Nguy cơ trở thành nạn nhân của tội phạm

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

359
lượt xem 51
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu "Nguy cơ trở thành nạn nhân của tội phạm" tiến hành nghiên cứu nguyên nhân vì sao một số người lại dễ dàng trở thành nạn nhân của tội phạm. Trong đó tác giả đưa ra một số nguyên nhân chủ yếu như: Vai trò của các nhân tố chủ quan trong việc thúc đẩy phát sinh tội phạm; vai trò của các nhân tố khách quan trong việc làm gia tăng nguy cơ trở thành nạn nhân của tội phạm. Các bạn có thể tham khảo qua tài liệu để phục vụ cho nhu cầu nghiên cứu, trao đổi cũng như tích lũy kiến thức để phòng ngừa nguy cơ trở thành nạn nhân của tội phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nguy cơ trở thành nạn nhân của tội phạm

nghiªn cøu - trao ®æi TS. TrÇn H÷u Tr¸ng * rong cuộc sống, nhiều người với những về thời gian và không gian. Việc làm rõ các T thói quen, lối sống, cách cư xử cũng như những đặc điểm tâm sinh lí, thể chất, yếu tố chủ quan và khách quan sẽ góp phần đáng kể trong quy trình xây dựng các biện tinh thần cộng với một số điều kiện bên pháp phòng ngừa nguy cơ trở thành nạn nhân ngoài thuận lợi rất dễ trở thành nạn nhân của của tội phạm một cách hữu hiệu. tội phạm. Ngay từ khi mới ra đời, nạn nhân 1. Vai trò của các nhân tố chủ quan học đã luôn đặt vấn đề: Tại sao một số người trong việc thúc đẩy phát sinh tội phạm lại dễ dàng trở thành nạn nhân của tội phạm? Trong các yếu tố chủ quan tác động đến Tội phạm học và nạn nhân học luôn đi sâu cơ chế hành vi phạm tội trước hết phải kể tìm hiểu, giải thích những nguyên nhân đến những đặc điểm tâm, sinh lí của nạn khiến một người trở thành nạn nhân của tội nhân. Các đặc điểm tâm, sinh lí này tác động phạm để từ đó xây dựng các biện pháp đến cơ chế thực hiện hành vi phạm tội thông phòng ngừa nguy cơ trở thành nạn nhân của qua lời nói, cử chỉ hay hành động. Chính tội phạm, hạn chế và ngăn ngừa những rủi ro những lời nói, cử chỉ hay hành động này có thể có cho con người. Các nghiên cứu của trong những tình huống cụ thể đã thúc đẩy nạn nhân học tập trung làm rõ các vấn đề về làm phát sinh tội phạm. Trước hết có thể kể vai trò của nạn nhân trong cơ chế hành vi đến những đặc điểm di truyền về mặt sinh phạm tội cũng như môi trường xã hội (thời học như khí chất nóng nảy, cục cằn thô lỗ, gian, địa điểm, hoàn cảnh phạm tội) và cả sự dâm đãng, háo sắc… là những đặc điểm những vấn đề về cấu trúc, địa vị xã hội (sự có vai trò đáng kể trong việc kích thích các thiếu quyền lực, thiếu sự bảo vệ của nạn phản ứng từ phía người phạm tội. Bên cạnh nhân) hay ảnh hưởng của văn hoá (văn hoá đó, những phẩm chất tâm lí lệch lạc như của các vùng dân tộc thiểu số) tác động đến lòng tham, sự ích kỉ, coi thường các chuẩn việc thúc đẩy một người trở thành nạn nhân mực xã hội, các giá trị đạo đức, quá đề cao của tội phạm.(1) Trong cơ chế hành vi phạm giá trị đồng tiền, coi thường tính mạng, sức tội của các tội phạm có nạn nhân, sự tác động khoẻ, danh dự nhân phẩm của người khác… qua lại chặt chẽ giữa các yếu tố chủ quan và cũng làm tăng nguy cơ trở thành nạn nhân các yếu tố khách quan của nạn nhân có vai trò của tội phạm.(2) Đó là do những đặc điểm, rất quan trọng làm phát sinh tội phạm. Các phẩm chất tâm lí này dễ kích động người yếu tố chủ quan bao gồm các đặc điểm tâm lí, khác, làm phát sinh ý định phạm tội cũng thói quen, sở thích hay tính cách của nạn nhân. Các yếu tố khách quan thuộc về môi * Giảng viên chính Khoa luật trường bên ngoài mà đặc trưng là các yếu tố Viện đại học mở Hà Nội t¹p chÝ luËt häc sè 10/2011 55
nghiªn cøu - trao ®æi như thúc đẩy việc thực hiện hành vi phạm nạn nhân của tội phạm. Nghiên cứu của tội. Ví dụ từ những sự việc nhỏ nhặt trong Simha F. Landau năm 1973 cho thấy có đến đời sống như va chạm giao thông, tranh cãi 47% số người được điều tra cho rằng các tội khi hát karaoke, mua bán hàng hoá hay thậm phạm về bạo lực và lừa đảo xảy ra là do lỗi chí chỉ là cái liếc mắt, chỉ chỏ, nụ cười của nạn nhân, 42% cho rằng các tội phạm về “khẩy”, cười “ruồi” cũng làm cho những tình dục là do một phần lỗi của nạn nhân. người có khí chất nóng nảy, hung hãn hoặc Wolfgang đã nghiên cứu nạn nhân của tội giết những người có tâm lí coi thường những giá người ở bang Philadenphia và thấy có 26% trị đạo đức, xã hội phản ứng bằng lời nói trở thành nạn nhân do bất cẩn, thiếu cảnh (như chửi bới, lăng nhục…) hay những hành giác. Học trò của ông là Amir đã nghiên cứu vi như thách thức, gây gổ với người khác. 646 vụ hiếp dâm có sử dụng bạo lực và nhận Những hành vi này chính là nguyên nhân thấy 19% nạn nhân mất cảnh giác.(4) Nghiên thúc đẩy sự hình thành ý định cũng như việc cứu của Wolfgang năm 1958 ở Philadelphia thực hiện hành vi phạm tội ở những người bị cho thấy có đến 277 nạn nhân trong tổng số chửi mắng, gây sự. Đây là các trường hợp 500 nạn nhân của tội giết người (chiếm tỉ lệ điển hình trong các vụ án cố ý gây thương 47%) là những người đã có tiền án. Đây là tích, giết người… xảy ra trong thời gian gần những người đã tham dự tích cực vào cơ chế đây ở nước ta. Theo Von Hentig, các thuộc hành vi phạm tội, tức là họ đã tự tạo ra những tính tâm lí (mà một phần do gen di truyền, tình huống để đưa mình vào những hoàn cảnh một phần là do cuộc sống tạo nên) có ảnh thuận lợi cho hành vi phạm tội xâm hại. (5) hưởng lớn đến cơ chế hành vi phạm tội, là Những hành vi, xử sự mất cảnh giác như: tình trạng chán nản, thất vọng, sự suy nhược không gửi phương tiện giao thông tại các tinh thần, sự hám lợi, sự dâm đãng, bậy điểm trông giữ, không khoá nhà, phương tiện bạ…(3) Các đặc điểm tâm lí này không chỉ cẩn thận, vận chuyển nhiều tiền, vàng bằng xe làm phát sinh và thúc đẩy việc thực hiện các máy mà không có người bảo vệ, vừa tham gia tội xâm phạm tính mạng, sức khoẻ của con giao thông vừa nghe điện thoại hoặc phụ nữ người mà còn thúc đẩy việc thực hiện các tội đi một mình ở những nơi vắng vẻ, phụ nữ đeo xâm phạm sở hữu. Điển hình như các trường nhiều đồ trang sức khi đi ngoài đường, cho trẻ hợp chơi đề, chơi họ rồi chây ỳ không chịu trả em đeo đồ trang sức đắt tiền, sử dụng điện tiền, các hành vi trốn vợ, con đi quan hệ bất thoại đắt tiền… chính là các yếu tố cơ bản tạo chính… Những hành vi này làm phát sinh các ra khả năng trở thành nạn nhân của tội phạm. hành vi phạm tội cưỡng đoạt tài sản, lừa đảo, Nghiên cứu 313 vụ trộm cắp tại Washington trộm cắp hay cướp tài sản. Thêm vào đó, D.C. năm 1967 cho thấy có 21 vụ (chiếm 7%) những đặc điểm tâm lí như sự mất cảnh giác, người phạm tội đột nhập qua cửa chính tâm lí quá tự tin, quá dễ dãi hay coi thường không khoá và 70 vụ (22%) đột nhập qua đối với sự bảo vệ tính mạng, tài sản của mình, cửa sổ không đóng để trộm cắp tài sản. (6) Ở tâm lí thích phô trương tài sản… cũng là nước ta, bất chấp sự cảnh báo của các những yếu tố cơ bản tạo ra nguy cơ trở thành phương tiện thông tin đại chúng cũng như 56 t¹p chÝ luËt häc sè 10/2011
nghiªn cøu - trao ®æi của các cơ quan bảo vệ pháp luật, rất nhiều thấy điều này qua các vụ án mà người phạm người vẫn coi nhẹ việc bảo vệ tính mạng, tài tội đã nhằm vào hàng loạt các nạn nhân nữ sản. Thời gian qua đã xảy ra hàng loạt vụ giới, như vụ án Lê Cao Hùng - 38 tuổi, quê trộm cắp xe máy do chủ sở hữu không khoá, quán Tịnh Hà, Sơn Tịnh, Quảng Ngãi từ không gửi ở nơi trông giữ; Hàng loạt vụ tháng 2 đến tháng 12/2006 đã thực hiện hành cướp giật điện thoại di động do người tham vi hiếp dâm với 22 phụ nữ trong đó 8 người gia giao thông vừa điều khiển xe máy vừa dưới 13 tuổi, 10 người từ 13 đến dưới 16 tuổi nói chuyện điện thoại. Điển hình như vụ và 4 người từ 18 đến 21 tuổi.(9) Vụ án Trần Nguyễn Hồng Quang - sinh viên đã cùng Nguyễn Xuân Phương, 30 tuổi, trú quán tại Phan Đức Hiếu, Vũ Mạnh Tuấn đã gây ra 25 thị xã Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương đã giết vụ cướp giật điện thoại, túi xách của người ít nhất 3 người phụ nữ để cướp tài sản, trong đi đường.(7) Hàng loạt vụ cướp, trộm cắp xảy đó có cả mẹ vợ của mình.(10) Không chỉ hạn ra thời gian qua nhằm vào những người đi chế về khả năng tự bảo vệ, phụ nữ thường có rút tiền ở ngân hàng hoặc đem tiền đến ngân tâm lí lo ngại, không dám tố giác hành vi hàng giao dịch với số lượng lớn mà không phạm tội. Đặc điểm tâm lí này cũng là yếu tố có người đi kèm bảo vệ, vận chuyển tiền quan trọng tạo thuận lợi cho hành vi phạm tội. bằng xe máy hay một mình đi giao dịch khối Những nạn nhân là nữ giới bị hiếp dâm, lạm lượng vàng lớn là những minh chứng rõ ràng dụng tình dục, bị bạo hành, bạo lực tình dục… cho sự mất cảnh giác, thiếu đề phòng của thường ít tố cáo hành vi phạm tội đến các cơ người dân làm tăng nguy cơ trở thành nạn quan chức năng. Đặc điểm tâm lí này một nhân của tội phạm.(8) phần là do ảnh hưởng của tư tưởng gia trưởng Ngoài yếu tố tâm lí, yếu tố sinh học cũng của các chế độ cũ để lại, do quan niệm người có vai trò thúc đẩy việc thực hiện hành vi phụ nữ thường bị lệ thuộc về kinh tế và có địa phạm tội. Một số nhóm người do các đặc vị xã hội thấp hơn, phải chịu sự sai khiến của điểm sinh học vốn có là những yếu tố thuận người chồng, người cha. Thêm vào đó, nỗi lo lợi tạo ra nguy cơ trở thành nạn nhân cao hơn sợ, sự cam chịu, hay muốn giữ gìn danh dự, uy nhiều so với những nhóm người khác. Đó là tín cho gia đình, dòng họ… chính là những các đặc điểm đặc thù như độ tuổi, giới tính yếu tố thuận lợi biến họ thành nạn nhân của tội hay sức khoẻ mà điển hình là các nhóm phụ phạm. Những nghiên cứu cho thấy, nhiều phụ nữ, trẻ em, người già, người tàn tật hay người nữ không coi mình là nạn nhân của tội phạm mắc bệnh tâm thần (được gọi là các nhóm yếu mà thường đổ lỗi cho số phận và âm thầm chịu thế trong xã hội). đựng những hậu quả mà nhiều khi rất nặng nề Nghiên cứu nhóm nạn nhân nữ giới, các do bị hành vi phạm tội xâm hại.(11) nhà nghiên cứu nhận thấy, với đặc điểm sinh Nhóm nạn nhân là người già, trẻ em và học hạn chế về khả năng tự bảo vệ, nữ giới người tàn tật, người mắc bệnh tâm thần cũng luôn có nhiều nguy cơ trở thành nạn nhân của là những nhóm đối tượng rất đáng quan tâm. nhiều loại tội phạm, nhất là các tội phạm liên Sự phát triển không hoàn thiện hoặc sự hạn quan đến tình dục và bạo lực gia đình. Có thể chế về cả về tâm, sinh lí, thể chất đã làm cho t¹p chÝ luËt häc sè 10/2011 57
nghiªn cøu - trao ®æi khả năng tự bảo vệ của những nhóm người dụng tình dục, bạo lực gia đình, bắt cóc tống này hạn chế hơn nhiều so với những nhóm tiền, trộm cắp, cướp… Số lượng nạn nhân là người khác. Nhiều người trong những nhóm trẻ em đang gia tăng nhanh chóng.(14) Ilse này thậm chí còn không nhận thức được là Matthes nghiên cứu 1199 nạn nhân của tội mình bị xâm hại, nhất là các trường hợp bị phạm tình dục ở CHLB Đức năm 1961 thấy lạm dụng tình dục. Nghiên cứu của TS. có đến 887 (chiếm 74%) nạn nhân là trẻ em Nguyễn Thanh Hương, Trường đại học y tế nữ và 3112 (chiếm 26%) nạn nhân là trẻ em công cộng Hà Nội cho thấy trong 3000 học nam.(15) Nghiên cứu của William H. sinh tuổi từ 12 đến 18 tại Hà Nội và Hải Feyernhern và Michael J. Hinderlang ở Mỹ Dương thì có hơn 20% nam và 18% nữ đã năm 1974 trong các học sinh trung học cho từng bị xâm hại tình dục.(12) Đây là những thấy có đến 40% học sinh nam và 44% học con số đáng báo động, cho thấy ở độ tuổi sinh nữ đã từng bị cướp hay bị hành hung trên thấp hơn (dưới 12 tuổi), số lượng trẻ em bị đường phố. Trong đó đáng chú ý là có đến xâm hại tình dục chắc chắn còn nhiều hơn vì 55% học sinh nam đã bị cướp hay bị hành nhóm tuổi này, khả năng tự bảo vệ và hiểu hung nhiều lần.(16) Những số liệu này cho biết còn thấp hơn nhiều so với nhóm tuổi thấy trẻ em là đối tượng rất dễ bị hành vi được điều tra. Một vụ án cho thấy tính chất phạm tội xâm hại đặc biệt là các tội phạm về nghiêm trọng của nạn nhân là trẻ em là vụ án tình dục. Bên cạnh đó, nhóm nạn nhân là Ngô Tôn Huyền, 49 tuổi, nguyên là giáo người già, người khuyết tật, người mắc bệnh viên dạy Aerobic tại Trường tiểu học số 1 tâm thần cũng đang gia tăng nhanh chóng. (17) Hoà Tân Tây, huyện Tây Hoà, tỉnh Phú Yên. Thời gian gần đây ở nước ta, hành vi phạm Trong tháng 4 và tháng 5 năm 2009, Huyền tội nhằm vào nhóm người này cũng đang gia đã lợi dụng sự thiếu hiểu biết và thiếu sự tự tăng rất nhanh, nhất là các hành vi cướp, bảo vệ để thực hiện hành vi hiếp dâm 9 em cưỡng đoạt tài sản, hiếp dâm, lạm dụng tình học sinh khối lớp 4 và 5 của Trường.(13) dục. Ví dụ, vụ án Trần Văn Nhất, 21 tuổi, Ngoài sự hạn chế về đặc điểm tâm sinh lí, huyện Ngã Năm, tỉnh Sóc Trăng đã thực hiện nhóm người già, trẻ em, người tàn tật, người hành vi hiếp dâm sau đó giết nạn nhân là một mắc bệnh tâm thần hầu hết là những người phụ nữ mắc bệnh tâm thần;(18) Võ Minh mà cuộc sống bị phụ thuộc vào những người Phụng, 23 tuổi quê Vĩnh Long cũng đã lợi khác trong gia đình. Đây cũng là lí do làm dụng nhận thức hạn chế của nạn nhân bị thiểu cho nguy cơ trở thành nạn nhân của họ cao năng trí tuệ chưa đủ 16 tuổi để thực hiện hành hơn hẳn những nhóm người khác, nhất là khi vi giao cấu;(19) hay vụ án Phạm Bá Minh đang người thực hiện hành vi phạm tội là những là học sinh lớp 12 ở xã Vĩnh Quang, Vĩnh người mà nạn nhân hoàn toàn bị phụ thuộc Lộc, Thanh Hoá thấy nhà hàng xóm chỉ có kinh tế. Điều tra quốc gia hàng năm tại Hoa hai người (bà 50 tuổi và cháu gái 4 tuổi) đã Kì về nạn nhân của tội phạm (The National lẻn vào thực hiện hành vi giết người, cướp tài Crime Victimization Servey) cho thấy trẻ em sản.(20) Thực trạng này đang đòi hỏi phải có là nạn nhân của rất nhiều tội phạm như lạm những biện pháp hữu hiệu để tăng cường khả 58 t¹p chÝ luËt häc sè 10/2011
nghiªn cøu - trao ®æi năng tự bảo vệ, hạn chế rủi ro và những nguy nhân lại là những yếu tố rất quan trọng làm cơ bị hành vi phạm tội xâm hại của nhóm tăng nguy cơ trở thành nạn nhân của tội người yếu thế này. phạm. Nhiều nhà tội phạm học trên thế giới Thói quen và lối sống của một người hay đã khẳng định, trong những điều kiện thời một nhóm người trong nhiều trường hợp gian, không gian nhất định và trong các mối cũng là nguyên nhân quan trọng thúc đẩy quan hệ nhất định với những người có nhiều nguy cơ trở thành nạn nhân của tội phạm. khả năng phạm tội, những lối sống và những Lối sống (Lifestyle) là cách mà các cá nhân thói quen nhất định là những yếu tố quan sắp đặt thời gian của họ cho các hoạt động trọng thúc đẩy nguy cơ trở thành nạn lao động, nghề nghiệp cũng như các hoạt nhân.(22) Ở nước ta, những nghiên cứu về lối động vui chơi giải trí trong thời gian rảnh sống của con người còn chưa được quan tâm rỗi. Con người luôn sinh sống trong cộng đúng mức. Gần đây nhất có công trình đồng, khu vực nhất định. Trong cuộc sống nghiên cứu của ThS. Nguyễn Ánh Hồng chung, con người trước hết phải tuân thủ (Giảng viên Khoa giáo dục học, Trường đại những quy tắc của đời sống chung do nhà học khoa học xã hội và nhân văn - Đại học nước, xã hội và cộng đồng dân cư đặt ra quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) về lối cũng như các quy tắc đạo đức, thuần phong, sống của sinh viên hiện nay ở ba trường lớn: mĩ tục... Bên cạnh đó, họ cũng chịu ảnh Trường đại học khoa học tự nhiên, Trường hưởng của công việc và các hoạt động vui đại học khoa học xã hội và nhân văn và chơi giải trí, các mối quan hệ xã hội như Trường đại học bách khoa cho thấy: 60% quan hệ bạn bè, đồng nghiệp... để hình thành sinh viên có lối sống khép mình, ít tham gia lối sống cá nhân. Lối sống được hình thành hoạt động xã hội, 10% sinh viên hướng hoạt từ sự tổng hợp ảnh hưởng của tất cả các yếu động vào vui chơi, hưởng thụ như xem phim tố để hình thành nếp sinh hoạt ở mỗi người Hàn Quốc, mua sắm điện thoại đời mới, hay nhóm người. Lối sống được thể hiện hàng hiệu...(23) Chính lối sống khép mình trong cuộc sống hàng ngày thông qua các khiến họ có ít kinh nghiệm sống cũng như hành vi, xử sự như cách đi lại, ăn nói, đối thiếu hiểu biết về xã hội, từ đó làm gia tăng xử, phong cách làm việc, vui chơi giải trí, nguy cơ bị tội phạm xâm hại. Mong muốn thú tiêu khiển... Mỗi nhóm người trong xã hưởng thụ trong khi cuộc sống còn khó hội có lối sống đặc trưng của mình. Lối sống khăn, khi còn là sinh viên làm cho nhóm đã được nhiều nhà tội phạm học như Cohen người này dễ bị thu hút vào những vụ việc (1981), Gorefredson (1986), Garofalo, lừa đảo. Vụ án hàng loạt sinh viên Trường Siegel, Laub (1987), Hindelang, Gottfredson đại học Cần Thơ bị lừa thông qua hình thức (1978)(21) phân tích, đánh giá. Có rất nhiều huy động vốn trên internet là ví dụ cho thấy lối sống tưởng chừng vô hại nhưng trong sự sự hám lợi và thiếu hiểu biết của nhóm nạn kết hợp với những điều kiện khác như động nhân này.(24) Theo nghiên cứu của Cohen và cơ, mục đích của người phạm tội hay những Felson (1979) thì một số thói quen trong hoàn cảnh và khả năng tự bảo vệ của nạn cuộc sống hoặc một số hành vi thịnh hành do t¹p chÝ luËt häc sè 10/2011 59
nghiªn cøu - trao ®æi những đặc điểm riêng của nó đã tạo ra những mặc khêu gợi, hành vi thể hiện sự dễ dãi, yếu tố thuận lợi làm gia tăng nguy cơ trở khiêu khích, sự thiếu thận trọng đối với an thành nạn nhân của tội phạm. Điều tra nạn toàn cá nhân của nạn nhân như đi một mình ở nhân của Walklate năm 1992 cho thấy hầu nơi vắng vẻ, đi chơi cùng những người không hết các hành vi phạm tội đều xảy ra ở nơi quen biết. Các vụ án về các tội xâm phạm sở công cộng, rất ít các hành vi phạm tội xảy ra hữu thường đặc trưng bởi tính khoe khoang, tại nơi ở của cá nhân. Điều đó cho thấy thích phô trương tài sản hay sự thiếu thận những thói quen vui chơi giải trí cuối tuần ở trọng, mất cảnh giác trong việc bảo vệ tài sản những nơi công cộng như quán bar, nhà nhất là những tài sản có giá trị và dễ trộm hàng, quán karaoke, sàn nhảy… mang nhiều cắp, cướp như tiền, vàng, kim khí quý, đá rủi ro. Đặc biệt khi thói quen này kết hợp với quý, xe ôtô, xe máy, máy tính xách tay…. (29) thói quen uống nhiều rượu bia tại các địa Các tội phạm vi phạm an toàn giao thông điểm vui chơi giải trí sẽ làm gia tăng đáng kể thường đặc trưng bởi sự cẩu thả, thói quen ít nguy cơ trở thành nạn nhân. Nghiên cứu của kiểm tra, quan sát hoàn cảnh xung quanh W. S. Minskaja năm 1972 ở Liên Xô cho hoặc thói quen không tuân thủ các quy định thấy có đến 55% nạn nhân của tội hiếp dâm là bảo đảm an toàn giao thông của nạn nhân. những người say rượu.(25) Ở New York City, Lối sống và thói quen xử sự của con thống kê của cảnh sát năm 1972 cho thấy có người luôn chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi sự 865 nạn nhân của tội giết người có sử dụng biến đổi của nền kinh tế-xã hội. Theo Cohen rượu hay sử dụng ma tuý, chiếm hơn một nửa và Felson, từ sau khi kết thúc Chiến tranh số nạn nhân của loại tội này.(26) Thời gian qua thế giới lần thứ II, quá trình phát triển nhanh ở nước ta cũng đã có rất nhiều trường hợp, chóng của nền kinh tế-xã hội đã tạo ra nhiều phụ nữ trong các cuộc vui chơi do uống quá thay đổi trong thói quen sinh hoạt hàng ngày nhiều bia rượu, không làm chủ được mình đã của con người. Quá trình đó đã và đang tạo bị biến thành nạn nhân của tội phạm. Ví dụ, ra sự phân tách các cá nhân ra khỏi gia đình vụ chị Hoa, 30 tuổi, quê Cao Bằng là nhân so với trước đây.(30) Con người tách khỏi gia viên một công ti viễn thông ở Hà Nội, khi đi đình vì việc học tập cũng như làm ăn sinh liên hoan cả cơ quan do uống say nên đã bị sống. Sự tách bạch đó tuy tạo cho con người đồng nghiệp Đỗ Ngọc Anh, 30 tuổi chở vào khả năng độc lập trong cuộc sống nhưng nhà nghỉ hiếp dâm.(27) Vụ án Nguyễn Viết cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro và làm gia tăng Nghĩa, 16 tuổi ở Hải Tiến, Móng Cái, đi dự nguy cơ trở thành nạn nhân của tội phạm. sinh nhật bạn, khi về Nghĩa được nhờ đưa Những rủi ro này không chỉ xảy ra đối với một bạn gái 15 tuổi say rượu về nhà. Nghĩa những người xa gia đình phải sống một mình đã đưa bạn vào khu vực đầm tôm của xã để mà cả đối với những người còn lại trong gia hiếp dâm.(28) Mỗi nhóm, loại tội thường được đình nhất là khi gia đình chỉ còn lại trẻ em đặc trưng bởi những lối sống đặc thù của và người già thì nguy cơ bị tội phạm xâm hại nhóm nạn nhân. Các vụ án hiếp dâm thường là rất cao. Đời sống công nghiệp với những được đặc trưng bởi ngoại hình và thói quen ăn thay đổi nhanh chóng cộng với sự phát triển 60 t¹p chÝ luËt häc sè 10/2011
nghiªn cøu - trao ®æi như vũ bão của ngành công nghiệp giải trí đã điểm vắng khách, không có bảo vệ, chỉ có một tạo ra sự thay đổi lớn trong đời sống xã hội. vài nhân viên nữ… là những thời gian, địa Nhiều lối sống và thói quen mới được hình điểm thuận lợi cho hành vi phạm tội. Thời thành trong các tầng lớp dân cư, như lối sống gian qua đã có hàng loạt vụ án mà người không quan tâm nhiều đến công việc của phạm tội đã lợi dụng triệt để yếu tố thời gian người khác theo kiểu “đèn nhà ai nhà nấy và địa điểm nơi nạn nhân có mặt để thực rạng”, lối sống thiếu sự gắn kết trong cộng hiện hành vi phạm tội. Đó là trường hợp Đào đồng dân cư nhất là hàng xóm láng giềng, lối Bá Thắng - 18 tuổi ở thành phố Hạ Long. sống cô lập, khép kín... đang làm tăng nguy Sáng ngày 24/12/2009 sau khi nghỉ qua đêm cơ bị tội phạm xâm hại. ở nhà nghỉ Hoa Thiên Hương, thành phố Hạ 2. Vai trò của các nhân tố khách quan Long, Thắng xuống trả tiền. Thời điểm này trong việc làm gia tăng nguy cơ trở thành nhà nghỉ vắng vẻ chỉ có mình chị Trần Thị nạn nhân của tội phạm Minh Thuỷ trực, Thắng đã lập tức nảy sinh Ngoài những nguyên nhân chủ quan và quyết định thực hiện hành vi giết người thuộc về các đặc điểm tâm, sinh lí của nạn cướp của.(31) Tương tự, Nguyễn Văn Lâm - nhân, những nguyên nhân khách quan khác 33 tuổi và Lê Văn Yên, 22 tuổi đều quê ở Cà cũng đóng vai trò đáng kể trong việc làm gia Mau lên Đồng Nai làm thuê. Tối 23/11/2009, tăng nguy cơ trở thành nạn nhân của tội hai người đi nhậu về qua khu vực vườn tràm phạm. Đó là các nguyên nhân thuộc về môi vắng vẻ thuộc xã Hố Nai, huyện Trảng Bom, trường bên ngoài mà điển hình là yếu tố thời Đồng Nai thì nhìn thấy một phụ nữ đi một gian và địa điểm. Thời gian và địa điểm luôn mình. Hai người đã nảy sinh ý định và thực đóng vai trò quan trọng trong quá trình nạn hiện hành vi phạm tội hiếp dâm rồi giết chết nhân hoá. Người phạm tội luôn luôn biết tận nạn nhân.(32) Vụ án Trần Thị Vui - 16 tuổi, dụng khoảng thời gian và những địa điểm quê Vĩnh lộc, Thanh hoá, ra Hà Nội làm thuận lợi cho quá trình thực hiện hành vi phạm người giúp việc cho gia đình chị An phố Hai tội của mình, như thời gian buổi trưa, buổi tối, Bà Trưng. Khi cả gia đình chị An đi nghỉ đêm khuya, những nơi vắng vẻ, xa dân cư, các mát chỉ còn mình bà Khanh là mẹ đẻ chị An vùng núi cao, cánh đồng, bãi tha ma hay đến trông nhà, Vui đã nảy sinh ý định và những đoạn đường vắng người qua lại hay thực hiện hành vi giết bà Khanh để cướp của. thậm chí là trong nhà nhưng ở những thời Vui đã chọn lúc 3 giờ sáng ngày 2/7/2009 để điểm người lớn đi vắng hết chỉ có người già và thực hiện hành vi phạm tội.(33) Vụ án trẻ em. Những trường hợp phụ nữ đi một mình Nguyễn Hồng Quang, Phan Đức Hiếu, Vũ trong đêm tối ở những khu vực vắng vẻ, xa Mạnh Tuấn gây ra 25 vụ cướp giật điện dân cư với nhiều tài sản, những cửa hàng vàng thoại, túi xách của người đi đường, thường bạc nằm ở khu phố vắng vẻ ít người qua lại, lựa chọn thời gian thực hiện hành vi phạm chỉ có vài nhân viên nữ, không có bảo vệ hoặc tội là từ 23 giờ trở đi.(34) Thực trạng này cho thậm chí những cửa hàng vàng bạc nằm ngay thấy cần phải có các biện pháp tăng cường cạnh đường rộng đông người nhưng vào thời khuyến cáo để mọi người tránh rơi vào t¹p chÝ luËt häc sè 10/2011 61
nghiªn cøu - trao ®æi những thời gian và địa điểm thuận lợi cho phần lớn các nạn nhân là trẻ em của các tội việc thực hiện hành vi phạm tội, nhất là đối cướp hay bị hành hung trên đường phố. (38) với những nhóm người yếu thế trong xã hội. Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra nguy cơ trở Mỗi loại tội đặc trưng có những khoảng thành nạn nhân của một số tội phạm như cố ý thời gian và địa điểm thích hợp cho việc thực gây thương tích, trộm cắp, cướp thường xảy hiện hành vi phạm tội. Những người với các ra cuối tuần, ở những nơi xa nhà và thường hoạt động phù hợp với thời gian và địa điểm vào ban đêm.(39) Nghiên cứu, phân tích để đặc trưng của các tội phạm này sẽ rất dễ trở đưa ra các đặc điểm đặc trưng về thời gian và thành nạn nhân của tội phạm. Nghiên cứu địa bàn phạm tội của từng nhóm tội có ý đặc điểm về địa bàn, Schneider nhận thấy nghĩa vô cùng quan trọng trong phòng ngừa mỗi thành phố lớn đều có những cấu trúc nguy cơ trở thành nạn nhân của tội phạm. nạn nhân hoá đặc thù. Ví dụ trước đây New Tóm lại, xuất phát từ những yếu tố chủ York City là “thiên đường” của giết người, quan và khách quan nhất định làm cho một cướp và hiếp dâm còn Tây Berlin nổi tiếng số người có nguy cơ bị hành vi phạm tội về trộm cắp.(35) Nghiên cứu nạn nhân các tội xâm hại cao hơn nhiều so với những người hiếp dâm, Minskaja nhận thấy địa điểm hay khác. Để phòng ngừa nguy cơ trở thành nạn xảy ra tội phạm nhất là trên ôtô mà nạn nhân nhân của tội phạm, đòi hỏi không chỉ phải chủ yếu là các cô gái xin đi nhờ xe. Trong số loại bỏ các đặc điểm tâm lí, thói quen phong các nạn nhân của tội hiếp dâm có đến 82% cách xấu như những cử chỉ, lời nói khiêu phụ nữ đi một mình.(36) Ở nước ta, thời gian khích, xúc phạm, khí chất nóng nảy, cục cằn qua các tội hiếp dâm thường xảy ra ở các địa thô lỗ, sự dâm đãng, háo sắc, lòng tham, sự bàn vắng vẻ như nương rẫy, cánh đồng, bờ ích, sự coi thường các chuẩn mực xã hội, các sông, bãi tha ma… trong những khoảng thời giá trị đạo đức, sự quá đề cao giá trị đồng gian vắng vẻ như buổi trưa, buổi chiều tối, tiền, sự coi thường tính mạng, sức khoẻ, đêm khuya… Các tội cướp giật thường xảy danh dự nhân phẩm của người khác… mà ra trên các đoạn đường lớn, có nhiều nhánh cũng đòi hỏi từng người phải luôn luôn đề đường cắt ngang và có mật độ người không cao tinh thần cảnh giác, thực hiện tốt nhất quá đông. Theo cơ quan điều tra, thời gian các biện pháp nhằm bảo đảm tính mạng, tài gần đây, tại các tuyến đường như Nguyễn sản của mình cũng như của những người Chí Thanh, Giải Phóng và Hồ Tùng Mậu ở thân trong gia đình mình. Phòng ngừa nguy Hà Nội đã liên tục xảy ra các vụ cướp giật cơ trở thành nạn nhân của tội phạm đòi hỏi dây chuyền. Nạn nhân của những vụ cướp mọi cá nhân, tổ chức phải cùng tham gia, đòi giật này đều là phụ nữ điều khiển xe máy hỏi phải vận dụng tổng hợp, đồng bộ các tham gia giao thông một mình, có đeo nhiều biện pháp, trong đó quan trọng nhất là biện đồ trang sức. Thời gian hoạt động của nhóm pháp tuyên truyền, giáo dục để hoạt động tội phạm thường từ 8 đến 10 giờ sáng.(37) phòng ngừa nguy cơ trở thành nạn nhân của Nghiên cứu của William H. Feyerherm và tội phạm là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn Michael J. Hinderlang năm 1974 cho thấy dân thì mới thu được kết quả mong đợi./. 62 t¹p chÝ luËt häc sè 10/2011
nghiªn cøu - trao ®æi (1). Về vấn đề này xem thêm: Bernd - Dieter Meier, tiệc cưới, nguồn: http://vnexpress.net/GL/Phap-luat/ Kriminologie, C.H. Beck, München 2005, tr. 207; 2009/12/3BA16A96/, ngày 14/12/2009. Hans Joachim Schneider, Viktimologie – Wissenschaft (20).Xem: Phạm Hoà, Nam sinh nửa đêm lẻn ra khỏi vom Verbrechensopfer, Nxb. Paul Siebeck, Tübingen nhà đi ăn cướp, nguồn: http://vnexpress.net/GL/Phap- 1975, tr. 15, 16. luat/2010/01/3BA1793C/, ngày 10/01/2010. (2). Về vấn đề này xem thêm: Hans Joachim Schneider, (21).Xem: Robert C. Davis, Arthur J. Lurigio, Susan sđd, tr. 135. Herman: Victims of crime – 3rd edition–- (3).Xem: Basia Spalek, Crime Victims – Theory, SagePublications 2007, tr. 27; Basia Spalek, tr. 36. Policy and Practice– Palgrave 2006, tr. 33. (22).Xem: Basia Spalek, sđd, tr. 36; Bernd-Dieter (4).Xem: Basia Spalek, Sđd, tr. 34; Hans Joachim Meier, sđd, tr. 210. Schneider, sđd, tr. 135. (23).Xem: http://vietbao.vn/The-gioi-tre/Thay-gi-qua- (5).Xem: Hans Joachim Schneider, sđd, tr. 103. loi-song-sinh-vien-thoi-nay/40009947/277/ (6).Xem: Hans Joachim Schneider, s đd, tr. 96. (24).Xem: http://cand.com.vn/vi-VN/kinhte/2007/11/78977. (7).Xem: Hoàng Khuê, Chuyên cướp điện thoại đêm, cand?SearchTerm=lừa%20đảo nguồn: http://vnexpress.net/GL/Phap-luat/2009/07/3B (25).Xem: Hans Joachim Schneider, sđd, tr. 93. A1118D/,ngày 11/7/2009. (26).Xem: Hans Joachim Schneider, sđd, tr. 105. (8).Xem: Thu Hòa, Cảnh giác với tội phạm cướp tiền (27).Xem: Nam Anh, Hiếp dâm đồng nghiệp nữ tại trên đường vận chuyển, Báo Công an nhân dân online, nhà nghỉ, nguồn: http://vnexpress.net/GL/Phap-luat/ nguồn: http://cand.com.vn/vi-VN/toiphama-z/2011/1/ 2009/11/3BA15E15/ , ngày 21/11/2009. 143498.cand?SearchTerm=cướp%20t iền. (28).Xem: Trần Minh, Cưỡng bức thiếu nữ say rượu, (9). Xem: Tiến Công, Án chung thân cho kẻ hiếp dâm 22 nữ nguồn: http://vnexpress.net/GL/Phap-luat/Hinh-su/2009/ sinh, nguồn: http://cand.com.vn/vi-VN/phapluat/ 2008/6/93648. 06/3BA104B0/, ngày 18/6/2009. cand?SearchTerm=hiếp%20dâm, ngày 21/6/2006. (29).Xem thêm: Mã Thanh Phong, Tự biến mình (10).Xem: Tuệ Mẫn, Chân dung và tội ác của kẻ giết thành con mồi, Báo điện tử Công an nhân dân online, người hàng loạt, nguồn: http://vnexpress.net/GL/ nguồn: http://cand.com.vn/vi-VN/phapluat/2008/9/ 99996. Phap-luat/2009/12/3BA1722C/, ngày 28/12/2009. cand?SearchTerm=cướp. (11). Quan điểm này không chỉ ở nước ta mà cũng tồn (30).Xem: Basia Spalek, sđd, tr. 36. tại ngay cả ở một số nước phát triển trên thế giới như (31).Xem: Tâm Như, Nhân viên nhà nghỉ bị khách CHLB Đức. Xem: Basia Spalek, sđd, tr. 43. thuê phòng giết hại, nguồn: http://vnexp ress.net/GL/ (12).Xem: Minh Thuỳ, Teen nam bị xâm hại tình dục Phap-luat/2009/12/3BA17239/, ngày 28/12/2009. nhiều hơn nữ, nguồn: http://www.vnexpress.net/GL/ (32).Xem: Nguyên Ngọc, Thi thể người phụ nữ bị cưỡng Doi-song/2009/12/3BA16435/, ngày 3/12/2009. hiếp trong vườn tràm, nguồn: http://vnexpress.net/ (13).Xem: A Ma Yên, Giáo viên Aerobic cưỡng hiếp GL/Phapluat/2009/11/3BA15FE1/, ngày 24/11/2009. 9 học sinh tiểu học, nguồn: http://vnexpress.net/ (33).Xem: Anh Thư, Phạt tù cô gái giúp việc giết mẹ GL/Phap-luat/2009/12/3BA 1739D/, ngày 30/12/2009. của bà chủ, nguồn: http://vnexpress.net/GL/Phap-luat/ (14).Xem: Robert C. Davis, Arthur J. Lurigio, Susan 2009/12/3BA1735C/, ngày 30/12/2009. Herman, sđd, tr. 14 và các trang tiếp theo. (34).Xem: Hoàng Khuê, Chuyên cướp điện thoại đêm, (15).Xem: Hans Joachim Schneider, sđd, tr. 116. nguồn: http://vnexpress.net/GL/Phap-luat/2009/07/ (16).Xem: Hans Joachim Schneider, sđd, tr. 77. 3BA1118D/ , ngày 11/7/2009. (17).Xem: Basia Spalek, sđd, tr. 33. (35).Xem: Hans Joachim Schneider, sđd, tr. 91. (18).Xem: B. Huyền, Giở trò đồi bại rồi sát hại cô gái (36).Xem: Hans Joachim Schneider, sđd, tr. 91. tâm thần, nguồn: http://cand.com.vn/vi-VN/toiphama- (37). http://vnexpress.net/GL/Phap-luat/2009/08/3BA z/2009/7/116890.cand?SearchTer m=Bắt%20kẻ%20 124E3/ hiếp%20dâm,%20sát%20hại%20cô%20gái%20tâm% (38).Xem: Hans Joachim Schneider, sđd, tr. 77. 20thần, ngày 26/7/2009. (39).Xem: Hans Joachim Schneider, sđd, tr. 90 và các (19).Xem: Vũ Mai, Hại đời thiếu nữ thiểu năng sau trang tiếp theo. t¹p chÝ luËt häc sè 10/2011 63