Nước chua vùng Bắc Đông và vấn đề cải tạo - KS. Đặng Hòa Vĩnh

N¦íC CHUA VïNG B¾C ®¤NG Vµ VÊN ®Ò C¶I T¹O.<br /> KS.§Æng Hßa VÜnh - Ph©n viÖn §Þa lý t¹i Tp. Hå ChÝ Minh<br /> <br /> <br /> Tãm t¾t<br /> Sau nhiÒu n¨m khai th¸c vµ c¶i t¹o, vÊn ®Ò chua phÌn §ång Th¸p M­êi ®· ®­îc c¶i<br /> thiÖn ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn vïng B¾c §«ng – bån tròng phÝa Nam cña §ång Th¸p M­êi, vÉn cßn<br /> chua phÌn nÆng. V× ®©y lµ mét vïng biÓn cò chøa nhiÒu c¸c vËt liÖu sinh phÌn, vµ n»m trªn<br /> ®­êng tiªu n­íc cña §ång Th¸p M­êi, do ®ã B¾c §«ng ph¶i høng chÞu tÊt c¶ t¸c ®éng xÊu do<br /> n­íc chua tõ th­îng l­u xuèng.<br /> Bµi viÕt nµy ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm h×nh thµnh n­íc chua, qu¸ tr×nh diÔn biÕn chua<br /> phÌn vïng B¾c §«ng vµ §ång Th¸p M­êi. §Ò xuÊt ph­¬ng ph¸p ®¸nh dÊu nguån n­íc ®Ó<br /> ®¸nh gi¸ sù vËn ®éng c¸c thµnh phÇn nguån n­íc nh»m ph©n tÝch ®éng th¸i cña thµnh phÇn<br /> n­íc xÊu. Bµi viÕt còng gîi ý mét sè vÊn ®Ò vÒ c¶i t¹o chua phÌn cho vïng B¾c §«ng.<br /> <br /> I. §Æt vÊn ®Ò.<br /> Vïng B¾c §«ng lµ phÇn l·nh thæ thuéc 2 huyÖn T©n Ph­íc tØnh TiÒn Giang vµ Th¹nh<br /> Ho¸ tØnh Long An, lµ phÇn chãt vÒ phÝa Nam cña bån tròng §ång Th¸p M­êi, phÝa B¾c gi¸p<br /> s«ng Vµm Cá T©y, phÝa Nam gi¸p kªnh<br /> Bµ BÌo, phÝa §«ng gi¸p huyÖn Ch©u<br /> Thµnh tØnh TiÒn Giang vµ phÝa T©y gi¸p<br /> kªnh Lagrange vµ K12. §©y lµ mét trong<br /> nh÷ng khu vùc tròng phÌn lín nhÊt cña<br /> §ång Th¸p M­êi.<br /> B¾c §«ng n»m ë mét vÞ trÝ ®Æc biÖt,<br /> lµ vïng giao héi n­íc tõ nhiÒu h­íng, lµ<br /> mét tói ®ùng cña vïng §TM. Do ®ã c¸c<br /> tÝnh chÊt ®Êt ®ai, chÊt l­îng n­íc phøc<br /> t¹p vµ chÞu sù chi phèi cña c¸c ho¹t ®éng<br /> kh¸c trªn vïng §TM.<br /> §Æc ®iÓm næi bËt cña vïng B¾c<br /> §«ng lµ tròng thÊp, khã tiªu tho¸t, thiÕu<br /> nguån n­íc ngät, ®Þa h×nh phøc t¹p vµ h¬n 80% diÖn tÝch ®Êt ®ai ®­îc cÊu t¹o bëi c¸c ®¬n vÞ<br /> trÇm tÝch chøa phÌn.<br /> Tr­íc n¨m 1985 khu vùc nµy chñ yÕu bá hoang víi c¸c lo¹i c©y chÝnh nh­ bµng, trµm<br /> giã, cá gõng, ®­ng, n¨n trong ®ã trµm giã chiÕm phÇn diÖn tÝch kh¸ lín.<br /> B­íc sang nh÷ng n¨m 1990 B¾c §«ng ®­îc ®Çu t­ kh¸ nhiÒu kªnh c«ng tr×nh thñy lîi,<br /> hÖ thèng kªnh cÊp I, II vµ ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng tr×nh cèng R¹ch Chanh, B¾c §«ng víi c¸c<br /> nhiÖm vô cÊp ngät, ng¨n mÆn, tiªu chua xæ phÌn ®· cho phÐp ng­êi d©n chuyÓn tõ trµm giã<br /> sang trång lóa kh¸ nhanh. Thêi kú nµy kho¶ng gÇn mét nöa diÖn tÝch vïng B¾c §«ng ®­îc sö<br /> dông trong s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, trong ®ã diÖn tÝch n«ng nghiÖp chØ kho¶ng 18%. HÇu<br /> hÕt diÖn tÝch canh t¸c lóa n»m tËp trung ë ven s«ng Vµm Cá T©y vµ däc kªnh Lagrange. Giai<br /> ®o¹n nµy ®­îc xem nh­ giai ®o¹n khai hoang vïng B¾c §«ng.<br /> Tõ sau nh÷ng n¨m 2000 cïng víi xu thÕ chuyÓn ®æi c¬ cÊu sö dông ®Êt trªn c¶ n­íc<br /> vïng B¾c §«ng còng cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ c¬ cÊu sö dông ®Êt.<br /> <br /> II. §Æc ®iÓm ®Êt ®ai nguån n­íc.<br /> II.1. §Êt vïng tròng phÌn B¾c §«ng:<br /> Lµ b­ng tròng n»m ë phÝa sau giång NhÞ Quý, T©n HiÖp, B¾c §«ng cã ®Þa h×nh t­¬ng<br /> ®èi b»ng ph¼ng vµ thÊp. PhÇn l·nh thæ phÝa §«ng B¾c cã cao tr×nh cao h¬n c¶ (0,9-1,2m), phÝa<br /> <br /> <br /> Trang 1<br /> T©y Nam 0,6 - 0,8 m, phÇn tròng thÊp kÐo dµi theo h­íng TB - §N, cã cao tr×nh 0,6m. BÒ mÆt<br /> bÞ ph©n c¾t víi hÖ thèng s«ng cæ ch»ng chÞt, vµ c¸c lung, trÊp, ph©n bè kh¾p vïng.<br /> §Êt ®ai vïng B¾c §«ng ®Òu lµ ®Êt thñy thµnh, h×nh thµnh qua c¸c qu¸ tr×nh s«ng biÓn.<br /> Nhãm ®Êt phï sa (alluvial soils): 6.158 ha chiÕm 12,62% tæng quü ®Êt.<br /> Gåm c¸c ®Êt ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c trÇm tÝch s«ng hoÆc s«ng - biÓn, tuæi Holocene;<br /> kh«ng cã tÇng phÌn thËt sù (tÇng Jarosite hoÆc tÇng Pyrite) xuÊt hiÖn trong vßng 0 -125 cm.<br /> §Êt phï sa chñ yÕu ph©n bè theo d¶i ®Êt ven s«ng Vµm Cá T©y.<br /> §Êt phÌn (Acid sulphate soils): 42.619 ha, chiếm 87,38%.<br /> Toµn bé ®Êt phÌn trong vïng cã ®Æc ®iÓm chung lµ: tÇng cã tÝch luü phÌn dµy (>50cm)<br /> vµ cã thµnh phÇn c¬ giíi nÆng (thÞt nÆng ®Õn sÐt). Tuú thuéc vµo tr¹ng th¸i tån t¹i cña vËt liÖu<br /> chøa L­u hïynh (S) mµ ®Êt phÌn ®­îc chia thµnh 3 nhãm phô:<br /> §Êt phÌn ho¹t ®éng (Actual acid sulphate soils): 22.867 ha, chiÕm 41,78%.<br /> §Êt phÌn thuû ph©n : 2.941 ha, chiÕm 5,1%<br /> §Êt phÌn tiÒm tµng (Potential Acid Sulphate Soils): 19.752,5 ha, chiÕm 40,5%<br /> Mét ®iÓm ®Æc biÖt cña ®Êt ®ai vïng B¾c §«ng lµ cã sù x©m nhiÔm c¸c ®éc tè phÌn cã<br /> nguån gèc ngo¹i lai lµm toµn bé phÇn ®Êt mÆt bÞ chua nÆng víi hµm l­îng Al3+ vµ SO42- rÊt<br /> cao so víi c¸c ho¹t ®éng phÌn t¹i chç. L­îng muèi phÌn ®­îc röa tr«i tõ c¸c vïng phÝa trªn<br /> cña §TM, theo ®Þa h×nh tõ vïng cao phÝa trªn ®æ vÒ vïng B¾c §«ng vµ chøa ë ®ã.<br /> H¬n n÷a do sù khai th¸c kh«ng ®óng kü thuËt nªn ®Êt phÌn tiÒm tµng ®· trë nªn ho¹t<br /> ®éng, l­îng ®éc chÊt trong ®Êt còng gãp phÇn « nhiÔm cho m«i tr­êng ®Êt xung quanh.<br /> <br /> II.2. Nguån n­íc vïng B¾c §«ng.<br /> B¾c §«ng lµ mét vïng xa nguån n­íc. Còng nh­ toµn vïng §TM, nguån n­íc cung cÊp<br /> chÝnh cho toµn vïng lµ nguån n­íc cña s«ng TiÒn.<br /> S«ng Vµm Cá T©y lµ mét con s«ng kh«ng cã nguån, ®ãng vai trß ®iÒu tiÕt l¹i nguån<br /> n­íc do s«ng TiÒn cung cÊp vµ lµm nhiÖm vô cÊp n­íc cho c¸c khu vùc liªn quan b»ng thÕ<br /> triÒu s«ng Vµm Cá.<br /> N­íc ®Õn vïng B¾c §«ng theo 3 h­íng: h­íng s«ng Vµm Cá T©y, h­íng s«ng TiÒn tõ<br /> phÝa Nam vµ h­íng s«ng TiÒn tõ phÝa T©y qua vïng §TM.<br /> Theo h­íng s«ng Vµm Cá T©y triÒu biÓn §«ng truyÒn vµo khu vùc qua c¸c trôc kªnh<br /> NguyÔn V¨n TiÕp - Bµ BÌo, B¾c §«ng, Lagrange, BÕn KÌ vµ mét sè kªnh r¹ch nhá kh¸c cã<br /> h­íng T©y - §«ng vµo s©u néi ®ång.<br /> Theo h­íng s«ng TiÒn tõ phÝa Nam triÒu truyÒn vµo khu vùc nghiªn cøu qua c¸c trôc<br /> kªnh NguyÔn TÊn Thµnh, Ba Rµi.<br /> N­íc s«ng TiÒn tõ phÝa T©y truyÒn vµo vïng nghiªn cøu sau khi ®i qua §TM nh­ c¸c<br /> kªnh D­¬ng V¨n D­¬ng, N¨m Ngµn, NguyÔn V¨n TiÕp.<br /> Sãng triÒu biÓn §«ng tõ 3 phÝa truyÒn vµo lµm cho B¾c §«ng trë thµnh mét vïng giao<br /> héi phøc t¹p, trong ®ã c¸c sãng truyÒn s«ng Vµm Cá T©y vµ tõ phÝa Nam s«ng TiÒn chiÕm ­u<br /> thÕ vµo mïa kiÖt. Tuy nhiªn khi c¸c cèng r¹ch Chanh vµ B¾c §«ng ®­îc x©y dùng, ng¨n bít<br /> sãng truyÒn tõ phÝa s«ng Vµm Cá T©y vµo mïa kiÖt h­íng truyÒn triÒu tõ phÝa Nam s«ng TiÒn<br /> chiÕm ­u thÕ.<br /> N­íc lò §TM truyÒn vµo B¾c §«ng vµo kháang th¸ng 8 - th¸ng 9 vµ møc n­íc gia t¨ng<br /> nhanh, th­êng ®¹t ®Ønh lò vµo th¸ng 10. B¾c §«ng th­êng bÞ ngËp kháang 3 - 4 th¸ng, tõ<br /> th¸ng 9 -12 khi mùc n­íc kháang trªn 0,85m (t¹i ng· n¨m B¾c §«ng). H­íng tiªu thãat lò chñ<br /> yÕu lµ T©y B¾c - §«ng Nam.<br /> Mét ®iÒu bÊt lîi cho B¾c §«ng lµ thêi kú xuÊt hiÖn ®Ønh lò trïng víi thêi kú triÒu ho¹t<br /> ®éng m¹nh t¹o nªn dßng ch¶y ng­îc vµ møc n­íc cao lµm cho viÖc tiªu tho¸t lò khã kh¨n. Sù<br /> ho¹t ®éng m¹nh cña c¸c sãng triÒu vµo thêi kú nµy ®· lµm cho dån ø n­íc trong ®ång vµ kÐo<br /> dµi thêi gian ngËp lôt trong khu vùc.<br /> <br /> <br /> <br /> Trang 2<br />  III. DiÔn biÕn n­íc chua.<br /> III.1. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng<br /> N­íc chua vïng B¾c §«ng ®­îc h×nh thµnh do hai nguån gèc: thø nhÊt lµ do sù röa tr«i<br /> c¸c muèi phÌn trong ®Êt phÌn häat ®éng; thø 2 lµ do n­íc chua tõ c¸c vïng phÝa trªn cña ĐTM.<br /> Qu¸ tr×nh h×nh thµnh n­íc phÌn cã thÓ chia lµm 3 giai ®o¹n:<br /> - Giai ®o¹n hoµ tan c¸c muèi phÌn trªn mÆt ruéng.<br /> - Giai ®o¹n röa tr«i c¸c muèi phÌn vµ tËp trung vµo s«ng r¹ch.<br /> - Giai ®o¹n lan truyÒn n­íc phÌn trong hÖ thèng vµ vËn chuyÓn ra bÓ tiªu.<br /> Giai ®o¹n hßa tan vµ röa tr«i c¸c muèi phÌn phô thuéc vµo tÝnh chÊt ®Êt phÌn vµ ®Æc<br /> ®iÓm m­a thêi kú ®Çu mïa.<br /> TÝnh chÊt ®Êt lµ yÕu tè Ýt biÕn ®æi theo thêi gian do ®ã chÕ ®é m­a ®Çu mïa ®ãng vai trß<br /> quyÕt ®Þnh trong giai ®o¹n hßa tan vµ röa tr«i.<br /> Giai ®o¹n lan truyÒn n­íc chua trong hÖ thèng vµ vËn chuyÓn ra bÓ tiªu kh¸c víi c¸c giai<br /> ®o¹n trªn. Trong nh÷ng th¸ng ®Çu mïa m­a thñy triÒu ho¹t ®éng m¹nh mÏ kh¾p n¬i nªn n­íc<br /> chua ë trong ®ång rót xuèng kªnh m­¬ng ®­îc thñy triÒu trao ®æi qua l¹i nhiÒu ngµy, sau ®ã<br /> mét phÇn rót ra ®­îc bÓ tiªu cßn mét l­îng kh¸ lín vÉn cßn n»m l­u c÷u trong hÖ thèng ph¶i<br /> chê tíi mïa lò nhê vµo dßng ch¶y lò míi cã thÓ ®Èy nh÷ng vïng chua phÌn l­u c÷u ra bÓ tiªu.<br /> Sù h×nh thµnh vµ vËn ®éng cña n­íc chua phô thuéc m¹nh mÏ vµo thñy triÒu.<br /> Víi c¸c tÝnh chÊt ®ã, cã thÓ chia n­íc chua thµnh c¸c giai ®o¹n nh­ sau:<br /> - Giai ®o¹n chua phÌn ®Çu mïa m­a.<br /> - Giai ®o¹n chua phÌn thêi kú ®Çu mïa lò.<br /> - Giai ®o¹n chua phÌn cuèi lò.<br /> - Thêi kú rót n­íc tõ ®Êt phÌn.<br /> III.2. DiÔn biÕn chua phÌn vïng B¾c §«ng trong c¸c n¨m qua.<br /> (1). Nh÷ng m« t¶ d­íi ®©y ®­îc tr×nh bµy trªn c¬ së ph©n tÝch tµi liÖu møc n­íc vµ ®é chua<br /> t¹i 3 ®iÓm quan tr¾c (h×nh 2): Mü<br /> Ph­íc, Ng· 5 B¾c §«ng, Ng· 3<br /> L¸ng C¸t.<br /> Tµi liÖu quan tr¾c ë c¸c tr¹m nãi<br /> trªn kh¸ ®Çy ®ñ vµ dµi, trong ®ã 2 n¨m<br /> 1997 vµ 1999 lµ nh÷ng n¨m n­íc<br /> trung b×nh, n¨m 1998 lµ n¨m n­íc bÐ<br /> nhÊt trong lÞch sö vµ n¨m 2000 lµ n¨m<br /> n­íc lín lÞch sö.<br /> Trªn c¸c h×nh 3 - 6 tr×nh bµy c¸c<br /> ®­êng qu¸ tr×nh mùc n­íc max, min,<br /> ®é pH max, min trong ngµy vµ ®­êng<br /> qu¸ tr×nh m­a.<br /> (2). D­íi ®©y lµ nh÷ng nhËn xÐt chÝnh: Hình 3 Quá trình mực nước và pH trạm ngã năm Bắc Ðông 1997 - 2000<br /> <br /> <br /> <br /> i) Tµi liÖu quan tr¾c ph¶n ¸nh ®óng ¶nh h­ëng 8.00<br /> <br /> <br /> <br /> 7.00<br /> 3.00<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguån vµ Thñy triÒu tíi chÕ ®é n­íc tõng vÞ trÝ quan 6.00<br /> 2.50<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> tr¾c. 5.00<br /> 2.00<br /> mức nước (m)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trong mïa kiÖt tr¹m Mü Ph­íc chÞu ¶nh h­ëng<br /> pH<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4.00 1.50<br /> <br /> <br /> <br /> 3.00<br /> <br /> <br /> cña triÒu tõ s«ng TiÒn lªn, cã biªn ®é dao ®éng triÒu 2.00<br /> 1.00<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> trong ngµy ®ªm kh¸ lín, d¹ng triÒu s«ng víi ®Ønh cao- 1.00<br /> 0.50<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ch©n cao, ®Ønh thÊp - ch©n thÊp. §Ønh triÒu thÊp dÇn 0.00<br /> 1/1/1997 7/20/1997 2/5/1998 8/24/1998 3/12/1999 9/28/1999 4/15/2000 11/1/2000<br /> 0.00<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> vµo néi ®ång ®Õn ng· 5 B¾c §«ng biªn ®é dao ®éng pHMax pHMin HMax HMin<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 3<br /> ngµy ®ªm rÊt nhá, song vÉn gi÷ ®­îc nh÷ng dao ®éng theo chu kú th¸ng.<br /> Møc n­íc ë ng· 3 L¸ng C¸t chÞu ¶nh h­ëng cña triÒu lªn tõ phÝa s«ng Vµm Cá, song do<br /> vËn hµnh cèng nªn ®Ønh, ch©n triÒu bÞ san ®Òu, biªn ®é dao ®éng Ýt thay ®æi, víi møc n­íc<br /> ®Ønh vµ ch©n triÒu cao h¬n ng· 5 B¾c §«ng vµ Mü Ph­íc.<br /> Trong mïa lò vïng ng· 5 B¾c §«ng gÇn nguån nhÊt. Hình 4 Quá trình mực nước và pH trạm Mỹ Phước 1997 - 2000<br /> <br /> 8.00 3.00<br /> <br /> <br /> D¹ng ®­êng qu¸ tr×nh cña lò néi ®ång kh«ng chÞu 7.00<br /> 2.50<br /> <br /> ¶nh h­ëng triÒu trong suèt mïa lò. C¸c tr¹m Mü Ph­íc 6.00<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> vµ ng· 3 L¸ng C¸t ¶nh h­ëng cña triÒu kh¸ râ trong 5.00<br /> 2.00<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> mức nước (m)<br /> nh÷ng n¨m møc n­íc d­íi trung b×nh. Møc n­íc cao<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> pH<br /> 4.00 1.50<br /> <br /> <br /> <br /> 3.00<br /> <br /> nhÊt cao h¬n vïng néi ®ång chøng tá do triÒu g©y nªn. 2.00<br /> 1.00<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> N¨m 1998 vïng B¾c §«ng hÇu nh­ kh«ng cã lò. 1.00<br /> 0.50<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ii) C¸c ®­êng qu¸ tr×nh pH trong n¨m cho thÊy: c¶ 0.00<br /> 1/1/1997 7/20/1997 2/5/1998 8/24/1998<br /> <br /> pH Max pH Min<br /> 3/12/1999<br /> <br /> H Max<br /> 9/28/1999<br /> <br /> H Min<br /> 4/15/2000 11/1/2000<br /> 0.00<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3 tr¹m quan tr¾c nãi trªn ®Òu n»m trªn ®­êng tho¸t Hình 5 Quá trình mực nước và pH trạm ngã ba Láng Cát 1997 - 1999<br /> <br /> <br /> <br /> cña §TM nªn nh÷ng diÔn biÕn cña chÊt l­îng n­íc 8.00 3.00<br /> <br /> <br /> <br /> 7.00<br /> <br /> phï hîp víi diÔn biÕn cña chÕ ®é n­íc m« t¶ trªn ®©y. 6.00<br /> 2.50<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2.00<br /> <br /> <br /> ë tÊt c¶ c¸c tr¹m n­íc chua trong n¨m ®­îc h×nh 5.00<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> mức nước (m)<br /> pH<br /> 4.00 1.50<br /> <br /> thµnh vµo c¸c thêi kú m­a ®Çu mïa, thêi kú tiªu tho¸t 3.00<br /> <br /> <br /> n­íc lò trµn (röa chua phÌn) tõ trªn xuèng (gi÷a lò) vµ 2.00<br /> 1.00<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> thêi kú rót n­íc chua tõ c¸c vïng tròng néi ®ång vµ tõ 1.00<br /> 0.50<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ®Êt ra (cuèi lò). 0.00<br /> 1/1/1997 7/20/1997 2/5/1998<br /> <br /> pHmax pHmin<br /> 8/24/1998<br /> <br /> Hmax Hmin<br /> 3/12/1999 9/28/1999<br /> 0.00<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sù kh¸c nhau gi÷a c¸c tr¹m lµ: Hình 6 Quá trình lượng mưa và pH trạm Mỹ Phước 1997 - 2000<br /> <br /> <br /> 8 120<br /> <br /> <br /> - Tr¹m Mü Ph­íc cã chÕ ®é n­íc tèt nhÊt (do 7<br /> 100<br /> <br /> <br /> nguån n­íc bæ sung dåi dµo), hai thêi kú chÊt 6<br /> <br /> 80<br /> <br /> <br /> l­îng n­íc xÊu nhÊt vµ kÐo dµi lµ vµo thêi 5<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Lượng mưa (mm)<br /> pH<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4 60<br /> <br /> gian tiªu n­íc chua néi ®ång vµ tiªu n­íc « 3<br /> <br /> <br /> nhiÔm tõ th­îng l­u xuèng. 2<br /> 40<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 20<br /> <br /> <br /> C¸c ®ît chua kh¸c th­êng ng¾n vµ x¶y ra ®ét 1<br /> <br /> <br /> <br /> 0 0<br /> <br /> biÕn. 1/1/1997 7/20/1997 2/5/1998 8/24/1998<br /> Lượng mưa<br /> 3/12/1999<br /> pH Max<br /> 9/28/1999<br /> pH Min<br /> 4/15/2000 11/1/2000<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> - Hai tr¹m kh¸c cã chÊt l­îng n­íc kÐm h¬n vµ thêi gian chua kÐo dµi vµ nh÷ng thay<br /> ®æi ®ét biÕn do n­íc s¹ch ®­îc bæ sung.<br /> C¸c ®Æc ®iÓm trªn cÇn ®­îc l­u ý trong c«ng t¸c c¶i t¹o sau nµy.<br /> <br /> IV. Sö dông m« h×nh thñy lùc trong tÝnh to¸n sù vËn ®éng cña n­íc trong néi ®ång<br /> §TM.<br /> (1) Nh­ trªn ®· nãi n­íc ch¶y qua §TM cã nhiÒu nguån gèc:<br /> - N­íc s«ng TiÒn, n­íc s«ng Vµm Cá.<br /> - N­íc ch¶y trµn trong mïa lò.<br /> - N­íc m­a ®Çu mïa.<br /> - N­íc tr÷ trong néi ®ång (n­íc xÊu).<br /> Theo TS. T¨ng §øc Th¾ng cã thÓ ®¸nh gi¸ c¸c nguån n­íc theo m« h×nh nguån n­íc<br /> nhiÒu thµnh phÇn. Ph­¬ng tr×nh b¶o toµn vËt chÊt cho dßng thµnh phÇn i cã d¹ng nh­ sau:<br /> Pi P 1  P q<br /> V i  Di i  ( piq  pi )  0<br /> t X  X X <br /> Q<br /> Trong ®ã: Pi lµ tû lÖ thÓ tÝch cña dßng thµnh phÇn nguån n­íc i so víi toµn dßng Pi  i<br /> Q<br /> n<br /> víi ®iÒu kiÖn  P 1<br /> i 1<br /> i vµ 0  Pi  1<br /> <br /> <br /> Trang 4<br />  Trong ®iÒu kiÖn m« h×nh ch­a phæ biÕn réng r·i, chóng t«i sö dông ph­¬ng ph¸p ®¸nh<br /> dÊu nguån n­íc vµo môc ®Ých trªn.<br /> Ph­¬ng ph¸p ®ã ®­îc ¸p dông réng r·i trong ®o ®¹c tÝnh to¸n thñy v¨n: dïng chÊt<br /> ®ång vÞ phãng x¹ trong ®o ®¹c ®¸nh gi¸ nguån n­íc.<br /> Trong tÝnh to¸n nguån n­íc cña s«ng X­®aria, c¸c t¸c gi¶ V.A. Kyd­stkin, V.R.<br /> Kamarova còng ®· dïng ®é kho¸ng cña n­íc ®Ó ®¸nh gi¸ nguån n­íc cña c¸c phô l­u.<br /> Ph­¬ng tr×nh øng dông cã d¹ng:<br /> Q den M den   Qdi M di   QR M R  0<br /> Nguyªn t¾c c¬ b¶n cña viÖc øng dông ph­¬ng ph¸p trªn lµ:<br /> - TÝnh b¶o toµn khèi l­îng.<br /> - Kh«ng cã c¸c qu¸ tr×nh lý hãa kh¸c tham gia vµo qu¸ tr×nh.<br /> (2) Trªn c¬ së ®ã chóng t«i sö dông muèi NaCl lµm chÊt chØ thÞ ®Ó ®¸nh dÊu thµnh phÇn<br /> nguån n­íc. N­íc m­a ®Çu mïa r¬i xuèng c¸c ruéng phÌn vµ n­íc tr÷ trong néi ®ång lµ c¸c<br /> thµnh phÇn n­íc xÊu, c¸c thµnh phÇn n­íc cßn l¹i ®­îc xem lµ nguån n­íc s¹ch.<br /> M« h×nh Hydrogis ®­îc sö dông tÝnh to¸n. M« h×nh nµy víi lîi thÕ cña GIS cho phÐp<br /> ®¸nh gi¸ sù vËn ®éng cña c¸c thµnh phÇn nguån n­íc mét c¸ch nhanh chãng<br /> Mét sè kÕt qu¶ tÝnh tãan ®­îc minh häa trong c¸c h×nh 7, 8<br /> Hình 8 Quaùtrình phaâ<br /> n boátyûleänöôù<br /> c nguoà<br /> n taïi moä<br /> t soávòtrí trong vuø<br /> ng Baé<br /> c Ñoâ<br /> ng<br /> Tröôø<br /> ng hôïp möa 5 ngaø<br /> y max - thaù<br /> ng 5/2000<br /> 100%<br /> <br /> <br /> 90%<br /> <br /> <br /> 80%<br /> Tuyeâ<br /> n Nhôn (Beá<br /> n Keø<br /> ) Laù<br /> ng Caù<br /> t<br /> <br /> 70%<br /> MyõPhöôù<br /> c (NTT) MyõPhöôù<br /> c Taâ<br /> y (K12)<br /> n<br /> c nguoà<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 60% Kieá<br /> n Bình (DVD) Ngaõnaê<br /> m Baé<br /> c Ñoâ<br /> ng<br /> Tyûleänöôù<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 50%<br /> <br /> <br /> 40%<br /> <br /> <br /> 30%<br /> <br /> <br /> 20%<br /> <br /> <br /> 10%<br /> <br /> <br /> 0%<br /> 1-May 2-May 3-May 4-May 5-May 6-May 7-May 8-May 9-May 10-May 11-May<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®­îc øng dông cho phÇn ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p.<br /> <br /> V. C¸c suy nghÜ vÒ vÊn ®Ò c¶i t¹o chua phÌn vïng B¾c §«ng.<br /> V.1. C¸c kinh nghiÖm trong qu¸ khø.<br /> Trong qu¸ khø c¸c c«ng tr×nh thñy lîi víi môc ®Ých cÊp ngät, ng¨n mÆn, tiªu chua xæ<br /> phÌn còng ®· ph¸t huy hiÖu qu¶. C¸c c«ng tr×nh thñy lîi ®iÓn h×nh vïng nµy cã thÓ kÓ ®Õn lµ<br /> c¸c cèng R¹ch Chanh, B¾c §«ng. Ngßai ra hÖ thèng kªnh r¹ch cÊp II còng ®· ®­îc quy häach<br /> hßan chØnh tõ n¨m 1994, ®Õn nay hÖ thèng kªnh r¹ch ®ang dÇn ®­îc hßan chØnh.<br /> NhiÖm vô ng¨n mÆn cña hai cèng r¹ch Chanh, B¾c §«ng ®· cã hiÖu qu¶, ®· kÐo ®­îc<br /> n­íc ngät tõ phÝa s«ng TiÒn vÒ tr­íc cèng, tuy nhiªn nhiÖm vô tiªu óng xæ phÌn ch­a ®­îc<br /> nh­ mong muèn.<br /> Theo nguyªn t¾c c¸c cèng ®­îc thiÕt kÕ ®ãng khi triÒu lªn (ng¨n mÆn) vµ më ra khi<br /> triÒu rót (tiªu óng, xæ phÌn). Do chiÒu dµi dÉn n­íc tõ s«ng TiÒn tíi cèng qu¸ dµi, do ®ã ®Ó<br /> tÝch n­íc cÇn cã mét thêi gian dµi ®ãng cèng, dÉn ®Õn thêi gian duy tr× mùc n­íc thÊp kÐo<br /> dµi, viÖc lÊy n­íc khã kh¨n. Møc n­íc thÊp kÐo dµi còng lµm cho ho¹t ®éng cña phÌn trong<br /> néi ®ång t¨ng lªn. N­íc chua tÝch lòy l¹i tr­íc cèng lµm ®é chua trªn kªnh r¹ch néi ®ång t¨ng<br /> cao. Trong b¶ng 1 tr×nh bµy tæng hîp s¬ bé ho¹t ®éng khu vùc cèng r¹ch Chanh, B¾c §«ng.<br /> <br /> <br /> <br /> Trang 5<br /> V.2. Mét sè suy nghÜ vÒ vÊn ®Ò c¶i t¹o chua phÌn vïng B¾c §«ng.<br /> Tõ nh÷ng ®iÒu ph©n tÝch trªn ®©y cã thÓ rót ra mét sè ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò c¶i t¹o chua phÌn<br /> B¾c §«ng nh­ sau:<br /> (1). ViÖc c¶i t¹o chua phÌn vïng nµy ta cÇn t¸ch ra lµm hai läai. §èi víi chua phÌn cã<br /> nguån gèc t¹i chç ta cÇn ¸p dông tæng hîp c¸c biÖn ph¸p Thñy lîi - N«ng - L©m nghiÖp. C¸c<br /> biÖn ph¸p n«ng, l©m nghiÖp cÇn chó träng vµo c¸c biÖn ph¸p läai c©y trång, gièng, ph©n bãn,<br /> kü thuËt canh t¸c, c¸c biÖn ph¸p mÆt ruéng ...<br /> §èi víi n­íc chua phÌn ngäai lai th× ®¬n thuÇn dïng ph­¬ng ph¸p thñy lîi. Theo ý<br /> chóng t«i nªn tiªu dßng n­íc chua ngäai lai ra s«ng lín b»ng c¸c ®­îng tiªu ng¾n h¬n kh«ng<br /> qua vïng ®Êt phÌn B¾c §«ng.<br /> (2). VÊn ®Ò cÊp nguån nªn t¨ng c­êng tõ nhiÒu phÝa:<br /> - Theo kªnh 12 vµ Lé Míi - BÕn KÌ ®Ó lÊy n­íc s¹ch tõ s«ng vµm Cá trong mïa lò.<br /> - KÕt hîp viÖc x©y dùng c¸c cèng kiÓm sãat lò däc kªnh NguyÔn V¨n TiÕp ®Ó t¨ng<br /> c­êng viÖc bæ sung n­íc trong mïa lò vµ mïa c¹n.<br /> CÇn l­u ý thñy triÒu hiÖn nay hÇu nh­ bÞ tiªu n¨ng tr­íc khi ®Õn trung t©m B¾c §«ng<br /> nªn viÖc bæ sung n­íc tõ d­íi lªn rÊt khã kh¨n.<br /> (3). Nªn tiÕn hµnh tæng kÕt mét c¸ch khoa häc tßan bé sè liÖu ®iÒu tra, quan tr¾c ®Ó ®¸nh<br /> gi¸ hiÖu qu¶ cña hai cèng R¹ch Chanh, B¾c §«ng trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt quy tr×nh vËn hµnh hai<br /> cèng hîp lý nhÊt.<br /> B¶ng 1<br /> H¹ng môc C. R¹ch Chanh C. B¾c §«ng<br /> I. Thêi gian x¶ n­íc<br /> 1. Thêi gian n­íc s«ng TiÒn vÒ tíi cèng. 5 - 7 ngµy<br /> 2. §é pH: - Th¸ng 6, 7, 8 3.8  4.5 2  3.5<br /> - Th¸ng 9 - 3 4.5 7.2 3.4 6.6<br /> 3. MÆn mïa kh« trong cèng 0.5  1.7 1.5  5.0<br /> 4. Cao tr×nh mùc n­íc min khi x¶ -0.7  - 1.1 -0.4  - 0.8<br /> 5. Cao tr×nh mùc n­íc max khi ®ãng 0.0  0.8 0.2  0.7<br /> 6. Mùc n­íc lò max 0.4  1.5 1.55<br /> II. Thêi gian ®ãng cèng<br /> 1. Thêi gian n­íc phôc håi trë l¹i. 2 - 3 ngµy 1 - 2 ngµy<br /> 2. Cao tr×nh mùc n­íc håi phôc l¹i 0.4 0.25<br /> 3. §é pH: Max 5  6.7 2.5  4.0<br /> Min 3.4  4.5<br /> 4. §é mÆn tr­íc cèng 0.5  1.8 0.5  5.5<br /> III. Thêi gian lÊy n­íc<br /> 1. Mùc n­íc cao nhÊt khi lÊy vµo 0.6  0.8 0.5  0.8<br /> 2. Thêi gian b/q mçi ®ît lÊy. 2 - 4 ngµy 2 - 4 ngµy<br /> <br /> TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> [1].NguyÔn Sinh Huy & nnc, 1990, Tµi nguyªn n­íc §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ mét sè vÊn<br /> ®Ò khai th¸c phôc vô n«ng nghiªp, Trung t©m §H1 - §¹i häc Thñy lîi.<br /> [2].§Æng Hoµ VÜnh, 2004, Khai th¸c vµ c¶i t¹o vïng ®Êt phÌn B¾c §«ng b»ng c¸c biÖn ph¸p<br /> Thuû lîi - N«ng - L©m nghiÖp, LuËn v¨n Th¹c sÜ kü thuËt.<br /> [3].NguyÔn V¨n §Ö, NguyÔn Xu©n NhiÖm, 1995, X©y dùng b¶n ®å thæ nh­ìng vïng B¾c<br /> §«ng tû lÖ 1/25000, Ph©n viÖn §Þa lý t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> [4].T¨ng §øc Th¾ng, 2002, Nghiªn cøu bµi to¸n hÖ thèng thñy lîi cã nhiÒu nguån n­íc t¸c<br /> ®éng (vÝ dô øng dông cho §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ §«ng Nam bé), LuËn ¸n TiÕn sÜ<br /> kü thuËt.<br /> <br /> Trang 6<br />