cña n¨m t -1 theo Gi¸ thùc tÕ GTTTss, t-1 - Gi¸ trÞ t¨ng thªm cña n¨m t -1 theo Gi¸ so s¸nh CPIt - ChØ sè gi¸ tiªu dïng cña n¨m t so víi n¨m t-1. 10
C«ng thøc (*) cho thÊy c¸ch tÝnh GTTTss,t theo hai b−íc: dïng chØ sè CPI chuyÓn GTTTtt,t vÒ gi¸ cña n¨m t-1, sau ®ã dïng chØ sè gi¶m ph¸t gi¸ trÞ t¨ng thªm cña n¨m t-1 tÝnh chuyÓn vÒ n¨m gèc. VÒ khoa häc, dïng chØ sè chung CPI ®Ó gi¶m ph¸t trùc tiÕp chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm (tö sè trong c«ng thøc *) kh«ng thËt phï hîp v× hai lý do: (i) ChØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm gåm c¸c thµnh phÇn kh«ng thÓ ph©n t¸ch thµnh hai yÕu tè gi¸ vµ l−îng, v× vËy kh«ng thÓ dïng chØ sè chung CPI ®Ó gi¶m ph¸t trùc tiÕp; (ii) ChØ sè chung CPI ph¶n ¸nh biÕn ®éng vÒ møc gi¸ chung cña hµng hãa vµ dÞch vô dïng cho tiªu dïng cuèi cïng trong ®ã quyÒn sè vÒ l−¬ng thùc, thùc phÈm chiÕm tû träng lín. Qua ph−¬ng ph¸p tÝnh nªu trªn nghÜa lµ Tæng côc Thèng kª kh«ng tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña nhãm ngµnh nµy theo gi¸ so s¸nh. Víi chØ sè CPI cã chi tiÕt cho nhãm dÞch vô kh¸ch s¹n, nhµ trä vµ nhµ cho thuª, Tæng côc Thèng kª nªn dïng chØ sè CPI chi tiÕt nµy ®Ó tÝnh riªng gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh cña ngµnh kh¸ch s¹n nhµ trä, phÇn nhµ ë ®i thuª vµ nhµ tù cã tù ë. e. Ngµnh Qu¶n lý nhµ n−íc vµ an ninh quèc phßng b¶o ®¶m x· héi b¾t buéc; gi¸o dôc ®µo t¹o, y tÕ, v¨n hãa thÓ dôc thÓ thao. Ph−¬ng ph¸p vµ chØ sè gi¸ ¸p dông gièng nh− nhãm ngµnh (d) ë trªn. C¸c ngµnh: qu¶n lý nhµ n−íc, an ninh quèc phßng, v¨n hãa thÓ dôc thÓ thao lµ nh÷ng ngµnh dÞch vô phi thÞ tr−êng, do vËy kh«ng cã gi¸ vµ chØ sè gi¸ t−¬ng øng ®Ó tÝnh chuyÓn trùc tiÕp gi¸ trÞ s¶n xuÊt tõ gi¸ thùc tÕ vÒ gi¸ so s¸nh. f. Ngµnh ng©n hµng, sæ xè, b¶o hiÓm. Dïng chØ sè gi¸ chung cña GDP n¨m b¸o c¸o so víi n¨m gèc ®Ó gi¶m ph¸t trùc tiÕp gi¸ trÞ t¨ng thªm cña c¸c ngµnh nµy. g. §èi víi thuÕ nhËp khÈu dïng chØ sè gi¸ hµng hãa vµ dÞch vô nhËp khÈu ®Ó chuyÓn thuÕ nhËp khÈu theo gi¸ thùc tÕ vÒ gi¸ so s¸nh. Nh×n chung, ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm cña khu vùc dÞch vô hiÖn nay ch−a hîp lý. §ßi hái ph¶i x©y dùng hÖ thèng chØ sè gi¸ ®Çy ®ñ, toµn diÖn vµ phï hîp víi ®Æc thï cña tõng ngµnh kinh tÕ trong khu vùc dÞch vô nãi riªng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung. CÇn x©y dùng chØ sè gi¸ s¶n xuÊt ®Çu ra theo gi¸ c¬ b¶n cho tõng ngµnh s¶n phÈm dÞch vô ®Ó gi¶m ph¸t trùc tiÕp gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña nh÷ng ngµnh nµy. 11
HiÖn nay, ngµnh Thèng kª ®ang ¸p dông ®ång thêi c¶ b¶ng gi¸ cè ®Þnh vµ chØ sè gi¸ ®Ó tÝnh chØ tiªu GDP bªn s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh. Ph¶i ¸p dïng ®ång thêi hai ph−¬ng ph¸p xuÊt ph¸t tõ c¸c lý do sau: • B¶ng gi¸ cè ®Þnh chØ cã gi¸ c¸c s¶n phÈm thuéc khu vùc s¶n xuÊt vËt chÊt; • ChØ sè gi¸ s¶n xuÊt cña nhãm ngµnh n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû s¶n, c«ng nghiÖp khai kho¸ng, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, s¶n xuÊt ®iÖn ga vµ cung cÊp n−íc míi ®−îc biªn so¹n, ch−a cã chi tiÕt theo vïng hoÆc theo tØnh, thµnh phè; • ChØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña nhãm ngµnh n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp ®−îc tÝnh ë møc qu¸ tæng hîp, kh«ng ®ñ ®é chi tiÕt vµ ch−a t−¬ng thÝch víi chØ sè gi¸ nªn khã ¸p dông. 2. TÝnh GDP theo gi¸ so s¸nh theo ph−¬ng ph¸p sö dông a. TÝnh tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia ®×nh vµ tiªu dïng cuèi cïng cña nhµ n−íc Chia tæng tiªu dïng cuèi cïng theo gi¸ thùc tÕ thµnh c¸c nhãm lín: (i) Tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia ®×nh do chi mua hµng hãa vµ dÞch vô trªn thÞ tr−êng; (ii) Tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia ®×nh lµ s¶n phÈm tù tóc; (iii) Tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia ®×nh tõ c¸c tæ chøc dÞch vô nhµ n−íc vµ c¸c ®¬n vÞ v« vÞ lîi phôc vô hé gia ®×nh; (iv) Tiªu dïng cuèi cïng cña nhµ n−íc. Nhãm (i) ®−îc chia chi tiÕt theo c¸c nhãm hµng hãa vµ dÞch vô vµ dïng chØ sè gi¸ tiªu dïng theo nhãm hµng ®Ó gi¶m ph¸t. Dïng chØ sè gi¶m ph¸t gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo ngµnh t−¬ng øng vµo gi¶m ph¸t cho c¸c nhãm tiªu dïng cßn l¹i (tõ nhãm ii ®Õn nhãm iv). b. TÝch lòy tµi s¶n cè ®Þnh vµ tµi s¶n l−u ®éng TÝch lòy tµi s¶n cè ®Þnh ®−îc chia theo lo¹i tµi s¶n nh−: tÝch lòy tµi s¶n lµ nhµ ë cña d©n c−; tÝch lòy tµi s¶n lµ c«ng tr×nh x©y dùng kh¸c; tÝch lòy tµi s¶n lµ m¸y mãc thiÕt bÞ, ph−¬ng tiÖn vËn t¶i; tÝch lòy tµi s¶n lµ s¶n phÈm n«ng nghiÖp. Dïng chØ sè gi¸ b¸n vËt t− lµ m¸y mãc thiÕt bÞ ®Ó lo¹i trõ biÕn ®éng vÒ gi¸ trong tÝch lòy tµi s¶n lµ m¸y mãc thiÕt bÞ; ®èi víi nhãm tµi s¶n cè ®Þnh cßn l¹i, dïng chØ sè gi¶m ph¸t gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña nh÷ng ngµnh t−¬ng øng vµo gi¶m 12
ph¸t. ChØ sè gi¸ b¸n vËt t− lµ nguyªn vËt liÖu dïng ®Ó gi¶m ph¸t tÝch lòy tµi s¶n l−u ®éng lµ nguyªn vËt liÖu vµ hµng hãa tån kho trong th−¬ng nghiÖp. ChØ sè gi¶m ph¸t gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña nh÷ng ngµnh t−¬ng øng dïng vµo gi¶m ph¸t tÝch lòy tµi s¶n l−u ®éng lµ s¶n phÈm dë dang vµ thµnh phÈm tån kho. c. XuÊt khÈu thuÇn. ChØ sè gi¶m ph¸t GDP dïng ®Ó lo¹i trõ biÕn ®éng cña yÕu tè gi¸ trong chØ tiªu xuÊt, nhËp khÈu hµng hãa vµ dÞch vô. Dïng chØ sè gi¶m ph¸t GDP ®Ó lo¹i trõ biÕn ®éng vÒ gi¸ cña hµng hãa vµ dÞch vô nhËp khÈu sÏ kh«ng cã søc thuyÕt phôc cao vÒ khoa häc v× chØ sè gi¶m ph¸t GDP kh«ng bao gåm biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ cña hµng hãa vµ dÞch vô nhËp khÈu. T−¬ng tù nh− vËy khi ¸p dông chØ sè gi¶m ph¸t GDP ®Ó lo¹i trõ biÕn ®éng vÒ gi¸ ®èi víi xuÊt khÈu hµng hãa vµ dÞch vô v× c¬ cÊu vµ tû träng s¶n phÈm xuÊt khÈu rÊt nhá trong tæng GDP. HiÖn nay, vô thèng kª Th−¬ng m¹i, dÞch vô vµ gi¸ c¶ ®· biªn so¹n chØ sè xuÊt, nhËp khÈu hµng hãa vµ dÞch vô, nªn ¸p dông chØ sè nµy trong tÝnh xuÊt nhËp khÈu theo gi¸ so s¸nh vµ tõng b−íc n©ng cao chÊt l−îng cña chØ sè nµy. ♦ §Ó n©ng cao kh¶ n¨ng vµ chÊt l−îng øng dông chØ sè gi¸ vµ chØ sè khèi l−îng trong biªn so¹n thèng kª Tµi kho¶n quèc gia, cÇn hoµn thiÖn viÖc tÝnh nh÷ng lo¹i chØ sè gi¸ hiÖn cã vµ tÝnh thªm mét sè lo¹i chØ sè míi. §Æc biÖt cÇn n©ng cao chÊt l−îng biªn so¹n chØ sè gi¸ s¶n xuÊt ®Çu ra, ®Çu vµo vµ ph¶i t−¬ng thÝch víi chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt chi tiÕt theo ngµnh kinh tÕ. §èi víi mét sè ngµnh dÞch vô kh«ng cã tÝnh thÞ tr−êng, nªn tÝnh chØ sè lao ®éng vµ tiÒn l−¬ng dïng ®Ó gi¶m ph¸t trùc tiÕp gi¸ trÞ t¨ng thªm víi gi¶ sö tû lÖ thu nhËp cña ng−êi lao ®éng trong gi¸ trÞ t¨ng thªm kh«ng ®æi. ♦ Qua thùc tr¹ng tÝnh chØ tiªu tæng s¶n phÈm trong n−íc theo gi¸ so s¸nh cho thÊy ngµnh thèng kª ®· dïng ®ång thêi c¶ b¶ng gi¸ cè ®Þnh vµ chØ sè gi¸ trong tÝnh. Nh÷ng yÕu ®iÓm cña b¶ng gi¸ cè ®Þnh vµ hÖ thèng chØ sè gi¸ ch−a ®Çy ®ñ lµ nguyªn nh©n chÝnh lµm cho chÊt l−îng tÝnh chØ tiªu GDP vµ mét sè chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp kh¸c theo gi¸ so s¸nh ch−a cao. §iÒu nµy ®ßi hái ngµnh thèng kª ph¶i ®−a ra ph−¬ng ph¸p luËn, c«ng cô thùc hiÖn ph−¬ng ph¸p luËn ®ã vµ x©y dùng hÖ thèng chØ sè gi¸ phï hîp. 13
PhÇn thø hai ph−¬ng ph¸p tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi I. C¬ së lý luËn HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia lµ mét tËp hîp ®Çy ®ñ, phï hîp vµ linh ho¹t c¸c tµi kho¶n kinh tÕ vÜ m«, x©y dùng trªn nh÷ng kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa, quy t¾c h¹ch to¸n ®−îc thõa nhËn trªn ph¹m vi quèc tÕ3. Biªn so¹n thèng kª tµi kho¶n quèc gia nãi chung vµ tÝnh chØ tiªu tæng s¶n phÈm trong n−íc nh»m ®¸p øng yªu cÇu th«ng tin dïng cho qu¶n lý, ph©n tÝch, lËp chÝnh s¸ch vµ ¸p dông chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ, cña c¸c nhµ ph©n tÝch vµ c¸c nhµ kinh tÕ. Mét trong nh÷ng vai trß quan träng cña thèng kª tµi kho¶n quèc gia lµ dïng ®Ó ®¸nh gi¸ t¨ng tr−ëng hay suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ theo thêi gian. C¸c nhµ kinh tÕ ®Æc biÖt quan t©m ®Õn c¸ch øng xö cña nÒn kinh tÕ trong c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña chu kú kinh tÕ. Theo gi¸ thùc tÕ, c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp nh−: tæng s¶n phÈm trong n−íc; tÝch lòy; tiªu dïng; thu nhËp quèc gia gép (GNI); thu nhËp quèc gia kh¶ dông (NDI) v.v. m« t¶ thay ®æi cña nÒn kinh tÕ cã kÕt hîp c¶ hai yÕu tè khèi l−îng vµ gi¸ c¶. D·y sè theo thêi gian theo gi¸ thùc tÕ kh«ng thu hót nhiÒu sù quan t©m cña c¸c nhµ kinh tÕ, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc m« h×nh hãa vµ dù b¸o. Ch¼ng h¹n, qua d·y sè thu nhËp quèc gia kh¶ dông theo gi¸ thùc tÕ cho thÊy NDI t¨ng gÊp ®«i trong thËp kû qua. §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa thu nhËp thùc cña toµn x· héi t¨ng gÊp ®«i v× bªn c¹nh t¨ng vÒ khèi l−îng, cã thÓ phÇn lín thu nhËp nµy t¨ng lªn do t¨ng gi¸ cña hµng hãa vµ dÞch vô. Trong thùc tÕ, c¸c nhµ kinh tÕ muèn biÕt t¨ng b×nh qu©n vÒ khèi l−îng vµ thay ®æi gi¸ c¶ lµ bao nhiªu. Ph©n t¸ch mét chØ tiªu kinh tÕ thµnh hai yÕu tè: khèi l−îng vµ gi¸ c¶ lµ rÊt h÷u Ých cho nghiªn cøu tèc ®é t¨ng tr−ëng, lËp chÝnh s¸ch kinh tÕ v.v. Tuy vËy, trong thùc tÕ kh«ng thÓ tæng hîp khèi l−îng cña c¸c lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô kh¸c nhau s¶n xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ. V× thÕ hµng ho¸ vµ dÞch vô cña c¸c n¨m cÇn ®−îc ®¸nh gi¸ d−íi d¹ng gi¸ trÞ theo gi¸ cña 3 Môc 1.1 Tµi kho¶n quèc gia 1993 14
mét n¨m gèc ®Ó cã thÓ so s¸nh thay ®æi vÒ mÆt khèi l−îng qua c¸c n¨m. ViÖc tÝnh theo gi¸ n¨m gèc ®−îc gäi lµ tÝnh theo gi¸ so s¸nh. II. Ph−¬ng ph¸p luËn dïng ®Ó tÝnh mét sè chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh 1. Ph−¬ng ph¸p luËn øng víi ba lo¹i chØ sè: chØ sè gi¸, chØ sè khèi l−îng vµ chØ sè gi¸ trÞ cã ba ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó tÝnh chØ tiªu tæng s¶n phÈm trong n−íc cña nÒn kinh tÕ theo gi¸ so s¸nh n¨m gèc, ®ã lµ: ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ trùc tiÕp tõ l−îng vµ gi¸ cña tõng lo¹i s¶n phÈm; ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t; vµ ph−¬ng ph¸p ngo¹i suy theo khèi l−îng. Sau ®©y ®Ò cËp tíi ba ph−¬ng ph¸p nµy4: a. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ trùc tiÕp tõ l−îng vµ gi¸ cña tõng lo¹i s¶n phÈm: lÊy khèi l−îng s¶n phÈm cña n¨m cÇn tÝnh nh©n víi ®¬n gi¸ s¶n phÈm cña n¨m gèc. D−íi d¹ng c«ng thøc, ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc viÕt nh− sau: Vt ,o = ∑ qit . pi0 i ë ®©y: Vt,o – Tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña n¨m t theo gi¸ n¨m gèc Pi0 – Gi¸ n¨m gèc cña nhãm s¶n phÈm i qit – Khèi l−îng cña nhãm s¶n phÈm i cña n¨m t Ph−¬ng ph¸p nµy ®ßi hái ph¶i cã th«ng tin chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ vÒ khèi l−îng s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô vµ ®¬n gi¸ t−¬ng øng cña n¨m gèc. Ph¹m vi sö dông cña ph−¬ng ph¸p nµy rÊt h¹n chÕ. Thèng kª c¸c n−íc trªn thÕ giíi th−êng chØ ¸p dông ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tõ l−îng vµ gi¸ cña tõng lo¹i s¶n phÈm ®èi víi s¶n phÈm ngµnh n«ng nghiÖp v× sè lo¹i s¶n phÈm cña ngµnh nµy Ýt vµ chÊt l−îng, mÉu m· s¶n phÈm Ýt thay ®æi. Thèng kª ViÖt Nam ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy ®èi víi hai ngµnh N«ng nghiÖp vµ C«ng nghiÖp v× hiÖn nay ®ang dïng b¶ng gi¸ cè ®Þnh. 4 Néi dung môc 1-ph−¬ng ph¸p luËn; môc 2- c¸c ph−¬ng ph¸p lùa chän dïng ®Ó tÝnh chØ tiªu GDP theo gi¸ so s¸nh theo ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt ®−îc viÕt dùa theo tµi liÖu: “Basic principle and practice in Rebasing and Lingking National accounts series – A.C Kulshrehtha. 15
b. Ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t: chia gi¸ trÞ theo gi¸ thùc tÕ cña n¨m cÇn tÝnh cho chØ sè gi¸ phï hîp. D−íi d¹ng c«ng thøc, ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc viÕt nh− sau: Vt,0 = Vt,t / Itp,0 ë ®©y: Vt,o – Tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña n¨m t theo gi¸ n¨m gèc Vt,t – Tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña n¨m t theo gi¸ thùc tÕ Itp,0 – ChØ sè gi¸ cña n¨m t so víi n¨m gèc −u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy thÓ hiÖn ë mÊy khÝa c¹nh sau: (i) Ph−¬ng ph¸p tÝnh bao gåm c¶ s¶n phÈm míi vµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt míi xuÊt hiÖn trong nÒn kinh tÕ; (ii) DÔ dµng lo¹i trõ yÕu tè thay ®æi vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm khi x©y dùng chØ sè gi¸. c. Ph−¬ng ph¸p ngo¹i suy theo khèi l−îng: cã nghÜa lµ cËp nhËt gi¸ trÞ cña n¨m gèc theo chØ sè khèi l−îng phï hîp. D−íi d¹ng c«ng thøc, ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc viÕt nh− sau: Vt,0 = V0 x Itq,0 ë ®©y: Vt,o – Tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña n¨m t theo gi¸ n¨m gèc V0 – Tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm n¨m gèc theo gi¸ thùc tÕ Itq,0 – ChØ sè khèi l−îng s¶n phÈm cña n¨m t so víi n¨m gèc Ph−¬ng ph¸p nµy cã mét sè nh−îc ®iÓm sau: (i) RÊt khã gi¶i quyÕt vÊn ®Ò s¶n phÈm míi xuÊt hiÖn; (ii) Khã kh¨n trong viÖc chØnh lý yÕu tè chÊt l−îng s¶n phÈm thay ®æi; (iii) Khã x¸c ®Þnh ®¬n vÞ khèi l−îng cña nh÷ng s¶n phÈm dÞch vô. V× nh÷ng nh−îc ®iÓm võa nªu, c¸c nhµ thèng kª Ýt sö dông ph−¬ng ph¸p ngo¹i suy theo khèi l−îng trõ khi nÒn kinh tÕ cã l¹m ph¸t cao. NÕu nÒn kinh tÕ kh«ng cã l¹m ph¸t cao, ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t sÏ cho kÕt qu¶ chÝnh x¸c h¬n ph−¬ng ph¸p ngo¹i suy theo khèi l−îng v× t−¬ng quan vÒ gi¸ Ýt biÕn ®éng h¬n t−¬ng quan vÒ l−îng. Qua tr×nh bµy ba ph−¬ng ph¸p ë trªn, víi −u ®iÓm v−ît tréi cña ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t so víi hai ph−¬ng ph¸p cßn l¹i, c¸c nhµ thèng kª khuyÕn nghÞ nªn sö dông ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t trong tÝnh c¸c chØ tiªu theo gi¸ so s¸nh. 16
Tõ ph−¬ng ph¸p luËn võa nªu vµ dùa vµo thùc tÕ nguån th«ng tin hiÖn cã, c¸c nhµ thèng kª ®· ®−a ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p cô thÓ dïng ®Ó tÝnh chØ tiªu Tæng s¶n phÈm trong n−íc vµ c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp kh¸c theo gi¸ so s¸nh. Sau ®©y sÏ lÇn l−ît ®Ò cËp tíi c¸ch tÝnh chØ tiªu GDP theo gi¸ so s¸nh b»ng hai ph−¬ng ph¸p: ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt vµ ph−¬ng ph¸p sö dông; vµ tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp kh¸c cña nÒn kinh tÕ theo gi¸ so s¸nh. 2. C¸c ph−¬ng ph¸p lùa chän dïng ®Ó tÝnh chØ tiªu GDP theo gi¸ so s¸nh theo ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt Ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt dïng ®Ó tÝnh chØ tiªu GDP nh− sau: GDP = Tæng gi¸ trÞ t¨ng thªm cña c¸c ngµnh kinh tÕ + ThuÕ nhËp khÈu hµng hãa vµ dÞch vô Gi¸ trÞ t¨ng thªm = Gi¸ trÞ s¶n xuÊt – Chi phÝ trung gian TÝnh GDP theo gi¸ so s¸nh theo ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt nghÜa lµ ph¶i tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm cña tõng ngµnh kinh tÕ theo gi¸ so s¸nh. V× chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm kh«ng thÓ ph©n tÝch thµnh hai yÕu tè gi¸ vµ l−îng, do vËy kh«ng cã chØ sè gi¸ nµo phï hîp ®Ó gi¶m ph¸t trùc tiÕp gi¸ trÞ t¨ng thªm tõ gi¸ thùc tÕ vÒ gi¸ so s¸nh. ChØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh ®−îc tÝnh gi¸n tiÕp b»ng hiÖu gi÷a gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ chi phÝ trung gian theo gi¸ so s¸nh. Gi¸ so s¸nh trong thèng kª Tµi kho¶n quèc gia lµ gi¸ thùc tÕ b×nh qu©n cña n¨m gèc ®−îc chän ®Ó so s¸nh. §èi víi n¨m gèc, gi¸ thùc tÕ vµ gi¸ so s¸nh lµ mét. C¸c ph−¬ng ph¸p dïng ®Ó tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh phô thuéc vµo: a. Sö dông chØ tiªu ®¬n hay chØ tiªu kÐp; b. Sö dông c¸c chØ tiªu liªn quan tíi s¶n l−îng hay chi phÝ s¶n xuÊt; c. Sö dông ph−¬ng ph¸p ngo¹i suy hay gi¶m ph¸t; d. Cã sö dông biÕn sè thay thÕ cho chØ tiªu cÇn cã hay kh«ng. Ph−¬ng ph¸p nµy th−êng ¸p dông cho mét sè ngµnh thuéc khu vùc dÞch vô khi kh«ng cã th«ng tin trùc tiÕp vÒ gi¸ trÞ dÞch vô (thÝ dô: chØ tiªu sè l−îng gi¸o viªn lµ biÕn sè thay thÕ ®Ó ®¸nh gi¸ dÞch vô gi¸o dôc). Ph−¬ng ph¸p chØ tiªu cïng cÆp liªn quan tíi lo¹i trõ biÕn ®éng vÒ gi¸ trong c¶ hai chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ chi phÝ trung gian, khi ®ã gi¸ trÞ t¨ng 17
thªm theo gi¸ so s¸nh b»ng hiÖu gi÷a gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ chi phÝ trung gian theo gi¸ so s¸nh. Ph−¬ng ph¸p chØ tiªu ®¬n ®Ó tÝnh gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh cã nghÜa lµ dïng mét biÕn sè mµ biÕn ®éng cña nã liªn quan chÆt chÏ víi chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm. Trªn lý thuyÕt, ph−¬ng ph¸p chØ tiªu cïng cÆp cho kÕt qu¶ tÝnh chÝnh x¸c h¬n ph−¬ng ph¸p chØ tiªu ®¬n nh−ng ®ßi hái nhiÒu th«ng tin h¬n do vËy Ýt ¸p dông trong thùc tÕ. Khi gi¸ trÞ t¨ng thªm chiÕm tû träng nhá trong gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ khi gi¸ t−¬ng quan so víi n¨m gèc thay ®æi lín, ph−¬ng ph¸p chØ tiªu cïng cÆp cã thÓ dÉn ®Õn gi¸ trÞ t¨ng thªm nhËn gi¸ trÞ ©m. 2.1. Ph−¬ng ph¸p chØ tiªu cïng cÆp Cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p chØ tiªu cïng cÆp theo c¸c c¸ch sau: i. Gi¶m ph¸t cïng cÆp (gi¶m ph¸t kÐp): dïng chØ sè gi¸ ®Ó gi¶m ph¸t c¶ hai chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ chi phÝ trung gian. CÇn ph¶i cã chØ sè gi¸ s¶n xuÊt ®Çu ra vµ chØ sè gi¸ s¶n xuÊt ®Çu vµo chi tiÕt, t−¬ng øng víi c¸c ngµnh tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt trong thèng kª tµi kho¶n quèc gia. Thèng kª nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy v× theo thêi gian, t−¬ng quan vÒ gi¸ cã xu h−íng æn ®Þnh h¬n t−¬ng quan vÒ l−îng. NÕu ¸p dông c«ng thøc Paasche khi tÝnh chØ sè gi¸ (c«ng thøc Paasche khi tÝnh chØ sè gi¸ cho phÐp quyÒn sè vÒ l−îng s¶n phÈm thay ®æi theo tõng n¨m), ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t cïng cÆp sÏ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò s¶n phÈm míi xuÊt hiÖn trong nÒn kinh tÕ vµ dÇn dÇn lo¹i trõ s¶n phÈm kh«ng cßn tån t¹i trong nÒn kinh tÕ. ii. Ngo¹i suy cïng cÆp: dïng chØ sè khèi l−îng ®Ó ngo¹i suy gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ chi phÝ trung gian cña n¨m gèc vµ gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh lµ hiÖu sè cña hai chØ tiªu nµy. Ph−¬ng ph¸p ngo¹i suy cïng cÆp kh«ng quan t©m ®Õn yÕu tè thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm. iii. KÕt hîp gi÷a ngo¹i suy vµ gi¶m ph¸t: theo ph−¬ng ph¸p nµy, dïng chØ sè khèi l−îng ®Ó ngo¹i suy gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña n¨m gèc cho n¨m cÇn tÝnh vµ chØ sè gi¸ ®Ó gi¶m ph¸t chi phÝ trung gian theo gi¸ thùc tÕ cña n¨m cÇn tÝnh vÒ gi¸ so s¸nh n¨m gèc. 2.2. Ph−¬ng ph¸p chØ tiªu ®¬n §Ó ¸p dông ph−¬ng ph¸p chØ tiªu ®¬n c¸c nhµ thèng kª tµi kho¶n quèc gia lu«n gi¶ sö mèi quan hÖ gi÷a gi¸ trÞ s¶n xuÊt, chi phÝ trung gian vµ gi¸ trÞ 18
t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh kh«ng ®æi qua c¸c n¨m. Ph−¬ng ph¸p chØ tiªu ®¬n phô thuéc vµo: i. ChØ tiªu lùa chän ®Ó tÝnh theo gi¸ so s¸nh liªn quan tíi gi¸ trÞ s¶n xuÊt hay chi phÝ trung gian; ii. Dïng kü thuËt gi¶m ph¸t hay ngo¹i suy; iii. C¸c biÕn sè m« t¶ khèi l−îng dïng thay thÕ cho chØ sè khèi l−îng. Cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p chØ tiªu ®¬n theo nh÷ng c¸ch sau: a. Ph−¬ng ph¸p chØ tiªu ®¬n liªn quan tíi gi¸ trÞ s¶n xuÊt: theo ph−¬ng ph¸p nµy gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh ®−îc tÝnh theo mét trong hai c¸ch sau: • Dïng chØ sè gi¸ cña gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®Ó gi¶m ph¸t trùc tiÕp chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ thùc tÕ; • Dïng chØ sè khèi l−îng cña gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngo¹i suy trùc tiÕp gi¸ trÞ t¨ng thªm cña n¨m gèc, chØ sè khèi l−îng gi¸ trÞ s¶n xuÊt b»ng tû lÖ gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ thùc tÕ so víi chØ sè gi¸ s¶n phÈm. b. Ph−¬ng ph¸p chØ tiªu ®¬n liªn quan tíi chi phÝ trung gian: theo ph−¬ng ph¸p nµy gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh ®−îc tÝnh theo mét trong hai c¸ch sau: • Dïng chØ sè gi¸ cña chi phÝ trung gian ®Ó gi¶m ph¸t trùc tiÕp chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ thùc tÕ; • Dïng chØ sè khèi l−îng cña chi phÝ trung gian ngo¹i suy trùc tiÕp gi¸ trÞ t¨ng thªm cña n¨m gèc; • Dïng chØ sè khèi l−îng lao ®éng ®Ó ngo¹i suy trùc tiÕp gi¸ trÞ t¨ng thªm cña n¨m gèc víi gi¶ thiÕt giê lµm viÖc cña mét lao ®éng kh«ng ®æi theo thêi gian. Ph−¬ng ph¸p chØ tiªu ®¬n liªn quan tíi gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®−îc sö dông nhiÒu h¬n so víi ph−¬ng ph¸p chØ tiªu ®¬n liªn quan tíi chi phÝ trung gian. V× chØ sè cña gi¸ trÞ s¶n xuÊt th−êng chÝnh x¸c h¬n chØ sè cña chi phÝ trung gian. VÒ lý thuyÕt, ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t dïng chØ sè theo c«ng thøc Paasche cho kÕt qu¶ tÝnh tèt h¬n vµ th−êng ¸p dông cho c¸c ngµnh dÞch vô vµ nh÷ng chØ tiªu cÊu thµnh cña GDP bªn sö dông (tÝch lòy, tiªu dïng, xuÊt vµ nhËp khÈu 19