Nỗ lực tập thể và phong trào xã hội ở Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa và hiện đại hóa: Một khởi thảo nghiên cứu - Bùi Thế Cường

X· héi häc sè 1 (81), 2003 3<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nç lùc tËp thÓ vµ Phong trµo x· héi ë viÖt nam<br /> trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa:<br /> Mét khëi th¶o Nghiªn cøu 1<br /> <br /> Bïi ThÕ C−êng<br /> <br /> <br /> <br /> 1. VÊn ®Ò nghiªn cøu<br /> Hµng ngµy, chóng ta th−êng b¾t gÆp tõ "phong trµo" hay côm tõ "ph¸t ®éng<br /> phong trµo", trªn b¸o chÝ, trong héi häp, trong diÔn v¨n, trong giao tiÕp, ... §èi víi<br /> thÕ hÖ ngµy nay b−íc vµo tuæi 50-60, "phong trµo" ®· sím ®i vµo vèn tõ Ýt ái cña hä<br /> tù tuæi niªn thiÕu. §iÒu ®ã gîi ý r»ng ë ViÖt Nam, "phong trµo" lµ mét hiÖn t−îng<br /> phæ biÕn, lµ mét phÇn cña ®êi sèng x· héi, nã ph¶n ¸nh mét kiÓu nh×n th«ng dông,<br /> vµ chÝnh thèng, ®èi víi thÕ giíi x· héi, ®−îc chia sÎ trong t− duy còng nh− giao tiÕp<br /> gi÷a mäi ng−êi.<br /> B¶n th©n Nhµ n−íc ViÖt Nam hiÖn ®¹i ra ®êi tõ n¨m 1945 lµ kÕt qu¶ cña mét<br /> phong trµo x· héi vÜ ®¹i nh»m gi¶i phãng d©n téc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa.<br /> §æi Míi còng chÝnh lµ mét phong trµo x· héi lín ®ang dÉn ®Õn nhiÒu biÕn ®æi x· héi<br /> ch−a tõng thÊy ë n−íc ta. Mäi nhµ quan s¸t ®Òu cã thÓ thÊy r»ng §æi Míi lµ thêi kú<br /> n¶y sinh hµng lo¹t c¸c phong trµo x· héi kh¸c nhau.<br /> Nh×n vµo c¸c gi¸o tr×nh x· héi häc n−íc ngoµi, hÇu nh− ®Òu cã mét ch−¬ng<br /> nhan ®Ò "hµnh vi tËp thÓ vµ phong trµo x· héi". Ng−êi ta còng thÊy chóng trong<br /> danh môc chÝnh thøc c¸c chuyªn ngµnh x· héi häc.<br /> §Æt hai thùc tÕ trªn vµo mét luång suy ngÉm, ®iÒu g©y ng¹c nhiªn lµ cho ®Õn<br /> nay cã rÊt Ýt c«ng tr×nh x· héi häc chuyªn nghiÖp ë ViÖt Nam nªu nhiÖm vô nghiªn<br /> cøu c¸c phong trµo x· héi. Xin b¹n ®äc chó ý ®Õn ®Þnh ng÷ "chuyªn nghiÖp". Thùc ra,<br /> nh− lµ mét phÇn cña thùc tiÔn c¸c phong trµo, ®· cã v« sè b¸o c¸o, s¬ kÕt, tæng kÕt,<br /> luËn bµn, ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò "phong trµo". Nh÷ng c¸i ®ã Ýt nhiÒu ®Òu mang tÝnh<br /> nghiªn cøu, cã b¸o c¸o chøa ®ùng nh÷ng ph©n tÝch s©u s¾c, rót ra nh÷ng kÕt luËn<br /> x¸c ®¸ng, cã gi¸ trÞ thùc tiÔn. ë ®©y, t«i chØ muèn nãi ®Õn t×nh h×nh trong lÜnh vùc x·<br /> héi häc nh− lµ mét ngµnh khoa häc cô thÓ, cã nh÷ng thñ tôc nghiªn cøu chÆt chÏ vÒ<br /> 1<br /> Bµi viÕt trong khu«n khæ ®Ò tµi tiÒm lùc ViÖn X· héi häc n¨m 2002. Nhãm nghiªn cøu: Bïi ThÕ C−êng,<br /> BÕ Quúnh Nga, NguyÔn §øc TruyÕn, NguyÔn Ngäc H¶i, D−¬ng ChÝ ThiÖn, NguyÔn ThÞ Ph−¬ng, L−u §×nh<br /> Nh©n, §Æng Vò Hoa Th¹ch, §Æng ViÖt Ph−¬ng, Lª H¶i Hµ.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 4 Nç lùc tËp thÓ vµ Phong trµo x· héi ë ViÖt Nam ...<br /> <br /> kh¸i niÖm, lý thuyÕt, ph−¬ng ph¸p, do c¸c nhµ x· héi häc cã chuyªn m«n tiÕn hµnh.<br /> 2. Mét x· héi häc vÒ Phong trµo x· héi thÝch øng víi thùc tÕ ViÖt Nam<br /> Khi tiÕn hµnh ph©n tÝch lý thuyÕt vÒ phong trµo x· héi, nãi chung c¸c nhµ x·<br /> héi häc trªn thÕ giíi b¾t ®Çu tõ kh¸i niÖm hµnh vi tËp thÓ nh− lµ c¸i nÒn cña mäi<br /> phong trµo x· héi. Cã t¸c gi¶ l¹i b¾t ®Çu tõ kh¸i niÖm "mass" (quÇn chóng, ®¹i<br /> chóng). Nh÷ng chñ ®Ò th−êng ®−îc ®Ò cËp lµ: ®Þnh nghÜa, ph©n lo¹i, ph©n ®o¹n (c¸c<br /> giai ®o¹n trong mét phong trµo), c¸c lý thuyÕt gi¶i thÝch, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> phong trµo x· héi.2<br /> C¸ch hiÓu t−¬ng ®èi chung xem phong trµo x· héi lµ nh÷ng nç lùc tËp thÓ cã<br /> chñ ®Þnh cña mét hay nhiÒu nhãm ng−êi nh»m thùc hiÖn c¸c biÕn ®æi x· héi. Phong<br /> trµo x· héi lµ nh÷ng ho¹t ®éng tù nguyÖn cã tæ chøc, dµi h¹n, cã chñ ®Ých khuyÕn<br /> khÝch hay ph¶n kh¸ng mét khÝa c¹nh nµo ®ã cña biÕn chuyÓn x· héi. Ng−êi ta xem<br /> phong trµo x· héi lµ nh÷ng cè g¾ng phi thiÕt chÕ nh»m biÕn ®æi x· héi th«ng qua<br /> hµnh ®éng tËp thÓ (NguyÔn Xu©n NghÜa, 2002, trang 177 vµ tiÕp theo). Nh− vËy,<br /> nh÷ng ®Æc tr−ng sau ®©y liªn quan ®Õn phong trµo x· héi: nç lùc tËp thÓ; tù nguyÖn;<br /> cã tæ chøc; dµi h¹n; nh»m khuyÕn khÝch, thay ®æi, hay ph¶n kh¸ng c¸i g× ®ã trong<br /> biÕn ®æi x· héi; tõ phong trµo tiÕn tíi h×nh thµnh ®Þnh chÕ x· héi. Ng−êi ta còng<br /> nhÊn m¹nh ®Õn ba ®iÒu kiÖn cho sù tån t¹i cña phong trµo: nã ph¶i cã b¶n s¾c<br /> (identity), nã ph¶i lµm râ m×nh "nh©n danh ai, c¸i g×", vµ nã ph¶i lµm râ "®èi t−îng"<br /> x· héi cña m×nh (môc tiªu, kÎ thï).<br /> Trong mét c«ng tr×nh vÒ "C¸c vÊn ®Ò x· héi", C. Zastrow cho r»ng ®Ó mét<br /> vÊn ®Ò x· héi ®−îc thõa nhËn, ®iÒu c¨n b¶n lµ ph¶i cã mét nhãm ng−êi t−¬ng ®èi<br /> ®«ng ®¶o hoÆc cã ¶nh h−ëng ®−a c¸i hoµn c¶nh x· héi mµ nã xem lµ "vÊn ®Ò x· héi"<br /> ra c«ng luËn. C¸c nhãm ®−a mét vÊn ®Ò x· héi ra c«ng luËn ®−îc ®Æc tr−ng nh− lµ<br /> c¸c phong trµo x· héi. Nãi c¸ch kh¸c, mét phong trµo x· héi lµ mét nhãm ng−êi<br /> ®«ng ®¶o kÕt hîp víi nhau ®Ó duy tr× hay biÕn ®æi mét hoµn c¶nh x· héi (C.<br /> Zastrow, 2000).<br /> Bªn c¹nh viÖc ®−a ra nh÷ng tri thøc bæ Ých vÒ phong trµo x· héi, c¸c tµi liÖu<br /> nghiªn cøu x· héi häc quèc tÕ vÒ lÜnh vùc nµy còng ®em l¹i mét c¶m gi¸c t−¬ng ®èi<br /> hçn ®én vµ m¬ hå. §iÒu nµy mét phÇn do chÝnh tÝnh phøc t¹p cña lÜnh vùc nghiªn<br /> cøu. B¶n th©n c¸c nhµ nghiªn cøu còng nãi ®Õn mét chuçi nh÷ng h×nh th¸i hÕt søc<br /> kh¸c nhau cña c¸c hµnh vi tËp thÓ vµ phong trµo x· héi.<br /> Mét trong nh÷ng khã kh¨n khi muèn ¸p dông tiÕp cËn x· héi häc hiÖn nay vÒ<br /> phong trµo x· héi vµo thùc tÕ ngoµi ph−¬ng T©y, theo t¸c gi¶ bµi viÕt, lµ ë chç tiÕp<br /> cËn nµy th−êng cho r»ng mét ®Æc tr−ng cña phong trµo x· héi lµ lu«n xuÊt ph¸t tõ<br /> bªn ngoµi nhµ n−íc, lµ h×nh th¸i phi ®Þnh chÕ hãa cña hµnh ®éng chÝnh trÞ, vµ Ýt<br /> nhiÒu mang tÝnh kh¸c biÖt víi hÖ chuÈn mùc hiÖn t¹i. Quan niÖm nh− vËy ch−a ch¾c<br /> ®· cã thÓ gi¶i thÝch ®−îc nhiÒu hiÖn t−îng thuéc lo¹i nµy ë c¸c n−íc vµ nÒn kinh tÕ<br /> <br /> <br /> 2<br /> Xem: Bïi ThÕ C−êng vµ céng sù. Phong trµo x· héi trong thêi kú §æi Míi: Mét nghiªn cøu b−íc ®Çu.<br /> ViÖn X· héi häc. Phßng Phóc lîi x· héi. B¸o c¸o ®Ò tµi tiÒm lùc n¨m 2002.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi ThÕ C−êng 5<br /> <br /> míi næi lªn ë ch©u ¸ trong ba thËp niªn qua. LÊy vÝ dô vÒ phong trµo x©y dùng n«ng<br /> th«n míi ë Hµn Quèc trong thËp niªn 70-80 (§Æng Kim S¬n, 2001). §©y lµ mét phong<br /> trµo, ®«i khi cßn gäi lµ campaign (cuéc vËn ®éng hay chiÕn dÞch), mµ ®−îc khëi ®éng<br /> tõ bªn trªn, tõ l·nh ®¹o cao nhÊt cña Hµn Quèc. Nh−ng nh− nhiÒu nghiªn cøu ®¸nh<br /> gi¸ chØ ra, cuéc vËn ®éng nµy ®· thu hót ®−îc sù tham gia m¹nh mÏ tõ d−íi lªn cña<br /> ng−êi d©n, vµ nã trë thµnh mét phong trµo x· héi thùc sù, ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ to<br /> lín. Cã ®−îc ®iÒu nµy mét phÇn do chÝnh sù cam kÕt m¹nh vµ chØ ®¹o s¸t sao cña cÊp<br /> l·nh ®¹o quèc gia.<br /> Khi muèn tiÕp thu vµ vËn dông c¸c thµnh tùu trong nghiªn cøu x· héi häc vÒ<br /> phong trµo x· héi vµo thùc tÕ ViÖt Nam, còng sÏ gÆp khã kh¨n t−¬ng tù. §iÒu nµy<br /> ®Æt ra cho c¸c nhµ x· héi häc n−íc ta nhiÖm vô ph¸t triÓn c¸c kh¸i niÖm vµ lý thuyÕt<br /> liªn quan ®Õn phong trµo x· héi thÝch øng víi thùc tÕ ViÖt Nam.<br /> §Ó cã thÓ hiÓu ®−îc thùc tÕ phong trµo x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay, t¸c gi¶ bµi<br /> viÕt cho r»ng cÇn mét kh¸i niÖm trung gian, qu¸ ®é. T¸c gi¶ muèn ®Ò xuÊt mét kh¸i<br /> niÖm lµm viÖc t¹m thêi gäi lµ "nh÷ng nç lùc tËp thÓ" ®Ó thay cho "phong trµo x· héi",<br /> mét trong nh÷ng kh¸i niÖm then chèt cña x· héi häc hiÖn ®¹i. "Nç lùc tËp thÓ" uyÓn<br /> chuyÓn, dÔ thÝch hîp h¬n cho viÖc ph©n tÝch thùc tÕ ViÖt Nam hiÖn nay. "Nç lùc tËp<br /> thÓ" nãi vÒ nh÷ng hµnh ®éng chung, cïng nhau, dµi h¹n, Ýt nhiÒu cã tæ chøc, cña mét<br /> nhãm, mét tËp thÓ, nh»m mét hay mét vµi môc tiªu mang tÝnh c«ng céng. Trong bµi<br /> viÕt nµy, hai ph¹m trï trªn ®«i khi ®−îc dïng lÉn cho nhau, nh−ng còng cã khi cã ý<br /> nghÜa t¸ch biÖt nhau.<br /> 3. Nç lùc tËp thÓ vµ phong trµo x· héi ë ViÖt Nam trong thêi kú<br /> ®æi míi<br /> 3.1. Bèi c¶nh lÞch sö<br /> Trong thÕ kû 20, ViÖt Nam lµ mét ®Êt n−íc cã nhiÒu phong trµo x· héi c¸c<br /> lo¹i. Ch¼ng h¹n, Ph¹m Xanh nãi lÞch sö ViÖt Nam thÕ kû 20 nh− mét cuén phim víi<br /> s¸u tr−êng ®o¹n ®Çy Ên t−îng. Tr−êng ®o¹n mét: phong trµo ®æi míi t− duy cña líp<br /> nho sÜ yªu n−íc ®Çu thÕ kû. Do t¸c ®éng cña cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø nhÊt<br /> (1897-1914) vµ luång giã t©n v¨n, t©n th− ®Õn tõ Trung Quèc vµ NhËt B¶n, c¸c nhµ<br /> nho ®Çu thÕ kû 20 ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vÒ tri thøc vµ t− duy. BiÓu<br /> hiÖn ®Ønh cao cña sù thay ®æi nµy lµ Phong trµo Duy T©n vµ Phong trµo §«ng Kinh<br /> nghÜa thôc thêi kú 1906-1908. Tr−êng ®o¹n hai: giao thoa v¨n hãa §«ng-T©y nh÷ng<br /> n¨m 20. Tr−êng ®o¹n ba: cuéc ®Êu tranh xoay quanh nhiÖm vô gi¶i phãng d©n téc<br /> khëi ®Çu tõ n¨m 1925, lÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam xuÊt hiÖn c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ,<br /> cuéc ®Êu tranh giµnh b¸ quyÒn l·nh ®¹o chÝnh trÞ phong trµo gi¶i phãng d©n téc<br /> ph©n th¾ng b¹i vµo th¸ng 2.1930, khi khëi nghÜa Yªn B¸i cña Quèc d©n ®¶ng thÊt<br /> b¹i ®ång thêi §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng ra ®êi. Tr−êng ®o¹n bèn: ba cuéc tËp d−ît<br /> dÉn ®Õn C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 dùng nªn Nhµ n−íc ViÖt Nam d©n chñ<br /> céng hoµ ®Çu tiªn ë khu vùc thuéc ®Þa. Tr−êng ®o¹n n¨m: cuéc tr−êng chinh 30 n¨m<br /> giµnh ®éc lËp vµ thèng nhÊt d©n téc. Vµ tr−êng ®o¹n cuèi cïng: §æi Míi t− duy lÇn<br /> n÷a (Ph¹m Xanh, 2001).<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 6 Nç lùc tËp thÓ vµ Phong trµo x· héi ë ViÖt Nam ...<br /> <br /> Nh×n tõ gãc ®é x· héi häc vÒ phong trµo x· héi, s¸u tr−êng ®o¹n trªn chøa<br /> ®ùng hµng lo¹t phong trµo x· héi lín ë n−íc ta thÕ kû 20.<br /> B¶n th©n Nhµ n−íc ViÖt Nam hiÖn nay lµ kÕt qu¶ cña mét phong trµo c¸ch<br /> m¹ng l©u dµi. Phong trµo nµy, ®Ó ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu cña m×nh, ®· th−êng xuyªn<br /> ph¸t ®éng nh÷ng lo¹i phong trµo x· héi kh¸c nhau. Lµ kÕt qu¶ cña mét phong trµo<br /> x· héi vÜ ®¹i, thõa h−ëng truyÒn thèng "phong trµo", khi ®· giµnh ®−îc chÝnh quyÒn,<br /> §¶ng vµ Nhµ n−íc th−êng xuyªn quan t©m ®Õn vÊn ®Ò phong trµo x· héi. B¶n th©n<br /> Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· khëi x−íng hµng lo¹t phong trµo, trong ®ã cã nh÷ng phong<br /> trµo ®−îc thÕ giíi ghi nhËn lµ mang tÇm thêi ®¹i. Vµo ngµy ®Çu thµnh lËp Nhµ n−íc<br /> ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa, Ng−êi ph¸t ®éng phong trµo diÖt giÆc dèt, khëi ®Çu<br /> mét qu¸ tr×nh x©y dùng x· héi gi¸o dôc phæ cËp, x· héi häc tËp. Chñ tÞch Hå ChÝ<br /> Minh cßn lµ t¸c gi¶ cña phong trµo "g©y ®êi sèng míi", "trång c©y, g©y rõng", "ng−êi<br /> tèt, viÖc tèt" (Bïi ThÕ C−êng vµ céng sù, 2002b).<br /> Cuéc vËn ®éng x©y dùng hîp t¸c x· nh÷ng n¨m 60 ë n«ng th«n miÒn B¾c cßn<br /> ®Ó ngá mét c¸i "cöa" cho ng−êi n«ng d©n: m¶nh ®Êt 5%. Sù kh¸c biÖt gi÷a hai "nÒn<br /> kinh tÕ" (kinh tÕ hîp t¸c x· vµ kinh tÕ 5%) lu«n lµ mét b»ng chøng xóc t¸c cho sù suy<br /> nghÜ ë ng−êi qu¶n lý còng nh− ng−êi d©n. Trong ®iÒu kiÖn bøc b¸ch (hay thuËn lîi?),<br /> ng−êi d©n cµy vµ ng−êi qu¶n lý ë c¬ së ®· cïng nhau tiÕn hµnh nh÷ng nç lùc tËp thÓ<br /> mµ sau nµy gäi lµ "kho¸n chui", chóng trë nªn phong trµo réng kh¾p, khi ®−îc ñng<br /> hé ë nh÷ng c¸n bé qu¶n lý cÊp cao, ®−îc ®Þnh chÕ hãa thµnh chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ<br /> Nhµ n−íc víi ChØ thÞ 100 CT/TW (1981) cña Trung −¬ng §¶ng vµ NghÞ quyÕt<br /> 10NQ/TW (1988) cña Bé ChÝnh trÞ. Phong trµo hîp t¸c x· vµ phong trµo "kho¸n chui"<br /> lµ minh ho¹ tèt cho vÊn ®Ò c¸c phong trµo t−¬ng ph¶n nhau, c¸c giai ®o¹n cña phong<br /> trµo, qu¸ tr×nh ®Þnh chÕ hãa phong trµo.<br /> Còng lµ mét phong trµo, b¶n th©n §æi Míi ®Õn l−ît nã ®· më ra mét bèi c¶nh<br /> x· héi cho c¸c phong trµo x· héi kh¸c. Cã thÓ xem ®©y lµ mét vÝ dô liªn quan ®Õn lý<br /> thuyÕt vÒ mèi quan hÖ gi÷a phong trµo chung vµ phong trµo ®Æc thï. Phong trµo §æi<br /> Míi ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sù t−¬ng t¸c gi÷a l·nh ®¹o bªn trªn víi ®«ng ®¶o quÇn chóng<br /> vµ c¸n bé bªn d−íi (ph¶i ch¨ng ®iÒu nµy minh häa lý thuyÕt cña Lª Nin vÒ t×nh thÕ<br /> c¸ch m¹ng?). Nh÷ng ý t−ëng c¬ b¶n cña phong trµo §æi Míi ®· dÇn dÇn thÊm s©u vµo<br /> mäi tÇng líp c¸n bé vµ nh©n d©n, ®−îc ®Þnh chÕ hãa trong ®−êng lèi, chñ tr−¬ng cña<br /> §¶ng, trong hÖ thèng chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc vµ trong hÖ thèng ph¸p luËt.<br /> Nh÷ng nguyªn t¾c vµ hÖ qu¶ cña §æi Míi ®· thÓ hiÖn trong cÊu tróc x· héi vµ<br /> v¨n hãa, trong ®ã næi lªn bøc tranh ®a mµu s¾c vÒ c¸c lo¹i h×nh nç lùc tËp thÓ vµ<br /> phong trµo x· héi kh¸c nhau. Sau §æi Míi, tÝnh chÊt phong trµo ®· cã sù thay ®æi.<br /> Tr−íc kia, c¸c phong trµo x· héi th−êng do §¶ng vµ Nhµ n−íc khëi x−íng, hoÆc trùc<br /> tiÕp hoÆc th«ng qua c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng. Trong nh÷ng n¨m 90, xuÊt hiÖn<br /> nh÷ng phong trµo d©n sù tõ d−íi lªn.<br /> 3.2. Khu«n khæ chÝnh trÞ vµ ph¸p lý<br /> Thêi kú §æi Míi t¹o nªn mét khu«n khæ x· héi míi (bao gåm c¸c khÝa c¹nh<br /> kinh tÕ, t− t−ëng, chÝnh trÞ vµ ph¸p lý) cho phong trµo x· héi. Khu«n khæ nµy h×nh<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi ThÕ C−êng 7<br /> <br /> thµnh nh− lµ kÕt qu¶ cña sù t−¬ng t¸c (interplay) th−êng xuyªn gi÷a c¸c t¸c viªn x·<br /> héi (social actor), chÝnh v× vËy mµ khu«n khæ x· héi nµy cÇn ®−îc nh×n trong tr¹ng<br /> th¸i ®éng.<br /> §−êng lèi §æi míi b¾t ®Çu tõ 1986 ®Æt ra nh÷ng nguyªn t¾c míi vÒ qu¶n lý x·<br /> héi vµ con ng−êi, t¹o ra mét sù cëi më h¬n ®èi víi nh÷ng hµnh ®éng tËp thÓ. MÆt<br /> kh¸c, nguyªn t¾c ®−îc gäi lµ "x· héi hãa" ®· thay thÕ nguyªn t¾c "Nhµ n−íc lo mäi<br /> viÖc", theo ®ã c¸c t¸c nh©n kh«ng ph¶i Nhµ n−íc cã quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm tham gia<br /> cïng víi Nhµ n−íc ®¸p øng c¸c nhu cÇu x· héi (Bïi ThÕ C−êng, 1999). Suèt trong<br /> thËp niªn 90, §¶ng vµ Nhµ n−íc ®· ban hµnh hµng lo¹t v¨n kiÖn vµ v¨n b¶n ph¸p lý<br /> t¹o nªn khung khæ cho c¸c ho¹t ®éng x· héi cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n. Khu«n khæ<br /> nµy liªn quan ®Õn viÖc qu¶n lý tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña héi quÇn chóng; nh÷ng bé<br /> luËt cho c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi vµ c¬ chÕ lµm viÖc gi÷a c¬ quan chÝnh quyÒn<br /> c¸c cÊp víi tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi; hµnh lang ph¸p lý cho ho¹t ®éng ®×nh c«ng, b·i<br /> c«ng, khiÕu n¹i, tè c¸o, ...<br /> N¨m 1989, Héi ®ång Bé tr−ëng cã ChØ thÞ 01/CT-H§BT vÒ viÖc qu¶n lý tæ<br /> chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c héi quÇn chóng. N¨m 1990, Quèc héi th«ng qua LuËt<br /> C«ng §oµn, n¨m 1999 th«ng qua LuËt MÆt trËn Tæ quèc. N¨m 1992, Quèc héi th«ng<br /> qua HiÕn ph¸p 1992, trong ®ã cã nh÷ng ®iÒu kho¶n liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng cña<br /> c«ng d©n trong lÜnh vùc c«ng céng, nh− §iÒu 11, §iÒu 53, §iÒu 74. Còng thêi gian<br /> nµy, Quèc héi th«ng qua LuËt vÒ tæ chøc ChÝnh phñ vµ ñy ban nh©n d©n c¸c cÊp,<br /> trong ®ã quy ®Þnh c¬ chÕ lµm viÖc gi÷a c¬ quan chÝnh quyÒn vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ -<br /> x· héi. N¨m 1992, ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 35-H§BT vÒ tæ chøc, qu¶n lý,<br /> ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ, më ®−êng cho viÖc thµnh lËp c¸c tæ<br /> chøc nghiªn cøu vµ triÓn khai ngoµi nhµ n−íc. N¨m 1994 vµ 1995, Quèc héi ban<br /> hµnh LuËt Lao ®éng vµ LuËt D©n sù, nh»m ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ lao ®éng vµ d©n<br /> sù. N¨m 1996, ban hµnh mét sè v¨n b¶n luËt nh»m cô thÓ hãa LuËt Lao ®éng, nh−<br /> Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng, nh»m t¹o ra hµnh ph¸p lý cho<br /> ho¹t ®éng ®×nh c«ng, b·i c«ng. N¨m 1998, ban hµnh Quy chÕ d©n chñ c¬ së vµ LuËt<br /> KhiÕu n¹i, tè c¸o.<br /> Nh×n chung, ®· cã mét khu«n khæ chÝnh trÞ, ph¸p lý vµ hµnh chÝnh cho lÜnh<br /> vùc c¸c hµnh vi tËp thÓ vµ phong trµo x· héi thÝch hîp h¬n cho giai ®o¹n míi. Tuy<br /> nhiªn, khu«n khæ nµy vÉn ch−a ®−îc hoµn thiÖn vµ ®Æc biÖt lµ viÖc thùc hiÖn vÉn cßn<br /> xa so víi quy ®Þnh.<br /> Theo mét b¸o c¸o cña Ng©n hµng ThÕ giíi, Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸, ba<br /> c«ng viÖc quan träng s¾p tíi ®Ó t¨ng c−êng sù tham gia cña ng−êi d©n lµ t¨ng c−êng<br /> trªn c¶ n−íc viÖc thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ c¬ së, th«ng qua luËt vÒ c¸c tæ chøc phi<br /> chÝnh phñ, vµ söa ®æi LuËt tè c¸o vµ khiÕu n¹i. Ba c«ng viÖc nµy gãp phÇn ph¸t triÓn<br /> mét x· héi d©n sù thùc chÊt. HiÖn nay, viÖc ra ®êi cña c¸c hiÖp héi thuéc x· héi d©n<br /> sù vÉn dùa trªn c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vµ thñ tôc hµnh chÝnh phiÒn hµ, chång chÐo,<br /> l¹c hËu vµ m©u thuÉn nhau (Ng©n hµng ThÕ giíi, Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸.<br /> 2002, trang 80-81).<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 8 Nç lùc tËp thÓ vµ Phong trµo x· héi ë ViÖt Nam ...<br /> <br /> 3.3. Mét ph©n lo¹i häc phong trµo x· héi<br /> ThËt khã mµ ®−a ra ®−îc mét sù ph©n lo¹i còng nh− mét tæng quan vÒ phong<br /> trµo x· héi ë ViÖt Nam trong thËp niªn 90. V« sè nç lùc tËp thÓ vµ phong trµo ®· næi<br /> lªn ë mäi lÜnh vùc, mäi ®Þa ph−¬ng, víi ®ñ lo¹i s¸ng kiÕn. B¶ng 2 ®−a ra vÝ dô mét<br /> bøc tranh hoµn toµn kh«ng ®Çy ®ñ vÒ c¸c phong trµo trong thêi gian qua. Mét nghiªn<br /> cøu réng vµ s©u h¬n cÇn tiÕn hµnh hai viÖc song song víi nhau. Mét lµ thö cè g¾ng<br /> liÖt kª mäi ho¹t ®éng mµ chóng ta tù gäi lµ "phong trµo". ChØ riªng ®iÒu nµy th«i<br /> còng lµ mét nhiÖm vô kh«ng dÔ dµng. Nh−ng viÖc thø hai, khã h¬n vµ bæ Ých h¬n ®èi<br /> víi nghiªn cøu x· héi häc, ®ã lµ ph©n biÖt ®−îc trong sè ®ã nh÷ng c¸i nµo thùc sù<br /> phï hîp víi kh¸i niÖm x· héi häc vÒ phong trµo x· héi. DÜ nhiªn, kh¸i niÖm "phong<br /> trµo x· héi" ë ®©y ph¶i ®−îc ph¸t triÓn thÝch hîp víi thùc tÕ ViÖt Nam.<br /> B¶ng 1. Phong trµo, lo¹i h×nh vµ t¸c nh©n khëi x−íng<br /> <br /> Phong trµo/cuéc vËn ®éng trong nh÷ng T¸c nh©n khëi x−íng C¸c kiÓu ph©n lo¹i<br /> n¨m 90 (xÕp theo ABC)<br /> B¶o thä, ng−êi cao tuæi C¬ quan §¶ng Hµnh vi tËp thÓ/phong trµo<br /> x· héi<br /> B·i c«ng tËp thÓ<br /> B¶o vÖ m«i tr−êng C¬ quan nhµ n−íc<br /> Cuéc vËn ®éng/ chiÕn dÞch/<br /> ChØnh ®èn, x©y dùng §¶ng<br /> nç lùc tËp thÓ/ trµo l−u/<br /> Cøu trî thiªn tai Tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi phong trµo x· héi<br /> Doanh nh©n trÎ/doanh nh©n nhá vµ võa<br /> §Òn ¬n ®¸p nghÜa Tæ chøc x· héi d©n sù (héi, Quan ph−¬ng/phi quan<br /> ph−¬ng (bªn trªn/bªn d−íi)<br /> §×nh c«ng tËp thÓ NGO, ...)<br /> HiÕn m¸u nh©n ®¹o<br /> C¸ch m¹ng/ c¶i c¸ch/<br /> KhiÕu kiÖn tËp thÓ Tæ chøc t«n gi¸o<br /> ph¶n kh¸ng<br /> KhuyÕn häc<br /> Ngµy v× ng−êi nghÌo ViÖn nghiªn cøu<br /> Ph©n lo¹i theo lÜnh vùc/chñ<br /> Ng−êi tèt viÖc tèt ®Ò (kinh tÕ, khuyÕn n«ng,<br /> chuyÓn giao c«ng nghÖ, tõ<br /> Quy chÕ d©n chñ c¬ së Nhãm x· héi (thø cÊp, s¬ cÊp)<br /> thiÖn, x· héi, v¨n hãa)<br /> Thanh niªn lËp nghiÖp<br /> Thi ®ua Dßng hä<br /> Toµn d©n ®oµn kÕt x©y dùng ®êi sèng<br /> v¨n hãa ë khu d©n c−<br /> TËp thÓ<br /> Toµn d©n tham gia b¶o ®¶m trËt tù an<br /> toµn giao th«ng<br /> Céng ®ång<br /> Toµn d©n x©y dùng phong trµo b¶o vÖ<br /> an ninh Tæ quèc<br /> TrÎ nghÌo v−ît khã C¸ nh©n<br /> Trë vÒ truyÒn thèng<br /> Uèng n−íc nhí nguån<br /> Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo<br /> <br /> Nh×n vµo bøc tranh phong phó vµ ®a d¹ng cña lÜnh vùc phong trµo x· héi, xin<br /> thö ®−a ra mét kiÓu ph©n lo¹i gåm ba lo¹i h×nh sau ®©y.<br /> Thø nhÊt, nh÷ng cuéc vËn ®éng do c¸c c¬ quan Nhµ n−íc hoÆc tæ chøc chÝnh<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi ThÕ C−êng 9<br /> <br /> trÞ - x· héi khëi x−íng, chñ tr× vµ phèi hîp. Cã thÓ kÓ ra mét sè cuéc vËn ®éng nh−<br /> "Toµn d©n tham gia b¶o ®¶m trËt tù an toµn giao th«ng", "Toµn d©n x©y dùng phong<br /> trµo b¶o vÖ an ninh Tæ quèc", "Xãa ®ãi gi¶m nghÌo", ...<br /> Thuéc vµo lo¹i nµy cã thÓ nªu lªn tr−êng hîp "Quü ®Òn ¬n ®¸p nghÜa". §Çu<br /> n¨m 1999, Quü ®Òn ¬n ®¸p nghÜa ®−îc x©y dùng vµ qu¶n lý ë 4 cÊp hµnh chÝnh theo<br /> §iÒu lÖ do ChÝnh phñ ban hµnh, nh»m vËn ®éng sù ñng hé tù nguyÖn cña c¸c tæ chøc<br /> x· héi vµ c¸ nh©n ®Ó cïng Nhµ n−íc ch¨m sãc nh÷ng ng−êi cã c«ng víi c¸ch m¹ng.<br /> Trong n¨m 1999, n¨m ho¹t ®éng ®Çu tiªn Quü ë c¶ 4 cÊp ®· vËn ®éng ®−îc 78 tû<br /> ®ång (Hµ Néi Míi, 20.4.2000). B¶n th©n Quü nµy còng lµ s¶n phÈm cña sù t−¬ng t¸c<br /> gi÷a trªn vµ d−íi: ý t−ëng "®Òn ¬n ®¸p nghÜa" ®· n¶y sinh tõ c¬ së vµ ®Þa ph−¬ng,<br /> ph¸t triÓn thµnh phong trµo vµ ®−îc ®Þnh chÕ hãa (ChÝnh phñ ban hµnh §iÒu lÖ, x©y<br /> dùng quü cã t− c¸ch ph¸p nh©n). Còng cã thÓ kÓ ®Õn tr−êng hîp "Quy chÕ d©n chñ c¬<br /> së" trong lo¹i h×nh nµy.<br /> <br /> N¨m 2000, Ban ChØ ®¹o Trung −¬ng kiÓm tra thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së ®· rót ra<br /> nhËn ®Þnh, nh×n tæng qu¸t vµ vÒ c¬ b¶n, Quy chÕ ®· tíi c¬ së vµ tíi d©n, trë thµnh mét cuéc<br /> "sinh ho¹t chÝnh trÞ" lín, t¸c ®éng tÝch cùc tíi mäi mÆt ®êi sèng. ViÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn<br /> Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së lµ mét chñ tr−¬ng lín, rÊt c¬ b¶n, quan hÖ mËt thiÕt tíi viÖc b¶o<br /> ®¶m ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa (Hµ Néi míi, 10.5.2000).<br /> <br /> NhiÒu phong trµo do c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi ph¸t ®éng, ch¼ng h¹n<br /> "Ngµy v× ng−êi nghÌo" vµ "Toµn d©n ®oµn kÕt x©y dùng ®êi sèng v¨n hãa ë khu<br /> d©n c−" cña MÆt trËn Tæ quèc, "Thanh niªn lËp nghiÖp" cña §oµn Thanh niªn,<br /> v.v... Cuéc vËn ®éng "Ngµy v× ng−êi nghÌo"®−îc triÓn khai tõ n¨m 2000 do MÆt<br /> trËn Tæ quèc chñ tr×, lÊy Ngµy ThÕ giíi chèng ®ãi nghÌo (17.10) hµng n¨m lµ ngµy<br /> cao ®iÓm vËn ®éng c¶ n−íc. ViÖc gÝup ®ì ng−êi nghÌo sÏ diÔn ra c¶ n¨m, nh−ng<br /> vËn ®éng ñng hé b»ng tiÒn tËp trung trong mét th¸ng, tõ 17.10 ®Õn 17.11<br /> (T.Ba/L.Minh/§.Häc, 2000).<br /> Lo¹i h×nh thø hai lµ c¸c nç lùc hay phong trµo do c¸c tæ chøc cã ph¸p nh©n<br /> (héi quÇn chóng, ViÖn nghiªn cøu, tæ chøc x· héi, ...) khëi x−íng vµ thùc hiÖn. Phong<br /> trµo khuyÕn häc, phong trµo ng−êi cao tuæi, hiÕn m¸u nh©n ®¹o, b¶o vÖ m«i tr−êng,<br /> ... lµ nh÷ng vÝ dô cho lo¹i h×nh nµy. Còng cã thÓ kÓ vµo ®©y xu h−íng lËp c¸c héi vµ<br /> tæ chøc phi chÝnh phñ. Tho¹t ®Çu, ®ã lµ nh÷ng nç lùc tËp thÓ nh»m tËp hîp nhau<br /> theo ®uæi nh÷ng môc tiªu chung nµo ®ã. §iÒu nµy dÉn ®Õn viÖc h×nh thµnh c¸c tæ<br /> chøc thÝch hîp lµm c«ng cô chÝnh cho viÖc tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng chung. Thuéc<br /> vµo lo¹i h×nh nµy cßn cã thÓ kÓ ®Õn nh÷ng phong trµo do héi ®oµn t«n gi¸o chÝnh<br /> thøc tæ chøc.<br /> Lo¹i h×nh thø ba bao gåm nh÷ng nç lùc tËp thÓ cña c¸c nhãm vµ tËp thÓ,<br /> kh«ng cã sù dÉn d¾t cña nh÷ng tæ chøc ph¸p nh©n, h×nh thµnh nh»m biÓu c¶m<br /> nh÷ng môc tiªu, yªu cÇu, nguyÖn väng cña c¸c tËp thÓ, nhãm x· héi nhÊt ®Þnh.<br /> Nh÷ng vÝ dô thuéc lo¹i nµy bao gåm c¸c cuéc ®×nh c«ng, b·i c«ng cña c«ng nh©n<br /> trong doanh nghiÖp; phong trµo "trë vÒ truyÒn thèng" (tu bæ ®×nh chïa, tæ chøc lÔ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 10 Nç lùc tËp thÓ vµ Phong trµo x· héi ë ViÖt Nam ...<br /> <br /> héi, phôc h−ng dßng hä qua viÖc lÔ tæ, x©y nhµ thê hä, söa sang må m¶); c¸c lo¹i héi<br /> vµ tæ chøc phi h×nh thøc (kh«ng cã ph¸p nh©n); c¸c cuéc khiÕu tè; sù kiÖn Th¸i B×nh<br /> n¨m 1997; c¸c "hµnh vi tËp thÓ" mang tÝnh t«n gi¸o hay mª tÝn kh«ng ph¶i do c¸c héi<br /> ®oµn t«n gi¸o chÝnh thøc tæ chøc; ...<br /> <br /> Cùu chiÕn binh NguyÔn V¨n Kim ë côm d©n c− 2 ph−êng Phóc X¸ (Ba §×nh). Mét lÇn xem tivi<br /> ch−¬ng tr×nh nãi vÒ con em c¸c cùu chiÕn binh bÞ nhiÔm chÊt ®éc da cam, suèt ®ªm «ng tr»n<br /> träc. H«m sau, «ng trÝch hai suÊt l−¬ng h−u cña hai vî chång (565.000 ®ång) cïng víi anh em<br /> trong Chi héi cùu chiÕn binh ®−îc 970.000 ®ång, ®Ó gióp ®ì cho mét sè gia ®×nh cùu chiÕn binh<br /> cã con em bÞ nhiÔm chÊt ®éc da cam. Ngay sau ®ã, Thµnh héi cùu chiÕn binh thµnh phè ®· ph¸t<br /> ®éng phong trµo ñng hé cùu chiÕn binh vµ con em hä bÞ nhiÔm chÊt ®éc da cam. ¤ng Kim vµ<br /> Chi héi 2 ph−êng Phóc X¸ lµ "nh÷ng ng−êi khëi x−íng cho phong trµo nµy". (§Æng Phong<br /> Quang. 2002. Ng−êi khëi x−íng phong trµo t×nh nghÜa. Hµ Néi Míi, 15/5/2002).<br /> <br /> MÆc dï cã thÓ ph©n biÖt kh¸ râ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña c¸c lo¹i h×nh nãi<br /> trªn, cã thÓ thÊy kh«ng cã ranh giíi râ rÖt gi÷a chóng. Ch¼ng h¹n, nh÷ng cuéc<br /> khiÕu tè cña ng−êi d©n ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng ®· t¨ng lªn trong thËp niªn 90. Con<br /> sè c¸c cuéc khiÕu tè tËp thÓ tíi trô së chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ trung −¬ng lªn<br /> ®Õn nhiÒu ngµn vô mçi n¨m (Lª §¨ng Doanh, 2001). Ph¶n øng tËp thÓ cña<br /> ng−êi d©n Th¸i B×nh n¨m 1997 ®¹t tíi mét ph¹m vi réng lín (NguyÔn §øc<br /> TruyÕn, 2002). Thùc tÕ nµy ®· lµ mét trong nh÷ng yÕu tè dÉn ®Õn viÖc §¶ng vµ<br /> Nhµ n−íc ®−a ra cuéc vËn ®éng "Quy chÕ d©n chñ c¬ së" n¨m 1998. Nh− vËy lµ<br /> nh÷ng môc tiªu vµ néi dung cña phong trµo tõ d−íi lªn ®· ®−îc ®Þnh chÕ hãa,<br /> ®−îc ®−a vµo lÜnh vùc chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt, ®−îc chÝnh thøc hãa, trë thµnh<br /> "cuéc vËn ®éng" tõ bªn trªn ®−a trë l¹i xuèng c¬ së. "ý §¶ng lßng d©n" lµ mét<br /> thµnh ng÷ thÓ hiÖn qu¸ tr×nh nµy.<br /> 3.4. NhËn xÐt ban ®Çu<br /> Nhµ n−íc lµm phong trµo x· héi<br /> §¶ng vµ Nhµ n−íc dµnh nhiÒu t©m søc cho vÊn ®Ò c¸c nç lùc tËp thÓ vµ phong<br /> trµo x· héi. Cho ®Õn nay, mÆc dï nguån tµi trî cña ng−êi d©n vµ tæ chøc quèc tÕ lµ<br /> ®¸ng kÓ, song Nhµ n−íc vÉn lµ nhµ tµi trî lín nhÊt trong lÜnh vùc c¸c phong trµo x·<br /> héi. C©u hái ®Æt ra lµ sù tµi trî cña Nhµ n−íc cã kÕt qu¶, vµ quan träng h¬n, cã hiÖu<br /> qu¶ nh− thÕ nµo, v× sao vµ nªn c¶i tiÕn theo h−íng nµo.<br /> TiÕp tôc truyÒn thèng "phong trµo c¸ch m¹ng", tõ h×nh th¸i phong trµo<br /> chuyÓn thµnh mét thÓ chÕ x· héi mµ chóng ta vÉn gäi lµ "c¬ chÕ tËp trung quan liªu<br /> bao cÊp", Nhµ n−íc lu«n chó träng ®Õn vÊn ®Ò phong trµo x· héi, song chñ yÕu dµnh<br /> cho m×nh phÇn lín quyÒn "ph¸t ®éng" c¸c phong trµo, trong khi dµnh rÊt Ýt quyÒn<br /> nµy cho "x· héi". C¸c phong trµo x· héi th−êng ®−îc khëi x−íng tõ bªn trªn (l·nh<br /> ®¹o, c¬ quan nhµ n−íc, ®oµn thÓ x· héi), chóng ®−îc t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng vÒ chÝnh<br /> trÞ, hµnh chÝnh, tæ chøc vµ tµi chÝnh.<br /> Lo¹i h×nh thø nhÊt trong ph©n lo¹i ë trªn cã nh÷ng t¸c ®éng chÝnh trÞ - x·<br /> héi ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, do ®Æc tÝnh quan liªu, "Nhµ n−íc hãa" cña c¸c ®oµn thÓ,<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi ThÕ C−êng 11<br /> <br /> nh÷ng phong trµo cña hä m¾c c¨n bÖnh th−êng gäi lµ "chØ ph¸t mµ Ýt ®éng", "h×nh<br /> thøc", chØ chó träng nh÷ng ho¹t ®éng "bÒ næi" ë bªn trªn mµ Ýt liªn quan ®Õn<br /> thµnh viªn c¬ së. Ch¼ng h¹n, n¨m 2000, Ban ChØ ®¹o Trung −¬ng kiÓm tra thùc<br /> hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së ®· nhËn xÐt, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn cuéc vËn<br /> ®éng nµy, tû lÖ tham gia häc tËp tuy cao nhÊt tõ nhiÒu n¨m nay, song cßn thÊp vµ<br /> ®¹i diÖn hé lµ chñ yÕu. Trong c«ng t¸c chØ ®¹o, nhiÒu ®Þa ph−¬ng chØ tËp trung<br /> thêi gian ®Çu lµm cã bµi b¶n. Tõ gi÷a 1999 trë ®i hÇu nh− bu«ng láng. Kh«ng Ýt<br /> n¬i viÖc triÓn khai thùc hiÖn Quy chÕ cßn h×nh thøc, lµm l−ít cho xong viÖc (Hµ<br /> Néi Míi, 10.5.2000).<br /> C¸c tæ chøc ®oµn thÓ x· héi nhËn ®−îc nh÷ng kho¶n kinh phÝ vµ tµi trî lín<br /> cña Nhµ n−íc ®Ó lµm "phong trµo", song nãi chung hiÖu qu¶ thÊp, kÕt qu¶ kh«ng<br /> t−¬ng xøng víi ®Çu t−, phÇn lín tµi chÝnh chØ dµnh cho ho¹t ®éng cña bé m¸y hµnh<br /> chÝnh vµ ho¹t ®éng tuyªn truyÒn bÒ næi, t¸c ®éng rÊt Ýt ®Õn ng−êi d©n ë c¬ së. §· gäi<br /> lµ phong trµo th× ®ã ph¶i lµ kÕt qu¶ cña ®«ng ®¶o thµnh viªn tham gia ("c¸ch m¹ng<br /> lµ sù nghiÖp cña quÇn chóng"). Muèn vËy, hä ph¶i cã tiÕng nãi, cã quyÒn quyÕt ®Þnh,<br /> ph¶i lµ "diÔn viªn" (actor) chÝnh.<br /> <br /> C¸c cuéc vËn ®éng do c¬ quan Nhµ n−íc tiÕn hµnh th−êng huy ®éng ®−îc kh¸ nhanh chãng<br /> nh÷ng nguån tµi chÝnh lín. §©y lµ mét kªnh t¹o cho Nhµ n−íc cã kh¶ n¨ng trë thµnh nhµ tµi<br /> trî lín nhÊt cho c¸c tæ chøc vµ phong trµo x· héi. Tuy nhiªn, "c¸ch thøc ®ãng gãp phóc lîi ë<br /> n¬i lµm viÖc hiÖn nay phæ biÕn lµ kh«ng chó träng ®Õn tÝnh tù nguyÖn vµ tù quyÕt ®Þnh cña<br /> tõng c¸ nh©n (cã ®ãng gãp hay kh«ng vµ ®ãng gãp bao nhiªu). Th«ng th−êng, "nhµ huy ®éng"<br /> (th−êng lµ C«ng ®oµn) th«ng b¸o trong mét cuéc häp hay trªn loa phãng thanh c«ng céng vÒ<br /> "kªu gäi cña cÊp trªn" ®ãng gãp "cho viÖc g×, v× sao, vµ bao nhiªu tiÒn mét ng−êi". Sau ®ã, tµi<br /> vô c«ng ty tù ®éng trõ kho¶n ®ãng gãp nh− nhau ®ã trong tiÒn l−¬ng mçi ng−êi lao ®éng<br /> tr−íc khi ph¸t l−¬ng. C¸ch lµm "huy ®éng theo mÖnh lÖnh tõ bªn trªn" nµy nhanh chãng ®¹t<br /> ®−îc kÕt qu¶ nh− mong muèn vÒ mÆt tµi chÝnh, song l¹i hÇu nh− kh«ng cã kÕt qu¶ g× vÒ mÆt<br /> ý nghÜa x· héi vµ tËp thÓ" (Bïi ThÕ C−êng vµ céng sù, 2002a).<br /> "Bµ tæ tr−ëng ®−a cho mét danh môc c¸c kho¶n ®ãng gãp trong n¨m, ®¹i kh¸i vÖ sinh, an ninh,<br /> råi gãp cho quü ng−êi nghÌo, quyªn gãp cho n¬i bÞ thiªn tai b·o lôt. L¾m thø l¾m, kh«ng nhí<br /> hÕt ®−îc. Mµ chång con ®· ®ãng gãp ë c¬ quan råi chø kh«ng ®©u. Nhµ t«i tæng céng lµ h¬n 6<br /> chôc ngh×n n¨m nay" (N÷, 45 tuæi, néi trî). (Bïi ThÕ C−êng, Ghi chÐp thùc ®Þa, 2002).<br /> <br /> Nh×n tõ gãc ®é lý thuyÕt huy ®éng nguån lùc, lo¹i h×nh nµy thÓ hiÖn −u thÕ lµ<br /> cã nhiÒu nguån tµi nguyªn, nh− møc cam kÕt vµ ñng hé m¹nh mÏ cña l·nh ®¹o chÝnh<br /> trÞ cÊp cao, cã hÖ thèng tæ chøc, kinh phÝ dåi dµo. Nh−ng cÇn chó ý r»ng tõ mét c¸ch<br /> nh×n kh¸c, cã nh÷ng lo¹i tµi nguyªn trong lo¹i h×nh nµy lµ nghÌo nµn hoÆc bÞ l·ng<br /> phÝ: nh©n lùc, ®Þnh chÕ, tÝnh tÝch cùc x· héi.<br /> Mét c©u hái còng cÇn ®Æt ra ë ®©y lµ ph¶i ch¨ng ChÝnh phñ vµ c¸c c¬<br /> quan Nhµ n−íc cÇn tËp trung h¬n vµo nh÷ng chøc n¨ng chÝnh cña m×nh, chuyÓn<br /> giao c¸i thùc tÕ l©u nay "Nhµ n−íc lµm phong trµo x· héi" cho khu vùc c¸c tæ<br /> chøc x· héi?<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 12 Nç lùc tËp thÓ vµ Phong trµo x· héi ë ViÖt Nam ...<br /> <br /> Thµnh qu¶ cña §æi Míi: nh÷ng nç lùc tËp thÓ vµ phong trµo x· héi tõ d−íi lªn<br /> Nh÷ng phong trµo thuéc lo¹i h×nh thø hai trong sù ph©n lo¹i ë trªn ®· ph¸t<br /> triÓn nhanh trong nh÷ng n¨m 90. Chóng ®¸p øng ®−îc hµng lo¹t nhu cÇu x· héi cña<br /> giai ®o¹n chuyÓn ®æi. Mét sè phong trµo cña lo¹i h×nh nµy ®−îc Nhµ n−íc chó ý vµ<br /> tõng b−íc quan t©m ñng hé. Ch¼ng h¹n, cã thÓ kÓ ra phong trµo khuyÕn häc vµ<br /> phong trµo ng−êi cao tuæi. Phong trµo khuyÕn häc næi lªn tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 tr−íc<br /> hÕt nh− lµ s¸ng kiÕn cña nh÷ng nhãm trÝ thøc vµ nhãm tinh hoa ë thµnh thÞ vµ n«ng<br /> th«n. Khi phong trµo ®¹t tíi giai ®o¹n h×nh thµnh tæ chøc, Nhµ n−íc ®· tµi trî nhiÒu<br /> h¬n, ®ång thêi can thiÖp nhiÒu h¬n vµo c«ng t¸c qu¶n lý. §iÒu nµy t¹o ra nh÷ng<br /> thuËn lîi ®ång thêi còng t¹o ra xu h−íng qu¶n lý kiÓu "hµnh chÝnh hãa vµ tõ trªn<br /> xuèng" (D−¬ng ChÝ ThiÖn, 2002).<br /> Phong trµo quü b¶o thä ë c¬ së ®· ®−îc khëi x−íng vµ lan truyÒn rÊt nhanh<br /> ë n«ng th«n miÒn B¾c tõ ®Çu nh÷ng n¨m 80. §©y lµ mét vÝ dô tèt cho c¸c lý thuyÕt<br /> vÒ phong trµo x· héi gi¶i thÝch sù næi lªn cña phong trµo tõ hiÖn tr¹ng mét nhãm<br /> x· héi c¶m thÊy bÞ yÕu thÕ, ngoµi r×a (marginal) do biÕn ®æi x· héi nhanh chãng, cã<br /> nhu cÇu tËp hîp ®Ó cñng cè b¶n s¾c nhãm vµ t×m thÊy ý nghÜa x· héi cho b¶n th©n.<br /> Trong mét thêi gian dµi, phong trµo nµy ®· nu«i d−ìng nhu cÇu h×nh thµnh mét tæ<br /> chøc réng lín cña ng−êi cao tuæi. Song, nãi chung nhu cÇu nµy míi chØ ®−îc ñng hé<br /> ë cÊp c¬ së vµ ®Þa ph−¬ng. ChØ ®Õn gi÷a thËp niªn 90, mét tæ chøc cña tuæi giµ trªn<br /> quy m« toµn quèc míi ra ®êi, vµ míi chØ ®−îc Nhµ n−íc thùc sù quan t©m tõ cuèi<br /> thËp niªn 90.<br /> Cã thÓ nªu lªn mét sè vÝ dô t−¬ng tù hai tr−êng hîp kÓ trªn, song cßn v« sè nç<br /> lùc tËp thÓ vµ phong trµo kh¸c ph¶i vËt lén víi viÖc tù huy ®éng c¸c nguån lùc tµi<br /> nguyªn, thiÕu sù tµi trî cña Nhµ n−íc.<br /> Víi tÝnh c¸ch lµ ng−êi t¹o ra khu«n khæ chÝnh trÞ, ph¸p lý vµ lµ nhµ tµi<br /> trî lín nhÊt trong lÜnh vùc x· héi, ®èi víi hai lo¹i h×nh trªn Nhµ n−íc cÇn cã sù<br /> thay ®æi trong ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch ñng hé vµ tµi trî, h−íng nhiÒu h¬n vµo<br /> tiªu chuÈn hiÖu qu¶, më réng c¬ héi b×nh ®¼ng trong viÖc tiÕp cËn nguån tµi trî<br /> Nhµ n−íc, t¹o nªn sù b×nh ®¼ng h¬n vÒ mÆt vÞ thÕ x· héi gi÷a c¸c lo¹i h×nh tæ<br /> chøc x· héi.<br /> Trong thêi gian tíi, khi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa t¨ng<br /> tèc, cã thÓ dù b¸o r»ng nh÷ng kiÓu nç lùc tËp thÓ vµ phong trµo x· héi thuéc lo¹i<br /> h×nh thø ba sÏ cã xu h−íng t¨ng lªn vµ t¸c ®éng ngµy cµng lín ®Õn x· héi. Mét<br /> sè lo¹i h×nh cÇn ®−îc tham gia h−íng dÉn vÒ mÆt v¨n hãa bëi c¸c c¬ quan qu¶n<br /> lý nhµ n−íc còng nh− c¸c c¬ quan chuyªn m«n (ch¼ng h¹n, phong trµo trë vÒ<br /> truyÒn thèng). Mét sè kh¸c cÇn nh÷ng khu«n khæ chÝnh trÞ vµ ph¸p lý réng r·i<br /> h¬n, râ rµng h¬n, cÇn ®−îc truyÒn th«ng h−íng dÉn tèt h¬n, vµ cÇn nhËn ®−îc<br /> nh÷ng ph¶n håi kÞp thêi vµ ®óng ®¾n tõ phÝa c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®Ó c¸c hµnh<br /> ®éng tËp thÓ cã thÓ diÔn ra trong khu«n khæ luËt ph¸p (khiÕu kiÖn tËp thÓ, ®×nh<br /> c«ng). Nh÷ng nç lùc tËp thÓ vµ phong trµo thuéc lo¹i h×nh nµy cÇn ®−îc t×m hiÓu<br /> thÊu ®¸o h¬n.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi ThÕ C−êng 13<br /> <br /> B¶ng 2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ba lo¹i h×nh nç lùc tËp thÓ, phong trµo x· héi<br /> <br /> Lo¹i 1: Phong trµo chÝnh Lo¹i 2: Nhãm lîi Ých cã Lo¹i 3: TËp thÓ ng−êi d©n<br /> thèng h×nh thøc<br /> KiÓu lo¹i Cuéc vËn ®éng Nç lùc tËp thÓ Nç lùc tËp thÓ<br /> Phong trµo Phong trµo<br /> LÜnh vùc ho¹t ®éng T¸c ®éng chÝnh s¸ch T¸c ®éng chÝnh s¸ch Kinh tÕ<br /> M«i tr−êng M«i tr−êng Phóc lîi<br /> Kinh tÕ Kinh tÕ T¸c ®éng chÝnh s¸ch<br /> Phóc lîi Phóc lîi Tõ thiÖn<br /> Tõ thiÖn Tõ thiÖn TÝn ng−ìng<br /> TÝn ng−ìng<br /> §Æc ®iÓm cÊu tróc Tæ chøc hµnh chÝnh chÆt Nhãm tinh hoa, nhãm tÝch Láng lÎo<br /> chÏ, quy m« lín cùc<br /> TiÕp cËn top-down Tæ chøc quy m« trung<br /> b×nh hay nhá<br /> C¸ch ho¹t ®éng Ch−¬ng tr×nh/ kÕ ho¹ch Héi th¶o T¸c ®éng nhãm nhá<br /> ho¹t ®éng<br /> KiÕn nghÞ<br /> Héi nghÞ<br /> Lobby<br /> KiÕn nghÞ<br /> VËn ®éng<br /> Lobby<br /> VËn ®éng/huy ®éng<br /> Cã/TÝnh tæ chøc Cã tæ chøc Cã tæ chøc Phi h×nh thøc<br /> Phi h×nh thøc<br /> KiÓu ®¬n vÞ tæ chøc Héi Héi Nhãm nhá<br /> Quü Quü TËp thÓ<br /> Trung t©m trùc thuéc ViÖn<br /> Tr−êng<br /> Trung t©m NGO<br /> Tæ chøc, ®¬n vÞ t«n gi¸o<br /> Møc ®−îc tµi trî Cao H¹n chÕ Kh«ng cã<br /> Nguån tµi trî chÝnh Nhµ n−íc Nhµ n−íc Ng−êi d©n<br /> Quèc tÕ Quèc tÕ<br /> T− nh©n<br /> <br /> Kho¶ng trèng nh÷ng nç lùc tËp thÓ<br /> Bªn c¹nh bøc tranh phong phó c¸c lo¹i h×nh nç lùc tËp thÓ vµ phong trµo<br /> trong thêi kú §æi Míi, trong nhiÒu lÜnh vùc vµ ë nhiÒu n¬i, l¹i tån t¹i t×nh tr¹ng<br /> thiÕu v¾ng thËm chÝ tª liÖt c¸c nç lùc chung ®Ó gi¶i quyÕt mét c¸ch tËp thÓ c¸c vÊn<br /> ®Ò c«ng céng.<br /> H·y lÊy vÝ dô ë thµnh phè: chØ nh×n vµo bÒ mÆt c¸c chung c− thµnh phè vµ thÞ<br /> x· th«i, ng−êi ta ®· cã thÓ rót ra nhËn ®Þnh r»ng ®êi sèng ë ®©y rÊt thiÕu nh÷ng nç<br /> lùc tËp thÓ nh»m x©y dùng ®−îc nh÷ng ®Þnh chÕ chung khiÕn mäi ng−êi tu©n thñ<br /> trong ®êi sèng c«ng céng. Mäi hé gia ®×nh ®Òu theo ®uæi chiÕn l−îc c¸ thÓ trong viÖc<br /> ®¶m b¶o ®iÖn, n−íc vµ an ninh cho b¶n th©n (h·y nh×n nh÷ng lång s¾t trªn mäi l«<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 14 Nç lùc tËp thÓ vµ Phong trµo x· héi ë ViÖt Nam ...<br /> <br /> gia tÇng nhµ, nh÷ng cöa s¾t trong mäi hµnh lang, nh÷ng bói èng ch¹y däc t−êng tõ<br /> trªn xuèng d−íi ®Êt ®Ó b¬m n−íc) . Mäi hé gia ®×nh, phÇn lín ë tÇng mét vµ hai, ®Òu<br /> lÊn chiÕm khu ®Êt c«ng, kÕt qu¶ lµ ®−êng ®i chung bÞ thu hÑp, kh«ng cßn ®Êt cho<br /> giao tiÕp vµ vui ch¬i c«ng céng. Trong nhµ, mäi gia ®×nh ®Òu ra søc t©n trang néi thÊt<br /> (s¬n v«i, l¾p ®å gç, trang bÞ nhµ vÖ sinh vµ nhµ bÕp hiÖn ®¹i), t−¬ng ph¶n víi bÒ<br /> ngoµi tiÒu tuþ xuèng cÊp ®Õn th¶m h¹i cña c¶ chung c−. T−¬ng tù, trªn quy m« toµn<br /> thµnh phè, mäi gia ®×nh vµ c¸ nh©n ®Òu theo ®uæi chiÕn l−îc øng phã c¸ thÓ: xe m¸y<br /> riªng, vµ lµm sao phãng ®−îc nhanh nhÊt ®Õn n¬i muèn tíi, thãat ®−îc nhanh nhÊt<br /> nh÷ng ®iÓm ïn t¾c; nh÷ng ng«i nhµ kiªn cè ®¾t tiÒn n»m san s¸t bªn nhau bªn<br /> nh÷ng con ®−êng nhá nhÊt cã thÓ ®−îc, do ai còng lÊn chiÕm ®Ó cã nhiÒu ®Êt riªng;<br /> ra søc lau nhµ cho s¹ch ®Ó ®æ r¸c th¶i ra bªn ngoµi nhµ m×nh; v.v. vµ v.v. Trong lÜnh<br /> vùc nµy, rÊt cÇn sù thóc ®Èy vµ hç trî cho nh÷ng t¸c nh©n x· héi (social actor) víi<br /> nh÷ng s¸ng kiÕn vµ tÝnh tÝch cùc x· héi.<br /> <br /> Bªn ng· ba ®−êng LiÔu Giai vµ §µo TÊn, ®èi diÖn kh¸ch s¹n Daewoo, cã mét kho¶ng ®Êt<br /> trèng rÊt réng, bá hoang nhiÒu n¨m, ®−îc hµng rµo bao bäc. Trong khi ®ã quanh khu nµy,<br /> s¸ng nµo còng cã v« sè ng−êi ®ñ mäi løa tuæi cè g¾ng t×m nh÷ng kho¶ng trèng chËt hÑp dÔ<br /> chÞu nhÊt cã thÓ ®−îc ®Ó tËp thÓ dôc. Trô së c¬ quan chÝnh quyÒn quËn Ba §×nh còng ë rÊt<br /> gÇn ®©y. Trong quan s¸t cña t«i, hiÖn tr¹ng nµy thÓ hiÖn c¸i mµ t«i gäi lµ "kho¶ng trèng<br /> cña nh÷ng nç lùc tËp thÓ", "sù thiÕu v¾ng cña nh÷ng kÕt hîp gi÷a c¸c nguån tµi nguyªn x·<br /> héi" (Bïi ThÕ C−êng, ghi chÐp t− liÖu 2002).<br /> <br /> 4. Më ra h−íng nghiªn cøu míi<br /> Kinh nghiÖm ph¸t triÓn vµ nghiªn cøu quèc tÕ chØ ra r»ng ®Ó cã thÓ thùc hiÖn<br /> thµnh c«ng c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa, mét quèc gia ph¶i ph¸t huy ®−îc n¨ng<br /> lùc x· héi vµ t¹o ra mét khÝ thÕ c«ng nghiÖp hãa. N¨ng lùc x· héi lµ mét søc m¹nh<br /> néi sinh, tæng hîp cña toµn x· héi ®Ó cã kh¶ n¨ng tæ chøc c¸c biÕn ®æi x· héi theo<br /> h−íng ph¸t triÓn (TrÇn V¨n Thä, 1997). NÕu nh− 15 n¨m §æi Míi võa qua ®· t¹o<br /> nªn ®−îc mét khu«n khæ nhÊt ®Þnh vÒ chÝnh trÞ vµ ph¸p lý cho c¸c nç lùc tËp thÓ vµ<br /> phong trµo x· héi, th× hiÖn nay khu«n khæ nµy cÇn ®−îc c¶i c¸ch ®¸ng kÓ ®Ó Nhµ<br /> n−íc cã thÓ chñ ®éng øng phã ®−îc víi nh÷ng biÕn ®æi m¹nh mÏ s¾p tíi. ViÖc nghiªn<br /> cøu s©u réng lÜnh vùc phong trµo x· héi, xem xÐt mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a khu«n<br /> khæ nãi trªn víi thùc tiÔn phong trµo, cã ý nghÜa quan träng trong thêi gian tíi.<br /> Trong phÇn më ®Çu cã nhËn xÐt c¸c nhµ x· héi häc chuyªn nghiÖp ®· phÇn<br /> nµo chËm trÔ trong viÖc ph¶n øng ®èi víi sù n¶y sinh vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña<br /> mét thùc tÕ x· héi t−¬ng øng víi mét vïng nghiªn cøu quan träng. Cã lÏ nhiÒu<br /> ng−êi sÏ ®ång t×nh víi dù b¸o r»ng trong t−¬ng lai s¾p tíi, do nh÷ng biÕn ®æi x· héi<br /> ®ang ®a d¹ng hãa vµ t¨ng tèc, c¸c h×nh th¸i nç lùc tËp thÓ vµ phong trµo x· héi sÏ<br /> ngµy cµng t¨ng lªn trong ®êi sèng x· héi n−íc ta. Trong bèi c¶nh ®ã, tr¸ch nhiÖm<br /> cña c¸c nhµ x· héi häc ph¶i dµnh thêi gian ®Ó ®i vµo h−íng nghiªn cøu míi mÎ nµy,<br /> nh»m ®¸p øng tèt h¬n nhu cÇu nhËn thøc vµ qu¶n lý cña x· héi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi ThÕ C−êng 15<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. BÕ Quúnh Nga. 2002. Phong trµo ph¸t triÓn kinh tÕ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña n«ng d©n. Trong:<br /> Bïi ThÕ C−êng vµ céng sù. 2002. Phong trµo x· héi trong thêi kú §æi Míi: Mét nghiªn cøu<br /> b−íc ®Çu. ViÖn X· héi häc. Phßng Phóc lîi x· héi. B¸o c¸o ®Ò tµi tiÒm lùc n¨m 2002.<br /> 2. Bïi ThÕ C−êng. 1999. Phóc lîi x· héi ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 90. T¹p chÝ X· héi häc,<br /> sè 3-4.1999.<br /> 3. Bïi ThÕ C−êng, BÕ Quúnh Nga, TriÖu Chinh, Lª H¶i Hµ, §Æng ViÖt Ph−¬ng. 2002a.<br /> HIV/AIDS ë n¬i lµm viÖc: Mét ®¸nh gi¸ nhu cÇu vµ chÝnh s¸ch. Phßng Th−¬ng m¹i vµ<br /> c«ng nghiÖp ViÖt Nam/ViÖn X· héi häc.<br /> 4. Bïi ThÕ C−êng, BÕ Quúnh Nga, D−¬ng ChÝ ThiÖn, Lª H¶i Hµ, NguyÔn ThÞ Ph−¬ng.<br /> 2002b. T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ phóc lîi x· héi. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3/2002.<br /> 5. Cohen, Bruce J., Terri L. Orbuch. 1995. X· héi häc nhËp m«n. Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc. Hµ Néi.<br /> 6. D−¬ng ChÝ ThiÖn. 2002. KhuyÕn häc: TiÕn tíi x©y dùng x· héi häc tËp. Trong: Bïi ThÕ<br /> C−êng vµ céng sù. 2002. Phong trµo x· héi trong thêi kú §æi Míi: Mét nghiªn cøu b−íc<br /> ®Çu. ViÖn X· héi häc. Phßng Phóc lîi x· héi. B¸o c¸o ®Ò tµi tiÒm lùc n¨m 2002.<br /> 7. §Æng Kim S¬n. 2001. C«ng nghiÖp hãa tõ n«ng nghiÖp. Lý luËn thùc tiÔn vµ triÓn väng ¸p<br /> dông ë ViÖt Nam. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp. Hµ Néi.<br /> 8. §Æng Phong Quang. 2002. Ng−êi khëi x−íng phong trµo t×nh nghÜa. Hµ Néi míi, 15.5.2002.<br /> 9. §Æng ViÖt Ph−¬ng. 2002. C¸c tæ chøc x· héi míi: Mét c¸ch ®¸p øng nhu cÇu. Trong: Bïi<br /> ThÕ C−êng vµ céng sù. 2002. Phong trµo x· héi trong thêi kú §æi Míi: Mét nghiªn cøu<br /> b−íc ®Çu. ViÖn X· héi häc. Phßng Phóc lîi x· héi. B¸o c¸o ®Ò tµi tiÒm lùc n¨m 2002.<br /> 10. §ç S¬n Hµ. 2000. H−íng dÉn nghiÖp vô vÒ quy tr×nh tæ chøc, qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi<br /> Héi QuÇn chóng. Ban Tæ chøc c¸n bé ChÝnh phñ (Bé Néi vô). Hµ Néi.<br /> 11. Hµ Néi Míi, 10.5.2000. Tæng kÕt ®ît kiÓm tra thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë c¬ së.<br /> 12. Kim TuyÕn. 2002. "Ba cïng" víi Tæng Gi¸m ®èc. Lao ®éng cuèi tuÇn, 27.10.2002.<br /> 13. Koenig, RenÐ. 1971. X· héi häc. T− liÖu ViÖn X· héi häc.<br /> 14. Lª §¨ng Doanh. 2001. §æi Míi vµ sù ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam. Thêi ®¹i. T¹p chÝ<br /> nghiªn cøu & th¶o luËn. Sè 5.2001. Paris, Ph¸p. Trang 30-40.<br /> 15. Lª H¶i Hµ. 2002. MÆt trËn Tæ quèc: Toµn d©n x©y dùng ®êi sèng v¨n hãa ë khu d©n c−.<br /> Trong: Bïi ThÕ C−êng vµ céng sù. 2002. Phong trµo x· héi trong thêi kú §æi Míi: Mét nghiªn<br /> cøu b−íc ®Çu. ViÖn X· héi häc. Phßng Phóc lîi x· héi. B¸o c¸o ®Ò tµi tiÒm lùc n¨m 2002.<br /> 16. Macionis, John J.. Sociology. Prentice-Hall International, Inc.<br /> 17. Marx, Gary T., Douglas McAdam. 1994. Collective Behavior and Social Movements.<br /> Process and Structure. Prentice-Hall, Inc. Upper Saddle River, New Jersey.<br /> 18. McAdam, Doug/ John D. McCarthy/ Mayer N. Zald (Editor). 1996. Comparative<br /> Perspectives on Social Movements. Political Opportunities, Mobilizing Structures, and<br /> Cultural Framings. Cambridge University Press.<br /> 19. Ng©n hµng ThÕ giíi, Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸. 2002. B¸o c¸o Ph¸t triÓn 2003. ViÖt<br /> Nam Thùc hiÖn Cam kÕt. Héi nghÞ Nhãm T− vÊn c¸c Nhµ Tµi trî cho ViÖt Nam. Hµ Néi,<br /> 10-11 th¸ng 12, 2002.<br /> 20. Ngäc DiÖp. 2002. §Ó hiÕn m¸u nh©n ®¹o thµnh phong trµo. Hµ Néi Míi, 4.10.2002.<br /> 21. NguyÔn HiÕn Lª. 2001. Håi ký NguyÔn HiÕn Lª. Nhµ xuÊt b¶n v¨n nghÖ Thµnh phè Hå<br /> ChÝ Minh. Thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 16 Nç lùc tËp thÓ vµ Phong trµo x· héi ë ViÖt Nam ...<br /> <br /> 22. NguyÔn §øc TruyÕn. 2002. Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi häc cña c¸c phong trµo x· héi qua sù<br /> kiÖn Th¸i B×nh 1996-1997. Trong: Bïi ThÕ C−êng vµ céng sù. 2002. Phong trµo x· héi<br /> trong thêi kú §æi Míi: Mét nghiªn cøu b−íc ®Çu. ViÖn X· héi häc. Phßng Phóc lîi x· héi.<br /> B¸o c¸o ®Ò tµi tiÒm lùc n¨m 2002.<br /> 23. NguyÔn H÷u Dòng. 2002. KhÝa c¹nh thÓ chÕ, x· héi vµ v¨n hãa cña thÞ tr−êng lao ®éng.<br /> B¸o c¸o chuyªn ®Ò KX.02.10.<br /> 24. NguyÔn Ngäc H¶i. 2002. Cùu chiÕn binh trë vÒ ®êi th−êng. Trong: Bïi ThÕ C−êng vµ céng<br /> sù. 2002. Phong trµo x· héi trong thêi kú §æi Míi: Mét nghiªn cøu b−íc ®Çu. ViÖn X· héi<br /> häc. Phßng Phóc lîi x· héi. B¸o c¸o ®Ò tµi tiÒm lùc n¨m 2002.<br /> 25. NguyÔn ThÞ Ph−¬ng. 2002. Phong trµo x· héi cña c«ng nh©n. Trong: Bïi ThÕ C−êng vµ<br /> céng sù. 2002. Phong trµo x· héi trong thêi kú §æi Míi: Mét nghiªn cøu b−íc ®Çu. ViÖn X·<br /> héi häc. Phßng Phóc lîi x· héi. B¸o c¸o ®Ò tµi tiÒm lùc n¨m 2002.<br /> 26. NguyÔn Ph−¬ng Quúnh Trang, Jonathan S., et. La. 2002. HiÖp héi kinh doanh ë ViÖt Nam:<br /> hiÖn tr¹ng, vai trß vµ ho¹t ®éng [Business Association in Viet Nam: Status, Roles and<br /> Performance] (Th¶o luËn vÒ khu vùc t− nh©n No.13). Hµ Néi: MPDF vµ Asia Foundation.<br /> 27. NguyÔn V¨n Xu©n. 2000. Phong trµo Duy T©n. Nhµ xuÊt b¶n §µ N½ng.<br /> 28. NguyÔn Xu©n NghÜa. 2002. X· héi häc. §¹i häc Më - B¸n c«ng Thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> Thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> 29. Ph¹m Xanh. 2001. Ngo¶nh nh×n ThÕ kû 20. DiÔn ®µn Doanh nghiÖp. Sè Xu©n Canh Th×n.<br /> 30. Popenoe, David. 1986. Sociology. Prentice Hall.<br /> 31. T.Ba/L.Minh/§.Häc. 2000. H·y v× ng−êi nghÌo b»ng hµnh ®éng cô thÓ. Ng−êi Lao §éng, 18.10.2000.<br /> 32. Thang V¨n Phóc (Chñ biªn). 2002. Vai trß cña c¸c héi trong §æi Míi vµ ph¸t triÓn ®Êt<br /> n−íc. Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia. Hµ Néi.<br /> 33. TrÇn V¨n Thä. 1997. C«ng nghiÖp hãa ViÖt Nam trong thêi ®¹i ch©u ¸ - Th¸i B×nh<br /> D−¬ng. Nhµ xuÊt b¶n Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> 34. ViÖt Xu©n. 2002. CÇn tæ chøc tèt cuéc sèng ë khu chung c− cao tÇng. Hµ Néi Míi, 9.6.2002.<br /> 35. Wischermann, Joerg/ Bïi ThÕ C−êng/ NguyÔn Quang Vinh. 2002. Quan hÖ gi÷a c¸c tæ<br /> chøc x· héi vµ c¬ quan nhµ n−íc ë ViÖt Nam - Nh÷ng kÕt qu¶ chän läc cña mét cuéc kh¶o<br /> s¸t thùc nghiÖm ë Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> 36. Zastrow, Charles. 2000. Social Problems. Issues and Solutions. 5th ed.<br /> Wadsworth/Thomson Learning.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />