NHỮNG CHẶNG ĐƯỜNG
SÁNG TẠO CỦA HỌA SĨ
TRẦN HAY
Hoạ sĩ Trần Hay sinh năm Canh Thìn (1940) tại Thành phố Lạng Sơn -
nơi có chợ Kỳ Lừa, “có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh”. Lạng Sơn
cổ kính bởi nhiều phố Tàu, ngói xám và những phiên chợ rực rỡ sắc
màu. Nơi đây anh đã sống cả thời niên thiếu, và những bài học vẽ đầu
tiên, để từ đó hình thành cả một sự nghiệp dài lâu.
TRẦN HAY-Tĩnh vật- Sơn dầu
Năm 1960, rời Thành phố Lạng Sơn xinh đẹp, chàng thanh niên Trần
Hay về Hà Nội học trung cấp trường Mỹ thuật Công nghiệp với những
ước mơ thuở ban đầu là trở thành hoạ sĩ.
Năm 1963 tốt nghiệp ra trường, anh được điều về ty văn hoá Nghệ An
công tác. Trần Hay sống và làm việc tại Thành Phố Vinh. Anh v
à nhóm
hoạ sĩ của cơ quan đã làm được nhiều công việc tuyên truyền cổ động
triển lãm và sáng tác nghệ thuật... Thời gian công tác tại Nghệ An cũng
là dịp may đối với anh, mối quan hệ mở rộng thêm, anh đã được quen,
gần gũi với các nhà văn, nhà thơ giỏi của mảnh đất Sông Lam - núi
Hồng như nhà thơ Trần Hữu Thung, nhà thơ Minh Huệ, nhà thơ Quang
Huy. Hoạ sĩ Trần Hay lúc này là một chàng nghệ sĩ trẻ, hào hoa, phong
nhã. Những ngày rảnh rỗi anh thường đi vẽ phong cảnh, tĩnh vật hoa v
à
chân dung những người có đặc điểm và cá tính. Chính vì thế mà nhiều
thiếu nữ thành Vinh đã mê say chàng hoạ sỹ trẻ này...
Năm 1967 anh thi đỗ vào trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp. Phải
xa Nghệ An nhưng anh nói: “xứ Nghệ đã để lại nơi tôi nhiều ấn tượng
sâu sắc và tốt đẹp trong sự nghiệp bước đầu sáng tác của tôi”. Năm
1967 học Đại học Mỹ thuật năm đầu tại nơi sơ tán ở Hà Bắc (vào thời
kỳ chiến tranh chống Mỹ), ở đây anh thường vẽ cảnh đồng quê, bến đò
xứ Kinh Bắc, vẽ hoa lá, cổng làng, ngõ xóm, nơi quê Tổ Bắc Ninh của
anh. Rồi cũng từ đây, anh phát hiện ra vẻ đẹp đằm thắm bí ẩn của hoa
súng. Và hoa súng biếc trở thành đối tượng đam mê trong sáng tác của
Trần Hay. Đã có tác phẩm hoa súng của Trần Hay được giải thưởng tại
triển lãm toàn quốc năm 1980. Đó là một tác phẩm tốt để lại cho người
xem nhiều ấn tượng đẹp.
Cuộc đời ban tặng cho hoạ sĩ Trần Hay nhiều may mắn. Vừa học xong
năm thứ nhất đại học, năm 1968 anh được nhà trường và Bộ văn hóa
cho sang Liên Xô học đại học Mỹ thuật công nghiệp Mosscow 6 năm.
Đây là dấu mốc lớn trong cuộc đời và s
ự nghiệp nghệ thuật hội hoạ của
anh. Đó cũng là bước chuyển quan trọng, bởi anh được học, được nhìn,
và hiểu biết rộng hơn về nghệ thuật thế giới. Đặc biệt là các bảo tàng
nghệ thuật ở Mosscow và Saint Petecbua là những cuốn hút bất tận và
đã cho anh nhiều bài học lớn về nghệ thuật. Hơn nữa, 6 năm ở Liên Xô
anh đã được sống với những mùa thu lá vàng, mùa đông lá đỏ, mùa
xuân xôn xao hoa táo, hoa san trắng, mùa hè xanh sôi nổi lãng mạn của
du lịch... tất cả quang cảnh ấy, những thay đổi của thiên nhiên ấy là ti
ền
đề gợi mở cho anh hình thành những ý tưởng sáng tạo về nghệ thuật đồ
hoạ của anh sau này... Những năm tháng học tập tại Liên Xô, anh đã đi
và vẽ nhiều nơi như: Erecvan ở Acmenia, Tbilisi ở Grujia, Talliu ở
Estonia, Ria ở Latvia, Vinius ở Lituami và nhiều nơi khác nữa . . .
Năm 1974 tốt nghiệp, hoạ sĩ Trần Hay về nước và được về giảng dạy
tại trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp. Sau đó anh được bổ nhiệm
làm chủ nhiệm khoa Đồ hoạ cho tới ngày về hưu. Ngoài công vi
ệc quản
lý, anh vẽ và sáng tác. Mảng đề tài yêu thích của anh vẫn là tĩnh vật
hoa. Đặc biệt là hoa súng. Ngoài ra anh cũng thường vẽ hoa gạo, hoa
loa kèn, gương sen và gấc. Phải chăng anh đã nhận thấy tự thân những
hoa trái đó đã có sự tương phản mạnh mẽ và hoà sắc phong phú của
nó?. Anh cho biết rất yêu thích tranh tĩnh vật của danh họa Van Gốc,
Ce zan, Morandi và Gutuzo. Anh cũng có vẽ chân dung nhưng chỉ là
chân dung những người thân yêu và phong cảnh thì chỉ là những cảnh
lãng mạn pha chút ấn tượng.
Một số hoạ sĩ cho rằng, thoạt nhìn tranh của Trần Hay thấy quá rành
mạch và quá chỉnh chu, màu sắc không uyển chuyển, do đó thiếu gợi
cảm, ít tạo sự rung động nghĩ rằng trong một tác phẩm nghệ thuật, đặc
biệt là hội hoạ, ngôn ngữ chính cần nói là: Tạo hình, bố cục, mầu sắc v
à
nội dung. Qua nhiều tĩnh vật của anh, ta dễ dàng nhận thấy tác giả rất
có ý thức về mọi mặt trong sáng tác. Dù với chất liệu nào như sơn dầu,
phấn màu hoặc thuốc nước (đó là những chất liệu anh ưa thích) cho
thấy mảng khối rõ ràng, nhưng hòa hợp, màu sắc mạnh mẽ mà vẫn
trong trẻo. Phong cách tạo hình cần thiết phải có những bố cục lạ. Nếu
hình thành được cái lạ trong tác phẩm đã là quí lắm. Phong cách riêng
trong tác phẩm của anh là những “nhát” màu sáng quắc “ngon lành”
hoặc những vệt đậm bất ngờ đúng chỗ đã nâng giá trị tác phẩm lên
nhiều. Ta thường gặp anh vẽ một nền loang phẳng không đều màu và
sắp đặt không hết mặt toan để tạo không gian cần thiết trong tác phẩm
của anh. Những chỗ thừa thiếu của mặt toan trắng trở thành quí giá.
Tính thẩm mỹ và sự tế nhị trong tác phẩm của hoạ sĩ Trần Hay chính là
những điều bất ngờ, những bố cục lạ, những mảng màu loang nhẹ hoặc
những nét tút đậm, sáng cần thiết mà lúc vẽ anh đã rất có ý thức. Anh
thường dùng màu tương phản: đỏ vàng, nâu xanh, trắng, đen để diễn tả
sự sống động trong tranh. Tranh của anh vẫy gọi được nhiều ngư
ời xem
vì nó có sức cuốn hút về mặt thẩm mỹ.
Có thể nói tĩnh vật của hoạ sĩ Trần Hay lạ và đẹp. Sự kết hợp giữa sơn
dầu với màu nước, hoặc phấn màu và sơn dầu là một sự khám phá
trong quá trình sáng tác của anh. Dù rất tôn trọng hiện thực nhưng anh
đã áp dụng và kết hợp được nghệ thuật đồ hoạ, nghệ thuật trang trí vào
tranh hội hoạ của anh thật rõ nét. Đó là điểm mạnh rất đáng trân trọng
về phong cách sáng tác của anh. Tôi thiển nghĩ mảng tranh tĩnh vật của
anh đã góp vào nền hội hoạ Việt Nam như một món ăn ngon trong bữa
tiệc thịnh soạn. Xin chúc mừng hoạ sĩ nhân triển lãm cá nhân lần thứ 2
của anh về những tác phẩm tĩnh vật và những đóng góp của anh cho
nền nghệ thuật dân tộc Việt Nam.
Phan Thị Thanh Mai - Tháng 11/2007