Nuôi Trai và cấy ngọc Trai nhân tạo
4.5.1. Nuôi Trai thương phẩm
- Bãi nuôi: Tương tự bãi lấy giống, riêng độ mặn có
thể từ 22 - 35ppt. Vào mùa đông nhiệt độ không xuống
thấp dưới 15oC, mùa hè nhiệt độ không cao quá 30oC. Độ
sâu từ 3 m trở xuống.
- Lồng nuôi: Hiện nay nuôi lớn Trai ngọc chủ yếu nuôi
bằng lồng. Thường dùng loại lồng hình tròn (vòng tròn đáy
đường kính 45 cm, vòng tròn trên khoảng 35 cm). Khung
lồng được làm bằng dây thép 3 mm có bọc lớp nhựa
chống rỉ, lồng đan bằng dây cước hoặc dây nilon, có miệng
và dây treo.
- Mật độ nuôi: Tuỳ theo kích cỡ Trai giống mà có các
mật độ khác nhau. Cỡ giống 2 – 3 cm khoảng 120 – 150
con/lồng; Cỡ 4 – 5 cm khoảng 100 con/lồng; Cỡ 6 – 6,5
cm khoảng 80 con/lồng.
-Thức ăn: Chủ yếu Trai tự lọc lấy thức ăn có ở trong
môi trường nước.
- Quản lý chăm sóc: Mỗi tháng một lần làm vệ sinh
cho Trai, cạo sạch sun, hà và các vật bám ở vỏ Trai, vệ sinh
lồng bè. Thường xuyên tuyển chọn phân loại Trai để nuôi
theo đúng mật độ. Nuôi cho đến khi kích thước Trai đạt 6 –
9 cm (thường sau 1– 2 năm) thì có thể thu hoạch hoặc
chuyển thành Trai nguyên liệu để cấy ngọc .
4.5.2. Kỹ thuật cấy ngọc Trai nhân tạo
Ngọc Trai là một vật trang sức rất quý giá được nhân
loại ưa chuộng từ lâu. Từ thời Bà Trưng nhân dân ta đã biết
xuống biển mò Trai lấy ngọc. Cho tới nay đã trải qua bao
thế kỷ, ngọc Trai vẫn là một nguồn lợi vô cùng to lớn.
Nhưng việc khai thác đơn thuần dựa vào thiên nhiên cung
cấp đã không thể thoả mãn cho nhu cầu tiêu dùng và còn
làm cho nguồn lợi thiên nhiên cạn kiệt. Việc nghiên cứu
phát triển nuôi Trai lấy ngọc là một tất yếu. Các loài Trai
ngọc thuộc họ Pteriidae là các loài có thể tạo ra ngọc Trai
quý giá như Trai ngọc môi vàng (Pinctada maxima), Trai
ngọc môi đen (Pinctada margaritifera), Trai mã thị
(Pinctada martensii)
a) Cơ sở khoa học của việc cấy ngọc Trai nhân tạo:
Trong tự nhiên ngọc Trai được hình thành như thế nào?.
Câu hỏi này đã cuốn hút nhiều nhà khoa học làm việc
không mệt mỏi trong nhiều thập kỷ. Đến cuối thế kỷ 19 túi
ngọc (pearlsac) được phát hiện. Đây là một phát hiện quan
trọng, túi ngọc đã được đánh giá là yếu tố quyết định để
ngọc Trai tự nhiên được hình thành. Sự hình thành ngọc
Trai trong tự nhiên là do khi có một dị vật (cát, ký sinh
trùng,...) từ bên ngoài lọt vào giữa vỏ Trai và lớp màng áo
ngoài rồi chìm dần vào mô liên kết cùng một phần tế bào
biểu bì của màng áo. Các tế bào này phân cắt, phát triển
bao quanh dị vật thành túi ngọc. Túi ngọc sẽ phân tiết ngọc
Trai bám vào dị vật tạo thành ngọc tự nhiên. Đây là cơ sở
khoa học cho việc cấy ngọc Trai nhân tạo. Muốn chủ động
tạo ra ngọc, người ta dựa vào nguyên tắc trên, cắt lấy một
mảnh màng áo ngoài của Trai đem bọc một nhân ngọc rồi
cấy vào trong mô của một con Trai khác để tạo nên túi
ngọc để sinh ra ngọc.
b) Cơ chế của quá trình tạo ngọc:
Các tế bào biểu bì mặt ngoài màng áo (thượng bì) có
chức năng vận chuyển protein, đường đa (polysaccarid),
các ion kim loại và gốc muối đến xoang màng áo. Tại đây
sẽ xảy ra phản ứng:
Ca2+ + CO32- = CaCO3
Ion kim loại + gốc muối kim loại
CaCO3 và muối kim loại lại kết hợp với nhau tạo thành
phiến đá vôi sắp xếp có trật tự. Polysaccarid và protein kết
hợp lại tạo thành chất kết nối các phiến đá vôi lại với nhau.
Chính sự sắp xếp xen kẽ giữa hai thành phần hữu cơ
(Protein và Polysaccarid) và vô cơ (phiến đá vôi) tạo nên
màu sắc óng ánh cho ngọc Trai
Hình 36. Qúa trình hình thành ngọc tự nhiên
Hình 37. Cơ sở khoa học của việc cấy ngọc nhân tạo