Nguyên tắc và kỹ xảo trong hoạt động dạy học chữ Hán

v PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NGUYÊN TẮC VÀ KỸ XẢO<br /> TRONG HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CHỮ HÁN<br /> BÙI HUY CƯỜNG*<br /> *<br /> Học viện Khoa học Quân sự,  huiqiang1985@gmail.com<br /> Ngày nhận bài: 16/12/2018; ngày sửa chữa: 17/01/2019; ngày duyệt đăng: 25/02/2019<br /> <br /> <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Chữ Hán là đơn vị cơ bản trong kết cấu ngôn ngữ văn tự tiếng Hán. Học chữ Hán ngoài việc phải<br /> nhớ âm, nhớ nghĩa còn phải nhớ cả mặt chữ. Nếu người học không nhớ được mặt chữ sẽ không<br /> đọc được, không viết được và không biên dịch được. Do vậy, hoạt động dạy học chữ Hán ở giai<br /> đoạn sơ cấp có ý nghĩa then chốt, hiệu quả của nó quyết định lớn đến năng lực thực hành tiếng<br /> Hán tổng hợp của người học ở các giai đoạn tiếp theo. Bài viết chỉ ra và phân tích một số nguyên<br /> tắc, kỹ xảo cơ bản trong hoạt động dạy học chữ Hán, hy vọng có thể bổ sung thêm một số kiến<br /> giải hữu ích cho vấn đề nghiên cứu quan trọng này.<br /> Từ khóa: chữ Hán, dạy học, kỹ xảo, nguyên tắc<br /> <br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ khó sau” trong dạy viết chữ Hán, ví dụ Ngô Thế<br /> Hùng (吴世雄, 1998) cho rằng, dạy học chữ Hán<br /> Chữ Hán là ký hiệu ngôn ngữ của tiếng Hán, cần phải tiến hành từ dễ đến khó, từ đơn giản đến<br /> là loại chữ trải qua tiến trình phát triển lâu đời, phức tạp. Về vấn đề dạy bộ kiện trước hay chữ<br /> với các dấu mốc là các kiểu chữ Giáp cốt - Kim - chỉnh thể trước, dạy chữ độc thể trước hay chữ hợp<br /> Triện - Lệ - Khải - Thảo - Hành. Về mặt kết cấu thể trước, có hai quan điểm khác nhau. Tô Anh Hà<br /> chỉnh thể, chữ Hán là sự kết hợp giữa ba yếu tố (苏英霞, 2015) cho rằng, sau khi nắm vững các<br /> hình - âm - nghĩa, tức là mỗi chữ Hán đều có mối nét chữ người học mới có thể viết được chữ Hán,<br /> liên hệ giữa âm đọc, hình dạng và ý nghĩa. Đặc đồng thời chỉ ra rằng, bộ kiện nên được dạy viết<br /> điểm này khác biệt với loại chữ biểu âm như chữ trước chữ hoàn chỉnh, chữ độc thể nên được dạy<br /> phiên âm Latinh. Do vậy, hoạt động dạy học chữ viết trước chữ hợp thể. Châu Kiện (周健, 2010) lại<br /> Hán cũng mang những đặc trưng riêng và cần tuân cho rằng, trong hoạt động dạy học chữ Hán có lúc<br /> thủ các nguyên tắc, vận dụng các phương pháp, kỹ đi từ bộ phận đến chỉnh thể, có lúc đi từ chỉnh thể<br /> xảo mang tính đặc thù. Những nguyên tắc, phương đến bộ phận, bởi nghiên cứu tâm lý học đã chứng<br /> pháp và kỹ xảo này có sự khác biệt so với dạy học minh rằng, con người tri nhận sự vật ở thế giới bên<br /> các loại ngôn ngữ văn tự khác trên thế giới. ngoài, vừa đi từ bộ phận đến chỉnh thể, cũng có cả<br /> từ chỉnh thể đến bộ phận.<br /> 2. MỘT SỐ NGUYÊN TẮC DẠY HỌC<br /> CHỮ HÁN Theo chúng tôi, dạy học chữ Hán cần tiến hành<br /> theo nguyên tắc “dễ trước khó sau”, tuy nhiên việc<br /> 2.1. Nguyên tắc “dễ trước khó sau”<br /> thực hiện nguyên tắc này cũng cần có sự linh hoạt.<br /> Phần lớn các học giả Hán tự của Trung Quốc Dạy học chữ Hán không nên cứng nhắc đi từ bộ<br /> đều có chung quan điểm về tính tuần tự “dễ trước kiện đến chỉnh thể, từ chữ độc thể đến chữ hợp thể,<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 46 Số 18 (3/2019)<br />  PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY v<br /> <br /> <br /> <br /> từ chữ ít nét đến chữ nhiều nét. Điều này có nghĩa giải ý nghĩa của tất cả 214 bộ thủ này, nhưng cần<br /> là chúng ta có thể đi từ chỉnh thể đến bộ phận ở phải giới thiệu cho học viên cách viết và ý nghĩa<br /> mức độ phù hợp. Dạy chữ nào trước, chữ nào sau của các bộ thủ cơ bản, thường gặp, như: “十”<br /> còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác, có lúc không (thập), “亻” (nhân), “八” (bát ), “力” (lực), “讠”<br /> còn phụ thuộc vào số nét của chữ, cũng như độ khó (ngôn), “又” (hựu) , “氵” (chấm thuỷ), “口” (khẩu),<br /> trong viết và nhớ chữ, mà phụ thuộc vào tính thực “土” (thổ), “女” (nữ), “山” (sơn), “大” (đại), “扌”<br /> dụng, tần suất sử dụng của chữ đó cao hay thấp, (thủ) , “忄” (tâm đứng), “马” (mã), “心” (tâm) ,<br /> độ khó trong sử dụng của chữ đó như thế nào,... “日” (nhật ), “曰” (viết), “月” (nguyệt), “木” (mộc),<br /> Dạy học chữ Hán không đơn thuần chỉ là viết và “车” (xa), “火” (hoả), “贝” (bối), “目” (mục), “田”<br /> nhớ chữ, mà cần kết hợp với dạy học các kiến thức (điền ), “禾” (hoà), “白” (bạch), “立” (lập), “米”<br /> về ngữ âm, từ vựng, ngữ nghĩa, ngữ pháp. Ví dụ, (mễ). Chúng tôi cho rằng, trong hoạt động dạy học<br /> chữ “我” (tôi) tạo bởi 7 nét bút, chữ “了” (rồi) tạo chữ Hán, giảng viên không những phải phân tích<br /> bởi 2 nét bút, nhưng chữ “我” được dạy sớm hơn kết cấu của chữ, mà còn phải phân tích ý nghĩa của<br /> chữ “了” . Bởi lẽ “我” là đại từ nhân xưng, có tính các bộ thủ hoặc bộ kiện tham gia cấu thành chữ<br /> thực dụng và tần suất sử dụng cao. Chữ “了” mặc Hán đó. Từ đó giúp học viên hình thành ý thức tìm<br /> dù ít nét hơn, dễ viết hơn, nhưng là trợ từ, cách sử hiểu, khám phá nội hàm ẩn chứa bên trong mỗi bộ<br /> dụng tương đối phức tạp. Trọng điểm dạy học chữ thủ, mỗi con chữ, hình thành ý thức nhớ chữ, học<br /> “了” không còn ở phương diện cách viết mà là ở chữ theo bộ thủ.<br /> phương diện ngữ pháp, cho nên chữ Hán này sẽ<br /> phải bố trí ở các bài về sau. 2.2. Chú trọng thuần thục quy tắc bút thuận<br /> <br /> Đơn vị tạo chữ nhỏ nhất là nét, nét cấu thành Khi viết những chữ Hán có từ hai nét trở lên,<br /> bộ, bộ cấu thành chữ, do vậy muốn học tốt chữ thông thường đều phải tuân thủ theo các quy tắc<br /> Hán người học cần phải cần mẫn từ những nét bút bút thuận, tức là phải tuân thủ nét nào trình bày<br /> đầu tiên. Nét chữ Hán có thể chia thành 2 nhóm, đó trước, nét nào trình bày sau, không được tùy tiện<br /> là nhóm nét cơ bản và nhóm nét phái sinh. Nhóm đảo lộn thứ tự các nét. Quy tắc chính tả chữ Hán<br /> nét cơ bản gồm 6 nét, đó là: ngang (一), sổ (丨), (thường gọi là quy tắc bút thuận) bao gồm 7 quy<br /> phẩy (丿), chấm (丶), mác (㇏), hất (㇀). Nhóm tắc như sau: phẩy trước mác sau (VD: 人, 八, 入);<br /> nét phái sinh gồm 25 nét, được hình thành trên cơ ngang trước sổ sau (VD: 十, 干, 王); trên trước<br /> sở 6 nét cơ bản. Các nét phái sinh thông dụng như: dưới sau (VD: 三, 竟, 音); trái trước phải sau (VD:<br /> ngang gập (