Những điều kỳ thú ở Nam Tây Nguyên: Phần 2

Võ Khắc Dũng<br /> <br /> PHANHAI<br /> NHŨNG 5ẤC M ÀU<br /> BUÔN LÀNG<br /> <br /> 83<br /> <br /> NAM TÀY NGUYÊN, NHỮNG ĐIỂU KỲ THÚ<br /> <br /> Bấy lâu nay ngiỉời ta vẫn có suy nghĩ rằng đại diện của<br /> văn hóa bản địa Tây Nguyên phải là văn hóa của các dần tộc<br /> Bắc Tây Nguyên nh ư Ê đ ê, Mnông, Ịarai... Còn với người<br /> M ạ và Cờho ở Nam Tây Ngityên thì có phần yếu th ế hơn.<br /> Quả thực, nếu x é t trên bình diện chung của khu vực thì nhận<br /> x é t này có phần đúng. Song, nới như th ế khống có nghĩa là<br /> phủ nhận th ế mạnh riêng biệt aìa các tộc ngiỉời bản địa Nam<br /> Tày Nguyên với hai đại diện chính là M ạ và Cờho.<br /> 2.1. VĂN HÓA TỘC NGƯỜI - TÂM THỀ CĂN CƯỚC<br /> Tây Nguyên là vùng đất giàu có về văn hóa truyền thống các<br /> dân tộc ít người. Và, văn hóa truyền thống của mỗi một tộc người<br /> lại có nét đặc sắc riêng, tạo nên thế mạnh riêng của tộc người<br /> đó. Vấn đề là ở chỗ chúng ta phải biết khai thác nét đặc sắc của<br /> văn hóa bản địa như thế nào một cách hiệu quả nhất.<br /> Cách nay đã khá lâu, trong những ngày văn hóa Tây Nguyên<br /> tại Hà Nội, chương trình của đoàn Lăm Đồng đã gây được ấn<br /> tượng tốt đẹp trong lòng người dân Thủ đô. Đến với Thủ đô, đoàn<br /> Lâm Đồng mang trình làng những nét văn hóa chính của hai<br /> nhóm dân tộc Mạ và Cciho. Bấy lâu nay nựười ta vân có suy nghĩ<br /> rằng đại diện của văn hóa bản địa Tây Nguyên phải là văn hóa<br /> của các dân tộc Bắc Tây Nguyên như Eđê, Mnông, Jarai... Còn<br /> với người Mạ và Cờho ở Nam Tây Nguyên thì có phần yếu thế<br /> hơn. Quả thực, nếu xét trên bình diện chung của khu vực thì nhận<br /> xét này có phần đúng. Song, nói như thế không 'ó nghĩa là phủ<br /> nhận thế mạnh riêng biệt của các tộc người bả địa Nam Tây<br /> Nguyên với hai đại diện chính là Mạ và Cơho.<br /> Phải đến gần hai tháng sau khi kết thúc lê hội văn hóa Tây<br /> Nguyên tại Hà Nội, ông Vũ Hoàng, GĐ Trung tâm Văn hóa Thông tin Đà Lạt, người “cầm chịch” trong chì đạo nghệ thuật<br /> của đoàn Lâm Đồng mới ... thở phào nhẹ nhõm và tâm sự với<br /> chúng tôi bằng “chất giọng” tự hào rằng; “Vân đề là ở chô chúrg<br /> <br /> 84<br /> <br /> Võ Khắc Dùng<br /> <br /> ta biết đâu là thế mạnh và đâu là cái yếu của chúng ta. Nếu nhận<br /> ra điều đó thì sự thành công đã có được khoảng năm mươi phần<br /> trăm rồi”. Thành công trước tiên của đoàn Lâm Đồng là có một<br /> kịch bản hoàn chỉnh. Kịch bản này được xây dựng dựa trên<br /> nguyên tắc chung nhất đó là tôn trọng tính tự nhiên của dòng<br /> chảy văn hóa bản địa, tính vôn dĩ hoang sơ của văn hóa tộc người<br /> bản địa. Kịch bản ấy biết khai thác nét riêng của hai tộc người<br /> Mạ và Cơho, biết lược bỏ những gì có thể là sự trùng lắp với<br /> cac tộc người bản địa Bắc Tây Nguyên. Đồng thời, kịch bản đó<br /> còn mang tính hiện đại với những lớp lang, bài bản dưới góc độ<br /> nghệ thuật mà xét. Nói cách khác, đó là một kịch bản nghệ thuật<br /> biết khai thác cái sấn có của văn hóa cổ truyền các dân tộc bản<br /> địa Nam Tây Nguyên trên tinh thần tinh lọc.<br /> Trước hết, chúng tôi thực sự khâm phục khi nhà đạo diễn đã<br /> chọn hai dân tộc trong số trên hai mươi nhóm người bản địa Nam<br /> Tây Nguyên để giới thiệu. Bởi lẽ, nói đến các dân tộc thiểu số<br /> bản địa Lâm Đông là nói đến người Mạ và người Cơho. ơ dân<br /> tộc Cơho, nhà đạo diễn cũng đã biết chọn nhóm người Lạch dưới<br /> chân núi Langbian làm đại diện. Thứ hai là vấn đề biết giới thiệu<br /> cái gì là đặc sắc nhất, tiêu biểu nhất và là thế mạnh đặc trưng<br /> mà các dân tộc khác không có hoặc có nhưng mờ nhạt. Tại Hà<br /> Nội trong những ngày văn hóa Tây Nguyên, thực khách Thủ đô<br /> đã bất ngờ với món gà nướng lá mây kiểu người Mạ, và thức<br /> uống kèm theo là rượu cần ủ lâu ngày. Rồi cả những nhà nghiên<br /> cứu dân tộc học cũng rất bất ngờ trước một đám cưới người Mạ<br /> có tính cộng đồng rất cao là: đám cưới không chỉ dành riêng cho<br /> đôi nam nữ mà còn mang đến niềm vui cho cả dòng tộc, buôn<br /> làng. Rồi nữa, người dân Thủ đô cũng rất đỗi ngạc nhiên trước<br /> tấm choàng của người Cơho Lâm Đồng đã được tái hiện một<br /> cách đầy đủ từ nhu cầu thực tế của đời sông con người Tây<br /> Nguyên nên chức năng của nó cũng được biến đổi một cách linh<br /> hoạt từ chiếc váy sang vật dụng địu con hoặc làm tấm đắp vào<br /> ban đêm trong nhà sàn. Hoặc như, cũng là “tung ching” (đánh<br /> chiêng), cũng là chiêng núm và chiêng bằng, nhưng bộ ching<br /> droòng của người Mạ và người Cơho Lâm Đồng khi biểu diễn<br /> <br /> 85<br /> <br /> NAM TÀY NGUYÊN, NHỮNG Đlẩu KỶ THÚ<br /> <br /> dù không cần thuyết minh nhưng người xem vẫn hiểu được quan<br /> niệm của chủ nhân nó về một thế giới quan khi đi vòng quanh<br /> một mặt trời và về một nhân sinh quan khi dàn chiêng đó được<br /> sắp Jvếp theo một thứ tự bất di bất dịch.<br /> Krajăn Plin, trưởng một nhóm nhạc dân tộc thiểu số ở xã Lát,<br /> sau khi từ Hà Nội về tâm sự với chúng tôi rằng: “Mình thực sự<br /> bất ngờ bởi chính sự bất ngờ của người dân Thủ đô. Nói cách<br /> khác là người dân Thủ đô đã dành cho người Cơlio, người Mạ<br /> của Lâm Đồng mình sự quan tâm đặc biệt. Sự quan tâm đó khôn"<br /> chỉ ở chỗ bởi đoàn của mình đến từ Nam Tây Nguyên xa xói<br /> mà chính là chương trình của đoàn chúng ta mang đến cho h ọ ’ .<br /> Cái mà mọi người quan tâm theo Krajăn Plin nói chính là nét<br /> đặc trưng của văn hóa truyền thông các tộc người bản địa Nam<br /> Tây Nguyên. Có một câu chuyện vui cũng từ chuyến đi Hà Nội<br /> của đoàn kể lại rằng: Một cán bộ cao cấp đến bên một cô gái<br /> người Cđho trong đoàn và chỉ lên chiếc áo mà cô đang mặc trên<br /> người hỏi rằng: “Cái áo thổ cẩm này đẹp lắm. Cháu mua ở đâu<br /> vậy?”. Cô gái lễ phép và rât tự nhiên trả lời: “Cháu đâu có tiền<br /> để mua. Cháu tự dệt lấy mà mặc đó mà! Lúc nãy chúng cháu<br /> vừa diễn cái nghề dệt của dân tộc cháu cho bác xem đây mà!<br /> Vị cán bộ nọ gật gật đầu và cười tươi: “Thế là tốt! Thế là tốt!<br /> Dạo nọ, trong chuyến điền dã nghiên.cứu âm nhạc dân tộc<br /> học, chúng tôi có dịp thưởng thức nhịp ching droòng của một<br /> nhóm nhạc chuyên biểu diễn phục vụ du khách. Nghe xong một<br /> bài, thấy lạ tai, tôi hỏi người trưởng nhóm và cũng là người quen<br /> biết với chúng tôi lâu nay: “Bộ chiêng này của dân tộc nào?”.<br /> Anh đáp gọn: “Của người Cơho mình đấy chứ! Tôi khẳng định<br /> với anh ta rằng: “Đây không phải là bộ chiêng của người Cơho,<br /> cũng không phải của người Mạ, càng không phải của người<br /> Churu. Mà, nó là bộ chiêng của người... Tây! Anh chàng bẽn<br /> lẽn cười và nói lí nhí: “Thì du khách “nó” thích th ế m à! Chúng<br /> tôi đã không ít lần lên tiếng phản đối việc cải tiến bộ chiêng<br /> kiểu như thế này trên rất nhiều các phương tiện thông tin. Lý<br /> do mà chúng tôi đưa ra là: Nét đặc trứng trong âm nhạc truyền<br /> thống của nhiều tộc người Tây Nguyên, đặc biệt là người Mạ<br /> <br /> 86<br /> <br /> Võ Khắc Dũng<br /> <br /> và người Cơho Lâm Đồng chính là âm giai bất hòa trong hệ thống<br /> âm nhạc cổ truyền của dân tộc mình. Nói cách khác, hệ thống<br /> thang âm đó có nốt không ổn định mà hệ thông thang âm phương<br /> Tây (7 âm) không có được; cũng như vậy, hệ thống ngũ cung<br /> trong âm nhạc người Việt cũng không có. Đành rằng có thể thay<br /> đối tính năng của một vài nhạc cụ cho tiện trong việc biểu diễn<br /> trong một vài hoàn cảnh cụ thể nào đó nhưng không thể được<br /> quyền làm biến đổi cả một hệ thống âm nhạc vốn đã được xem<br /> là nét văn hóa đặc trứng của tộc người.<br /> Đặt câu chuyện về việc cải tiến bộ ching droòng này bên cạnh<br /> việc khai thác vốn văn hóa cổ truyền của người Mạ và Cơho<br /> một cách nghiêm túc nêu trên, chúng tôi muốn nói rằng: Nền<br /> văn hóa tộc người chính là tấm thẻ căn cước để cộng đồng người<br /> chứng minh chính mình với thế giới bên ngoài!<br /> <br /> 87<br /> <br />