Những hàm ý ngữ dụng liên quan đến từ thì và cách dùng nó để biểu hiện các hành vi ngôn ngữ

Sè 9 (203)-2012<br /> <br /> ng«n ng÷ & ®êi sèng<br /> <br /> 11<br /> <br /> Ng«n ng÷ häc vµ viÖt ng÷ häc<br /> <br /> Nh÷ng hµm ý ng÷ dông liªn quan<br /> quan ®Õn<br /> tõ th× vµ c¸ch dïng nã ®Ó biÓu hiÖn c¸c<br /> hµnh vi ng«n ng÷<br /> Pragmatic implications of the word "then<br /> "then"<br /> then" and<br /> its usage to denote linguistic behaviours<br /> L−¬ng ®×nh kh¸nh<br /> (TS, Cao ®¼ng S− ph¹m H−ng Yªn)<br /> <br /> Abstract<br /> Each utterance has both direct and indirect meanings which we must refer to something to<br /> understand. That is called denotation and it is divided into linguistic implication and<br /> pragmatic implication. In Vietnamese, the word "then" used in utterances denotes linguistic<br /> behaviours and pragmatic implication. When we would like to clearly determine pragmatic<br /> implications related to the word "then", we must put the whole sentence in the context.<br /> <br /> 1. Më ®Çu<br /> Mét ph¸t ng«n, ngoµi c¸i ý nghÜa ®−îc nãi<br /> ra trùc tiÕp nhê c¸c yÕu tè ng«n ng÷ (©m, tõ,<br /> kÕt cÊu có ph¸p) cßn cã rÊt nhiÒu ý nghÜa<br /> kh¸c n÷a mµ chóng ta ph¶i dïng ®Õn thao<br /> t¸c suy ý, dùa vµo ng÷ c¶nh, ®iÒu khiÓn lËp<br /> luËn... míi n¾m b¾t ®−îc. C¸c ý nghÜa nhê<br /> suy ý míi n¾m b¾t ®−îc gäi lµ ý nghÜa hµm<br /> Èn. NghÜa ®Çy ®ñ cña mét ph¸t ng«n bao<br /> gåm nghÜa hiÓn ng«n vµ nghÜa hµm ng«n.<br /> NghÜa hµm ng«n chia ra thµnh tiÒn gi¶ ®Þnh<br /> vµ hµm ý. Cã hai lo¹i hµm ý ®ã lµ: hµm ý<br /> ng«n ng÷ vµ hµm ý ng÷ dông. Hµm ý ng«n<br /> ng÷ lµ lo¹i hµm ý ®−îc h×nh thµnh do tõ ng÷<br /> vµ cÊu tróc néi t¹i cña mét c©u. Hµm ý ng÷<br /> dông lµ lo¹i hµm ý ®−îc h×nh thµnh qua ng÷<br /> <br /> c¶nh cña c©u, qua nh÷ng t×nh huèng giao<br /> tiÕp cô thÓ. Hµm ý ng÷ dông ®−îc n¶y sinh<br /> theo nh÷ng quy luËt l«gic, quy luËt t©m lÝ,<br /> nhËn thøc, trªn c¬ së nh÷ng tri thøc nÒn<br /> t¶ng trong cuéc sèng. Do nh÷ng c¬ chÕ ng«n<br /> ng÷, chóng ta nhËn biÕt ®−îc, suy luËn ra<br /> c¸c lo¹i hµm ý.<br /> Trong tiÕng ViÖt, c¸c tõ ®−îc ph©n thµnh<br /> hai lo¹i: thùc tõ vµ h− tõ. Th«ng th−êng<br /> thùc tõ bao gåm danh tõ, ®éng tõ, tÝnh tõ.<br /> H− tõ bao gåm phô tõ vµ kÕt tõ... C¸c tõ ®·,<br /> sÏ, råi, rÊt, kh«ng... ®−îc gäi lµ phô tõ, cßn<br /> nh−ng, víi, vµ do, bëi, vËy... gäi lµ kÕt tõ.<br /> Nh÷ng tõ h− cã ý nghÜa t×nh th¸i vµ quan<br /> hÖ kh¸c nhau, cã ý nghÜa phñ ®Þnh, ý nghÜa<br /> nghi vÊn, ý nghÜa nhÊn m¹nh, ý nghÜa thêi<br /> gian vµ ®−îc dïng ®Ó biÓu thÞ c¸c quan hÖ<br /> <br /> 12<br /> <br /> ng«n ng÷ & ®êi sèng<br /> <br /> ng÷ ph¸p. C¸c tõ h− ngoµi nh÷ng ý nghÜa<br /> trªn cßn cã ý nghÜa kh¸c vµ biÓu hiÖn nh÷ng<br /> quan hÖ kh¸c n÷a.<br /> VÝ dô: 1. Gi¸ quyÓn truyÖn nµy hai m−¬i<br /> ngµn ®ång.<br /> 2. Gi¸ quyÓn truyÖn nµy cã hai<br /> m−¬i ngµn ®ång.<br /> 3. Gi¸ quyÓn truyÖn nµy vÉn hai<br /> m−¬i ngµn ®ång.<br /> 4. Tuy nhiªn, gi¸ cña quyÓn<br /> truyÖn nµy vÉn hai m−¬i ngµn ®ång.<br /> C©u 1, 2 lµ c©u t−êng thuËt. Chóng ®Òu<br /> th«ng b¸o vÒ gi¸ s¸ch, nh−ng chóng cã ®iÓm<br /> kh¸c nhau c¬ b¶n lµ: ë c©u 1, chÊp nhËn<br /> ®−îc c¶ hai c¸ch ®¸nh gi¸ hoÆc khen rÎ, hoÆc<br /> chª ®¾t. C©u 1 kh«ng cã sù ®¸nh gi¸ nµo. ë<br /> c©u 2, chØ chÊp nhËn lêi ®¸nh gi¸ khen rÎ.<br /> C©u 2 gåm hai thµnh phÇn: ng−êi nãi ®·<br /> th«ng b¸o vÒ gi¸ s¸ch rÎ vµ sù ®¸nh gi¸ b×nh<br /> luËn cña ng−êi nãi ®ã lµ sù ®¸nh gi¸ rÎ. Sù<br /> kh¸c nhau ë c¸ch sö dông trî tõ cã.<br /> C©u 3, 4 tõ vÉn nãi vÒ sù tiÕp tôc cña<br /> hiÖn t−îng tr¹ng th¸i nªn c¶ hai c©u ®Òu cã<br /> tiÒn gi¶ ®Þnh lµ tr−íc ®©y gi¸ quyÓn truyÖn<br /> lµ hai m−¬i ngµn vµ c¶ hai c©u ®Òu th«ng<br /> b¸o vÒ gi¸ s¸ch hiÖn nay. C©u 4 chØ ®−îc<br /> ph¸t ng«n trong ®iÒu kiÖn sau: Tr−íc ®ã ®·<br /> cã mét ph¸t ng«n P lµm chóng ta nghÜ r»ng<br /> gi¸ quyÓn truyÖn nµy ®· thay ®æi. C©u 4<br /> kh¸c c©u 3 ë tr¹ng ng÷ tuy nhiªn.<br /> Trong c¸c vÝ dô trªn, tõ cã, tuy nhiªn<br /> mang nh÷ng nÐt nghÜa kh¸i qu¸t, ®éc lËp<br /> víi néi dung cña thùc tõ vµ phÇn cßn l¹i cña<br /> c©u.<br /> Nh− vËy, tõ h− cã vai trß quan träng<br /> trong sù h×nh thµnh nghÜa cña c©u (ph¸t<br /> ng«n). Nh÷ng nghÜa ®ã ®éc lËp víi thùc tõ,<br /> chóng biÓu hiÖn c¸c hµnh vi ng«n ng÷ biÓu<br /> hiÖn c¸c hµm ý. C¸c nhµ ng«n ng÷ cµng chó<br /> ý tíi vai trß cña tõ phô trî trong viÖc t¹o<br /> nghÜa cña c©u, ®Æc biÖt lµ nghÜa hµm Èn<br /> ng«n ng÷. Còng trong c¸c ph¸t ng«n, sù<br /> xuÊt hiÖn cña c¸c tõ h− dÉn ®Õn nh÷ng hµm<br /> ý ng÷ dông kh¸c nhau. Tõ th× lµ mét biÓu<br /> hiÖn cô thÓ cña tõ h−.<br /> 2. XÐt hµm ý trong c©u ghÐp cã tõ th×<br /> <br /> sè<br /> <br /> 9 (203)-2012<br /> <br /> Dïng cÆp tõ nèi nÕu... th× sÏ t¹o ra c¸c c©u<br /> biÓu hiÖn quan hÖ ®iÒu kiÖn - kÕt qu¶ (NÕu A<br /> th× B). T−¬ng øng víi c¸c c©u nµy, trong l«gic<br /> chØ cã mét kiÓu ph¸n ®o¸n ®−îc gäi lµ ph¸n<br /> ®o¸n kÐo theo A => B (NÕu A th× B). §èi<br /> chiÕu l«gic, c¸c kiÓu c©u cã cÆp tõ nÕu ... th×<br /> lµ nh÷ng c©u biÓu hiÖn quan hÖ nh©n qu¶<br /> (c©u nh©n qu¶). NhiÒu c©u nh©n qu¶ truyÒn<br /> ®¹t t−êng minh mét néi dung. Nh−ng còng<br /> cã nh÷ng c©u nh©n qu¶ chøa ®ùng hµm ý.<br /> Ng−êi nghe nhËn ra hµm ý nµy th«ng qua<br /> mét qu¸ tr×nh suy luËn ®Æc thï cña ng«n<br /> ng÷ tù nhiªn.<br /> VÝ dô: - NÕu bµ Êy kh«ng ®Ñp th× xãm<br /> m×nh ch¼ng cã ai ®Ñp c¶.<br /> Hµm ý cña c©u trªn lµ: Bµ Êy lµ ng−êi ®Ñp<br /> nhÊt xãm.<br /> Ph¸t ng«n trªn cã thÓ ®−îc suy luËn qua<br /> c¸c b−íc nh− sau:<br /> B−íc 1: C©u trªn cã cÊu tróc nÕu A th× B;<br /> A => B (A = bµ Êy kh«ng ®Ñp; B = xãm m×nh<br /> ch¼ng cã ai ®Ñp c¶).<br /> B−íc 2: Trong thùc tÕ, mäi ng−êi ®Òu tin<br /> r»ng c©u B lµ sai, kh«ng B míi lµ ®óng, ta sÏ<br /> cã ~ B.<br /> B−íc 3: Ta cã nÕu A th× B (A = B) vµ<br /> kh«ng B (~ B). VËy theo quy t¾c MT suy ra ~<br /> A.<br /> A = NÕu bµ Êy kh«ng ®Ñp (tøc lµ bµ Êy<br /> ®Ñp).<br /> * Hai kiÓu suy luËn ra hµm ý dùa theo hai<br /> quy t¾c tam ®o¹n luËn trong l«gÝc h×nh thøc:<br /> modus ponens vµ modus tollens (quy t¾c suy<br /> luËn hai tiÒn ®Ò).<br /> - Quy t¾c modus ponens MP (®ñ): [(a =><br /> b) Λ a] => b hay lµ [((~ a) V b) Λ a)] => b<br /> - Quy t¾c modus tollens MT (cÇn): [(a =><br /> b) Λ (~ b)] => (~ a)<br /> + D¹ng t×nh th¸i cña MT nh− sau:<br /> (MT1) ((a => b) Λ (kh«ng muèn b)) =><br /> (®õng a / kh«ng nªn a)<br /> (MT2)<br /> ((a => b) Λ (cÇn kh«ng cã b))<br /> => (ph¶i kh«ng a)<br /> * PhÐp suy luËn ®Æc thï cña ng«n ng÷ tù<br /> nhiªn: coi a còng lµ ®iÒu kiÖn cÇn cña b.<br /> (MV) [(a => b) Λ ~ a] => (~ b)<br /> + D¹ng t×nh th¸i cña MV nh− sau:<br /> <br /> Sè 9<br /> <br /> (203)-2012<br /> <br /> ng«n ng÷ & ®êi sèng<br /> <br /> (MV1) [(a => b) Λ kh«ng muèn a] =><br /> (®õng b/ kh«ng nªn b)<br /> --> S¬ ®å suy luËn MV lµ c¬ së l«gic cho<br /> nh÷ng lèi nãi cã hµm ý<br /> Lo¹i c©u nh©n qu¶ NÕu A th× B; V× A nªn<br /> B cã thÓ hiÓu A ®ång thêi lµ ®iÒu kiÖn ®ñ cña<br /> B (A =>B) vµ ®ång thêi lµ ®iÒu kiÖn cÇn cña<br /> B (~ A => ~ B). Tõ quan niÖm A lµ ®iÒu kiÖn<br /> cÇn cña B ®· dÉn tíi mét kiÓu suy diÔn ®Æc<br /> thï cña ng«n ng÷ tù nhiªn. S¬ ®å: MV [(A<br /> => B) Λ (~ A)] => ~ B<br /> S¬ ®å suy luËn MT, MT1, MT2 lµ c¬ së<br /> l«gic cho c¸c hµnh vi ng«n ng÷. C¸ch x¸c<br /> ®Þnh hµm ý cña hµnh vi thÒ båi, b¸c bá,<br /> khuyªn r¨n, c¶nh b¸o ®Òu theo c¸c s¬ ®å<br /> ®ã.<br /> * Lêi thÒ<br /> VÝ dô: NÕu t«i (mµ) nãi dèi th× t«i sÏ chÕt.<br /> B−íc 1: C©u trªn cã cÊu tróc nÕu A th× B;<br /> A => B, ë ®ã A = NÕu t«i mµ nãi dèi. B = t«i<br /> sÏ chÕt.<br /> B−íc 2: Trong thùc tÕ kh«ng cã chuyÖn<br /> nãi dèi sÏ chÕt. VËy ta cã kh«ng B (~ B).<br /> B−íc 3: ta cã: nÕu A th× B (A => B) vµ ~ B<br /> (kh«ng B). VËy theo quy t¾c MT => ~ A, A =<br /> NÕu t«i mµ nãi dèi (tøc lµ t«i kh«ng nãi dèi).<br /> * B¸c bá hoÆc kh¼ng ®Þnh<br /> VÝ dô: NÕu nã mµ th−¬ng anh th× trêi sËp.<br /> B−íc 1: C©u trªn cã cÊu tróc NÕu A th× B.<br /> B−íc 2: Trêi sËp lµ mét ®iÒu sai (~ B)<br /> B−íc 3: ~ A, tøc lµ nã kh«ng th−¬ng anh.<br /> *Lêi khuyªn (ph¸t ng«n t×nh th¸i)<br /> VÝ dô: NÕu anh muèn bá ®i th× xin h·y<br /> b−íc qua x¸c t«i.<br /> B−íc 1: C©u trªn cã cÊu tróc NÕu A th× B,<br /> A => B, ë ®ã A = nÕu anh muèn bá ®i, B = xin<br /> h·y b−íc qua x¸c t«i.<br /> B−íc 2: Trong thùc tÕ b−íc qua x¸c t«i lµ<br /> mét ®iÒu sai. VËy ta cã (~ B)<br /> B−íc 3: NÕu A th× B (A => B) vµ ~ B. VËy<br /> theo quy t¾c MT1: §õng A hoÆc kh«ng nªn A<br /> (~ A).<br /> VËy, hµm ý cña c©u trªn lµ ®õng ®i hoÆc<br /> kh«ng nªn ®i.<br /> * C¶nh b¸o<br /> VÝ dô: NÕu lµm vËy th× anh sÏ bÞ qu¶<br /> b¸o ®Êy.<br /> <br /> 13<br /> <br /> B−íc 1: C©u trªn cã cÊu tróc nÕu A th× B,<br /> A => B (A= nÕu lµm vËy, b = anh sÏ bÞ qu¶<br /> b¸o ®Êy).<br /> B−íc 2: Thùc tÕ kh«ng ai muèn qu¶ b¸o.<br /> VËy ta cã kh«ng B (~ B).<br /> B−íc 3: NÕu A th× B (A => B) vµ ~ B.<br /> Theo quy t¾c MT1: §õng A hoÆc kh«ng nªn<br /> A (~A)<br /> Hµm ý: §õng lµm vËy hoÆc kh«ng nªn<br /> lµm vËy.<br /> - S¬ ®å suy luËn MV lµ c¬ së l«gic cho<br /> nh÷ng lèi nãi hµm ý<br /> VÝ dô:<br /> Bao giê c©y c¶i lµm ®×nh<br /> Gç lim ¨n ghÐm th× ta lÊy m×nh<br /> B−íc 1: Ph¸t ng«n cã cÊu tróc A th× B (A<br /> = bao giê c©y c¶i lµm ®×nh; B = ta lÊy m×nh)<br /> B−íc 2: Thùc tÕ kh«ng bao giê c©y c¶i<br /> lµm ®×nh, gç lim ¨n ghÐm. Theo luËt MV: ta<br /> cã kh«ng a (~a)<br /> B−íc 3: A th× B (A => B) vµ ~ a. Theo<br /> quy t¾c MV: ~ a.<br /> Ta cã hµm ý: Kh«ng bao giê cã chuyÖn ta<br /> lÊy m×nh.<br /> 3. Nh÷ng cÊu tróc trõu t−îng chøa<br /> th× chøa hµm ý x¸c ®Þnh<br /> Chóng ta xem xÐt ë lo¹i c©u nh©n qu¶<br /> chøa yÕu tè phiÕm ®Þnh.<br /> VÝ dô: 1. (NÕu) Nã kh«ng xinh th× cßn ai<br /> xinh?<br /> 2. (NÕu) Nã ®· xinh th× cßn ai<br /> kh«ng xinh?<br /> XÐt ë c©u 1: NÕu nã kh«ng xinh th× mäi<br /> ng−êi ®Òu kh«ng xinh -> Nã lµ ng−êi xÕp<br /> cao nhÊt trong thang ®é xinh. NghÜa lµ b¸c<br /> bá ®−îc h×nh thµnh theo ph−¬ng ph¸p chÊt<br /> vÊn: cßn ai (ngoµi nã xinh). ChÊt vÊn ®Ó phñ<br /> ®Þnh.<br /> XÐt ë c©u 2: (NÕu) Nã ®· xinh th× mäi<br /> ng−êi ®Òu xinh -> Nã lµ ng−êi xÕp thÊp<br /> nhÊt trong thang ®é xinh.<br /> Ta cã thÓ kh¸i qu¸t thµnh cÊu tróc nh−<br /> sau:<br /> a. A mµ kh«ng X th× cßn ai X? -> A rÊt X.<br /> b. A mµ (®· X) th× cßn ai kh«ng X? A rÊt<br /> kh«ng X.<br /> <br /> 14<br /> <br /> ng«n ng÷ & ®êi sèng<br /> <br /> Trong thùc tÕ giao tiÕp, mét ph¸t ng«n<br /> th−êng kh«ng ph¶i chØ cã mét ®Ých ë lêi mµ<br /> ®¹i bé phËn c¸c ph¸t ng«n ®−îc xem nh− lµ<br /> thùc hiÖn ®ång thêi mét sè hµnh vi. HiÖn<br /> t−îng ng−êi giao tiÕp sö dông trªn bÒ mÆt<br /> hµnh vi ë lêi nµy, nh−ng l¹i nh»m hiÖu qu¶<br /> cña mét hµnh vi ë lêi kh¸c ®−îc gäi lµ hiÖn<br /> t−îng sö dông hµnh vi ng«n ng÷ theo lèi<br /> gi¸n tiÕp. Hµnh vi ng«n ng÷ gi¸n tiÕp ®−îc<br /> gäi lµ hµnh vi t¹o lêi ph¸i sinh. Mét hµnh vi<br /> ng«n ng÷ gäi lµ gi¸n tiÕp khi d¹ng thøc<br /> ng«n ng÷ cña hµnh vi t¹o lêi kh«ng ph¶n<br /> ¸nh trùc tiÕp môc ®Ých cña ®iÒu muèn nãi.<br /> VÒ mÆt ng÷ dông, c¸c hµnh vi t¹o lêi ®−îc<br /> chi phèi bëi nh÷ng quy t¾c ®· ®−îc x· héi<br /> −íc chÕ. C¸c nhµ nghiªn cøu nªu ra nh÷ng<br /> ®iÒu kiÖn dïng cho mçi hµnh vi ng«n ng÷.<br /> Austin gäi ®ã lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi<br /> ®Ó mét hµnh vi t¹o lêi ®¹t hiÖu qu¶ vµ<br /> kh«ng bÞ thÊt b¹i. Tuú lo¹i hµnh vi t¹o lêi<br /> mµ nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy kh¸c nhau. Cã thÓ<br /> ®Ò cËp ba lo¹i chÝnh: ®iÒu kiÖn ban ®Çu,<br /> ®iÒu kiÖn ch©n thùc vµ ®iÒu kiÖn thiÕt<br /> yÕu. Mét hµnh vi ®−îc sö dông gi¸n tiÕp lµ<br /> mét hµnh vi trong ®ã ng−êi nãi thùc hiÖn<br /> mét hµnh vi ë lêi nµy, nh−ng l¹i lµm cho<br /> ng−êi nghe dùa vµo nh÷ng hiÓu biÕt ng«n<br /> ng÷ suy ra F ë lêi cña mét hµnh vi kh¸c.<br /> VÝ dô: SP1: MÑ ¬i, h«m nay con ®−îc<br /> ®iÓm 10 TiÕng ViÖt.<br /> Sp2: Nh−ng trêi l¹nh thÕ nµy!<br /> Sp1: ø, mÑ ph¶i gi÷ ®óng lêi høa<br /> chø!<br /> SP1 ®· dïng hµnh vi ë lêi trùc tiÕp lµ<br /> th«ng b¸o nh−ng l¹i gi¸n tiÕp lµ ®ßi (mÑ<br /> mua kem cho m×nh). Lêi ®¸p cña SP2 trùc<br /> tiÕp lµ ®¸nh gi¸ nh−ng l¹i gi¸n tiÕp lµ hµnh<br /> vi ë lêi tõ chèi (lêi ®ßi hái cña Sp1) hoÆc ho·n<br /> viÖc thùc hiÖn ®iÒu m×nh ®· cam kÕt víi con.<br /> C¸c hµnh vi ng«n ng÷ gi¸n tiÕp, hiÖn nay<br /> ®−îc hiÓu lµ thuéc mét ph¹m vi réng r·i h¬n<br /> lµ hiÖu lùc ë lêi. Nh÷ng hµnh vi th−êng gÆp<br /> nhÊt trong sù ®èi ®¸p qua l¹i lµ nh÷ng hµnh<br /> vi kh¼ng ®Þnh, chÊp thuËn, ®ång t×nh, b¸c<br /> bá, høa hÑn, thÒ båi. Nh÷ng hµnh vi ng«n<br /> ng÷ nµy rÊt hay gÆp nªn c¬ chÕ ng«n ng÷<br /> ph¶n ¸nh chóng rÊt ng¾n gän vµ rÊt ®¬n<br /> <br /> sè<br /> <br /> 9 (203)-2012<br /> <br /> gi¶n. Ta cã thÓ minh ho¹ nh÷ng hµnh vi<br /> ng«n ng÷ nµy qua nh÷ng c¬ chÕ ng«n ng÷<br /> g¾n víi tõ th×.<br /> Hµnh vi ng«n ng÷ A dÉn tíi hµnh vi ng«n<br /> ng÷ B th× A cã hµnh vi ng«n ng÷ gi¸n tiÕp lµ<br /> B. Nh÷ng c©u nh©n qu¶ cã hµm ý th−êng<br /> liªn quan tíi lÝ lÏ a => b.<br /> VÝ dô:<br /> 1. Hµnh vi b¸c bá<br /> A: Kia lµ c«ng viªn Thñ LÖ cã ph¶i<br /> kh«ng?<br /> B: Muèn ¨n kem th× ®Õn ®Êy.<br /> a = muèn ¨n kem; b = ®Õn ®Êy --> A<br /> kh«ng nªn ®Õn ®Êy (theo MV1, A kh«ng<br /> muèn a mµ muèn ®Õn c«ng viªn Thñ LÖ).<br /> Suy ra ®Êy kh«ng ph¶i lµ c«ng viªn Thñ LÖ.<br /> 2. Hµnh vi tõ chèi<br /> Cuéc tho¹i gi÷a A vµ B<br /> A: Mai ®i Hµ Néi víi anh nhÐ.<br /> B: Em ®i th× bµi tËp ®iÒu kiÖn ai lµm cho?<br /> Theo luËt MT1 NÕu A th× B: Kh«ng thÓ ®i.<br /> 3. Hµnh vi c¶nh b¸o<br /> - Mµy mµ kh«ng thi ®ç vµo cÊp ba th×<br /> ®õng vÒ c¸i nhµ nµy.<br /> Theo luËt MT2: Kh«ng ®−îc thi tr−ît.<br /> 4. Hµnh vi ®e do¹<br /> - C« mµ kh«ng ra khái nhµ nµy th× ®õng<br /> cã tr¸ch.<br /> Theo luËt MV, MT: Nªn ra khái nhµ.<br /> 5. Hµnh vi khuyªn<br /> - NÕu lµ em th× em sÏ mua vµng.<br /> Theo luËt MP: Anh / chång nªn mua vµng.<br /> Dùa trªn lÝ lÏ c¸ nh©n: NÕu em/ vî lµm ®−îc<br /> nh− vËy th× anh / chång còng nªn lµm nh−<br /> thÕ.<br /> S¬ ®å kh¸i qu¸t: G (X) => G (Y) mµ G (X)<br /> => G (Y)<br /> 6. Hµnh vi nãi ®ay<br /> ë hµnh vi nµy, ng−êi ®¸p cã ngô ý vµ<br /> ng−êi nghe lu«n hiÓu ngô ý ®ã.<br /> A: Gím con g¸i nhµ bµ Lan ®· xÊu l¹i<br /> cßn l−êi.<br /> B: V©ng, cßn c« th× ®Ñp.<br /> Ph¸t ng«n cã tiÒn gi¶ ®Þnh: Tr−íc ®ã cã<br /> ng−êi ®· chª ng−êi kh¸c xÊu qu¸, nªn khi<br /> ®ay l¹i ng−êi ta kh«ng b¸c bá ®iÒu võa nghe<br /> thÊy, ng−êi ta chÊp nhËn ®iÒu võa nghe ®−îc<br /> <br /> Sè 9<br /> <br /> (203)-2012<br /> <br /> ng«n ng÷ & ®êi sèng<br /> <br /> nh−ng ®ay l¹i. Tõ th× trong ph¸t ng«n cã<br /> hµnh vi ng«n ng÷ nãi ®ay (nãi mØa).<br /> 7. Hµnh vi nãi dçi<br /> Cuéc tho¹i gi÷a A ®ang ®i víi ng−êi yªu lµ<br /> B<br /> A: C« Êy xinh qu¸!<br /> B: Cßn em th× xÊu th«i.<br /> B thuéc hµnh vi nãi dçi khi nghe A khen<br /> mét ai ®ã. B hiÓu ngÇm lµ cã ngô ý chª m×nh.<br /> B thùc hiÖn lèi nãi dçi, tù nhËn m×nh cã<br /> thuéc tÝnh ©m nh−ng trong th©m t©m B<br /> kh«ng nghÜ nh− thÕ. Tõ th× trong ph¸t ng«n<br /> cã hµnh vi ng«n ng÷ nãi dçi.<br /> Trong thùc tÕ giao tiÕp, mét ph¸t ng«n<br /> th−êng kh«ng chØ cã mét ®Ých ë lêi mµ ®¹i bé<br /> phËn c¸c ph¸t ng«n ®−îc xem nh− lµ thùc<br /> hiÖn ®ång thêi mét sè hµnh vi. HiÖn t−îng<br /> ng−êi giao tiÕp sö dông trªn bÒ mÆt hµnh vi<br /> ë lêi nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cña hµnh vi ë lêi<br /> kh¸c (sö dông hµnh vi ng«n ng÷ theo lèi gi¸n<br /> tiÕp). Mét hµnh vi ®−îc sö dông gi¸n tiÕp lµ<br /> mét hµnh vi trong ®ã ng−êi nãi thùc hiÖn<br /> mét hµnh vi ë lêi nµy, nh−ng l¹i lµm cho<br /> ng−êi kh¸c (ng−êi nghe) dùa vµo nh÷ng hiÓu<br /> biÕt ng«n ng÷ vµ ngoµi ng«n ng÷ chung cho<br /> c¶ hai ng−êi suy ra hiÖu lùc ë lêi cña mét<br /> hµnh vi kh¸c. Mçi ph¸t ng«n (hµnh vi ng«n<br /> ng÷) gåm cã hai phÇn: NghÜa hiÓn ng«n vµ<br /> mét phÇn nghÜa kh¸c. NghÜa hiÓn ng«n<br /> chÝnh lµ nghÜa cña c©u t¹o thµnh b»ng c¸ch<br /> bá ®i c¸c tõ phô trî, tõ ®Öm, tõ nhÊn m¹nh.<br /> NghÜa thø hai gåm c¸c hµm ý, c¸c hµnh vi<br /> ng«n ng÷, c¸c ®iÒu kiÖn dïng cña mçi c©u vµ<br /> chóng ®−îc gäi lµ nh÷ng ®Þnh h−íng nghÜa<br /> cña c©u. §Ó thÓ hiÖn mét hµnh vi ng«n ng÷,<br /> ta cã thÓ dïng ph−¬ng thøc ng«n ng÷ kh¸c<br /> nhau.<br /> 4. KÕt luËn<br /> Khi t×m hiÓu nh÷ng hµm ý ng÷ dông liªn<br /> quan ®Õn tõ th× (tõ h−), ta ph¶i ®Æt trong<br /> ng÷ c¶nh cña c©u, qua nh÷ng t×nh huèng<br /> giao tiÕp cô thÓ. Nghiªn cøu tõ th× trong c¸c<br /> ng÷ c¶nh trªn, ta x¸c ®Þnh ®−îc c¬ chÕ x¸c<br /> ®Þnh hµm ý ng«n ng÷ cña c©u (ph¸t ng«n) vµ<br /> sù cã mÆt cña tõ h− th× trong nh÷ng kiÓu<br /> Ng«n ng÷ trong nhµ tr−êng<br /> <br /> 15<br /> <br /> c©u nhÊt ®Þnh cho ta nh÷ng kiÓu hµm ý ng÷<br /> dông nhÊt ®Þnh. C¸c tõ h− trong tiÕng ViÖt<br /> ®ang lµ vÊn ®Ò ®−îc c¸c nhµ ng«n ng÷ häc<br /> quan t©m, nghiªn cøu, sö dông chóng ®Ó t¹o<br /> nªn c¸c ph¸t ng«n kh¸c nhau. Th«ng th−êng<br /> mçi hµnh vi ng«n ng÷ thÓ hiÖn mét ph¸t<br /> ng«n. Sù xuÊt hiÖn cña c¸c tõ h− trong mçi<br /> ph¸t ng«n sÏ cã nh÷ng hiÖu lùc ë lêi kh¸c<br /> nhau, biÓu hiÖn c¸c hµnh vi ng«n ng÷ kh¸c<br /> nhau. Tõ th× xuÊt hiÖn trong c¸c hµnh vi<br /> ng«n ng÷ ë nh÷ng ph¸t ng«n ®· ph©n tÝch ë<br /> trªn cho ta thÊy c¸c hiÖu lùc ë lêi kh¸c nhau,<br /> biÓu hiÖn c¸c hµnh vi ng«n ng÷ rÊt kh¸c<br /> nhau. C¸c hµnh vi ng«n ng÷ gi¸n tiÕp lµ mét<br /> trong nh÷ng ph−¬ng thøc t¹o ra tÝnh m¬ hå<br /> vÒ nghÜa trong lêi nãi. Tuy nhiªn, nã cÇn cã<br /> quy t¾c sö dông giao tiÕp c¸c hµnh vi ë lêi.<br /> Muèn nhËn diÖn hµnh vi gi¸n tiÕp cÇn ph¶i<br /> dùa vµo ng÷ c¶nh, dùa vµo quan hÖ ng÷<br /> nghÜa gi÷a c¸c thµnh phÇn cña néi dung<br /> mÖnh ®Ò trong biÓu thøc ng÷ vi, c¬ chÕ cña<br /> hµnh vi ë lêi gi¸n tiÕp lµ ë c¸c ®iÒu kiÖn sö<br /> dông cña hµnh vi ë lêi.<br /> Chó thÝch: C¸c kÝ hiÖu trong bµi ®−îc<br /> hiÓu nh− sau:: => phÐp kÐo theo; Λ giao<br /> ho¸n; V kÕt hîp; ~ kh«ng.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. §ç H÷u Ch©u, Bïi Minh To¸n (1983), §¹i<br /> c−¬ng ng«n ng÷ häc, tËp II, Nxb Gi¸o dôc.<br /> 2. NguyÔn §øc D©n, Ng÷ nghÜa c¸c tõ h−:<br /> §Þnh h−íng nghÜa cña tõ, Ng«n ng÷, sè 2 /<br /> 1984.<br /> 3. NguyÔn §øc D©n (1987), L«gich - ng÷<br /> nghÜa - có ph¸p, Nxb §¹i häc vµ THCN.<br /> 4. NguyÔn §øc D©n (1996), L«gic vµ TiÕng<br /> ViÖt, Nxb Gi¸o dôc.<br /> 5. NguyÔn ThiÖn Gi¸p (2004), Dông häc ViÖt<br /> ng÷, Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> 6. Hoµng Phª, To¸n tö l«gich - t×nh th¸i,<br /> Ng«n ng÷ sè 4/1984.<br /> 7. Hoµng Phª (1989), L«gic ng«n ng÷ häc,<br /> Nxb Khoa häc X· héi.<br /> (Ban Biªn tËp nhËn bµi ngµy 03-05-2012)<br /> <br />