Ngọn cỏ gió đùa_Hồ Biểu Chánh

Chia sẻ: DUONG VO TRAN CHAU | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:31

Thêm vào BST

Báo xấu

113
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Năm mậu-thìn (1808) nhằm Gia-Long thất niên, tại huyện Tân-Hòa, bây giờ là tỉnh Gò-Công, trời hạn luôn trong hai tháng, là tháng bảy với tháng tám, không nhểu một giọt mưa. Lúa sớm gần trổ, mà bị ruộng khô nên không nở đòng đòng [1] , lúa mùa vừa mới cấy, mà bị đất nẻ [2] , nên cọng teo lá úa. Cái cánh đồng, từ Rạch-Lá tới Bến-Lội, là vú sữa của nhơn dân trong huyện Tân-Hòa, năm nào cũng nhờ đó mà nhà nhà đều được no cơm ấm áo, ngặt vì năm nay cả đồng khô héo,...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ngọn cỏ gió đùa_Hồ Biểu Chánh

NG N C GIÓ ÐÙA Bi u Chánh ***** Quy n th nh t Ðau n ph n hèn m m u-thìn (1808) nh m Gia-Long th t niên, t i huy n Tân-Hòa, bây gi là nh Gò-Công, tr i h n luôn trong hai tháng, là tháng b y v i tháng tám, không nh u t gi t m a. Lúa s m g n tr , mà b ru ng khô nên không n òng òng1, lúa mùa a m i c y, mà b t n 2 , nên c ng teo lá úa. Cái cáng ng, t R ch-Lá t i B n-L i, là vú s a c a nh n dân trong huy n Tân-Hòa, n m nào c ng nh ó mà nhà nhà u c no c m m áo, u (ng c vì) m nay c ng khô héo, làm cho dân c huy n trông th y u bu n-b c th than. i Gi ng-Tre có nhà bà Tr n-Th b n cùn ói rách, thu nay tr i cho trúng mùa mà nhà bà c ng không c vui, hu ng chi n m nay m t mùa, thiên h nh n ói, thì nhà bà càng th m kh h n n a. Bà Tr n-Th ã 65 tu i r i, bà góa ch ng mà con trai l n c a bà là Lê-v n Ðây ng b t h nh, khu t n m tr c, l i cho bà m t nàng dâu là Th -Huy n, v i b y a cháu n i, a nh h n h t thì còn bú, a l n h n h t thì ch a quá 12 tu i. Bà già y u, t u n m chí cu i n m th ng òi p hoài, còn Th -Huy n t hì b s p con th ad t a b ng nên có i làm thì i hái rau b t c m t giây m t lát mà thôi, ch không i làm m n làm thuê t i ngày cho c. Tuy v y mà bà Tr n-Th nh có th ng con nh , tên là Lê-v n-Ðó, tu i v a m i hai m i, vóc-v t cao l n, s c l c m nh-m h n ng i, tánh nó ch n-ch t thi t-thà, trí nó ch m-l c u-ám song nó h t lòng lo làm mà nuôi m già, nuôi ch dâu, nuôi cháu d i. Khi Lê-v n-Ðó m i c 12 tu i, thì cha m em cho ch n trâu cho nhà giàu. H tr i g n sáng thì Lê-v n-Ðó i trâu ra ng, r i khi thì n m d i tàng cây n, lúc thì ng i trên l ng trâu cò , d m m a dan n ng t i ngày, b a nào c ng nh 3 a n y, tr i ch ng-v ng t i r i m i v nhà ch c. Có l Lê-v n-Ðó nh ngoài ng luôn luôn h p th thanh khí nên s c l c m nh-m khác th ng, nhi u khi trâu ch y, nó n m uôi mà kéo, trâu ph i ng l i, ch không ch y n i. Mà có l c ng t i Lê-v n-Ðó ngoài ng luôn luôn, g n-g i v i trâu bò, b n bè cùng cây c , nên trí tu không phát c, không bi t l ngh a, mà c ng không thông-th s chi h t. Lê-v n-Ðó g n 8 n m, n n m ngoái anh c là Lê-v n-Ðây ch t r i, m i em v giúp trong nhà và cho làm m n làm thuê mà nuôi s p cháu. i u mùa m a, Th -Huy n x i t tr ng khoai, vun gi ng4 t a b p chung quanh nhà, còn Lê-v n-Ðó thì i cày m n l y ti n i g o em v nuôi m và nuôi bông lúa s p n 1 t vì khô 2 trâu tr ng 3 vun v ng: p cao lên 4
p cháu. H t cày r i t i c y, thì Lê-v n-Ðó l i i nh m p b , làm c c nh c t i ngày, tuy ti n công không c bao nhiêu, song m v i ch dâu ti n t n, ng i xúc tôm b t cá, ng i ào c hái rau, khi ít thì n, khi nhi u thì em bán, nên trong nhà d u không d n d , ch c ng không n n i h t thi u b a nào. n tháng chín tháng m i, ngoài ng ch ng còn công vi c gì làm n a, mà tr i h n th t mùa, lúa cao g o kém, các nông-gia u ng i khoanh tay nhau nháu5, nên c ng không ai m n làm vi c gì trong nhà. Trong huy n Tân-Hoà lúa c ã n h t r i, còn lúa m i thì không có mà n ti p. Các nhà nghèo th y u kh n- n nên có nhi u ng i ph i b nhà d t v con qua khác mà ki m n. Lê-v n-Ðó ngày nào c ng v y, h s m mai th c d y t hì di t xóm n y qua xóm , ki m ch làm m n ng l y g o em v cho m v i s p cháu n, mà i n m ba ngày m i có ng i ta n làm m t ngày, l i ngày nào làm c thì h hu n công (tr công) b ng m t vùa g o ( t n a s d a dùng ong g o), không n u cháo cho gia quy n húp m i ng i m t chén, có âu t i n u c m chia nhau n cho no c. Lúc ban u trong nhà còn khoai còn b p, h b a nào Lê-v n-Ðó ki m g o không c thì Th -Huy n n u khoai ho c b p, r i chia cho s p con m i a con t c khai, ho c ôi ba mu ng b p mà n , s p nh n không no, n t i Lê-v n- Ðó i làm v , ch dâu l y t b p n u dành mà a cho Lê-v n-Ðó n, thì s p nh bu l i ng ngó lom lom, a xin cho m t vài h t. Th -Huy n r y con, bi u cho chú n no, ng ngày sau có s c i làm mà ki m g o. S p nh s m nên dang ra, song b ng ói quá, nên m t bu n xo. Lê-v n-Ðó th y v y th ng xót, không ành ng i n m t mình, day qua bên n y út cho a n y m t mu ng, tr qua bên kia út cho a khác m t mu ng n a, út g n h t t , té ra c ng không còn cho nó n no c. Cách ch ng bao lâu, khoai b p trong nhà n ã s ch h t. B a nào không ai n Lê-v n-Ðó làm, thì c nhà u ph i lu c rau lu c c mà n , ch không có cháo mà n. S p nh nh n ói m t mày vàng o; còn Tr n-Th ã g ià y u r i, mà trót y tháng nay bà l i ch u c hàn n a, nên bà nhu m b nh n m t hiêm thi p không y n i. t b a n Lê-v n-Ðó i t i m t ngày mà không có ai m n làm vi c chi h t. Lúc tr i ch ng-v ng t i, nó tr v nhà, hai ch n m i r ng, b ng ói x p ve, l tai lùng-bùng, c p m t cháng-váng. Ch ng g n t i nhà, nó d ng ch n l i, g c u ngó xu ng t m t h i, r i ch m rãi b c t b c, d ng nh nhút nhát không mu n tr nhà. Nó b c vô t i ám 6 tr ng tr c c a, thì th y trong nhà không có èn c chi h t, mà may nh có bóng tr ng d i, nên tuy không èn nh ng sáng l m . Nó lén i vòng qua phía tay m t, r i v ch vách lá mà dòm vô nhà. Th -Huy n ng b ng a con út mà cho bú. B ba a nh ch y chung quanh, m t a n m trên võng, m t a v n vai Th -Huy n, còn m t a ng i bên nh n nhó, cau có, qu o 5 mi n B c g i là ay, lo i cây cao 2 th c, thân có ng kíng b ng ngón tay, võ có s d o dai, dùng dt 6 i thô: bao b , giày b , v i b
a, khóc và nói r ng: Ðói b ng quá, l y gì n bây gi má? Th -Huy n áp r ng Nín i, ng có khóc con, i chút n a chú con v em g o v , m n u c m cho con n. Ba a l n n m co trên ván phía bên này, l ng thinh nh ng , c h ng nghe Th - Huy n nói nh v y m t a ngóc u h i r ng: Ch ng nào chú con v , má? Th - Huy n áp r ng: t chút n a chú con v . Ð a l n h n h t l i khóc mà nói r ng: Hôm qua chú v không có em g o v , s b a nay c ng không có n a. Tên Ðó ng ngoài nghe nh v y r i l i th y Th -Huy n l y v t áo lau n c t. Nó i vòng vô phía trong, khi i ngang ch chõng m nó n m, thì nó l i nghe bà Tr n-Thi rên hù-hù. Lê-v n-Ðó th y tình c nh thê-th m d ng y, thì teo gan héo ru t, nên l c u th dài, r i l t t b c ri t ra ng, d ng nh nó không mu n th y tình c nh y a. Ra t i ng r i nó l m-l i i t i hoài. N u lúc y ai c c c h i nó i âu, thì ch c nó không bi t i âu mà nói. May nó i mà không g p ai h t. L i n a canh m t, nó t i m t xóm ông, không bi t là xóm nào. M y nhà trong xóm u ng h t, duy gi a xóm có m t cái nhà l n, tre tr ng bao chung quanh, trong nhà èn t sáng lòa, khách kh a ông d y-d y, n u ng vui c i inh- i. Lê-v n-Ðó th y nhà giàu c m n không h t l i m i khách mà ãi thâm t i ban êm, r i nh t i nhà mình nghèo kh , èn không d u nên t i mò, m au không thu c n m ch ngày ch t, s p cháu ói b ng rên khóc van-v y7, thì t c-t i trong lòng, quy t b c vô mà y ( n) ch nhà giàu n y m t vài gi lúa en v cho gia quy n n, i n m t i thu n mùa r i làm mà tr l i. Nhà n y là nhà ông Bá-h Cao Gi ng-Nâu. B a y là b a ông nhóm h ng i v cho con, nên m i d n c bàn mà ãi thân b ng quy n thích. Lê-v n-Ðó ngoài x m x m i vô, ng ngay c a cái mà ngó. Khách trong nhà c n t h t u ng r u, m c nói nói c i c i, không ai ý t i ngoài sân, nên không ai th y nó. Cách m t h i lâu, ông Bá-h dòm ra, th y có ng i l m t ng tr c c a, bèn sai gia-d ch ra h i coi i âu. Lê-v n-Ðó thu nay không t ng nói chuy n v i ai, mà c ng không hi u l phép chi h t, nên nghe ng i ta h i i âu, không l y l i d u ng t thê th m mà ng lòng nh n t c a ng i, l i nói x n-x n r ng: Nhà tôi nghèo quá, tôi i làm m n mà không ai ch u m n tôi làm. Bây gi nào là m , nào là ch , nào là s p cháu nh c a tôi ch t ói h t th y, tôi i n ây, th y nhà n y giàu có nên tôi ghé l i m n m t ít gi lúa v n . p gia-d ch nghe r i tr vô nhà nói làm sao v i ông Bá-h không bi t, mà khách trong nhà c i r , r i ông Bá-h sai ng i ra i Lê-v n-Ðó bi u ph i i ra kh i c a cho mau. Lê-v n-Ðó không ch u i, c ng ngó vô trong nhà, và nói l m-b m r ng: Ði âu bây gi mà bi u ng i ta i. M ta v i s p cháu ói g n ch t, ta v bây gi l y gì mà cho . p gia-d ch th y nó không ch u i, m i áp l i xô y. Lê-v n-Ðó trì l i, s c Lê- n-Ðó m nh quá chúng nó xô không n i, nên chúng nó gi n bèn xích chó cho c n. van vì: van xin 7
Trong nhà có m t b y chó n m sáu con, hùa nhau ch y t uông ra, r i vây chung quanh tên Ðó mà s a om sòm. Có m t con chó d nh y x c vô c n ch n tên Ðó, b tên Ðó á cho m t á té l n cù. B y chó s p nên ch y dan ra r i l i áp vô s a n a. trong nhà và ch và khách óng ti ng nói om sòm. Tên Ðó không hi u h r y ai, ph n b b y chó làm d quá, s m t mình c không n i nên th ng th ng s t lùi mà i ra. Tên Ðó ã ra kh i vuông tre c a ông Bá-h r i, mà b y chó c ng ng tr c c a ngõ s a theo. Lê-v n-Ðó không bi t i âu, c g c m t xu ng t th ng th ng i d c theo b tre. Ði c vài ch c b c, tên Ðó nghe d i ng ch n rát-rát, m i cúi xu ng mà coi. Nh bóng tr ng d i sáng, nên nó th y máu ch y ròng ròng, m i hay mình b chó c n. Tên Ðó i l i b i tre, l y m t n m lá tre khô mà chùi máu, r i ng i b p xu ng t khoanh tay mà th ra. B ng ói quá nên tr i mát mà trán m hôi t r t, c p t hào quang, hai bàn tang m ch nh y xoi-xói . 8 Nh ng ng i t ng bi t nh n-tình m-l nh, nh ng ng i t ng tr i th ok khu, ai g p c nh thê th m nh v y ch c sao c ng oán h n v n tr i, ho c trách nhà giàu sang không th ng xót k nghèo hèn, ho c th m ph n c hàn mà r i l y. Lê-v n-Ðó có s c m nh ch không có trí sáng, t nh t i l n bi t c c mà thôi, ch không bi t s ng, nên t ng ph n mình thì ph i ch u c c, ph i nh n ói, b i v y nó g p c nh nh v y, mà không bi t gi n, l i c ng không bi t bu n. Nó ng i ây là vì b ng ói, ch n m i nên m i ng i, ch không ph i ng i mà suy ngh vi c chi, hay là ng i mà tính k chi ng ki m g o em v nuôi m v i s p cháu. ng tr ng t treo gi a tr i v c v c, ng n gió dàn lá tre gi ph t ph . R t-r t bên ch n con r n m i bò i gi n tr ng, chút-chút trong v n ti ng chim cúc than phi n êm l nh l o. Cu c i ng cay d ng y, c nh tr i thanh l ch d ng y, mà Lê-v n-Ðó ng i tr tr nh m t c c á hay là m t khúc cây, không bu n, không vui, không lo, không m chi h t. Cách m t h i lâu nó nghe có thi ng ng i nói chuy n trong v n ô ng Bá-h , nó m i day l i dòm vô mà coi thì th y có m t a con gái ng ng i d a b p l a út r m khô vô mà ch m, l i có m t bà già ng chóng n nh g n ó mà coi ch ng. Lúc tên Ðó dòm vô thì nó nghe bà già nói nh v y: Cháo heo c n r i thì t l a9 ó mà i làm vi c khác, ch m y ng i ó mà gi hay sao. Vô ph r a chén v i ng i ta. Ð ó khuya cháo ngu i r i s nh c vô . Bà già nói d t l i r i b i vô nhà b p. Ð a con gái d t l a y trã10 cháo, r i ng b i m t. Lê-v n-Ðó ng ngoài b tre dòm vô, th y nhà l n c a ông Bá-h phía bên kia èn còn t sáng tr ng, khách còn nh n nhàng ng n u ng vui c i. Trong nhà p phía bên n y thì s p gia-d ch qua l i l ng-x ng, mà ch ng th y ai i ra ch a con gái ng i n u cháo h i nãy h t. Tên Ðó dòm m t h i r i v ch tre chun vô v n, i ri t l i b ng trã cháo mà i ra. Trã cháo l n nên n ng, mà m i c n nên còn nóng, liên t c 8 tl a 9 i t r ng mi ng 10
song tên Ðó vác lên vai i xông-x ng, không bi t n ng, không bi t nóng, mà c ng không s h th y. Nó i v a c n m b y b c, b ng nghe trong nhà b p có ng i h i: Ai vác cái gì mà i ó? Nó c i ri t không thèm tr l i. Trong nhà b p có hai ba ng i ch y ra, t i ch n u cháo heo th y m t m t trã cháo bèn la om sòm r ng: n tr m vô b ng trã cháo heo mà ch y ây nè, b ng i ta, r t theo b t nó. Ðó, nó ch y ó. Kìa, nó ng v ch hàng tre mà chun kia kìa, b ng i ta . Tên Ðó c vác trã cháo chun qua hàng tre, r i b ng ngang ru ng mà i nh th ng, h la m c h , nó không ng l i, mà c ng không thèm ch y. S p gia-d c h a Bá-h Cao r t theo, áp vô a n m u, a ôm l ng mà b t. Tên Ðó tay trái n trã cháo trên vai, tay m t g t s p gia-d ch té l n cù, không a nào xáp vô mình nó c. p gia-d ch la hét om sòm. Khách trong nhà k xách cây ng i c m hèo ch y túa theo ti p ng. Có m t ng i th y s p gia-d ch nhút-nhát không dám vô b t tên Ðó, m i xách m t khúc tre b c t i nh m u tên Ðó mà p. Tên Ðó a tay ra , khúc tre g y làm hai n. M t ng i khác nh y t i p n a, tên Ðó tr kh i song tr t tay trã cháo r t, trã b nát còn cháo y t. Tên Ðó ng ngó m y ng i r t b t mình và h i t nh táo r ng: Làm gi ng gì v y ? Ð cháo h t u ng hôn! y ng i y không th y nó làm d n a, m i xông vô b t n m u r i áp nhau thoi ng i p. Tên Ðó l ng thinh ch u ò n, không ch ng c n a. H th y v y l i càng ánh nhi u h n n a. Tên Ðó n i gi n t ung m t cái, m y ng i n m nó u ngã ng, r i nó ng t nh nh th ng, m t ngó ch ng cháo , d ng nh nó ti c l m y. áp vô b t nó n a. Nó cho h b t trói ké d t v b ng i tr c sân ông Bá- . Lý-Tr ng Tùng dua b nhà giàu, m t là mu n làm cho v a ý ch -nhà, hai là mu n th oai v i dân chúng, nên th y tên Ðó b trói ké lòi c ng i ngoài sân, bèn ch y ra thoi p và nói r ng: y là th ng gì mà ngang d v y h ? Nhà ông Bá-h khách kh a ông y, m y dám vô mà m n lúa, ng i ta i m y i, r i sao m y i dám gi t cháo heo c a ng i ta mà ch y. Ng i ta r t b t m y, m y l i ánh n a g y r ng a s ng m t. Ð r i m y coi tao . Lý-Tr ng Tùng nói r i l i ánh n a. Tên Ðó b trói không th g t c nên ng i trân-trân mà ch u ánh nh t , không khóc không than, không nói chi h t. Có m t ông già th y tên Ðó b ánh nhi u quá mà không nhút nhít, thì b c ra can Lý-Tr ng r ng: Thôi, b th ng n y nó iên, ánh nó làm chi l m. Nó có t i thì gi i n Huy n cho quan tr nó . Lý-Tr ng Tùng tr n m t áp r ng: Ông nói nó iên, nó d l m ch d iên âu. M y a nào b nó ánh h i nãy n ng nh th nào âu ra ây cho tao coi vít tích ng tao làm phúc b m mà gi i nó . Có ba a gia-d ch b c ra, m t a b té gãy h t m t cái r ng c a, máu còn ch y ròng ròng, m t ax m tm t ng b ng ngón tay, còn m t a thì u trên trán m t c c b ng ngón ch n cái. Lý-Tr ng coi r i bèn d y ó ng n c gi a sân mà trói tên Ðó, r i tr vô nhà n th t u ng r u. trong nhà ch khách vui say c i h -h , ngoài sân m t ng i
nghèo kh b ánh rêm mình, mà l i nh n ói b ng x p ve. Tình c nh n y ng i có nh t m nh n t ai trông th y c ng a l y châu mày, mà c ám trong nhà ch ng ai chút lòng th ng xót. Nghèo kh không c m mà nuôi gia quy n, h giàu có d d n không h t, n n m t vài gi lúa v mà c u c p m già cháu nh ói n m th hoi hóp, h không cho m n l i còn xô i. Cùng th b ng cháo c a heo n em v cho m v i cháu n , h không ngh l i b t mà ánh. Con nhà nghèo ai g p c nh nh v y ch c c ng ph i oán h n nhà giàu. Th m th ng Lê-v n-Ðó vì tánh d t nát thi t thà, nên thân kh nh c n n c n y, mà c ng ch a bi t bu n, ch a bi t oán. Lý-Tr ng Tùng d n-dà m y b a, ánh ch i tên Ðó ã thèm r i m i ch u gi i lên Huy n. Quan Tri-Huy n hành ph t m t l p n a r i m i gi i lên t nh. Quan Án-sát tra h i s s a r i lên án nh ánh òn tên Ðó 100 tr ng và 11 5 m, v t i c p c a ng i ta và ánh tài ch có vít tích. Th m thay! c t hay! C m t nhà nh n ói, mình lén b ng c a h cho heo n em v n d , mà quan b t t i ánh òn r i l i b ày! Thân mình nghèo kh h ánh mình thì h không có t i, còn mình ánh l i h thì mình ph i tù! Cu c i trông th y b t nát ru t a gan! Thân ph n k nghèo ngh thi t là chí kh ! Quan d y lính ó ng n c c ng tay ch n Lê-v n-Ðó n m s p gi a sân, ánh ò n 100 roi, nát th t v ng máu; ch ng m trói ra thì Lê-v n-Ðó bò mà i, ch ng không n i. Quan ch h n m t tháng, m y d u roi lành r i, m i ày Lê-v n-Ðó lên nh Gia- nh. * * * Lê-v n-Ðó tù t i Gia- nh, ban ngày i làm vi c n ng n c c kh , l i còn b lính ánh x i trên u, ban êm ng th t th ng, mà s c l c c ng còn m nh m nh a, ch ng h gi m sút chút nào h t. a n quan sai lính d t tù lên r ng n cây kéo v mà c t kho c t l m. Có nhi u khúc g l n n m sáu tên tù khiêng m t u không n i, mà m t mình Lê-v n- Ðó vác i nh ch i. t l n khác quan b t tù ra c a C n-gi ánh cá ch v x khô dành cho quân lính dùng. Ghe ra kh i r i r i g p dông to sóng l n nh n ghe chìm. Tù v i lính i m t ghe u b ch t trôi h t th y, duy có m t mình Lê-v n-Ðó, l i l n l n vô t i mé c; mà kh i ch t r i không thèm th a d p y mà tr n, l i tr v Gia- nh báo tin cho quan t nh hay. i Lê-v n-Ðó có s c m nh nh v y, nên ch ng nh ng là m y tr m tù trong khám u s mà thôi, mà th m chí m y chú lính coi khám c ng u kiêng n n a. Tuy v y mà Lê-v n-Ðó ch ng h th a s c m nh mà húng hi p tù, ho c khinh khi lính, d u i làm hay trong khám nó c ng gi m t m c, không khi nào th y nó bu n hay là vui, d u làm vi c n ng hay là vi c nh c ng ch ng h nghe nó than phi n chi h t. ph t tù kh sai 11
Lê-v n-Ðó trong nhà th y c nh nghèo nàn thê th m, b c chân ra i ki m n i g p chúng hân-h i hi p áp, b i v y vào ch n lao tù nó không vui c ngh ch ng l gì. Có m t u12 n y ch c ai nghe c ng l y làm k , là nó không vui, mà nó ng không bu n, l i không khi nào nghe nó nh c t i vi c nhà c a nó. Tên Ðó tù g n ba n m. M t b a kia có tên Tr n-v n-Thi t, là ng i ng ng v i nó, m c t i chi không bi t, mà quan ày nó lên Gia- nh. V tên Thi t ng là con nhà nghèo nh tên Ðó, lúc còn nh hai a u ch n trâu cho ng i ta, th ng ch i b i v i nhau, nên quen bi t nhau l m. Khi tên Thi t b c vào khám, tên Ðó ngó th y nó mà không m ng, không h i chi h t. Tên Thi t th y ý t nh v y, thì l y làm k , t ng nó quên mình, nên c ng làm l , không thèm h i. n t i trong khám ng h t, duy có m t mình tên Ðó còn ng i gãi u. Tên Thi t b c l i ng ngay tr c m t mà h i r ng: Anh ph i tên Ðó Gi ng-Tre hôn? Tên Ðó ngó s ng m t h i, coi b nh suy ngh l m v y, r i m i áp r ng: Ph i. Còn anh ph i là anh Thi t hôn? Tên Thi t c i mà nói r ng: y ch ai! M i m y n m nay mà anh quên tôi hay sao ? Tên Ðó x u tóc, hai tay x vô tóc mà gãi m t h i r i u ch m b m ( i, bù xù. ây có gi ng d h m, cái l ng móc thích cái u ch m b m, Ca dao mi n Nam), ng i khoanh tay l nh thinh, không ngó tên Thi t mà c ng không nói chi n a h t. Tên Thi t th y v y bèn ng i x d a bên mà h i r ng: Anh t ù m y n m nay mà c c hay ng v y anh ? Tên Ðó châu mày l ng thinh m t h i n a, r i m i nói r ng: ng v y ch c c ng gi ng gì . Tên Thi t th y b tên Ðó lôi-thôi quá thì t c c i, mu n i v ch mình mà ng . Thình-lình tên Ðó h i r ng: Sao anh tù ? Tên Thi t tr n m t áp r ng: Tôi c ng nh anh v y ch có khác chi âu. H giàu h hi p mình quá! Anh nh hôn? N m th t mùa ó, anh không có c m mà n, anh lén b ng trã cháo heo c a ông Bá-h em v cho bác v i m y a cháu n, b t h ánh anh r i gi i n quan b tù anh ó; nhà tôi c ng ói quá, nên tôi d t ông già tôi lên V ng-Gù mà ki m n. Tôi i c ít tháng , k ông già tôi mang b nh mà b mình. Tôi tr v Gi ng-Tre xin v i ông ba Lãnh. M y n m nay tôi v i ng thi t c c kh quá. ng làm ru ng l n mà có m t mình tôi , nên làm t i ngày không h tay, mà l i còn b v ch ng ng ánh ch i n a. Hôm tháng tr c lúa c y xong r i, k g p tr i m a d m d luôn sáu b y b a. Ông Lãnh s n c trên gi ng xu ng tràn b ng p lúa, ng b t tôi ngày êm ph i luôn ngoài ru ng mà gi b . Có t êm tr i m a l n quá, n c trên gi ng ch y xu ng ào-ào, r i b b hai ba khúc mà tràn vô ru ng. Ph n thì tr i t i en nh m c, ph n thì tôi có m t mình, lo p khúc n y n c tràn vô khúc kia, tôi làm không n i, nên n c tràn vô ru ng lai-láng ng p lúa h t. Sáng ngày ông Lãnh ra th m ru ng th y n c b b ng p lúa, ng ch i nát ông nát cha tôi, r i ng vác cây r t p tôi. Tôi s tôi ch y, ng c r t theo, b u 12
tr n ng tr t ch n r i nh m g c cây c n hông ng nên ng ch t. V con ng la làng la xóm nói tôi gi t ng, nên làng h b t mà gi i tôi n Huy n. Vi c thi t tôi khai thi t mà quan không ch u nghe nên ày tôi lên ây. Thi t thân mình nghèo kh quá anh há ? Tên Ðó nghe tên Thi t thu t chuy n r i, nó không t d u th ng xót tên Thi t, mà c ng không trách quan x oan- c. Nó ng i châu mày l ng thinh, b nh suy ngh chuy n gì ó v y. Cách m t h i lâu nó m i nói r ng: Không bi t n m nay má tôi có au hay không ? Còn ch tôi làm gi ng gì mà nuôi s p nh . Tên Thi t áp r ng: Bác ch t anh không hay hay sao ? C kh d hôn! Quan b t anh có vài b a gì ó k bác m t. Còn ch dâu v i s p cháu c a anh, thì khi tôi trên V ng-Gù tôi tr v , tôi nghe nói s p nh ói quá nên ch t h t ba b n a, còn y a kia ch dâu anh d t i âu không bi t, không có Gi ng-Tre n . Tên Ðó nghe m y l i y thì nó dùn mình tr n m t, d ng nh a i em b c 13 tranh gia ình bu n th m ngày x a mà treo tr c m t, nên nó v t ng d y, uynh hai cánh tay r i nói l n r ng: Má tôi ch t, má tôi ch t li n h i ó ! My a cháu tôi ói quá nên c ng ch t, tr i ôi! Nó nói có bao nhiêu ó r i té ng a n m dài d i t, tay ch n run bây b y. Tên Thi t th y v y th t kinh nên la lên. T i nh n ng ng nghe la gi t mình th c d y áp l i khiêng Lê-v n-Ðó em n m trên p . 14 Ðêm y tên Ðó n m c p tay p ch n, l c u, m t lát nghe nó th dài m t cái r i ch c l i kêu tr i. Sáng b a sau mình m y nó nóng h m, nên không i làm c. Lê-v n-Ðó nóng vùi luôn cho t i n a tháng; m i b a t i nh n i làm h t, còn có t mình nó n m trong khám mà thôi. Lúc nào nó b t nóng thì nó suy ngh , nh t i chuy n nhà h i tr c: trong bu ng m già au không thu c u ng, c n m trên chõng mà rên, ngoài tr c s p cháu ói không c m n, nên qu n bên ch n mà khóc. Mình i làm công h không m n, mình i vay lúa h không cho, lén b ng cháo c a h cho heo n em v cho m v i cháu n , h b t mà ánh kh o, r i l i gi i n cho quan b tù. Mình có t i gì mà b tù? H giàu, lúa g o n không h t n n i l y mà cho heo n, mình nghèo không có c m n, l y v n cho kh i ch t ói, làm nh y có t i hay sao? Té ra cái m ng th ng Ðó n y v i c nhà c a nó u không b ng cái m ng m y con heo c a ô ng Bá-h Cao hay sao? Nhà giàu h có c a r i h b b c nhà nghèo quá! Quan l n h quy n r i h è p dân ngu quá! rùn mình hay rùng mình: thân th c ng m nh và b t ng 13 lo i gi ng làm b ng tre s sài 14
(2) Tên Ðó thu nay kh d i n n i g p kh n- n không bi t bu n, b oan c không bi t gi n. Nay nh có tên Thi t thu t chuy n oan t c ng trí khôn c a nó, nên nó ng i suy ngh , r i l i nh tên Thi t nh c chuy n nhà c a nó làm cho nó a u lòng. B i au lòng nên m i té ng a kêu tr i, t i ng trí nên m i bi t b u n bi t oán. Thu nay trí não nó u-ám nên không bi t suy ngh chi h t. Nay trí nó tuy ã cm c r i, song còn y u t l m nên m i chiêm-nghi m c vi c i c t chút thì ã mê m t, n m thi p-thi p nh ng i ng . 15 Tù i làm h t, nên trong khám v ng teo. Tên Ðó n m m t h i r i nghe có ti ng ng i ta ch y qua ch y l i r n-r t trên u. M t lát n a l i nghe có ti ng ng i ta nói lào-xào phía d i ch n. Tên Ðó m m t ra thì th y có chín m i ng i ng bao chung quanh mình, có già, có tr , có s n s n, ng i n m tay, ng i n m ch n, ng i u bi u ng i d y, mà ng i nào c ng m t mày xanh lét, hình d ng m teo, xem th y phát s . Tên Ðó tuy mê m t, song b ng i ta trì kéo nên ph i ráng s c ng i d y. Nó th y m y ng i y u l h t th y, ch không ph i b n tù trong khám, nó bèn i: y ng i âu? Vô ây làm gì? Tôi m t m i cho tôi n m ngh , b t tôi ng i y làm chi ây? y ng i y ngó nó mà c i ng t. Có m t ông già ch ng b y tám m i tu i, tóc râu b c tr ng, b c l i v vai mà nói r ng: Chúng ta c ng trong khám n y cháu không bi t hay sao? Anh em chúng ta ây ai c ng b tù oan- c nh cháu v y t th y. Ng i trên d ng th n y h x u l m, nh t là m y nhà giàu v i m y nhà quan h ti n th mà húng hi p k nghèo hèn không xi t k . Khi chúng ta còn ng, chúng ta th m ti c không ra cho kh i ng c c mà tr thù tr oán cho h t u t- c trong lòng. Nay chúng ta ch t r i, h n chúng ta ph ng ph t, tuy thong th mu n i âu c ng c, ai làm vi c gì c ng th y h t th y, nh ng mà th y thì càng t c càng gi n, ch c ng không báo thù báo oán c, ngh thi t t c không bi t ch ng nào. Cháu mu n th y th ng Bá-h Cao là a giàu c ác, vì m t trã cháo heo mà nó b t cháu r i gi t luôn n m sáu m ng trong nhà cháu hay không? Nh cháu mu n i, thì chúng ta d t i cho mà coi . Lê-v n-Ðó nghe nói t i Bá-h Cao thì n i gi n, mu n bi t coi bây gi nó còn giàu sang n a hay không, nên xin m y h n ma d t mình i. Trong m t giây phút, ng th y nhà Bá-h Cao rõ ràng: trong hai ba tòa nhà kinh dinh, ngoài m t vuông tre kín mích. Bá-h Cao ng ng i t i ván gi a b ng cháu n i mà gi n, dâu con ng ng i n u ng trong bu ng, gia-d ch làm l ng-x ng, a cu c t ngoài v n, a n u c m d i b p, a xay lúa, a dã g o. Lê-v n-Ðó th y t i ch mình b ng 16 trã cháo heo mà i, l i c ng th y ch h óng n c trói mình mà ánh n a. Nó th y rõ ràng thì càng t i gi n, nên xin m y h n ma d t giùm ra kh i ch y cho mau. y h n ma d t nó i v , mà tr c khi tr v khám l i d t nó ghé ch nhà nó i tr c cho nó coi. Cái chò c a nó bây gi s p ngã n m sát t, ch n hiêu17 r n 15 tình tr ng h u nh m t h t tri giác giã 16 chàng hiu: m t lo i nhái, l ng màu s c xanh-nâu 17
i chun vô chun ra r t r t., ch không th y d ng ng i ta. Cách ch ó ch ng m t công t có m t cái m t lúp-lúp, c m c bít núm h t, m y h n ma ch mà nói ó là c a m nó. Lê-v n-Ðó th y quê nhà, th y m m thì khóc vùi. y h n ma d t tr v khám r i ng i già h n h t m i nói r ng: Cháu th y hay ch a, k giàu sang h h i cháu là a nghèo hèn n n i tan nhà nát c a, làm cho m v i cháu ói khát mà ch t h t, v y mà h c ng còn sung s ng, quan ã không ph t h , mà tr i c ng không h i h , th thì hai ch công bình là ch ng i ta bày t mà g t b n nghèo hèn nh chúng ta ây, ch không có ngh a lý chi h t. Cháu coi l y ó mà coi, chúng ta oán loài ng i có áng hay không h Lê-v n-Ðó ng i l ng thinh, châu mày tr n m t, coi b gi n l m. Cách m t h i lâu nó m i h i m y h n ma r ng: Tôi b oan- c nên tôi gi n t hì ph i, ch m y ng i có oan c chi â u mà m y ng i gi n? . Ông già h n h t c i r i nói r ng: Sao cháu bi t anh em chúng ta ây không b oan- c? N u không oan- c thì chúng ta gi n sao c? Cháu n m xu ng, chúng ta thu t chuy n c a chúng ta cho cháu nghe . Lê-v n-Ðó nghe l i n m xu ng li n. M y h n ma ng i vây chung quanh, r i ông già h n h t kh i u thu t chuy n c a ông nh v y: Tôi tên là Hu nh-v n-Hi n, già ã c 75 tu i trên u, mà không có v con chi h t. N m tr c tôi câu c ít con cá lóc, bèn em xu ng ch V ng-Gù i l y o v mà n. V a xu ng t i ch tôi g p hai tên lính áp b t tôi, bi u ph i chèo ghe cho con quan Tri-ph Tân-An i ch i. Tôi nói tôi m c bán cá n u b t tôi chèo ghe thì cá tôi ch t r i bán không c. H không nghe, c b t tôi em xu ng ghe. Con quan Tri-ph m i 18, 19 tu i, mà vì quan Tri-ph c ng c u, nên c u h n-hào ngang-tàng m. C u d y lính nhà m t mình tôi b i xu ng cho c u ch i. Tôi b i ch m c u ch i t ng b ng, mà tôi b i mau, xu ng l c c u l i còn ch i h n n a. B i i c vài khúc sông, g p m t cây n l n, trái chín treo lòng-thòng, c u bi u tôi ghé xu ng 18 cho c u hái. C u vói tay hái b n, xu ng l c c u té nhào xu ng sông. Tôi nh y theo t c u r i cái v nh y sâu mà nh y m nh quá, nên c u chìm r i trôi m t, tôi mò không ng. Tôi v ph mà báo. Quan Tri-ph b t tôi nói tôi xô con ngài xu ng sông, nên làm án ày tôi chung thân. Tôi vô khám n y c hai n m r i th b nh mà ch t. Tôi là ng i vô t i, mà ph i ch t trong ng c nh v y không c-hi p hay sao? . n ma th nhì c t ti ng nói r ng: Chuy n c a ô ng tuy c, song quan Tri-ph vì con ch t nóng lòng nên b tù ông, ngh c ng còn có lý nghi m. Chuy n c a tôi ây i là oan- c lung l m ch . Tôi là Lê-v n-T , g c Tr ng-Bình, v ch ng nghèo nên ph i m n ru ng c a tên Tr ng-công-Sanh mà làm. Tr ng-công-Sanh giàu n mà nó kh c b c l m. N m n tr i h n lúa c a tôi c y b n ng khô h t, nên t i mùa không g t mà ong lúa ru ng cho ch c. Tr ng-công-Sanh b t v ch ng tôi ph i em con cho nó mà tr . V ch ng tôi có m t a con gái m i 17 tu i; tôi th ng nó l m, ng c vì mình nghèo, n tr không n i, nên c c ch ng ph i t ru t em con cho mà tr . Con tôi kh d i, v i Tr ng-công-Sanh, nó rúng 18 th y li u, lo i cây m c d a b n c, bông tr ng, trái tròn và gi p
ép làm sao không bi t, mà ch ng m t n m tôi nghe con tôi có nghén. Tôi nghe tin y thì au lòng xót d h t s c, t i n n n v i nó mà xin em con tôi v . Nó không cho. Tôi xin cho tôi th y m t con tôi m t chút, nó c ng không ch u. Tôi t c gi n nên h m n làng mà ki n nó. T i l i nó sai ng i em m t gói gi u sau hè tôi, r i i báo i làng nói tôi n tr m c a nó. Làng b t tôi mà gi i n quan. Tôi kêu oan h t c, mà vì nó nhi u ti n n âu nó c ng trám mi ng h h t th y, nên quan không ch u nghe l i tôi khai, c làm án ày tôi. V tôi ph n thì r u n i con ô danh x ti t, ph n thì th ng n i ch ng c c kh lao tù, nên nhà nhu m b nh mà ch t. Tôi trong khám n y, tôi hay v tôi ch t tôi th ng ti c bu n r u ch u không n i, nên tôi ph i th t h ng mà ch t theo v cho yên thân. Chuy n c a tôi nh v y ó, bà con xét th coi có áng gi n hay không? . n ma th ba nghe v a d t l i thì th dài m t cái r i ng d y tr n m t múa tay mà nói r ng: Ch n c a anh ác nghi t thi t, nh ng mà u giây m i nh ng t i con gái c a anh m t chút; n u nó bi t gi trinh ti t, Tr ng-công-Sanh làm ngang, nó la làng la xóm lên, ng ch u trong nhà nó n a, thì v ch ng anh kh i thác oan. Chuy n c a tôi c ng gi ng nh chuy n c a anh v y, song con gái tôi ch c nó không thu n t ùng, mà tôi c ng b ch n nó h i c, ngh m i thi t là c ch . Tôi ây Nguy n-v n-Ð o d i B n-l c. V ch ng tôi m n ru ng c a Chánh- ng Hà mà làm. Tôi có m t a con gái 20 tu i, tôi ã h a g nó cho th ng M , là con c a ng i b n t hi t tôi, làng g n ó. Chánh-t ng Hà có m t th ng con trai tên là c u ba Ng c, ã có v có con r i, mà h nó th y trong làng trong xóm có con ai xinh p, thì nó theo ve vãn, l p m u n y k n , làm sao c ng phá danh ti t ng i ta cho c nó m i nghe. M t b a n c u ba Ng c i ch i g p con gái tôi i c y v . u th y nó c u mu n, nên theo gh o ch c, r i c y mai c y m i nói vô nói ra mà d nó. Nó ch c lòng, không thèm nghe h i n gi ng quy n19. C u cùng th m i nói i tôi c u c i v làm ti u t hi p. Tôi nói con tôi ã có h a g cho ng i ta r i nên không th g cho c u c và xin c u ng có theo gh o ch c gái có ch ng mà làm cho ng i ta mang ti ng. C u gi n tôi, nên v nhà xúi Chánh-t ng l y ru ng l i, không cho tôi m n n a. Tôi i m n ru ng khác mà làm, té ra i n âu c ng b u ta ch n u nên không m n ru ng ai c h t. Tôi t c quá nên khi g con tôi cho th ng M r i, thì tôi d nhà v bên làng c a tôi mà , ng ki m ph ng khác làm n. C u ba Ng c nghe tôi cho th ng M i con tôi thì c u càng oán tôi h n n a, quy t ki m chuy n mà h i cha con tôi. M t a n th ng r tôi i xóm v , nó i ngang qua b ru ng c a c u ba Ng c. Vì th ng tôi nó bi t ngh võ khá l m, c u nghe danh c u s , nên không dám ánh nó. C u xúi a nh coi trâu c a c u theo ch i, nói sao dám i trên b c a nó. Th ng r tôi y l i êm ái mà nói v i nó r ng i m t chút không hao mòn b là bao nhiêu. Th ng nh không thèm nghe c theo ch i hoài. R tôi gi n, tr l i ánh nó m t b p tai nh - nh . C u ba Ng c nh n d p y ch y ra xúi th ng nh nhào trong nhà tôi mà la làng. tôi i tr c, th ng nh theo sau mà la. Vô t i sân, th ng nh v p hàng rào té nh m l i cu c t h ng mà ch t. Xóm ri ng ai c ng th y rõ nh v y h t th y, mà u ba Ng c i cáo v i quan nói tôi v i r tôi gi t th ng nh . C u lo lót sao ó không gi ng sáo 19
bi t, mà quan không òi h i ch ng c chi h t, c b t cha con tôi mà b tù. Anh em xét coi có oan- c hay không? Tôi bu n r u nên tù m i m y tháng k tôi nhu m nh mà ch t, còn r tôi bây gi còn trong khám n y, không bi t ch ng nào quan i tha nó . n ma Nguy n-v n-Ð o thu t chuy n m i t i ó, k tù kéo nhau v khám c vô r n r n. M y h n ma bi n i m t. Lê-v n-Ðó m m t th y tên Thi t ng a bên nó và r u nó mà h i có b t nóng hay không. Lê-v n-Ðó m hôi t d m, ng c h i nh y th ch-th ch, song u nh nhàng, không mê m t nh m y b a tr c n a. Ðêm y nó n m suy xét vi c i, nh chuy n c a mình thì c m gi n Bá-h Cao, ng i giàu có mà sao không bi t th ng k nghèo nàn, th y ng i ta ói khát ã không ch u giùm giúp, r i vì m t trã cháo heo mà ành h i luôn c m t nhà. Nó ng m-ngh l n l n, nh t i vi c c a tên Thi t r i nh luôn t i m y chuy n h n ma thu t v i nó ó. Ban u nó gi n m t mình Bá-h Cao là ng i h i nó mà thôi, ch ng nó chiêm nghi m t i m y vi c kia, nó ngh nh ng ng i giàu có sang tr ng u b c ti n, quy n t c mà làm h i b n nghèo hèn, b i v y nó gi n nhà giàu sang h t th y, châu mày tr n m t, vùng ng d y m ng c th i-th i mà nói l n ng: c thi t! T c l m! T i gì mà b ày! Tên Thi t n m ng g n ó, nghe tên Ðó nói l n ti ng, gi t mình m m t, dòm th y tên Ðó ng trân-trân c p m t l chao-o o, hai l m i th h i ra khì-khì, không hi u chuy n gì, s tên Ðó mê s ng, nên l t- t ch y l i n m tay bi u n m xu ng mà ngh . Tên Ðó ngó tên Thi t r i ríu-ríu n m xu ng, mà b coi hung ác l m, d ng nh ng gây-g v i ai vây. Cách ch ng m y ngày tên Ðó h t au, r i m i b a i làm v i b n t ù nh c . u ai có ý coi ch ng nó, thì có l th y nó t y ý t khác h n x a, i ng ch n ch , t mày h m h , không mu n nói chuy n v i ai, mà c ng không thèm ngó ai h t, ban ngày i làm công vi c thì nó l ng- ng l , b nh riêng tính vi c chi v y, còn ban êm v khám thì nó n m t hi p-thi p, mà ch ng ng i ta ng h t r i, nó l i th c y, ng i khoanh tay ngó s ng vô trong vách trót m t hai canh r i m i ch u ng . Nh ng i v i lính coi tù ch bi t hi p áp ánh p mà thôi, ch không bi t xem-xét trí ý, b i v y tên Ðó tính nh ng vi c gì chúng nó không hay, không dè chút nào h t. * * * Lê-v n-Ðó trong ch n lao tù trót m y n m, t m thân c c kh không xi t k , nh ng mà c c thì ch u ch không than kh c ng ch không tr n. T ngày anh ta nh tên Thi t nh c chuy n c cho anh ta nh , thu t vi c nhà cho anh ta nghe, r i l i nh m y h n ma thác oan ch thói i ác nghi t cho anh ta bi t, thì trí khôn c a anh ta l n l n m i m mang ra, anh ta m i bi t suy ngh vi c i, anh ta m i bi t than thân trách ph n, anh ta m i bi t oán h n k giàu sang. Cách ch ng bao lâu, có l nh quan d y chú lính, tên là Ph m K , d t 10 tên t i- nh n lên r ng n c i. Vã i n c i thì ng i ta th ng l a t i nh n trai tráng nh d ng mà d t i, l i m i l n i thì lính v i t i-nh n lên trên r ng t i n m m i
a, ho c n a tháng, ch ng nào n c nhi u r i quan m i c t thêm m t t p n a lên ph mà gánh v . Lê-v n-Ðó s c l c r t m nh-m ai c ng u bi t, b i v y Ph m K m i c t ph n n c i v i tên 9 t i nh n khác. Lên t i r ng r i, Ph m K bi u t i nh n n cây làm gác ng ban êm ng v i nhau cho kh i c p beo làm h i. Lê-v n-Ðó ã ý mu n tr n, nh ng vì ch a g p d p nào thoát thân c, nên i còn tù ây. Nay lên t i r ng, anh ta ngh r ng rú r m r p, còn lính thì có m t ng i mà thôi, n u t h a d p n y mà tr n thì ch c không th nào h ki m c. i t i b a ban u thì Lê-v n-Ðó ã thao th c tính tr n hoài, nên ng không c. Ð n khuya anh ta rình coi lính v i t ù u ng h t, anh ta m i lén l y m t cái a gi t vào l ng r i leo xu ng gác mà i. Ph n thì tr i t i en nh m c, ph n thì cây-c i giao nhành bít-ch t, ph n thì anh ta không quen thu c ng r ng, b i v y anh ta c i l n qu n trong r ng hoài, i n sáng c ng ch a ra ngoài tr ng c. Sáng ngày Ph m K th c d y th y m t Lê-v n-Ðó, bèn d t t i-nh n theo d u mà ki m. Vã t trong r ng thì t, Lê-v n-Ðó i t i âu u có d u ch n t i ó. Ðã vây mà h anh ta g p nhánh c n bít ng, thì ch t cho tr ng mà i, nên còn du cho ng i ta d theo mà ki m n a. Ph m K theo d u hoài n ch ng n a bu i s m mai g p Lê-v n-Ðó ng ng i d a g c cây mà ngh , m i d t t i-nh n áp l i mà b t. Lê-v n-Ðó li u không th thoát thân c, nên ch u phép cho Ph m K trói mà d t v tr i. Ph m K s tên Ðó tr n n a nên ban ngày thì cho n c i, còn ban êm thì b t trói l i, không cho thong-th n a. Ch ng c i n xong và gánh v h t r i, Ph m K d t t i nh n v t nh m i b m cho quan hay s tên Ðó lên r ng th a lúc canh khuya b tr i mà tr n. Quan ch ng án Lê-v n-Ðó thêm 5 n m n a, c ng là 10 n m, l i d n lính coi khám ph i canh gi nghiêm-nh t, nh t là ng c t tên Ðó i lên r ng n a. Vì mu n c u gia quy n kh i ch t ói, i l y cháo c a h cho heo n em v cho m v i cháu n mà ph i b ày 5 n m! Vì oan- c ch u không c nên m i tr n mà i l i còn ph i b ày thêm 5 n m n a! Thân ph n k nghèo hèn kh nh y, ai có th y ch ng? Lê-v n-Ðó t c gi n quá nên chí quy t d u t h nào c ng tr n n a. Ng t vì anh ta tính tr n mà lính c ng tính không cho anh ta tr n, nên canh gi nghi m-nh t luôn luôn, ban ngày d u anh ta làm vi c gì c ng có ng i coi ch ng, ban êm d u anh ta ng h c ng không m gông mà l i còn xi ng ch n n a. Lê-v n-Ðó không th tr n c, nên ph i ch u phép tù cho t i 9 n m. Ngày n quan T ng-Tr n d y p m t cái l t t nh lên cho t i huy n Bình- ng. Các t i nh n trong khám u ph i i ào t mà p l y. M t bu i chi u, lính ng d t t i- nh n tr v khám, i d c ng g p m t ám giông m a m m. Tr i ã t i r i, mà lính v i t i-nh n b m a l nh nên d t nhau ch y lúp-xúp cho mau i khám. Lê-v n-Ðó th ng-th ng th t ra phía sau chót, ch y c m t h i, b ng th y bên ng có m t b i râm, bèn chun vào ó mà núp, tính cho h ch y xa r i mình s xông ra tìm ng mà thoát thân. Ch ng dè anh ta chun vô b i ó, có m t tên lính còn th t lùi phía sau n a anh ta không hay. Tên lính th y anh ta mu n tr n, bèn la
lên, m y tên lính kia l t- t tr l i áp b t. Lê-v n-Ðó th y m u mình ã l u n a thì c gi n quá, không d n lòng c, nên nh y ra ánh lính t ng-b ng. Vì tên Ðó nh quá nên ba b n tên lính mu n b t mà b t không c. May nh có ông i võ ngh cao c ng, ng tr l i ph l c v i lính, nên m i trói c tên Ðó mà d t v khám. Lê-v n-Ðó ã ph m t i tr n m t l n r i, nay còn tr n n a, mà thêm t i ánh lính, nên quan ngh án ày anh ta thêm 10 n m, c ng v tr c v sau là 20 n m. Anh ta b ch ng án thì càng thêm u t- c, lòng càng thêm phi n hà. T i gì còn t n m n a thì mãn tù, mà bây gi ph i thêm 10 n m! Lu t gì l y m t trã cháo heo cho m v i cháu n ói mà ph i ch u 20 n m kh hình! Ác quá! c quá! Lê-v n-Ðó càng ngh càng bu n, càng mu n t r n n a. Ng t vì anh ta là a quê t thi t thà, vô m u th p trí, nên mu n thì mu n lung, mà làm thì làm không c. Ngày qua tháng l i, th m d p kh d n, Lê-v n-Ðó n n ná trong ch n lao tù t i nh n nhi u a mãn h n ã v r i, còn nhi u a khác ã vô mà th , song tên Ðó ng còn trong khám Gia- nh hoài. n n m M u-tí (1928), nh m Minh-m ng c u niên, Lê-v n-Ðó b ày ã 20 m, quan m i kêu mà th . Tr c khi cho anh ta ra kh i khám, quan l i d n v nhà ph i lo làm n không nên làm vi c qu y n a, n u anh ta còn tái ph m, thì quan s chi u lu t mà ày chung thân. i d n ph i lo làm n, nghe thi t là k . T nh n l n lo làm n, ch có tính p gi t c a ai â u? L i d n ng làm vi c qu y n a, nghe thi t là l . Ðã có làm vi c gì qu y âu mà d n ng làm n a? Lê-v n-Ðó tuy bi t nh v y song b n tánh thi t-thà, nên không dám cãi l c cúi u v ng ch u mà lui ra. Lê-v n-Ðó khi vô khám thì m i 20 tu i, nay anh ta ra kh i khám thì râu-ria m-xàm, l i vì bu n r u c c kh trót 20 n m, nên tóc trên u ã m b c. Tuy v y mà nh b ày nên trí anh ta m sáng thêm chút nh. L i d u lao tâm kh xác, nh ng mà s c l c anh ta không gi m chút nào. Anh ta ra kh i t nh r i, m i b m t khúc cây làm g y mà i và h i th m ng tính l n v Tân-Hòa. Ð ng sá không có, nên i c c kh không bi t ch ng nào. Khi thì ph i b ng ngang r ng, s n i c p hùm không dung, khi thì ph i l i qua sông, lo i cá m p g p nu t. Khi khát n c thì ki m v ng hào mà u ng , khi ói b ng thì hái trái cây th làm c m. Ban ngày m t m i thì l a ch cao ráo ng i ngh ch n, ban êm bu n ng thì leo lên nhành cây mà nh m m t. Lê-v n-Ðó i m t mình trong r ng, ngh bây gi mình c thong th , thì trong lòng hân-hoan, mà h nh t i vi c nhà, thì l i châu mày m t. M mình ã ch t r i, bây gi mình v x s làm chi? Tên Thi t nói s p cháu mình còn s ng c ít a, mà ch dâu mình ã xiêu l c âu m t, bây gi mình bi t âu mà tìm? Lê-v n-Ðó i c 2 ngày 2 êm, c n trái cây trong r ng mà thôi, ch không có m t h t c m, b i v y trong b ng ói quá ch u không n i. Qua ngày th ba, tr i a d m d , Lê-v n-Ðó mình m c m t cái áo v i xanh v i m t cái qu n v n, u không có nón, b tr i m a nên áo qu n u c t loi-ngoi.
n tr a anh ta qua kh i truông r i th y tr c m t m t cái ng20 l n. Anh ta không bi t h ng nào, c nh m ngay tr c m t r i l i xu ng b ng mà i nh u, tính có g p nhà r i s h i th m ng. Anh ta i t i chi u, tr i m a r r , ch không m a l n n a, song b áo qu n t nh p, l i gió th i lai-rai, nên l nh l o môi tái xanh, hai hàm r ng ánh bò-c p21 nghe p-c p. Anh ta ã l nh mà b ói b ng, mu n ng i ngh ch n mà gi a b ng không có m t ch nào cao ráo, nên nó ph i ráng l i mà i hoài. i ch ng-v ng t i, anh ta ra kh i b ng r i, l i th y có m t xóm ông, v n c th nh m u, nhà c a sung túc. Anh ta m ng th m trong b ng, tính i ri t vô xóm y xin c m mà n ói, và ki m ch ng u i sáng mai r i s i n a. Anh ta v a vô xóm, thì g p m t a nh , ch ng 12, 13 tu i, ngoài ng ng lùa trâu . Anh ta h i th m thì m i hay ch n y là huy n Tr ng-Bình. Trong b ng anh ta i càng m ng h n n a. Anh ta h i a nh y v y có ch nào xin ng u c hay không. Ð a nh a tay ch mà nói r ng: Kìa, chú i th ng ng n y i kh i n m sáu cái nhà r i thì có m t cái quán, chú vô ó mà ngh Lê-v n-Ðó nghe nói thì g c u r i l m l i i ri t. Thi t qu anh ta i kh i sáu cái nhà r i thì th y có m t cái nhà lá c t d a bên ng dài n 5 c n, trong nhà èn t leo-heo, song có chín m i ng i ng ng i n u ng, nói chuy n om sòm. Anh ta ng ngoài ng mà dòm m t h i, r i có m t ng i m p-m p cao l n, trong nhà b c ra c a, ngó th y anh ta ng trân-trân ngoài m a, bèn h i r ng; Ai ó? Sao không vô l i ng mà rình gi ng gì v y? Tên Ðó th ng th ng b c vô c a, áo qu n n c ch y ròng-ròng, tay m t c m y hèo ch ng xu ng t, tay trái vu t m t cho ráo n c m a, r i cóm róm nói r ng: Tôi là ng i ph ng xa i l ng, v y xin anh làm ph c cho tôi nh m t b a m và cho tôi ng u m t êm r i sáng mai tôi . Ng i m p-m p cao l n y li c m t ngó tên Ðó t trên u xu ng d i ch n, i b i vô nhà không thèm nói chi h t. Tên Ðó m t m i ói l nh, t ng ng i y vô nhà l y c m cho mình n, nên ng i b p xu ng t d i mái hiên mà ch . Ðã ba b a i anh ta không có m t h t c m mà út vô mi ng, nên ng i th y m y ng i trong nhà n u ng, thì anh ta thèm vô cùng. Anh ta ng i, r ng thì ánh bò-c p, mà m t thì ngó lom-lom. Cách m t lát ng i m p m p h i nãy ó d i b p i lên, b ng m t a th t thêm cho m y ng i n ó h n, r i b c ra c a, hai tay ch ng n nh mà i tên Ðó r ng: Chú mu n n c m, mà trong l ng chú có ti n hay không? Tên Ðó l t t ng d y nói nh nh r ng: Tôi nghèo quá, ti n không có ng nào h t. Xin anh th ng k nghèo Anh ta nói ch a d t l i thì ng i y c i ng t mà áp r ng: Tr i i, không có ti n mà vô ây làm gì? D n c m cho chú n r i ti n âu chú tr Mây ng i ng i n trong nhà nghe tr c hiên nói chuy n nh v y thì áp ngó ra i c i r . Có m t ng i l i h i r ng: Ai mà anh hùng d v y? Không có ti n mà òi n c m n i gì? khu t ng p n c sâu 20 ng khua nhau vì l nh run 21
Ng i m p-m p y li n day vô nói r ng: chi chú là L u-Khánh hay sao mà; tính n c m r i th c p cánh ch gì Ng i y day ra h i tên Ðó r ng: Ph i hôn? Chú có c p cánh âu chú a cho tôi th m t chút coi . Tên Ðó tuy không hi u h nói L u-Khánh ó là ai, và c p cánh ó là v t gì, song th y b t ch thì bi t ng i ta ng o báng mình, nên m c c ng g c m t không nói chi h t. Ng i y l i ti p nói r ng: Không c, chú i ch khác mà ki m n. Ðây là quán chú bi t hôn? N u không có ti n thì không n không ng c. Thôi chú i i, ng tôi nói nhi u th t công . Ng i y nói r i b vô trong. Lê-v n-Ðó ng ngó theo mà a n c m t. Anh ta li u th ng i ta không th ng, d u nói n a c ng vô ích, nên ríu-ríu b c ra ng, tr i còn m a r -r làm cho ru t héo gan s u. Lê-v n-Ðó th y ng ngay thì c noi theo ng ó mà b c t i. Nhà hai bên ng tuy còn t èn, song ph n nhi u ã s p c a, r i ng i trong nói chuy n nghe r m-rì. Anh ta i múp22 cái ng ó r i, l i b t i qua ng khác, i c m t h i, b ng th y có m t cái nhà sát mé ng, c a m tác hoác ( ng, toang), èn t sáng tr ng, có hai v ch ng ch nhà , tr c ch ng 35 t i 40 tu i, ng ng i trên ván mà n c m v i m t a con. Anh ta dòm m t lát, th m ngh nhà n y giàu có n u mình xin n, ch c h không n h p hòi nh ch q uán h i nãy, bèn l n n b c vô ng ngoài sân, ngay ch v ch ng ch nhà ng n c m ó, mà nói ng: Th a c u, làm ph c cho tôi ba h t c m d n d , và cho tôi ng u tr c hiên n y cho kh i b m a l nh l o r i khuya tôi i. Ng i ch nhà ng nói chuy n v i v , thình-lình nghe ti ng nói tr c sân thì gi t mình ngó ra, th y tên Ðó ng s m-s m, hình d ng d k , thì qu u, bèn n t n r ng: É! Ði ra nà! Ð gì âu mà hì-h m l m v y! Ng i ta ng n c m, t i làm l n-x n hoài. Ði ra i cho mau. Tên Ðó ch p tay th a r ng: Th a c u m , c u giàu có, ti c chi m t chén c m v i k nghèo hèn ói l nh . Bà ch nhà h i r ng: Mu n n c m ng u t hì có quán àng kia, sao không l i ó? Lê-v n-Ðó áp ng: Th a m , tôi có l i ó r i, vì tôi không có ti n nên h không cho n, mà c ng không cho . Ng i ch nhà châu mày nói r ng: a! Quán mà h không thèm ch a thay, y sao không bi t thân còn t i ây làm chi? Ði ra cho mau . Tên Ðó ng duc- c, mu n l y l i nh -nh mà n n n n a. Ng i ch nhà n i gi n, buông a r i l i xách cây gài c a mu n p tên Ðó và nói r ng: Ta ã i, sao không i ra, còn ng nói rán gì ó? B mu n d ng ng khuya khoét vách ng i ta ph i hôn? Lê-v n-Ðó s ch nhà ánh, nên l t t th i lui b c ra ngoài ng mà trong lòng au n phi n mu n vô cùng. Mình ói l nh h ã không th ng, mà l i còn nghi cho mình mu n khoét vách, nh n tình d ng y ngh thi t r t bu n ! Mà ng i ta th y b Lê-v n-Ðó hì-h m, không th ng nên ng i ta xô i t hì ã ành, th m chí ông tr i, x a nay ai c ng nói ông công bình, mà ông c ng không bi t th ng k nghèo hèn ói l nh n a, nên Lê-v n-Ðó không có ch ng u, ông i c lâm-râm m a hoài r i còn thêm th i gió hiu-hiu, áo t sát da, l nh l o ru t teo môi tái. mút, cu i 22
Lê-v n-Ðó th th n không bi t bây gi ph i i â u, b ng tuy ói mà không dám tính xin c m n, mình tuy l nh mà không dám tính xin ng u. Anh ta i l n ra kh i xóm, không bi t h ng nào là h ng v huy n Tân-Hòa, nên ng d d , không dám b c t i n a. Gió th i l nh run l p-c p, anh ta m i tính tr vô xóm ki m ch khô ráo mà t m a, i sáng mai r i s h i th m ng mà i. Anh ta tr vô, i c ít ch c b c, thì g p m t cái nhà l n, trong nhà còn t èn, ngoài sân ki ng-v t ê-h , mà v ng teo. D a bên ng có m t cái c a ngõ ván. Trên l p lá d i th m cây, nh lá che m a nên th m cây khô ráo. Tên Ðó ghé vô ó, ng i d a l ng ngay c ng mà ngh . Gi t m a ngoài ng lác- ác, ng n gió ùa cây c i lào-xào. Tên Ðó ng i ngó m y v ng n c m a, tuy m m , song th y b t n i r i tan, tan i l i n i. Anh ta v a mu n c i áo ra mà v t cho ráo n c ng b t l nh, thình-lình có hai con chó vàng l n phía tay trái tuôn ch y l i s a om-sòm. Anh ta l t t ng dây, hai con chó càng làm d , nh y x c t i c n ng qu n mà kéo l n nh n. Anh ta li u ây b t ti n, n u ph i ch ng c v i chó n y, thì không ngh c, mà còn s e ch nhà h không ngh , h nói mình rình mà n tr m, h b t gi i n quan càng kh cho mình n a. Anh ta m i th i lui ra ng, mà c p chó còn r t theo hoài. Tên Ðó ngh thân chí kh , n n i chó mà nó c ng không th ng, nên không cho mình t m a, thì trong lòng t c-t i vô cùng. Anh ta li u nh m m t mà i ra ngoài ng, không k ói b ng m i ch n, không k gió m a chi h t, quy t xa lánh loài ng i ho c may có b t bu n, b t gi n hay ch ng. Anh ta i m t h i, nh t i vi c oan- c c a mình trót 20 n m nay, nh t i nh ng vi c húng hi p c a m y h n ma thu t v i mình trong khám ngày tr c, ngh loài ng i ngoài mi ng thì h nói ngh a nh n nh n ngh a, mà k trung thì là m nh hi p u, giàu hi p nghèo, sang hi p hèn, khôn hi p d i, ch ch ng có chi khác. Vì mình nghèo, vì mình hèn, vì mình d i, nên b y lâu nay mình m i b ng i ta ày a t m thân. V y thì mình ph i làm làm sao cho c giàu, c sang, c khôn, t nhiên t ai húng hi p mình n a c. Mà mu n giàu, mu n sang, mu n khôn, không ph i d . Nay mình ã s n có s c m nh, v y thì mình ph i d ùng s c m nh mà ch ng v i thiên h , ch d i gì mà ch u thua, cho thiên h hi p áp hoài. Anh ta ngh t i ó thì châu mày, x m t, tr n m t, vinh râu, coi b t c gi n d m. T c vi c gì? Gi n ai ó? T c mình c ng có tai, có m t, có ru t, có gan nh ng i, mà vì ph n nghèo hèn, nên m i b ng i chà xát. Gi n ng i giàu sao không th ng nghèo hèn, gi n ng i l n sao không th ng k nh , ã không giúp dìu-d t, mà l i còn b b c khinh khi, sá chi m t vài gi lúa mà ch t g n h t m t nhà, sá chi t trã cháo heo mà làm cho ng i kh n kh n 20 n m ch n. Ð i thi t là hung b o! Ng i thi t là c ác! Ð i nh v y há không áng gi n sao? Ng i nh v y há không áng thù sao? Lê-v n-Ðó vác m t ngó ngay phía tr c, hai bàn tay n m ch c c ng, và ng gi a ng nói l n lên r ng: Bây không bi t th ng thân th ng Ðó n y há? V y thì th ng Ðó n y ghét bây, bây ng có trách nghé! Ð r i bây coi! Anh ta nói m y l i r i cúi m t i t i.
(3) Lê-v n-Ðó i ch ng c m t canh, t b v ng v , m t mình b -v , gi t m a sa, ng n gió t t, ói th t ru t, l nh run x ng, nh s c gi n nên i m i c, mà i lâu r i b ng b t ói l i, mình b t l nh thêm, c p m t chá lòa, t chi b n-r n, l tai lùng bùng, té x u n m v t ngang qua b . Anh ta ng a m t ngó lên tr i mà than r ng: Tôi c ng là ng i ta nh thiên-h , vì c nào thiên-h ai c ng c n no ng m, nhà t t mâm y, còn thân tôi t thu l t lòng cho n bây gi không có m t giây phút nào vui s ng mà ngày nay còn ph i ói l nh ch t d c d ng d c sá nh v y. Thôi, cái thân th m kh n y ch ng nên s ng n a mà làm gì, thà là ch t ph t cho h t cái ki p nghèo hèn lao kh . Anh ta than m y l i r i nh m m t n m thi p-thi p mà ch gi ch t. Trên tr i gi t m a c lai-rai nhi u23 xu ng hoài không d t, d ng nh ông tr i cao xa r ng n không th y cái thân nh m n n m th hoi-hóp gi a ng. H ng tây ng n gió ng hiu-hiu th i l i luôn luôn, t c-t i cho chút ph n c hàn, ng i ã vày b a ày a trót m y m i n m, mà tr i c ng không ni m tình th ng xót. Ch ng hi u Lê-v n-Ðó nh gi t m a chan mát m t, hay là nh n m ngh kh e kho n trong mình, mà anh ta n m m t h i lâu r i t nh l i, m m t ra, ch ng tay ng i y, ngó dáo-dác t phía h t. T b v ng-v ch ng nghe m t ti ng ng i; tr i t t i mò, ch ng th y d ng cây c . Anh ta ng i im-lìm, trong trí bình t nh, không bu n không t c, không gi n mà c ng không phi n n a. Thình-lình th y tr c m t có m t ng sáng b ng ngón tay, c m t ch hoài, không xao, không ng. Anh ta ch c y ng sáng y là èn c a ng i ta t trong nhà, nên trong lòng kh p kh i, mu n i l i ó. Anh ta ng d y thì trong c khô queo không có n c mi ng. Anh ta mu n ki m m t mi ng n c mà u ng, mà m t mình gi a ng bây gi bi t xin ai. Tr i an c không thi u gì, mà bao nhiêu thì ch y m t h t b y nhiêu. Không còn m t gi t nào cho mình th m gi ng c. Anh ta bèn c i áo cu n tròn l i, r i kê ngay mi ng v t ra n c mà u ng . Nh áo t nên v t c ít gi t. Anh ta th m gi ng c r i, m i nh m ng n èn tr c m t ó mà i. Tuy b ng ói, mình nh, s c y u nên i siêu ngã hoài, song nh ngó ng n èn, trong trí ch c mình t i ó thì kh i ch t, nên m i b n chí v ng lòng mà i c, tinh th n không m m t, s c l c không mòn m i, n n i ph i té x u ch t gi c nh h i nãy. Lê-v n-Ðó i ch ng m t ph n canh m i t i m t c nh v n r ng l n, cây c i t uy th a-th t, song gi a v n có m t tòa nhà r t l n, trong nhà có t hai ba ng n èn. Anh ta b c vô v n r i i ri t l i c a gi a, r tay th y c a óng ch t, bèn k vai vô a mà y m t cái r t m nh, cây gài c a v ng r i r t m t cái r m, hai cánh c a m bét ra. Anh ta xông vô, ngó quanh-qu t thì th y bàn th t phía; trên có nhi u t ng i ta r t l n, c t nào c ng ng i x p b ng a vú mà ngó mình, d i có m t ng i mình m c áo r ng mà có l n mi ng ch tr ng vuông-vuông, u i cái nh u 23
nón chi không bi t mà nh hai bàn tay úp l i, ng quì l y m y c t ng i trên bàn ó. Lê-v n-Ðó không bi t ch n n y là ch n nào, ngó th y ng i ta thì vùng nói l n lên r ng: Tao là Lê-v n-Ðó, g c Gi ng-Tre, b ày 20 n m, nay ã mãn r i, nên h th tao v . Tao ói b ng mà l i l nh l m, nên t i ây xin bây cho tao ít bát c m n . Bây cho n hay không thì nói cho mau . Ng i m c áo ng l y ó, h i nãy cây v ng c a m ã không day l i, mà bây gi tên Ðó nói om-sòm c ng không day l i n a, c ch p tay ngay trán ng lên i quì xu ng hoài. Lê-v n-Ðó th y ng i ta không tr l i thì n i gi n tính x c l i n cho t n m t mà h i n a. Ch ng dè anh ta b c v a c hai b c thì i s c, tay ch n run bây-b y, m hôi tuôn d m-d bàn tang nh y xoi xói, nên té x u n m s p i g c c t, không nói chi n a c. Ðây là c nh chùa Ph t, ngoài tr c c a chùa có treo m t t m bi n rõ ràng ba ch l n Chánh tâm t , nh ng vì êm t i Lê-v n-Ðó không th y, mà d u có th y i a, anh ta không bi t ch ch c là c c ng không c, nên m i làm d , phá c a xông xô chùa r i tr c bàn Ph t ng nói nghinh-ngang, không kiêng n chi h t. y bàn th chung quanh ó là bàn th Ph t trong chùa. M y c t l n trên ó là c t Ph t Thích-Ca Mâu-Ni. Còn ng i quì l y ó là Hòa-Th ng Chánh-Tâm, mình m c áo cà-sa, u i mão hi p ch ng, ng l n chu i b mà ni m Ph t. Hòa-Th ng Chánh Tâm tu i ã trên n m m i r i, nh ng vì ngài nh t tâm o, ngày êm c n chay ni m Ph t, không l u ý n vi c tr n gian, trí thanh nh, lòng t bi luôn luôn, nên s c l c ngài h ng m nh kh e. Ngài thi t tên là Lê-h u-Ð , g c ngoài Bình-Thu n. Ngài là con nhà c -phú, tánh siêng trí sáng, b i v y h i nh ngài h c gi i, ai nghe danh c ng u khen. Khi ngài c 18 tu i thi u Tú-Tài, r i qua 21 tu i thi u C -nh n. N m nhâm-tu t Gia-Long t c v , vua kén ch n nh n tài b i làm quan mà tr dân, thì ngài ra làm Tri-Huy n, l n l n th ng t i ch c Án sát Bình-Thu n. Ð n n m canh-thìn vua Gia- Long b ng, vua Minh-M ng lên n i ngôi, Lê-h u-Ð dòm th y tri u ình hành s có nhi u ch b t minh, b t chánh thì th i chí phi n lòng, ghét thân làm quan, ngán mùi th t c nên t ch c Án-sát, tr v c h ng giao h t gia-tài s nghi p cho v lãnh mà nuôi con, r i lánh thân vào Gia- nh, tính ki m ch thanh t nh u-nhàn mà tu tâm ng tánh. Ngài xu ng t i huy n Tr ng-Bình th y có cánh ng R ch-Ki n r ng n, chính gi a ng còn sót m y lùm cây, tuy phong c nh không b ng ngoài núi Da-Bác ho c d i núi Thùy-Vân, nh ng mà c nh thú ch n n y thích hi p v i tâm tánh c a ngài nên ngài b t chùa r i t ng c t Ph t mà tu trót 8 n m nay, ngày nh êm c t ng kinh ni m Ph t, lo t chúng sanh, lòng d n lòng gi ch t -bi, chí n chí siêu th ng t nh . trong chùa Chánh-Tâm ch có m t mình Hòa-Th ng v i hai tên o chúng mà thôi. Hai tên o y m t ng i là Thi n-Thành, tu i ã trên ba m i, tu m y n m ã th ch c Tùy-kheo, còn m t ng i tên là Giác-Th , t u i v a m i 18, còn ng i ch c Sa-di- ng-pháp. Ðêm y Thi n-Thanh v i Giác-Th ng i ng t h ng trên bàn Ph t, ng i ng n u n c d i nhà trù, thình lình nghe Lê-v n-Ðó xô c a chùa cây ngã m-r m, không bi t có vi c chi, nên l t- t ch y ra coi. V a ra t i, thì tên Ðó c ng
a té x u n m d a g c c t. Thi n-Thanh ch y ri t l i tên Ðó, nh ng vì tên Ðó vóc l n mình n ng không n i, nên kêu Giác-Th l i ph . Hai ng i Lê-v n-Ðó ng i d y c, mà anh ta o t-òa o t-o i, c p m t nh m ri t, ch ng khác nào ng i say. Lúc y Hòa-Th ng Chánh-Tâm cung i Ph t ti n v a r i, ngài b c l i r Lê-v n-Ðó thì th y mình m y anh ta l nh nh ng, song ng c còn m- m, m i còn th hoi-hóp. Ngài nói v i hai o chúng r ng: Ng i n y vì ói l nh mà x u, ch không có b nh chi. Hãy khiêng em vô h u trai thay áo i qu n, cho n cho u ng thì kh e l i, không có sao âu mà s . Thi n-Thanh v i Giác-Th v ng l i áp l i khiêng Lê-v n-Ðó vô h u trai nm ng a trên ván, r i Thiên-Thanh vào h u liêu ki m qu n áo khô thay cho Lê-v n-Ðó, còn Giác-Th thì rót m t chén n c trà nóng em l i, tính v ch mi ng cho Lê-v n- Ðó u ng. Lê-v n-Ðó n m nh m m t nh ng h mi ng nu t n c nghe c- c. Hòa-Th ng y Giác-Th xu ng nhà trù coi nh còn c m d thì d n m t mâm c m v i t ng chao ng Lê-v n-Ðó t nh d y thì có s n cho anh ta n. Giác-Th i r i, Hòa-Th ng còn ng d a bên Lê-v n-Ðó mà coi ch ng. Cách ch ng bao lâu Lê-v n-Ðó p tay xu ng ván, day u qua phía Hòa-Th ng ng, i m m t ngó Hòa-Th ng trân-trân, Hòa-Th ng th y anh ta t nh l i thì m ng, nên h i r ng: Chú em mu n u ng n c n a hay không ? Lê-v n-Ðó l m c m ng i d y m t ngó ngay Hòa-Th ng mà nói r ng: Tao ây là Lê-v n-Ðó, Gi ng-Tre, ng i ta nói tao n tr m nên ày tao 20 n m. Nay tao mãn tù i v x . Ba ngày rày tao không có n c m, t i âu xin n h c ng i không cho n nên tao ói b ng lung l m. M y ch u cho tao m t vài chén c m n ói hay không thì m y nói ph t i, tao không thèm n n n n a âu . i nói nghe nghinh-ngang, mà b t ch coi r t hung ác, mà Hòa-Th ng không i gi n, không t c c i, c ng ngó Lê-v n-Ðó nh th ng và nói hòa hu n r ng: Ph t không phân bi t k sang ng i hèn, k lành ng i d . Ph t thì t chúng sanh. B n- o ã có d y d n c m r i. V y chú em n m mà ch m t chút, r i t ng chúng s d n cho mà . Thi n-Thanh trong liêu ôm ra m t cái qu n v i m t cái áo v i nhu m dà24. Hòa-Th ng bi u Lê-v n-Ðó r i d t vô liêu thay i áo qu n t ó i cho h t nh. Hòa-Th ng ngoài lui-cui i nhúm m t b p l a ng cho Lê-v n-Ðó ch ng thay áo qu n r i, có s n l a mà h tay ch n cho m. Lê-v n-Ðó m c y ph c ng i t u, mà hai mép có râu x m-xàm, trên u l i có tóc, nên trong liêu b c ra b t ng coi r t d k . Tuy v y mà Hòa-Th ng ng i t nhiên không th y ngài ng dung 25 chút nào. Hòa-Th ng bi u Lê-v n-Ðó ng i d a p l a mà h . Lê-v n-Ðó h v a m, thì k Giác-Th b ng mâm c m lên trên ván. Hòa-Th ng m i Lê-v n-Ðó lên n. Lê-v n-Ðó v a nghe m i thì nh y phóc lên, th y c m tuy ngu i mà y vun m t b n, thì trong b ng m ng l m. Tuy n c m v i ng d a, ch không có th t cá, nh ng mà anh ta ói nên n coi th ngon c ng nh 24 gi ng cây s n, v có nhi u ch t tanin, dùng làm thu c nhu m màu nâu 25 c ng hình d ng